Ο Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης ήταν ο δεύτερος αυτοκράτορας της Νίκαιας (1222-1254), γαμπρός και διάδοχος του Θεοδώρου Α’ Λάσκαρη. Υπήρξε μία από τις μεγαλύτερες φυσιογνωμίες της Βυζαντινής Ιστορίας και της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο οποίος για τις μεγάλες ελεημοσύνες του έλαβε την προσωνυμία “Ελεήμων”.
Στην τριανταδιάχρονη βασιλεία του κατόρθωσε να υπερδιπλασιάσει τις κτήσεις που παρέλαβε και να ανορθώσει κοινωνικά και οικονομικά το κράτος, θέτοντας τις βάσεις για την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης (από τους Φράγκους).
Αρκετά χρόνια μετά τον θάνατό του αναγνωρίστηκε ως άγιος και η μνήμη του ετιμάτο με ιδιαίτερη ευλάβεια από τους μικρασιατικούς πληθυσμούς, μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα.
Γεννήθηκε το 1193 στο Διδυμότειχο και ήταν γόνος επιφανούς οικογένειας του Βυζαντίου. Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, πατέρας του ήταν ο Δούκας του Θέματος των Θρακησίων και δομέστικος της Ανατολής, Βασίλειος Δούκας Βατάτζης και μητέρα του η Αγγελίνα, κόρη του Ισαακίου (γιού του Κωνσταντίνου Αγγέλου) και της Θεοδώρας Κομνηνής (κόρης του Αλεξίου Α’ Κομνηνού). Κατ’ άλλους φέρεται ως εγγονός του Κωνσταντίνου Βατάτζη, στρατοπεδάρχη του Μανουήλ Α’ Κομνηνού (1148). Σε κάθε περίπτωση την οικογένειά του τη χαρακτήριζε μια βαθιά στρατιωτική παράδοση με αντιπροσώπους και στη σύγκλητο. Συνδεόταν συγγενικά με ονομαστές οικογένειες του Βυζαντίου, όπως των Δουκών, των Αγγέλων και των Λασκαριδών.
Το 1204, μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Φράγκους σταυροφόρους, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία διαιρέθηκε σε τέσσερα αντίπαλα βασίλεια:
- τη Λατινική Αυτοκρατορία (με επιμέρους Λατινική Αυτοκρατορία Κωνσταντινουπόλεως, Βασίλειο Θεσσαλονίκης, Δουκάτο Αθήνας, Πριγκιπάτο Αχαΐας, Δουκάτο Κρήτης)
- την Αυτοκρατορία της Νίκαιας στη Μικρά Ασία (όπου κατέφυγε ο νόμιμος αυτοκράτορας και ο οικουμενικός Πατριάρχης),
- το Δεσποτάτο της Ηπείρου στη Δυτική Ελλάδα και
- την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας στη Μικρά Ασία.
Όταν ο Ιωάννης ενηλικιώθηκε, οι γονείς του απεβίωσαν αφήνοντας του μεγάλη περιουσία. Δεν άντεχε όμως να ζει στο φραγκοκρατούμενο Διδυμότειχο και, αφού μοίρασε ένα μεγάλο μέρος από τα υπάρχοντά του στους φτωχούς, μετέβη στην ελεύθερη περιοχή της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας, με προορισμό το Νυμφαίο της Βιθυνίας. Εκεί στα ανάκτορα του βασιλιά Θεόδωρου Α’ Λάσκαρη ήταν ιερέας ο αδελφός του πατέρα του, ο οποίος τον φιλοξένησε και έγινε η αιτία να γνωρίσει ο νεαρός τότε Ιωάννης τον αυτοκράτορα της Νίκαιας.
Ο δυναμισμός του χαρακτήρα του, καθώς και οι στρατιωτικές αρετές του, δεν άργησαν να εγείρουν το ενδιαφέρον του βασιλιά Θεόδωρου, ο οποίος μετά από λίγα χρόνια του έδωσε το αξίωμα του πρωτοβεστιάριου (επικεφαλής του πρώτου τμήματος της αυτοκρατορικής φρουράς). Η εύνοια του αυτοκράτορα προς το πρόσωπο του Ιωάννη δεν σταμάτησε μόνο στα αξιώματα, καθώς στη συνέχεια τον έκανε γαμπρό του, δίδοντάς του για γυναίκα του την πριγκίπισσα Ειρήνη που ήταν η μεγαλύτερη του κόρη. Με τον γάμο αυτό ο Θεόδωρος Λάσκαρης εξασφάλισε τη διαδοχή του αφού, παρόλο που ήταν περίπου 47 ετών, το 1222 απεβίωσε.
