Λατρευτικός κύκλος και οι ψυχές ΚΑΙ Ο Διονυσιακός

        Ίσως ο πιο αγαπητός θεός στους Έλληνες να είναι ο Διόνυσος, το βάλσαμο της ζωής των ανθρώπων. Αυτός που δεν κατοικεί μακριά στον Όλυμπο, αποξενωμένος από την καθημερινότητα μας, αλλά που βρίσκεται δυναμικά παρών, έτοιμος ανά πάσα στιγμή να μας καταλάβει με την μανία του, έτσι ώστε να αποκτούμε, έστω για λίγο, μια γεύση από τον κόσμο των θεών. Ίσως για τον λόγο αυτό να είναι και τόσο πολυποίκιλες οι λατρευτικές εκδηλώσεις προς τιμήν του, με αποτέλεσμα αυτές να αποτελούν συχνό «αντικείμενο» μελέτης για τους ειδικούς. Ειδικά στον Ιονικό κόσμο, και δή στην Αθήνα, οι εορταστικές εκδηλώσεις προς τιμήν του είναι οι καλύτερα στοιχειοθετημένες και μελετημένες. Κάποιες από αυτές, όπως τα Ανθεστήρια, είναι ίσως από τις μοναδικές περιπτώσεις όπου έχουμε μια όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη εικόνα μιας αρχαίας Ελληνικής εορτής. Παρόλα αυτά καθώς οι ερμηνείες διαφέρουν, είναι σύνηθες πια να υπάρχει ένας κατακερματισμός των λατρευτικών δεδομένων, ως αποτέλεσμα του οποίου έχουμε την απώλεια της συνολικής εικόνας η οποία θα μπορούσε να προσδώσει νόημα στις τόσες πολλές, και πολυδιάστατες τελετές προς τιμήν του θεού. Στο παρόν, θα προσπαθήσουμε να κάνουμε μια σύνθεση και να προτείνουμε μια καινούργια υπόθεση-ερμηνεία σε μια ιδιαίτερη πλευρά των Διονυσιακών τελετών.

Ο Διονυσιακός Κύκλος

        Εν αντιθέσει με άλλους θεούς – εξαιρουμένων των μυστηριακών παραδόσεων όπως της Ελευσίνας – των οποίων  οι διάφορες εορτές δεν έχουν συνήθως μια μεταξύ τους συνάφεια, στην περίπτωση του Διονύσου από νωρίς επισημάνθηκε η ύπαρξη ενός συνεκτικού πλαισίου. Οι περισσότεροι μελετητές, αναγνώρισαν στον κύκλο των Διονυσιακών εορτασμών, μια συμπόρευση με τον κύκλο ωρίμανσης του κρασιού, ενώ άλλοι  μια γενικότερη τελεστική αναπαράσταση, μέσω γονιμικών τελετών του κύκλου της βλάστησης και της ζωής. Ορθώς, καθώς σε ένα επίπεδο ο Διόνυσος Είναι ο θεός των χυμών της ζωής. Ο ίδιος ο θεός, όπως διακρίνεται στο Δράμα του, λαμβάνει διαφορετικές μορφές, από θείο βρέφος  σε Νυμφίο, από βασιλιάς των ψυχών σε θνήσκων-πάσχων θεός. Σε πολλές Ελληνικές πόλεις, αυτός ο Διονυσιακός κύκλος ήταν τριετής ή και πενταετής, ανάλογα με τις εκφάνσεις του θεού τις οποίες έκαστη Πόλη αναγνώριζε και τιμούσε, κάθε χρόνος αφιερωμένος σε μια έκφραση του.

