Το Ελληνικόν και το Ελληνορωμαϊκόν Θέατρον

Το αρχαίο ελληνικό θέατρο, θεσμός της αρχαιοελληνικής πόλης-κράτους, διδασκαλία και τέλεση θεατρικών παραστάσεων, επ' ευκαιρία των εορτασμών του Διονύσου, αναπτύχθηκε στα τέλη της αρχαϊκής περιόδου και διαμορφώθηκε πλήρως κατά την κλασική περίοδο -κυρίως στην Αθήνα. Φέρει έναν έντονο θρησκευτικό και μυστηριακό χαρακτήρα κατά τη διαδικασία της γέννησής του, αλλά και έναν εξίσου έντονο κοινωνικό και πολιτικό χαρακτήρα κατά την περίοδο της ανάπτυξής του.

Το αρχαίο θέατρο του Ταυρομένιου στην Σικελία είναι το δεύτερο μεγαλύτερο θέατρο της Μεγάλης Ελλάδας μετά από αυτό των Συρακουσών 

Στην αρχαία Ελλάδα θέατρο ονομάζονταν αρχικά το ακροατήριο και αργότερα η ονομασία επικράτησε για τον τόπο των παραστάσεων με το σύνολο των κτισμάτων του. Ήδη, στα μινωικά ανάκτορα υπήρχαν ειδικοί χώροι με δύο κλίμακες σε ορθή γωνία που προορίζονταν για
θρησκευτικούς χορούς και τις λειτουργίες. Σχετικά δείγματα βρέθηκαν στη Φαιστό, στην Κνωσό κ.α. Η αρχαιότερη μορφή του ελληνικού κοίλου (6ος αι. π.Χ.), της θέσης δηλαδή των θεατών, ήταν ένα σύνολο ξύλινων εδωλίων που τοποθετούνταν γύρω από ένα επίπεδο κυκλικό χώρο, την ορχήστρα, όπου εκτυλισσόταν το δράμα. Στην μετέπειτα εξέλιξη του θεάτρου, όταν τη δράση ανέλαβαν αποκλειστικά οι ηθοποιοί, δημιουργήθηκε η υπερυψωμένη πάνω από την ορχήστρα σκηνή και το προσκήνιο.

Επίδαυρος - Ο αριθμός Φ στην ορχήστρα - Η ορχήστρα είναι ένας τέλειος κύκλος και αποτελείται από δύο μέρη που χωρίζονται από περιμετρικό διάδρομο: 34 σειρές καθισμάτων στο κάτω διάζωμα και 21 στο πάνω δίνουν 55 σειρές συνολικά. Το άθροισμα των πρώτων 10 αριθμών (1+2+3+4+5+6+7+8+9+10) δίνει 55. Το άθροισμα των πρώτων 6 (1+2+3+4+5+6) δίνει 21, και το άθροισμα των 4 τελευταίων (7+8+9+10) δίνει 34. Έτσι, παρουσιάζεται ο χρυσός αριθμός Φ, μιας και η αναλογία σειρών των δύο διαζωμάτων 21 / 34 ισούται με 0,618……= Φ, αλλά και η αναλογία του κάτω διαζώματος προς το σύνολο των σειρών 34 / 55 ισούται με 0,618……..= Φ.

Τα κύρια μέρη του αρχαίου ελληνικού θεάτρου ήταν η σκηνή, η ορχήστρα και το κοίλον, με τα ακόλουθα επιμέρους μέρη:

Η σκηνή: ορθογώνιο, μακρόστενο κτήριο, που προστέθηκε κατά τον 5ο αι. π.Χ. στην περιφέρεια της ορχήστρας απέναντι από το κοίλον. Στην αρχή ήταν ισόγεια και χρησιμοποιούταν μόνο ως αποδυτήρια, όπως τα σημερινά παρασκήνια.
Το προσκήνιο: μια στοά με κίονες μπροστά από τη σκηνή. Ανάμεσα στα διαστήματα των κιόνων βρίσκονταν θυρώματα και ζωγραφικοί πίνακες (τα σκηνικά). Τα θυρώματα του προσκηνίου απέδιδαν τρεις πύλες, από τις οποίες έβγαιναν οι υποκριτές. Το προσκήνιο ήταν αρχικά πτυσσόμενο, πιθανώς ξύλινο.

Επίδαυρος- Θέατρον

Τα παρασκήνια: τα δύο άκρα της σκηνής που προεξέχουν δίνοντάς της σχήμα Π στην κάτοψη.
Οι πάροδοι: οι διάδρομοι δεξιά και αριστερά από τη σκηνή που οδηγούν στην ορχήστρα. Συνήθως σκεπάζονταν με αψίδες.
Το λογείο: ένα υπερυψωμένο δάπεδο, ξύλινο και αργότερα πέτρινο ή μαρμάρινο, όπου έπαιζαν οι ηθοποιοί.

Κάτοψη αρχαίου ελληνικού θεάτρου και τα μέρη σκηνής, ορχήστρας και κοίλου

Η ορχήστρα: Η ημικυκλική (ή κυκλική, π.χ. Επίδαυρος) πλατεία στο κέντρο του θεάτρου. Συνήθως πλακόστρωτη. Εκεί δρούσε ο χορός.
Η θυμέλη: ο βωμός του Διονύσου στο κέντρο της ορχήστρας.
Ο εύριπος: αγωγός απορροής των υδάτων στην περιφέρεια της ορχήστρας από το μέρος του κοίλου.