Το ίδιο έτος (1222), παρόλο που τον θρόνο επιθυμούσαν οι δύο αδελφοί του Θεόδωρου Λάσκαρη (Ισαάκιος και Αλέξιος), με τη σύμφωνη γνώμη στρατού και λαού, ο Ιωάννης Γ’ Δούκας Βατάτζης στέφθηκε αυτοκράτορας από τον πατριάρχη Μανουήλ Σαραντινό. Την επιλογή αυτή του Θεοδώρου την δικαιολογεί εύστοχα ο πανεπιστημιακός Αλέξανδρος Διομήδης, στο έργο του “Βυζαντιναί Μελέται”, όπου αναφέρει σχετικά τα εξής: “σε ένα κράτος όπου ο πολεμικός συναγερμός ήταν μόνιμη κατάσταση, ανεζητήθη όχι ο νόμιμος διάδοχος αλλά ο ικανός, ο δυνάμενος να αντιμετωπίζει τους εχθρούς“.
Ο Ιωάννης Γ’ Δούκας Βατάτζης ανήκει στην κατηγορία των Βυζαντινών προσωπικοτήτων, οι οποίοι χαίρουν της καθολικής αποδοχής όλων των ιστορικών. Βυζαντινοί σύγχρονοί του, αλλά και μεταγενέστεροι, κλασικοί βυζαντινολόγοι, ξένοι αλλά και Έλληνες, αναγνωρίζουν και εγκωμιάζουν το έργο του.
Σαν αυτοκράτορας, χάρη στην πολιτική του ικανότητα κατόρθωσε να αναδιοργανώσει τις βυζαντινές δυνάμεις κατά τα πρότυπα της παλαιάς αυτοκρατορίας. Επέδειξε τις εξαιρετικές ιδιότητες ενός πολιτικού αρχηγού και τις αρετές ενός χριστιανού ηγεμόνα. Με μία σειρά από λαμπρές στρατιωτικές νίκες και έξυπνους χειρισμούς εξασφάλισε μέσα σε λίγα χρόνια τον έλεγχο της Μικράς Ασίας και ανέκτησε το μεγαλύτερο μέρος των εδαφών, που βρίσκονταν στα χέρια των Λατίνων. Κατέλαβε την Ανδριανούπολη και το 1254, όταν πέθανε, η Αυτοκρατορία της Νίκαιας περιελάμβανε στην πραγματικότητα τα εδάφη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας πριν τη φραγκική κατάκτηση. Δεν απέμενε πλέον παρά η κατάληψη της Βασιλεύουσας, η οποία επιτεύχθηκε από τον διάδοχό του, Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγο, το 1261 (η οποία από τους ιστορικούς “χρεώνεται” στον Ιωάννη Βατάτζη).
Εκτός από τους πολέμους ασχολήθηκε επιπλέον και με την αναδιοργάνωση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Ήταν ένθερμος προστάτης των αδικημένων και ιδιαιτέρως των αγροτών, που καταπιέζονταν από τους μεγάλους γαιοκτήμονες. Επιδίωκε διαρκώς την άνοδο του βιοτικού τους επιπέδου και για να τους βοηθήσει έκανε μεγάλη απογραφή (κάτι σαν Εθνικό Κτηματολόγιο), επίταξε κατόπιν τεμάχια γης από τους μεγαλοκτήμονές και τους αριστοκράτες και τα διένειμε σε όλους τους φτωχούς υπηκόους του, ώστε να ζουν άνετα και ανθρώπινα!
Μείωσε τις κρατικές δαπάνες και υπήρξε ιδιαίτερα αυστηρός απέναντι στις καταχρήσεις και σπατάλες, που παρατηρούντο από τη μεριά της διοίκησης. Έτσι μπόρεσε να εφαρμόσει πολιτική ελαφριάς φορολογίας, χωρίς να παρατηρηθεί ποτέ έλλειψη οικονομικών πόρων!
Περιόρισε τις εισαγωγές ειδών πολυτελείας, προώθησε τη λιτότητα στη ζωή των υπηκόων του και την ενίσχυση της κατανάλωσης εγχωρίων προϊόντων. Προέτρεπε τον λαό να αποφεύγει την πολυτέλεια και τη χλιδή χάριν της λιτότητας με το προσωπικό του παράδειγμα . Επί των ημερών του αναπτύχθηκαν το εμπόριο, η βιοτεχνία, η γεωργία, η κτηνοτροφία και η πολεοδομία.