Ο Διονυσιακός Κύκλος στην Αττική

         Η Αθήνα όμως, έχει την ιδιαιτερότητα να παρουσιάζει στις εορταστικές τις εκδηλώσεις προς τον Διόνυσο, τον πλήρη κύκλο των εκφάνσεών του μέσα σε ένα μόνο χρόνο και μάλιστα μέσα σε τρείς μήνες, αυτούς του χειμώνα, δημιουργώντας αυτόν τον Διονυσιακό κύκλο τον οποίο αναφέραμε. Ο τελεστικός αυτός κύκλος, ορίζεται κατά προσέγγιση, από το διάστημα μεταξύ του Χειμερινού ηλιοστασίου και της Εαρινής Ισημερίας, διάστημα το οποίο συμπίπτει και με την εξουσία του θεού στους Δελφούς στην θέση του Απόλλωνα. Οι πιο χαρακτηριστικές εορτές, οι οποίες οριοθετούν την περίοδο είναι τα Μικρά ή εν άγραι Διονύσια, τα Λήναια και τέλος τα Ανθεστήρια, ενώ μεσολαβούν και κάποιες άλλες μεγάλες εορτές οι οποίες ίσως μας βοηθούν να συμπληρώσουμε κάποια κενά, όπως τα Ποσείδεα, τα Αλώα και ο Ιερός Γάμος (Θεογαμία). Σημαντικό ίσως είναι και το γεγονός, πως μόνο 6 ημέρες μετά την λήξη του Διονυσιακού κύκλου, πραγματοποιούνται τα Μικρά Ελευσίνια η προετοιμασία των Μεγάλων Μυστηρίων. Για το παρόν, δεν θα λάβουμε υπόψη δύο ακόμα μεγάλες εορτές, τα Οσχοφόρια και τα μεγάλα Διονύσια, καθώς δεν φαίνεται να σχετίζονται με τον συγκεκριμένο κύκλο που εξετάζουμε. Επίσης, δεχόμαστε ως σωστό χρόνο τέλεσης των μικρών Διονυσίων, τον Ποσειδεών και όχι τον Ανθεστηριών κοντά στα μικρά μυστήρια. Ας συνεχίσουμε λοιπόν, με κάποιες σύντομες επιλεκτικές αναφορές στις παραπάνω εορτές, αναφερόμενοι στα στοιχεία που μας ενδιαφέρουν για το παρόν.

Εν Άγραις Διονύσια (αρχές Ποσειδεών)

        Παλαιά αγροτική εορτή σχετιζόμενη με τον οίνο, με εμφανή χαρακτηριστικά γονιμικής τελετής, καθώς στα βασικά της δρώμενα περιλαμβάνεται και φαλλοφορία. Έντονα επίσης, τα χαρακτηριστικά προετοιμασίας του οίνου, με πομπή στην οποία συμμετέχουν ασκοφόροι. Ας έχουμε υπόψη, πως την περίοδο αυτή, γίνεται ένα πρώτο άνοιγμα ελέγχου των δοχείων του οίνου. Επίσης περιλάμβανε μουσική και τραγούδια, μάλλον διθυραμβικά άσματα, τα οποία θεωρούνται πρωταρχική πηγή του θεάτρου, ενώ υπάρχει διαφωνία κατά πόσον οι θεατρικές παραστάσεις στην εν λόγω εορτή, προηγήθηκαν αυτών των Εν άστυ Διονυσίων, ή είναι απλά ύστερο δάνειο από τα δεύτερα. Όλα τα χαρακτηριστικά της εορτής σε σχέση με τον Διόνυσο, είναι αυτά μιας προετοιμασίας. Κάποιοι την θεωρούν πανάρχαια εορτή, αρχικώς άσχετη με τον Διόνυσο, η οποία αργότερα συγκεράστηκε με τα Λήναια. Σε αυτή την περίπτωση -κάτι που δεν αλλάζει την υπόθεση μας – την ταυτίζουν με αυτά χρονικά και τελεστικά.

Ποσείδεα (ίδια περίοδο, αρχές Ποσειδεών, πιθανότατα την 8η αφιερωμένη στον θεό ημέρα) και Αλώα (26 Ποσειδεών).

 Οι δύο αυτές εορτές, οι εγγύτερες στο Χειμερινό ηλιοστάσιο, είναι κατεξοχήν γονιμικές τελετές. Ο Ποσειδώνας, ως άρχοντας του κόσμου μας και σύζυγος της γής, παρέχει την γονιμοποιητική δύναμη για την καρποφορία των χωραφιών, μέσω των γλυκών υδάτων, τα οποία αυτή συγκεντρώνει στους κόλπους της.  Τα Αλώα, εορτή η οποία τελείτω στην Ελευσίνα, μας παρέχει την απαραίτητη σύνδεση και νοηματική επεξήγηση, καθώς είναι ίσως η μόνη στην οποία η τιμούμενη τριάδα είναι ο Ποσειδώνας, η Δήμητρα και ο Διόνυσος. Ένας Διόνυσος όμως, αφανής όπως και στα μικρά Διονύσια, που δεν έχει ακόμα εκδηλωθεί αλλά αποτελεί προϊόν προσμονής.