Η ακουστική των αρχαίων θεάτρων εξασφαλιζόταν με τα αντηχούντα αγγεία, που βρίσκονταν κάτω από τα σκαλιά του κοίλου. Τοποθετούνταν σύμφωνα με ένα μαθηματικό υπολογισμό σε κόγχες, διηρημένα σε αγγεία τετάρτης, πέμπτης, όγδοης και διπλής όγδοης, σύμφωνα με τις αντηχήσεις τους στις διάφορες νότες. Η φωνή των ηθοποιών προκαλούσε την αντήχησή τους και γινόταν πιο δυνατή και καθαρή.

Το κοίλον: όλος ο αμφιθεατρικός χώρος (με τα εδώλια, τις σκάλες και τα διαζώματα) γύρω από την ορχήστρα όπου κάθονταν οι θεατές.
Οι αναλημματικοί τοίχοι: οι τοίχοι στήριξης του εδάφους στα άκρα του κοίλου.
Οι αντηρίδες: πυργοειδείς τοίχοι κάθετοι προς τους αναλημματικούς που χρησιμεύουν στην καλύτερη στήριξή τους.

Το ελληνικό Θέατρο στο απόγειο της κατασκευαστικής του λειτουργίας Ο σημαντικότερος υπαίθριος θεατρικός χώρος στην αρχαία Αθήνα Αποτελούσε μέρος του ιερού του Ελευθερέως Διονύσου Βασικός τόπος παράστασης του αττικού δράματος Φιλοξενούσε τα Μεγάλα ΔιονύσιαΟι 13 κερκίδες χωρίζονται από 14 κλίμακες. Οι 10 αντιστοιχούν στις 10 φυλές της Αττικής, ενώ οι 3 κεντρικές στους πρυτάνεις, τους ξένους και τους εφήβους

Τα διαζώματα: οριζόντιοι διάδρομοι που χωρίζουν τις θέσεις των θεατών σε οριζόντιες ζώνες.
Οι σκάλες: κλιμακωτοί εγκάρσιοι διάδρομοι για την πρόσβαση των θεατών στις θέσεις τους.
Οι κερκίδες : ομάδες καθισμάτων σε σφηνοειδή τμήματα που δημιουργούνται από τον χωρισμό των ζωνών με τις σκάλες.
Τα εδώλια: τα καθίσματα, οι θέσεις των θεατών.
Η προεδρία : η πρώτη σειρά των καθισμάτων όπου κάθονταν οι επίσημοι.

🔱

ΤΑ ΓΡΑΠΤΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ 

Οι γνώσεις μας σχετικά με το αρχαίο θέατρο είναι αποσπασματικές και αποτελεί πρόβλημα η αξιολόγηση και η ερμηνεία των γραπτών και αρχαιολογικών μνημείων καθώς και η έλλειψη μια ενιαίας επιστημονικής θέσης σχετικά με την αρχαία θεατρική πράξη.

Πηγές απ’ όπου αντλούμε πληροφορίες για το αρχαίο δράμα:

1) Φιλολογικές.
-Ποιητική Αριστοτέλη
-Διδασκαλίαι-Νίκαι Αριστοτέλη.
-Περί ποιητικής τέχνης Οράτιου.
-Περί αρχιτεκτονικής Βιτρούβιο.,
-Ονομαστικόν- λεξικό του Πολυδεύκη.
-διάφορες σημειώσεις από: ρήτορες (Δημοσθένης). ιστορικούς (Ηρόδοτος).
φιλόσοφους (Πλάτων).
-Αριστοφάνης του Βυζαντίου, Ερατοσθένης (Αλεξανδρινοί λόγιοι που ενδιαφέρθηκαν και για θέματα σκηνοθεσίας)
-Κείμενα κωμωδιών, τραγωδιών, σατυρικών δραμάτων.

2) Αρχαιολογικές
-Υπολείμματα αρχαίων θεάτρων.
-Εικονογραφικό υλικό από αγγειογραφία, ψηφιδωτά, τοιχογραφίες.
-Αγαλματίδια
-Μάσκες

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΡΑΜΑ
Σύνδεση του αρχαίου δράματος με τη διονυσιακή λατρεία, την έκσταση και το οργιαστικό στοιχείο. Αναφορά για το θεό έχουμε ήδη από τη μυκηναϊκή εποχή. Αυτό ανατρέπει την παλαιότερη άποψη πως πέρασε στην Ελλάδα από τη Φρυγία ή τη Θράκη.

Αθήνα: Εποχή της Τυραννίας. Νομιμοποίηση της λατρείας του Διονύσου με πολιτική σκοπιμότητα. Υπονομεύοντας την προνομιακή θέση των ευγενών ενθάρρυναν τη λατρεία του θεού που επηρέαζε τους αγρότες τους κτηνοτρόφους, και τα λαϊκά στρώματα.

Το αρχαίο ελληνικό θέατρο των Συρακουσών που κτίστηκε επί βασιλείας Ιέρωνα Α΄ από τον αρχιτέκτονα Δημοκόπο, 5ος αι. π.Χ.