Δημιούργησε πρότυπα νοσοκομεία και γηροκομεία και φρόντισε να μην υπάρχει φτωχός στην αυτοκρατορία. Αυτός ήταν ο λόγος που ο πιστός λαός τον ονόμασε «ελεήμονα» και τον είχε στην καρδιά του ως άγιο.
Ο Ιωάννης νυμφεύτηκε δύο φορές. Το 1212 νυμφεύτηκε την Ειρήνη Λασκαρίνα, κόρη του Θεοδώρου Α’ Λάσκαρη. Μαζί της απέκτησε έναν γιο, τον διάδοχο του Θεόδωρο Β’ Λάσκαρη. Η Ειρήνη κατά τη διάρκεια ενός κυνηγιού, έπεσε από το άλογό της και τραυματίστηκε άσχημα με αποτέλεσμα να μην μπορέσει να τεκνοποιήσει έκτοτε. Πέθανε το 1239 αφού πρώτα είχε αποσυρθεί σε ιερά μονή με το όνομα Ευγενία. Το 1245 νυμφεύτηκε την Κονστάνς (Κωνσταντία), κόρη του Γερμανού αυτοκράτορα Φρειδερίκου Β’ Χοενστάουφεν, η οποία κατά το έθιμο πήρε το πιο “βυζαντινό” όνομα Άννα. Δεν απέκτησαν παιδιά.
Στις 4 Νοεμβρίου 1254 ο ευσεβής αυτοκράτορας της Νίκαιας Ιωάννης Γ΄Βατάτζης παρέδωσε εν ειρήνη την ψυχή του στα χέρια του Θεού. Το τίμιο λείψανό του ενταφιάσθηκε με μεγάλες τιμές και λαϊκό πένθος στην Μονή Σωσάνδρων, που ο ίδιος είχε χτίσει στο Νυμφαίο της Βιθυνίας.
Η ευαισθησία του για τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα και η ευνοϊκή προς αυτά πολιτική του Ιωάννη Βατάτζη, έκαναν το όνομά του σεβαστό και ιδιαίτερα αγαπητό στον λαό. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, λίγα χρόνια μετά τον θάνατό του ανακηρύχθηκε άγιος. Αυθόρμητα, χωρίς κανείς να τον υποχρεώσει, ο λαός τον αγιοποίησε και ναοί χτίστηκαν προς τιμή του. Χαρακτηριστικό της “ποιότητας” του Βατάτζη είναι το ότι αγιοποιήθηκε από τον λαό και όχι από την Εκκλησία!
Στα επόμενα χρόνια δια αποκαλύψεως ο ίδιος ο Ιωάννης ζήτησε να μεταφερθεί το λείψανό του στη Μαγνησία της Μικράς Ασίας. Όταν μετά από 7 χρόνια άνοιξαν τον τάφο του, μία γλυκειά ευωδία απλώθηκε τριγύρω. Έκπληκτοι διαπίστωσαν όλοι ότι και το σώμα του ήταν άφθαρτο, σαφές δείγμα αγιότητας. Δεν είχε κανένα απολύτως σημείο, που να φανερώνει ότι ήταν νεκρός. Το χρώμα του σώματος ήταν όπως κάθε φυσιολογικού ανθρώπου, ακόμη κι αυτά τα ρούχα του είχαν διατηρηθεί επί 7 χρόνια άφθορα και έμοιαζαν σαν να τα είχαν ράψει εκείνη τη στιγμή.
Στο τίμιο λείψανο του Αγίου Βασιλέως προσέφευγαν χριστιανοί και ανταμείβονταν με θαυμαστό τρόπο, αφού ασθένειες θεραπεύονταν και δαίμονες διώκονταν.
Τελικά το άφθαρτο λείψανό του μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, που είχε στο μεταξύ ελευθερωθεί από τους Φράγκους. Εκεί το τύλιξε ο θρύλος του Μαρμαρωμένου Βασιλιά. Σύμφωνα με αυτόν κατά την Άλωση της Πόλης από τους Τούρκους κρύφθηκε (το λείψανό του) σε κάποια κατακόμβη και από τότε καρτερεί την απελευθέρωση της Βασιλεύουσας. Ακόμη λέει ότι ο Άγιος Βασιλέας έχει τη σπάθη του μέσα στο θηκάρι της και ότι κάθε χρόνο η λεπίδα του σπαθιού ξεπροβάλλει μερικά χιλιοστά, μέχρι που να φθάσει η στιγμή να ξεπροβάλλει ολόκληρη η σπάθη. Τότε θα έχει έλθει η ώρα η Ρωμιοσύνη να πάρει πίσω την Κωνσταντινούπολη.