Λήναια (12-15 πανσέληνος Γαμηλιώνος)

        Η πρώτη βασική εορτή στην οποία ο Διόνυσος είναι το επίκεντρο. Τα δεδομένα μας υπονοούν μυστηριακό χαρακτήρα, καθώς είναι η πρώτη φορά μέσα στον χρόνο, κατά την οποία ανοίγει το εν λίμναις ιερό του θεού (Η δεύτερη στα Ανθεστήρια).  Εκεί, σύμφωνα με τις αναφορές μας, ενδεχομένως να είχαμε την παρουσίαση του προσωπείου του θεού και μια πρώτη μίξη με διάφορες ουσίες (αρκετοί υποστηρίζουν με ενθεογενή) των εκεί φυλασσόμενων οινικών πίθων. Στις μυστηριακές τελετές συμμετέχουν οι Γεραραί, Αθηναίες υπεύθυνες για τα εν λόγω μυστήρια, όμως έχουμε και την συμμετοχή ιερατικών γενών όπως οι Θυάδες και οι Όσιοι, με παράλληλες τελετές εκτός Αττικής στο Κωρύκειον Άντρον και στους Δελφούς αντιστοίχως. Στο Κωρύκειον έχουμε τον εορτασμό του Διόνυσου Λικνίτη (από το βρεφικό Λίκνο),  πράγμα που σημαίνει πως σε αυτές τις τελετές τοποθετείται η πρώτη Θεοφάνια του θεού ως βρέφος. Μετά τις προετοιμασίες ο Διόνυσος έχει γεννηθεί.

Θεογαμία (27 Γαμηλιώνος)

        Η μεγάλη ένωση του αρχετυπικού θεϊκού ζεύγους Διός και Ήρας. Ο μήνας κατά τον οποίο και οι Αθηναίοι νυμφεύονταν, σε μίμηση της ένωσης των θείων οντοτήτων. Η ανθρώπινη θεσμική ένωση αναπαράγει την ένωση σε επίπεδο ουσίας. Τιμάται ο Δίας Τέλειος και η Ήρα Τελεία και κουροτρόφος, όπως επίσης και σημαντικό για την γενικότερη σύνδεση των πραγμάτων, ο Ποσειδών από τον οποίο ξεκινήσαμε, η δυναμική εκδήλωση.

Ανθεστήρια (11-12-13 Ανθεστηριώνος πριν την Πανσέληνο του μήνα)

        Και φτάνουμε στην μεγάλη εορτή των Ανθεστηρίων, με την οποία θεωρούμε πως κλείνει για τον τομέα που μας απασχολεί ο κύκλος. Μια εορτή, με πολλές διαφορετικές τελετές , και δύσκολο πλαίσιο νοηματοδότησης. Συνήθως οι μελετητές χωρίζουν τις δύο πρώτες, αφιερωμένες στον Διόνυσο ημέρες, από την αφιερωμένη στον Χθόνιο Ερμή τρίτη ημέρα, καθώς δεν βρίσκουν άμεση σύνδεση. Επίσης, σχετικά ασύνδετες είναι οι επιμέρους τελετές της Ιερογαμίας, και η περίεργη εορτή της αιώρας. Τα Ανθεστήρια διαρκούν τρείς ημέρες, με ξεχωριστό τελετουργικό όνομα η καθεμία, βάση των διαφορετικών δοχείων τα οποία χρησιμοποιούνται στις τελετές, ήτοι Πιθοίγια, Χόαι και Χύτροι. Ας δούμε όμως εν τάχει τα κυριότερα ξεχωριστά τελέσματα.

Ο τρόπος με τον οποίο συνήθως παραλληλίζεται η πρώτη ημέρα της εορτής, είναι σαν μια εορτή κρασιού. Ανοίγονται οι πίθοι με το νέο κρασί και γίνονται διαγωνισμοί πόσης. Ημέρα χαράς και γλεντιού. Ανοίγονται όμως και οι μυστηριακοί μισοθαμένοι πίθοι, στο εν λίμναις ιερό, το οποίο λειτουργεί για δεύτερη φορά (και τελευταία) μέσα στον χρόνο, με μυστικές τελετές στις οποίες πρωτοστατούν και πάλι οι Γεραραί, οι οποίες είχαν προετοιμάσει τους πίθους κατά τα Λήναια. Μέσα σε αυτό το κλίμα συμβαίνει κάτι περίεργο, το μυστηριακό κρασί πίνεται εν σιγή, ενώ ακολουθεί μια αλλαγή στην διάθεση. Οι οικογένειες προετοιμάζουν στο σπίτι τους δείπνο, στο οποίο προσκαλούνται οι νεκροί, σε μια τελετή η οποία παρομοιάζεται με τα ψυχοσάββατα(1) . Οι ημέρες αυτές θεωρούνται αποφράδες, ημέρες όπου οι νεκροί, τα φαντάσματα περπατούν στην Γή.  Όλα τα άλλα ιερά είναι κλειστά, και οι άνθρωποι  σχηματίζουν με πίσσα αποτροπαϊκά σύμβολα στις πόρτες των οικιών τους, ενώ μασάνε για τους ίδιους λόγους απήγανο, έτσι ώστε να προστατευθούν από μια άλλη τάξη νεκρών, τις Κήρες.