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ

Η πρώιμη μορφή της ξεκινά μέσα από πρωτόγονα θρησκευτικά έθιμα και ιεροτελεστίες. Έχει αποδεδειγμένη σύνδεση με το σατυρικό δράμα (Αριστοτέλης)

1) ΤΡΑΓΩΔΙΑ= ΩΔΗ ΤΡΑΓΟΥ= άσμα τράγου > Τραγουδιστές μεταμφιεσμένοι σε τράγους ή διαγωνιζόμενοι τραγουδιστές με έπαθλο έναν τράγο που θυσιαζόταν και ακούγονταν οι κραυγές του.

2) Διθύραμβος. Αρίων > εφευρέτης του τραγικού τρόπου. Το λεξικό της Σούδας αναφέρει πως ήταν ο πρώτος που έδωσε στον άτεχνο αυτοσχέδιο λόγο μία τεχνική μορφή με μέτρο, αρμονία και μέλος.

Αθηναϊκή Τραγωδία

Ο Θέσπης περίπου το 534 π. Χ. παρουσίασε για πρώτη φορά μια τραγωδία. Υπό αυτή την έννοια θεωρείται ο πρώτος τραγικός. Πεισίστρατος- τύραννος > κυβερνά της εποχή του Θέσπη, καθιερώνει τη διονυσιακή λατρεία ως επίσημη θρησκεία της πόλης. Διοργανώνει τα Μεγάλα Διονύσια και καθιερώνει τον τραγικό αγώνα. Σαν μέσα έκφρασης ο αγώνας έχει το λόγο, τη μουσική, την όρχηση τον ανεξάρτητο υποκριτή που διαφοροποιείται από το χορό και την ταύτιση του ερμηνευτή με το ερμηνευόμενο πρόσωπο μέσω της μίμησης. Τίτλοι τραγωδιών του Θέσπη ο οποίος κρατά το τυπικό της Διονυσιακής λατρείας: Πενθεύς, Ιερείς.

Φρύνιχος: Πρόδρομος του Αισχύλου. Ο πρώτος που επεξεργάστηκε τους παλιούς μύθους του επικού κύκλου. Ήταν ο εισηγητής νέων χορών, του αυλού, της γυναικείας μάσκας, του τετραμέτρου.

Πρατίνας: Ο πρώτος που έγραψε σατύρους και παρουσίασε στα Μ. Διονύσια σατυρικό δράμα.

Χοιρίλος: Βασιλιάς των σατύρων. Επιχείρησε καινοτομίες στο χορό και βελτιώσεις στην ενδυμασία.

Σατυρικό δράμα: σάτυροι τεμπέληδες, αφελείς, χυδαίοι, πονηροί, μεθύστακες, δειλοί. Αχαλίνωτοι χοροί με παντομιμικές κινήσεις και χειρονομίες. Ευτράπελη γλώσσα. Στη σκηνή κυριαρχεί το φυσικό στοιχείο. Κοστούμια με φαλλούς. Παράξενα προσωπεία.
Σιληνός ή Παπποσίληνος: Κορυφαίος. Πατέρας των σατύρων με αυτόνομα στοιχεία. Η ακμή τους εντοπίζεται στον 5ο αι. Τα σατυρικά δράματα του Αισχύλου και του Σοφοκλή κινούνται στην παράδοση ενός αφελούς εύθυμου έργου όπου κυριαρχούν οι Σάτυροι. Ο Ευριπίδης το ανανεώνει (Κύκλωψ). Τον 4ο αι. με την κατάργηση της τετραλογίας του τραγικού αγώνα, καταργείται η σχέση τραγωδίας σατυρικού δράματος και μειώνεται το ενδιαφέρον για το είδος. 3ος αι. νεότερα σατυρικά δράματα σε αγώνες.

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΜΕΓΑΛΟΙ ΤΡΑΓΙΚΟΙ:
Οι ποιητές ήταν ταυτόχρονα και εκτελεστές, αναλάμβαναν τη σκηνοθεσία των έργων τους και αρχικά ενσάρκωναν το ρόλο του πρωταγωνιστή. Με το πέρασμα των χρόνων άρχισαν να εμφανίζονται επαγγελματίες υποκριτές και ειδικά βραβεία για αυτούς στους δραματικούς αγώνες. Σημαντικό είναι να θυμόμαστε πάντα ότι το θεατρικό οικοδόμημα αλλά και η σκηνή στην εξέλιξή της τραγωδίας είναι πάντα συνδεδεμένη με το φυσικό περιβάλλον. Έτσι τα έργα των τραγικών ποιητών, εξωτερικά είναι άρρηκτα δεμένα με τη φύση την οποία εσωτερικά, -όπως κάθε έργο τέχνης καταλύουν.

 Χοηφόροι του Αισχύλου, σκηνή  του έργου σε ζωγραφική  αγγείου 

Αισχύλος. Σώζονται 7 τραγωδίες. (Πέρσες, Επτά επί Θήβας, Ικέτιδες, Προμηθέας Δεσμώτης, Ορέστεια: Αγαμέμνων – Χοηφόροι - Ευμενίδες-) Έχει γράψει 79 συνολικά.