Στο Διδυμότειχο έχει ανεγερθεί ναός -μοναδικός- αφιερωμένος στον άγιο Ιωάννη Βατάτζη (θυρανοίξια 3 Νοεμβρίου 2010) και η Ιερά Μητρόπολις Διδυμοτείχου, Ορεστιάδος και Σουφλίου οργανώνει κάθε χρόνο τα «Βατάτζεια» με επίκεντρο την εορτή του Αγίου στις 4 Νοεμβρίου.
“Τον λαμπρόν Βασιλέα και των πιστών μέγα καύχημα και των νυμφαίων το κλέος, Ιωάννην τιμήσωμεν, εν ύμνοις και ωόαίς πνευματικαίς, την μνήμην επιτελούντες αυτού, συμφώνως ανακράζοντες. Δόξα τω σε Δοξάσαντι, δόξα τω σε στεφανώσαντι, δόξα των ενεργούντι δια σου πάσιν ιάματα” (απολυτίκιο).
Ο Ιωάννης Γ’ Δούκας Βατάτζης ανήκει δικαιωματικά στους μεγαλύτερους αυτοκράτορες του Βυζαντίου διότι:
- Με την αποφασιστικότητα και την καρτερικότητα που τον διέκρινε υπερδιπλασίασε τα εδάφη του κράτους που παρέλαβε και συνέβαλε τα μέγιστα στην επανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας,
- Με την εσωτερική πολιτική του κατόρθωσε να ανορθώσει κοινωνικά και οικονομικά το
κράτος του και να το καταστήσει ανεξάρτητο και δυνατό, πιο δυνατό από το Βυζαντινό κράτος της εποχής του Αλεξίου Β’ Κομνηνού (1180-1183) και των διαδόχων του, - Με τις έντονες προσπάθειές του να αναγεννήσει την ελληνική παιδεία και με την υπερηφάνεια που δήλωνε την εθνική του ταυτότητα συνείσφερε τα μέγιστα στην αφύπνιση του νέου ελληνισμού.
Αν οι μετέπειτα βυζαντινοί αυτοκράτορες ακολουθούσαν την ίδια (εξωτερική και εσωτερική) πολιτική με τον Ιωάννη Βατάτζη, τότε σίγουρα το 1453 δεν θα ήταν η καταληκτική ημερομηνία για την Ιστορία του Βυζαντίου.
“Οι γενάρχαι της βασιλείας μου, οι από του γένους των Δουκών και Κομνηνών, ίνα μη τους άλλους λέγω, τους από γενών Ελληνικών άρξαντας επί πολλάς εκατοστύας ετών την αρχήν κατέσχον της Κωνσταντινουπόλεως”
Ιωάννης Γ’ Δούκας Βατατζής
Πηγή: hellinon.net, vizantinaistorika.blogspot.gr, byzantin-history.blogspot.gr, ehw.gr, users.sch.gr, istorias-alitheia.blogspot.gr, yiorgosthalassis.blogspot.com, elzoni.gr, enromiosini.gr
Σχετικές Δημοσιεύσεις
Τρίτη 29 Μαΐου 1453 μ.Χ.
Βασίλειος Β’ ο Βουλγαροκτόνος (958 – 1025)
29 Ιουλίου 1014: Ο Βασίλειος Β΄ αποκτά το προσωνύμιο «Βουλγαροκτόνος»
Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο Πατέρας του Γένους των Ελλήνων
Καραμανλήδες: περισσότερο Έλληνες και από Έλληνες
Ιερά σκήτη Αγίας Άννης (Άγιον Όρος)
Το Περιβόλι της Παναγιάς (Α’ Μέρος)
Τάγματα Αγγέλων
Άγιος Ελευθέριος, ο προστάτης των εγκύων
Οι Τρεις Ιεράρχες
Άγιος Βασίλειος ο Μέγας
Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και Βαπτιστής
Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα μας http://www.tapantareinews.gr, για περισσότερη ενημέρωση. ⭐Εγγραφείτε - SUBSCRIBE: http://bit.ly/2lX5gsJ Website —►http://bit.ly/2lXX2k7 SOCIAL - Follow us...: Facebook...► http://bit.ly/2kjlkot
Δημοσίευση σχολίου
Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.