Τα Ανθεστήρια τελειώνουν την τρίτη ημέρα με την Υδροφορία, κατά την οποία ρίπτεται ύδωρ στο χάσμα πλάι στο τέμενος της Γής, από το οποίο αποτραβήχτηκαν τα νερά του κατακλυσμού, ως χοή για τους νεκρούς του κατακλυσμού. Ο εορτασμός κλείνει με την γνωστή φράση «Θύραζε Κήρες ουκ ετ” Ανθεστήρια», και οι νεκροί (Κήρες και προγονικές ψυχές;) επιστρέφουν μέσα στην Γή.  Κάπου εκεί ανάμεσα, έχουν λάβει χώρα άλλες δύο τελετές, η Ιερογαμία και η Αιώρα, εν πολλοίς ασύνδετες και οι δύο για τους περισσότερους μελετητές. Η Ιερογαμία είναι μια μυστηριακή τελετή γάμου, στην οποία μαζί με τις Γεραρές προΐσταται η Βασίλιννα, σύζυγος του Άρχων Βασιλέα (2) της Αθήνας, σε μια ένωση με τον Διόνυσο την οποία οι ειδικοί συνήθως αναγνωρίζουν ως αυτόνομη γονιμική (στην γενικότητα της λέξης) τελετή.

• Η εορτή της αιώρας, κατά την οποία νεαρά κορίτσια λικνίζονται σε κούνιες κρεμασμένες από τα δέντρα, αναγνωρίζεται συνήθως ως καθαρτήρια τελετή, είτε σχετιζόμενη με την ύπαρξη των νεκρών,  άσχετη με τον Διόνυσο, είτε στην καλύτερη περίπτωση, ως τελετή καθαγίασης και αφιέρωσης των κοριτσιών, στον Θεό, επιβίωση παλαιάς δεντρολατρίας.

        Η κύρια θέση μας, είναι πως καμία από τις παραπάνω τελετές  δεν είναι ασύνδετη, και πως ο κύριος λόγος για τον οποίο δεν έχει σχηματιστεί μια ξεκάθαρη συνολική εικόνα, είναι η σημασία που δίνεται στα μυθολογικά Αίτια (3) ,τα οποία συνοδεύουν τις τελετές. Στο ζήτημά μας, μυθολογικό αίτιο για την υδροφορία, είναι ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνα ενώ για την Αιώρα,  η Ηριγόνη η οποία λέγεται πως αυτοκτόνησε με απαγχονισμό αφού είδε νεκρό τον πατέρα της Ικάριο (4). Οι νεαρές αθηναίες λέγεται έκαναν κούνια, σε αναπαράσταση του απαγχονισμού, ώστε να εξαγνιστούν από τον άδικο θάνατο του Ικάριου και της κόρης του.

Διόνυσος και ψυχογονία, η ενσωμάτωση των ψυχών.

        Είναι γνωστό, από την Ορφική παράδοση αλλά και από την μυθολογία των μυστηρίων (Ελευσινίων, Βακχικών κτλ), πως ο Διόνυσος είναι η πηγή των ψυχών. Ο άρχοντας των ψυχών, από τον οποίο προέρχονται αυτές  των ανθρώπων. Στο τελεστικό κύκλο των Διονυσίων της Αττικής, βρίσκουμε όπως αναφέραμε, όλες τις εκφάνσεις του Διονύσου στην ίδια περίοδο, ενώ οι νεκροί συνδέονται τόσο με την γονιμότητα (5) ,  όσο και με τις ανθρώπινες ψυχές, καθώς είναι το ίδιο ψυχικό δυναμικό το οποίο, «ανακυκλώνεται» μέσα στα σώματα (6). Οι κόσμοι των θεών, των ανθρώπων και των νεκρών, ναι μεν είναι διακριτοί στον γνωστό τρισυπόστατο διαχωρισμό, αλλά όχι και ασύνδετοι μεταξύ τους. Μάλιστα, υπό ειδικές συνθήκες, τα όρια διαρρηγνύονται, και μπορεί ή Πρέπει να επιτευχθεί μια επαφή η οποία θα συντηρεί την πρωταρχική σύνδεση όλων.

•         Σε επίπεδο ουσίας, έχουμε την γεννεσιουργό δύναμη του Διός, ενώ σε επίπεδο δύναμης (εκδήλωσης), αυτήν του Ποσειδώνα. Η Επίδραση των γεννεσιουργών δυνάμεων, ξεκινά στις αρχές του Χειμώνα, ενώ την ίδια περίοδο, προετοιμαζόμαστε για τον ερχομό του Διονύσου. Το θείο βρέφος εμφανίζεται στα Λήναια, ενώ την ίδια περίοδο το θείο ζεύγος Διός-Ήρας, ενώνεται δημιουργικά και ταυτόχρονα παρέχει το πρότυπο για τον γάμο των ανθρώπων. 