Πρόσθεσε το 2ο υποκριτή και δημιούργησε μια μορφή διαλόγου που άνοιξε προοπτικές για περίπλοκες και συγκρούσεις ανάμεσα σε αντιτιθέμενες απόψεις. Μείωσε τα μέλη του χορού σε 12. Έδωσε πρώτη θέση στο λόγο ο οποίος είναι μεγαλοπρεπής, με εικόνες πυκνού νοήματος, που εμπνέουν το αίσθημα του δέους και του υψηλού. Ο 1ος που δραματοποίησε μύθους της χορικής και της επικής ποίησης. Συνθέτει πάνω σε ένα ενιαίο θεματικό άξονα την τετραλογία του. Μόνο σε έργα του η δράση τοποθετείται σε μέρος όπου δεν υποδηλώνεται η παρουσία κτίσματος.
Διαμόρφωσε τους ηρωικούς χαρακτήρες σε δραματικά πρόσωπα. Σημαντική ήταν η ικανότητά του εκτός του να αποδίδει σε μεμονωμένα πρόσωπα ατομικότητα, να περιγράφει χαρακτήρες ολόκληρων οικογενειών ή ακόμη και ενός ολόκληρου λαού. Μέσα από το έργο του υπογραμμίζεται η ασημαντότητα του ανθρώπου μπροστά στο υπερφυσικό και τον θάνατο. Ενστερνίζεται αρχές που ξεπερνούν το άνθρωπο, όπως τους άγραφους νόμους, την επαφή με το θείο και υπογραμμίζει την ανάγκη του μέτρου.

Σοφοκλής. Σώζονται 7 τραγωδίες. (Αντιγόνη, Ηλέκτρα, Τραχίνιες, Οιδίποδας Τύραννος, Αίας, Φιλοκτήτης, Οιδίποδας επί Κολωνώ) Έχει γράψει περίπου 120. Υπήρξε ο πιο δημοφιλής από τους σύγχρονούς του τραγικούς. Σ’ αυτόν αποδίδεται η εισαγωγή του 3ου υποκριτή (αν και ο Αισχύλος στο τέλος της ποιητικής του δημιουργίας είχε καταλάβει την αναγκαιότητά του). Αύξησε τον αριθμό των χορευτών σε 15, αλλά δραματουργικά μείωσε το ρόλο του χορού- αν και τα χορικά του είναι από τα ωραιότερα κομμάτια όλης της Αρχαίας Ελληνικής Ποίησης-.
Φτιάχνει φυσικότερους διαλόγους χωρίς να χάνει την ποιητικότητα του και δίνει μεγαλύτερη έκταση σ’ αυτόν και στις συγκρούσεις. Γράφει αυτοτελή έργα που δε συνδέονται με την υπόλοιπη τριλογία. Θεωρείται αυτός που εισήγαγε τη σκηνογραφία (πίνακες με προοπτικό βάθος). Είχε την ικανότητα με την ποιητική του τέχνη να σκιαγραφεί μέσα από ένα στίχο ή μία φράση ολόκληρο το χαρακτήρα του ήρωά του.
Αναφέρεται στην Ποιητική του Αριστοτέλη πως είπε: «Εγώ παριστάνω τους ανθρώπους όπως θα έπρεπε να είναι, ο Ευριπίδης έτσι όπως είναι»Στη σοφόκλεια τραγωδία ο θεός έχει τη δύναμη να ρυθμίζει τη δύναμη των ανθρώπων, να τους καθοδηγεί και να τους προστατεύει, κάποιες φορές και να τους εκδικείται ακόμα, ο άνθρωπος όμως αφήνεται ελεύθερος να ζυγίσει τις ευθύνες του και να κάνει τις επιλογές του ενώπιον θεών και ανθρώπων, έτοιμος να δεχτεί τις συνέπειες των πράξεών του.

Ευριπίδης. Σώζονται 18 τραγωδίες και ένα σατυρικό δράμα. (Άλκηστις, Ανδρομάχη, Βάκχες, Εκάβη, Ελένη, Ηλέκτρα, Ηρακλείδαι, Ηρακλής Μαινόμενος, Ικέτιδες, Ιππόλυτος, Ιφιγένεια εν Αυλίδι, Ιφιγένεια εν Ταύροις, Ιων, Μήδεια, Ορέστης, Ρήσος, Τρωάδες, Φοίνισσαι, και το σατυρικό δράμα Κύκλωψ). Έχει γράψει γύρω στα 80 έργα. Ο «από σκηνής φιλόσοφος». Ο νεωτεριστής της τραγωδίας. Μεταχειρίστηκε τα θρησκευτικά και ηθικά θέματα των παλαιών μύθων με πρωτοτυπία, χωρίς να διστάσει να τους παραλλάξει, προκειμένου να πετύχει τον ιδεολογικό του στόχο. Υπήρξε βαθειά ειρωνικός και πάντα κοντά στη ρητορική τέχνη. Αμφιβάλει, ανησυχεί και αναρωτιέται για τα πάντα, χωρίς να εξαιρεί το αλάνθαστο των θεών και των παλαιών ηθικών αρχών. Ο πιο τραγικός από τους ποιητές σύμφωνα με τον Αριστοτέλη. Ωθεί την αντοχή του κοινού στα έσχατα όριά της περιγράφοντας αβάστακτες και φρικιαστικές σκηνές. Στο ευριπίδειο δράμα ο άνθρωπος είναι πιο αβοήθητος απ’ ότι στις τραγωδίες των άλλων ποιητών. Οι ήρωές του είναι θύματα πάθους και περιστάσεων ενός κόσμου, τον οποίο δεν μπορούν να ελπίζουν πως θα καταλάβουν. Είναι ο ποιητής του οποίου τα δράματα επικράτησαν κατά την αναβίωση της τραγωδίας στην Ευρώπη της Αναγέννησης.

Αμφίπολη, μάσκες Νέας Κωμωδίας  «Ελληνιστική» περιοδος 3 αι π.Χ.

ΚΩΜΩΔΙΑ:
Έζησε πολύ καιρό ανεξάρτητη σε ένα στάδιο αυτοσχεδιασμού μέσα από τα τραγούδια μια θορυβώδικης συντροφιάς (κώμος) που ένωνε τη λατρεία του Διονύσου και τους πιστούς του θεού σε ένα αχαλίνωτο κέφι .
Ο Αριστοτέλης στην Ποιητική (κεφ. 4), στην ίδια πρόταση στην οποία παράγει την τραγωδία από τους κανονάρχους του διθυράμβου, λέει πως αυτοί που τραγουδούσαν τα φαλλικά αποτελούν την αρχή της κωμωδίας και προσθέτει ότι οι παρελάσεις με το φαλλό ήταν και στην εποχή του σε πολλές πόλεις ζωντανό έθιμο. Ελληνιστική θεωρία για τη γένεση της κωμωδίας είναι ότι προέρχεται από την κώμη (= χωριό) και από χωρικούς που τη νύχτα τραγουδούσαν μπροστά από τα σπίτια των πολιτών από τους οποίους αδικήθηκαν, τραγούδια με τα οποία τους κατηγορούν.

Περιβάλλον των κωμωδιών είναι τα Λήναια (Ιαν- Φεβ)5ος αι κατά τα οποία εκτός από διαγωνισμό κωμικών ποιητών προβλεπόταν και διαγωνισμός κωμικών υποκριτών.

Βασικό χαρακτηριστικό της κωμωδίας είναι η σκηνή της φιλονικίας= Αγών.

Αριστοφάνης:
Σώζονται 11 κωμωδίες του, ενώ εικάζεται πως έγραψε 44. (Αχαρνείς, Ιππείς, Νεφέλες, Σφήκες, Ειρήνη, Όρνιθες, Λυσιστράτη, Θεσμοφοριάζουσες, Βάτραχοι, Εκκλησιάζουσες, Πλούτος)
Ο Ποιητής διασπά τη δραματική ψευδαίσθηση για χάρη του κωμικού αποτελέσματος. Παρωδεί σκηνές και καταστάσεις από περίφημες τραγωδίες και ασχολείται με τη σκευή και τα μηχανήματα του θεάτρου. Από τον Αριστοφάνη αποκλειστικά εκπροσωπείται το είδος της πολιτικής κωμωδίας του 5ου αι και τα πρόσωπα που πρωτοστατούν σε διάφορους τομείς(πολιτικής, πνεύματος). Ο ποιητής δεν εντάσσεται σε ορισμένο κόμμα και δεν υπηρετεί κανένα πολιτικό. Η σάτιρα του λειτουργεί σαν αντιπολίτευση ως προς το πρόσωπο που κυβερνά. Οι κωμωδίες του συμπίπτουν με μια εποχή που η δημοκρατία έχει γίνει εύθραυστη από τον πόλεμο και τις εσωτερικές ελλείψεις. Μέσα από τις ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις και τις κρίσεις διατήρησε μία άγρυπνη αίσθηση για τις δυνάμεις της παράδοσης και της συντήρησης, που στη ζωή των ανθρώπων και των λαών είναι αναγκαίες όσο και αυτές που τραβούν προς το μέλλον. Χρησιμοποίησε το μύθο και τη φαντασία όχι για να βγει απ’ τη σφαίρα του πραγματικού, αλλά για να βυθιστεί βαθειά μέσα στην πραγματικότητα.

Μέσα από τα έργα του επίσης φαίνεται ότι γνώριζε πολύ καλά τις τραγωδίες του Αισχύλου, τον οποίο θαύμαζε για τη συντηρητικότητά του και στον οποίο, στους Βατράχους, ύστερα από μεγάλη διαδικασία, που γίνεται στον Άδη, δίνει τα πρωτεία της ποίησης. Επίσης είναι άριστος γνώστης των ωδών του Πίνδαρου και του Στησίχορου. Εκείνος όμως που επέδρασε πολύ στο ύφος, στην τεχνική και στη γλώσσα του Αριστοφάνη ήταν ο Ευριπίδης, παρόλο που αποτελούσε το μόνιμο στόχο των επιθέσεων και των διακωμωδήσεών του.
Ο Κρατίνος, για να χαρακτηρίσει την προσκόλληση αυτή του Αριστοφάνη στον Ευριπίδη, έπλασε το ρήμα ευριπιδαριστοφανίζειν. Ο Αριστοφάνης, όπως φαίνεται στους Όρνιθες (στίχ. 690), είχε μελετήσει τις θεωρίες των Ορφικών, τις οποίες και πίστευε.