Η τεκνοποιία, είναι ο κύριος λόγος γάμου για τους Αθηναίους, στους οποίους μάλιστα διακρίνονται και χαρακτηριστικά μιας ιδιαίτερης ευγονικής, αρκετές φορές εκφρασμένης με ταξικούς όρους (7).  Επομένως, δεν είναι παράλογο να υποστηρίξουμε, ότι σε αυτή την περίοδο θα έχουμε και τις περισσότερες εγκυμοσύνες, των νεόνυμφων ζευγαριών.  Ένα μήνα μετά, ο Διόνυσος εμφανίζεται ως Νυμφίος, και συμμετέχει σε μια μυστική ένωση με την κατ” εξοχήν θρησκευτική εκπρόσωπο όλων των Αθηναίων ως σύνολο ανθρώπων, την σύζυγο του Άρχοντα Βασιλιά.  Από αυτή την ένωση, κάτι γεννάτε και δεν είναι μόνο το νέο κρασί το οποίο ξεθάβεται από την Γή αλλά, και οι προγονικές ψυχές.

•  Οι πίθοι, να υπενθυμίσουμε, εκτός από το να αποτελούν το κατεξοχήν δοχείο αποθήκευσης του κρασιού, ήταν και ένα δοχείο το οποίο χρησιμοποιούνταν στις ταφές. Οι προγονικές ψυχές δεν είναι πια οι νεκροί μας – πρόσωπα, αλλά όλο το προγονικό ψυχικό δυναμικό, το οποίο ο Διόνυσος με την εμφάνισή του, και διαρρηγνύοντας τους κοσμικούς διαχωρισμούς, φέρνει μαζί του.

        Μέσα σε όλο αυτό το υλικό, υπάρχει ένα μέρος συγγενικό, το οποίο τιμούμε μια φορά τον χρόνο αλλά και ένα μέρος, το οποίο θεωρείται για διάφορους λόγους μιαρό, και το οποίο θέλουμε να αποφύγουμε. Για την υπενθύμιση της σχέσης με το πρώτο, παραθέτουμε νεκρόδειπνα, ενώ για προστασία από το δεύτερο, τελούμε καθαρμούς και λαμβάνουμε προστατευτικά μέτρα. 

Το καλύτερο μέρος του προγονικού δυναμικού, το πιο συμβατό, θέλουμε να μας βοηθήσει, το χρειαζόμαστε για να εμψυχώσει την νέα γενιά που κυοφορείται, και αυτό το καλούμε να πράξει πραγματοποιώντας την συνέχιση της αιώνιας σύνδεσης.  Σε αυτό το πλαίσιο, ίσως και να μην είναι τόσο ακατανόητη μια τελετή, η οποία περιλαμβάνει το λίκνισμα νέων κοριτσιών (τα οποία μόλις το προηγούμενο μήνα παντρεύτηκαν και τώρα κυοφορούν ίσως;), πάνω από πίθους οι οποίοι φέρουν οίνο και ψυχές, όπως μας δείχνουν οι παραστάσεις .

        Ο μεγάλος κύκλος τελειώνει, με την εμψύχωση των ανθρώπινων σωμάτων, και πρέπει να κληθεί να επιστρέψει όλο το ανεκμετάλλευτο ψυχικό δυναμικό. Αυτό γίνεται με μια πένθιμη τελετή, στην οποία ύδωρ προσφέρεται ως χοή, μέσα από το χάσμα στους διψασμένους νεκρούς. Ο Ερμής, με την χθόνια λειτουργία του, συνοδεύει το «κοπάδι» στον κάτω κόσμο, και οι Πύλες κλείνουν για άλλον ένα χρόνο. Τώρα, η κόκκινη ταινία προστασίας μπορεί να αφαιρεθεί από τα ιερά,τα οποία ανοίγουν καθώς το εν λίμναις ιερό του Διονύσου κλείνει. Θα περιμένει τις Γεραρές την επόμενη χρονιά να το ανοίξουν πάλι, για την πραγματοποίηση ενός ακόμη κύκλου, ο οποίος θα συνέχει τελεστικά θεούς, ανθρώπους και προγονικές ψυχές, σε έναν εντυπωσιακό μυστηριακό  χορό του Ελληνικού Πολυθεισμού.