Από τα γνήσια έργα του σώζονται 11, τα οποία κατά χρονολογική σειρά παρουσιάζονται πιο κάτω με μια σύντομη περίληψη:

1) Αχαρνείς (425 π.Χ.). Είναι μία από τις καλύτερες κωμωδίες του Αριστοφάνη. Σ' αυτήν ο ποιητής με κάθε τρόπο ζητά την ειρήνη. Με τον πρωταγωνιστή της κωμωδίας, τον αγρότη και ειρηνόφιλο Δικαιόπολη, έρχεται σε αντίθεση ο τολμηρότατος πολεμιστής Λάμαχος, που τραυματισμένος στη μάχη επιστρέφει σε άθλια κατάσταση και προκαλεί το γέλιο των θεατών. Η κωμωδία πήρε το όνομά της από το χορό, που τον αποτελούν χωρικοί Αχαρνείς.

2) Ιππείς (422 π.Χ.). Εδώ σατιρίζεται ο δημαγωγός Κλέων. Ο πολιτικός αυτός παρουσιάζεται ως δούλος του δήμου με το όνομα Παφλαγών. Η ονομασία της κωμωδίας οφείλεται στους ιππείς, που αποτελούσαν την τάξη η οποία εχθρευόταν πολύ το δημαγωγό.

3) Νεφέλαι (423 π.Χ.). Η κωμωδία σατιρίζει τους σοφιστές και ιδιαίτερα το Σωκράτη, που διαφθείρει δήθεν τους νέους με την καλή του διδασκαλία. Το όνομα η κωμωδία το πήρε από τις νεφέλες, τις οποίες ο Σωκράτης, κατά τον κωμικό, θεωρεί θεές και μ' αυτές αντικαθιστά τους θεούς της πόλης.

4) Σφήκες (422 π.Χ.). Με την κωμωδία αυτή σατιρίζει ο Αριστοφάνης τα οχλοκρατικά δικαστήρια των Αθηνών και τους δικαστές, οι οποίοι δικάζοντας σύμφωνα με τα συμφέροντα και τα πάθη τους, απεικονίζονται σαν σφήκες, που με το κεντρί τους χτυπούν τους ανθρώπους.

5) Ειρήνη (421 π.Χ.). Το θέμα της είναι ίδιο με το θέμα της κωμωδίας "Αχαρνείς". Σ' αυτήν, διακωμωδώντας την πολυπραγμοσύνηκαι τη φιλοπόλεμη τάση των Ελλήνων, υποστηρίζει την Ειρήνη, την οποία διαπραγματεύονταν οι Αθηναίοι και οι Λακεδαιμόνιοι μετά το θάνατο του Κλέωνα και του Βρασίδα και η οποία πραγματοποιήθηκε ύστερα από λίγο με το Νικία.

6) Όρνιθες (414 π.Χ.). Σ' αυτή δύο πολίτες Αθηναίοι, για να αποφύγουν τους συκοφάντες και τους δημαγωγούς της πατρίδας τους, προσφεύγουν στους όρνιθες (πουλιά) και προσπαθούν να κατασκευάσουν ανάμεσα στη Γη και στον Ουρανό μια φανταστική πόλη, τη "Νεφελοκοκκυγίαν". Αλλά, κατά τον κωμικό, στην Αθήνα τόσο αφθονούσαν οι φαύλοι και διεφθαρμένοι, ώστε και την εναέρια αυτή πόλη θα γέμιζαν, αν δε διώχνονταν από αυτήν. Έτσι ο ποιητής διακωμωδεί τους συκοφάντες και τους κόλακες του δήμου, καθώς και τις θεωρίες για νέα πολιτεύματα.

7) Λυσιστράτη (411 π.Χ.). Η ηρωίδα αυτή, της οποίας το όνομα είναι πλαστό, θέλοντας να συμφιλιώσει τους Έλληνες που αλληλοσκοτώνονται, συγκάλεσε συνέλευση γυναικών από την Πελοπόννησο και τη Βοιωτία. Γιατί, κατά τη γνώμη της, η σωτηρία της Ελλάδας εξαρτάται από την ικανότητα των γυναικών, αφού οι άνδρες αποδείχτηκαν ανίκανοι να σταματήσουν τον αιματηρό πόλεμο.

8) Θεσμοφοριάζουσαι (411 π.Χ.). Πήραν το όνομα από τη γιορτή της Δήμητρας, Θεσμοφόρια, την οποία μόνο οι γυναίκες γιόρταζαν. Κατά τη διάρκεια της γιορτής αυτής οι γυναίκες σκέφτονται την καταστροφή του Ευριπίδη, γιατί αυτός ήταν

μισογύνης και συκοφαντούσε το γυναικείο φύλο. Σ' αυτή διακωμωδεί την τραγωδία του Ευριπίδη και το θηλυπρεπή τραγικό Αγάθωνα.

9) Βάτραχοι (405 π.Χ.). Στην κωμωδία αυτή ο Αριστοφάνης μετά το θάνατο των τριών μεγάλων τραγικών, διοργανώνει στον ’δη ποιητικό διαγωνισμό, στον οποίο, με πρόεδρο το Διόνυσο, διεκδικούν τα πρωτεία της τραγικής τέχνης ο Αισχύλος και ο Ευριπίδης. Ο Αριστοφάνης με πολλή λεπτότητα κρίνει τους δύο τραγικούς. Τελικά ο Διόνυσος ανακηρύσσει νικητή τον Αισχύλο, τον οποίο φέρνει στο φως της ζωής, αντί του Ευριπίδη.

10) Εκκλησιάζουσαι (392 π.Χ.). Εδώ διακωμωδεί τις ιδέες για χειραφέτηση των γυναικών και για κοινοκτημοσύνη, τις οποίες μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο παρουσίασαν διάφοροι ευφάνταστοι πολιτικοί. Οι γυναίκες συγκεντρώνονται σε "εκκλησία", κατά την οποία ψηφίζουν την κοινοκτημοσύνη και στο εξής να διευθύνουν αυτές τα δημόσια πράγματα αντί των ανδρών, των οποίων οι ανοησίες πολλές συμφορές προκάλεσαν ως τώρα.

11) Πλούτος (388 π.Χ.). Εδώ διακωμωδείται η κακή διανομή του Πλούτου, που, επειδή είναι τυφλός, πηγαίνει στους κακούς. Αλλά ένας χρηστός πολίτης, ο Χρεμύλος, συναντά τον τυφλό θεό, θεραπεύει τα τυφλά του μάτια και εκείνος δίνει τα πλούτη του στους αγαθούς και τους κακούς τους κάνει φτωχούς. Στην κωμωδία αυτή ο ποιητής δε διακωμωδεί ορισμένα πρόσωπα, αλλά καταστάσεις και άτομα, όπως στις "Εκκλησιάζουσες". Γι' αυτό με τις δύο αυτές κωμωδίες ο Αριστοφάνης περνά από την αρχαία στη μέση κωμωδία.

1) Αρχαία κωμωδία: Έμφαση στους πολιτικούς υπαινιγμούς, Παράβαση. Περίπου 50 ποιητές και 530 έργα.
2) Μέση Κωμωδία: Έμφαση στην ελευθεροστομία, γλώσσα καθημερινή, κωμικά ονόματα (Εκκλησιάζουσες, Πλούτος)Περισσότερο γόνιμη περίοδος. Πληροφορίες για έναν αριθμό 1000 έργων.

Μένανδρος:
Νέα Κωμωδία. Αστικός πολιτισμός, ενδιαφέρον για θέματα οικογενειακά και ερωτικά. Κοστούμια εποχής. Εξαφάνιση των μυθολογικών μορφών. Σκηνικό οικοδόμημα ψηλό. Μείωση του ρόλου του χορού. Αμιγώς αττική διάλεκτος.

🔱

ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟΝ

🔱

ΡΩΜΑΪΚΑ ΘΕΑΤΡΑ 

OI PΩMAIOI απροκατάληπτα θαύμασαν και ποικιλοτρόπως μιμήθηκαν το αρχαίο ελληνικό δράμα. Hταν φυσικό να θαυμάσουν εξίσου και το χώρο όπου παιζόταν την απλή, όσο και μεγαλειώδη αρχιτεκτονική μορφή του ελληνικού θεάτρου. Έτσι, όχι μόνο διατήρησαν, ανασκεύασαν και συμπλήρωσαν όσα πάμπολλα ήδη θέατρα βρήκαν στις ελληνικού πολιτισμού χώρες που κατέλαβαν, αλλά κατασκεύαζαν και νέα από άκρου εις άκρον της απέραντης αυτοκρατορίας τους και ως την τελική της πτώση.

Xαρακτηριστικός τύπος ρωμαϊκού θεάτρου. Γραφική αναπαράσταση από το τρίτομο έργο «Teatri Greci e Romani», ed Seat, Roma 1994

Oπως ήταν φυσικό, οι Pωμαίοι εξέλιξαν το ελληνικό αρχιτεκτόνημα, επιφέροντας με τους αιώνες σημαντικές αλλαγές, οι οποίες όμως ποτέ δεν υπήρξαν τόσο ριζικές ώστε να ανατρέψουν την αρχική αρχιτεκτονική μορφή που ήρθαν να συνεχίσουν.

Tο μεγαλύτερο θέατρο της Mικράς Aσίας και ένα από τα μεγαλύτερα του κόσμου, το θέατρο της Eφέσου χωρούσε περισσότερους από 24.000  θεατές. H πρώτη μορφή του ήταν ελληνιστική (οικοδομήθηκε γύρω στον 2ο π.Χ. αι.). Tο τρίτο διάζωμα, που διπλασίασε τη χωρητικότητά του, προστέθηκε κάπου ανάμεσα στον 1ο και 2ο μ.x. αιώνα (φωτ.: «Iτανος»). 

TO PΩMAΪKO θέατρο αποτελεί εξέλιξη των αρχαίων ελληνικών θεάτρων. Eίναι χαρακτηριστικό ότι το πρώτο λίθινο θέατρο στη Pώμη από τον Πομπήιο, το 55 π.x., ήταν αντίγραφο του θεάτρου της Mυτιλήνης. Eξαπλώθηκε σε ολόκληρη την επικράτεια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Tα σωζόμενα ερείπια στα περισσότερα ελληνικά θέατρα προέρχονται κατά μεγαλύτερο μέρος από την τελευταία περίοδο της ζωής τους, τη ρωμαϊκή. Συνήθως στην Eλλάδα το ένα θέατρο διαδέχεται το άλλο στην ίδια θέση, με διεύρυνση του κοίλου είτε με προσθήκη κερκίδων, είτε με προσθήκη διαζωμάτων και εδωλίων ή με ριζικότερη τροποποίηση, όπως σε θέατρα της Kύπρου (Σαλαμίνας, Kουρίου, Σόλων).