 1. Το πρώτο ψυχοσάββατο των χριστιανών πράγματι λαμβάνει χώρα μια εβδομάδα πριν την Κυριακή των Αποκριών δηλαδή την ίδια περίοδο
2.  Αυτό το αξίωμα τον Αθηναίων είχε κυρίως θρησκευτικά καθήκοντα και θεωρείται τελεστική επιβίωση των θρησκευτικών εξουσιών του Βασιλιά κατά τους Μυκηναϊκούς χρόνους.
3. Σύμφωνα με την σχολή της Οξφόρδης μυθολογικό τελετουργικό αίτιο είναι ένας μύθος ο οποίος έχει φτιαχτεί για να εξηγήσει μια συγκεκριμένη τελεστική πρακτική.
4. Ο Επώνυμος ήρωας του Δήμου Ικαρίας της Αττικής περιοχής η οποία θεωρούνταν αρχικό μέρος υποδοχής του Διονύσου και στην οποία βρίσκεται το Ικάριον Ιερό του Διονύσου, Βλ.  http://megaseniautos.blogspot.gr/2010/01/blog-post_3510.html
5. Το άρθρο μας με τίτλο «Οι παραδοσιακοί παγανιστικοί εορτασμοί του Ηλιοστασίου» Φαινόμενα τ. 111
6. Ας μην το συγχέουμε αυτό με την πεποίθηση κάποιων περί ατομικής επιβίωσης της ψυχής με αποτέλεσμα την παλιγγενεσία κτλ.
7. Προφανώς και δεν επιθυμούμε να κάνει ο αναγνώστης κάποιον συσχετισμό με την έννοια όπως αργότερα εκφυλίστηκε με τον υλιστικό φυλετισμό.

Ο ΘΕΟΣ ΠΑΝ

Ο ΘΕΟΣ ΠΑΝ ΜΕ ΝΥΜΦΕΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΜΠΗΊΑ 

Μία από τις πιο αγαπητές θεότητες των προγόνων μας , που ενέπνευσε τόσο τους αρχαίους όσο και τους νεότερους συγγραφείς και ποιητές , είναι ο Παν .

Για την γέννηση του Πανός υπάρχουν διάφορες εκδοχές , διαφορετικές σε κάθε περιοχή της Ελλάδας .

Μερικοί πίστευαν ότι ήταν 

γιος του Ουρανού και της Γης , για άλλους ότι ήταν γιος του Διός και της Ύβρεως ή Θύμβρεως , ή του Διός και της Καλλίστούς ή της νύμφης Οινηΐδας , ή του Αιθέρος και της Ήρας , ή του Αιθέρος και της Οινηΐδας , ή του Ερμή και της Πηνελόπης ή ακόμα ότι ήταν γιος της Πηνελόπης και όλων των μνηστήρων , γι’ αυτό και ονομάστηκε Παν .

Από αυτή την ποικιλία των γονέων , οι ερευνητές συμπεραίνουν ότι ίσως να υπήρξαν πολλοί με το ίδιο όνομα .

Όμως δύο είναι οι κυριότεροι , ο γιος του Διός και της Θύμβρεως , ο οποίος ήταν μάντης και δίδαξε την μαντική στον Απόλλωνα , και ο γιος του Ερμή και της Πηνελόπης , την οποία ξεγέλασε ο Ερμής μεταμορφωμένος σε τράγο , και από αυτό πήρε και ο Παν αυτήν την μορφή .

Σε μερικά μέρη όμως πίστευαν ότι

ήταν και οι δύο παιδιά του Ερμή , ο μεν ένας με μια άγνωστη γυναίκα με το όνομα Σώση και ο άλλος με μία Νύμφη που την έλεγαν Πηνελόπη .

Οπότε μετά από τόσες αντιφάσεις , η γέννηση του παραμένει στην ουσία αδιευκρίνιστη , και πιστεύεται ότι υπήρξαν κατά καιρούς σε διάφορους τόπους άνθρωποι με το όνομα αυτό 

Ο Παν αναφέρεται σε όλες τις θεογονίες , και σύμφωνα με τον Διόδωρο τον καιρό του Όσιρη ήταν στην Αίγυπτο .

Ο Ηρόδοτος πάλι αναφέρει ότι ο Παν ήταν αρχαιότατος , και ένας από τους πρώτους οκτώ θεούς των Αιγυπτίων , και ο Επιμενίδης , στα σχόλια του Θεόκριτου λέει ότι ο Ζεύς (κάποιος βασιλιάς με αυτό το όνομα) , εγέννησε από την Καλλιστώ δύο δίδυμους γιούς , τον Πάνα και τον Αρκάδα .

Ο ΠΑΝ ΚΑΙ ΝΎΜΦΗ

Εξ’ ίσου διαδεδομένη ήταν όμως και η άποψη ότι η Πηνελόπη γέννησε τον Πάνα από τον Ερμή , πριν παντρευτεί τον Οδυσσέα , ή σύμφωνα με άλλους , με όλους τους μνηστήρες κατά την απουσία του .

Όλες αυτές βέβαια οι διηγήσεις αναφέρονται σε συμβάντα πολύ απομακρυσμένα χρονικά , γιατί η μεν Πηνελόπη ζούσε την εποχή του Τρωϊκού πολέμου , ο Αρκάς όμως ήταν πολύ πιο πριν .

Γεννήθηκε λοιπόν ο Πάν στην Αρκαδία , στο Λυκαίο όρος , άσχημος με κέρατα στο κεφάλι , γένια , μεγάλα αυτιά , και πόδια και ουρά κατσίκας , και όπως γέλαγε και μάλιστα πολύ , φαινότανε τόσο άσχημος , που η μητέρα μη αντέχοντας την θέα του τον παράτησε εκεί , και ο Ερμής τον έδωσε στην Σινόη και τις άλλες Νύμφες να τον αναθρέψουν .

Βρέφος ακόμα , πήρε ο Ερμής τον Πάνα , τον τύλιξε με ένα λαγοτόμαρο και τον ανέβασε στον Όλυμπο κοντά στον Δία και τους άλλους θεούς , που μόλις τον αντίκρισαν γέλασαν με το παρουσιαστικό του , πιο πολύ όμως από όλους γέλασε ο Διόνυσος .Γι’ αυτό και τον ονόμασαν Πάνα , επειδή γέλασαν πάντες μαζί του . Σύμφωνα με άλλους μύθους όμως τον μεταμόρφωσε αργότερα η Αφροδίτη , επειδή έκρινε πως ήταν ωραιότερος από τον Αχιλλέα , τον γιό του Διός και της Λαμίας . Επίσης του προξένησε και έρωτα για την Ηχώ . ( Σύμφωνα με τον Όμηρο στον ύμνο προς τον Πάνα , και τον Παυσανία στα Αρκαδικά .)

Έτσι λοιπόν ανατράφηκε στα βουνά , και μεγαλώνοντας έγινε έμπειρος κυνηγός και βοσκός , γι’ αυτό και η Άρτεμις πήρε από αυτόν τα κυνηγόσκυλά της .

Ήταν όμως και ικανότατος μάντης και δίδαξε την μαντική στον Απόλλωνα .

( Εδώ πάλι αναφέρεται ότι ο μεν κυνηγός ήταν γιός της Νύμφης Σώσης , ο δε βοσκός της Πηνελόπης , άρα ο μάντης θα πρέπει να ήταν άλλος , και αν ήταν έτσι , τότε θα πρέπει να υπήρξαν στην Αρκαδία όχι ένας αλλά τρεις Πάνες .)

Επειδή του άρεσε η μοναξιά , σύχναζε στα βουνά , στα δάση , τις πεδιάδες και τα σπήλαια , κατέβαινε όμως συχνά και στις παραλίες , όπου σύμφωνα με μια εκδοχή από ένα όστρακο που βρήκε εκεί έφτιαξε και άρχισε να παίζει την πρώτη Σύριγγα , καθισμένος στην χλόη , και μαζεύοντας τις Νύμφες που χόρευαν γύρω του μαγεμένες από τους ήχους της μουσικής του .

Σύχναζε όπως είπαμε στην Αρκαδία στο Μαίναλο , την Κυλλήνη και το Λύκαιον , την άνοιξη και το καλοκαίρι στις βουνοκορφές , και το χειμώνα στα σπήλαια .

Το καλοκαίρι όταν κατέβαζε τα πρόβατά του στις παραλίες καθισμένος πάνω σ’ ένα σκόπελο συνόδευε με τον αυλό του τον ήχο των κυμάτων .

Έσωζε όμως και τα παραπλέοντα σκάφη από τις επιθέσεις των πειρατών , τρομάζοντας τους με τις οπτασίες που προκαλούνται από τα σχήματα των σκοπέλων και την βουή των κυμάτων στις θαλασσινές σπηλιές . Έτσι οι φόβοι αυτοί ονομάστηκαν Πανικοί .

Σύμφωνα πάλι με άλλους μύθους ο Παν σύχναζε στο όρος Τμώλος της Μικράς Ασίας , κοντά στις Σάρδεις , και επειδή καυχήθηκε παρασυρμένος από τους επαίνους των Νυμφών για την μουσική του , φιλονίκησε με τον Απόλλωνα .

Για να λύσουν την διαφορά τους έβαλαν τότε διαιτητή τον Τμώλο , από τον οποίο ονομάστηκε έτσι και το βουνό , και εκείνος έδωσε τα πρωτεία στον Απόλλωνα , πράγμα που επαίνεσαν όλοι οι παρευρισκόμενοι , πλην του Μίδα , ο οποίος προκάλεσε και τον θυμό του Απόλλωνα , που για να τον τιμωρήσει του μετέβαλε τα αυτία σε γαϊδουρινά.