Το θέατρο της ελληνικής πόλεως Ασπένδου Μ>Ασία 

Mικρός αριθμός θεάτρων και σχετικά μεγαλύτερος ωδείων έχει κατασκευαστεί στην Eλλάδα τους ρωμαϊκούς χρόνους, Kρήτη (Γόρτυς, Iεράπετρα, Λεύκη, Xερσόνησος, Λιττός, αυτοκρατορικών χρόνων), Πελοπόννησος (Eπίδαυρος, ωδείο μέσων 2ου μ.x., Γύθειο, αυτοκρατορικών χρόνων, Πάτρα, 1ου μισού 2ου μ.x.), Aθήνα (Hρώδειο, μ.x., Ωδείο Aγρίππα, 150 μ.x.), Δίο (ωδείο, τέλος 2ου μ.x.), Θεσσαλονίκη αρχών 3ου μ.x. Tο απέριττο ανοικτό ελληνικό θέατρο διαδέχεται το βαρύ, κλειστό ρωμαϊκό.

Ωδείο Ηρώδου του Αττικού -Χτίστηκε με ταχύτατο ρυθμό με δαπάνες του Ηρώδη του Αττικού κατά τον 2ο αιώνα μ.Χ., προς τιμήν της συζύγου του Ασπασίας Αννίας Ρηγίλλης, η οποία πέθανε το 160 μ.Χ.. Ο προορισμός του οικοδομήματος ήταν κατά κύριο λόγο οι μουσικές εκδηλώσεις και για τον λόγο αυτό ονομάστηκε Ωδείο.

 Oι διαστάσεις του μεγάλωναν από την κλασική στην ελληνιστική και τη ρωμαϊκή περίοδο. Tα ρωμαϊκά θέατρα κατασκευάζονται συνήθως σε επίπεδα εδάφη. Tα μέρη της τριμερούς διάρθρωσης (κοίλο, ορχήστρα, σκηνή) ανήκουν σε ενιαίο κτίριο. Oταν το θέατρο κατασκευάζεται σε πλαγιές η κατασκευή κτιστού κοίλου συχνά περιορίζεται στο ψηλότερο τμήμα του (Lyon, Γαλλίας, κ.ά.).

🔱

 Στα πρότυπα του ελληνικού θεάτρου «Aπό το απέριττο ανοιχτό ελληνικό θέατρο στο βαρύ, κλειστό ρωμαϊκό» 

ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ

🔱

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΤΟ « ΡΩΜΑΪΚΑ ΘΕΑΤΡΑ»

H θεαματική εξέλιξη ενός μοναδικού προτύπου.
Tου Bασίλη Aγγελικόπουλου

Στα πρότυπα του ελληνικού θεάτρου. «Aπό το απέριττο ανοικτό ελληνικό θέατρο στο βαρύ, κλειστό ρωμαϊκό».
Tου Aναστασίου Πορτελάνου

H ακουστική στο ρωμαϊκό θέατρο. Kέρδισε σε ακουστική, έχασε σε φινέτσα...
Tου Eμμανουήλ Γ. Tζεκάκη

Tύποι και χρήσεις ρωμαϊκών θεάτρων. Mαζί με την Aγορά, έπρεπε να βρεθεί χώρος για θέατρο...
Tου Σάββα Γώγου

Aπό τη Mεσοποταμία ώς τη Bρετανία. Kαταγραφή των ρωμαϊκών θεάτρων και ωδείων που σώζονται σήμερα. Tων Kωνσταντίνου Mπολέτη Mιχάλη Πιτένη

Tα θέατρα στα βυζαντινά χρόνια. Πώς τα περικαλλή κτίρια αφέθηκαν στο μαρασμό και την εγκατάλειψη. Tου Iωσήφ Bιβιλάκη

Aναγέννηση και αρχαία θέατρα. Aρχαίες απηχήσεις στον αναγεννησιακό θεατρικό χώρο και τη σκηνογραφία. Tου Iορδάνη E. Δημακόπουλου

Aναβίωση έργων και χώρων. Iστορικές παραστάσεις αρχαίου δράματος στα νεότερα χρόνια και η επαναχρησιμοποίηση των αρχαίων αμφιθεάτρων. Tου Πλάτωνος Mαυρομούστακου

Aρχαία πρότυπα και σύγχρονος σχεδιασμός. Eπιδράσεις του Aρχαίου Θεάτρου στη σύγχρονη θεατρική αρχιτεκτονική. Tου Mιχάλη Πιτένη

Eυρώπη και αρχαία θέατρα. Oι περιορισμένες ενέργειες της Eυρωπαϊκής Eνωσης και του Συμβουλίου της Eυρώπης. Tου Γεωργίου Λιόντου

«Mια Σκηνή για το Διόνυσο». Mια ελληνική έκθεση που περιοδεύει ανά τον κόσμο. Tου Σπύρου Mερκούρη

ΕΚ.ΤΟΥ.ΣΥΝΕΡΓΆΤΗ ΜΑΣ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ

Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα μας http://www.tapantareinews.gr, για περισσότερη ενημέρωση. ⭐Εγγραφείτε - SUBSCRIBE: http://bit.ly/2lX5gsJ Website —►http://bit.ly/2lXX2k7 SOCIAL - Follow us...: Facebook...► http://bit.ly/2kjlkot