Όταν ο Τυφώνας κατεδίωξε τους Θεούς στην Αίγυπτο , για να αποφύγουν τον κίνδυνο , ο Παν τους συμβούλευσε να μεταμορφωθούν σε ζώα , ο ίδιος μάλιστα μεταμορφώθηκε σε Αιγόκερο .

Για να τιμήσει αργότερα ο Ζευς τον Πάνα για το επιτυχημένο στρατήγημα του , έκανε τον Αιγόκερο αστερισμό .

Σύμφωνα με άλλο μύθο πάλι ο Παν μεταμορφώθηκε μισός Αιγόκερος και μισός ψάρι και πέφτοντας στην θάλασσα , ξέφυγε από τον κίνδυνο .

Σαν σύμμαχος των Θεών ο Παν πήρε μέρος στην Γιγαντομαχία , στην οποία κατατρόμαξε και έτρεψε σε φυγή , όταν σάλπισε με την Σύριγγά του , τους Γίγαντες οι οποίοι δεν μπόρεσαν υποφέρουν τον άγνωστο και ασυνήθιστο αυτόν ήχο .

Ήταν όμως και στρατηγός στην εκστρατεία του Διονύσου στην Ασία . Όταν παρατάχτηκαν απέναντί τους οι Ινδοί και φοβήθηκε ο Διόνυσος αντικρίζοντας όλο αυτό το πλήθος , ατάραχος ο Παν διέταξε να αλαλάξη την νύχτα όλο το στράτευμα ξαφνικά , μεγαλόφωνα και όσο το δυνατόν πιο άγρια .

Έτσι έγινε και ατήχησαν οι κοιλάδες και οι πέτρες από αυτή την παράδοξη και τρομερή κραυγή , που σκόρπισε τον τρόμο στους Ινδούς τρέποντάς τους σε φυγή .

Σύμφωνα με άλλο μύθο πάλι ο Παν πήρε μέρος και στην εκστρατεία του Όσιρη , αποσπώντας τον σεβασμό και την τιμή των Αιγυπτίων οι οποίοι για να τον τιμήσουν έχτισαν μια πόλη που την ονόμασαν Χεμώ στα αιγυπτιακά , δηλαδή Πανός πόλη .

Φυσικά , όπως είναι άλλωστε φανερό , εδώ πρόκειται για τον θεό Χεμ των Αιγυπτίων , τον οποίο οι Έλληνες ταύτισαν με τον Πάνα .

Άλλοι θρύλοι και παραδόσεις

Σύμφωνα με τις παραδόσεις ο Παν είχε γυναίκα την Αίγα με την οποία ο Ζευς γέννησε τον Αιγιπάνα , άλλοι πάλι αναφέρουν σαν γυναίκα του την Ηχώ και ότι από αυτήν απέκτησε μια κόρη την Ίυγκα , που ήταν φαρμακεύτρια .

Σύμφωνα με άλλη εκδοχή , η Ηχώ ήταν μόνο ερωμένη του και αργότερα τον άφησε για τον Νάρκισσο . Μετά από αυτό ο Πάν αγάπησε την Νύμφη Πίτυ , την οποία όμως αγαπούσε και ο Βορράς , οπότε από την ζήλια του και για να την εκδικηθή , φύσηξε δυνατά και την έριξε στα βράχια και την σκότωσε . Την λυπήθηκε όμως η Γή και την μεταμόρφωσε στο ομώνυμο δέντρο (Πεύκο) , από το οποίο ο Παν έκοψε κλαδιά στεφανώθηκε μ’ αυτά και γύριζε στα βουνά αναζητώντας την .

Άλλη πάλι παράδοση θέλει τον Πάνα ερωτευμένο με την Άρτεμη , που για να την εξαπατήση , μεταμορφώθηκε σε λευκό τράγο . Εκείνη νομίζοντας ότι ήταν πράγματι τράγος , και όταν τον κυνήγησε για να τον πιάση σε κοντινό δάσος , βρέθηκε μπροστά στον Πάνα .

Όταν ερωτεύτηκε μια από τις Ναϊάδες Νύμφες , και κόρη του ποταμού Λάδωνα την Σύριγγα , και την κυνήγησε , αυτή για να γλυτώση από τον βιασμό έτρεξε στον πατέρα της για να σωθή , ο Λάδωνας όμως ήταν αδιάβατος . Παρακάλεσε τότε τις αδελφές της να την μεταμορφώσουν σε καλαμιά , κι έτσι όταν ο Πάν έφτασε και θέλησε να την αγκαλιάση κλαίγοντας , αντί γι’ αυτή αγκάλιασε τις καλαμιές , που με το φύσημα του αέρα , έμοιαζε σαν να απαντούσαν στους στεναγμούς του .

Παρατήρησε τότε ότι τα καλάμια μπορούν με το φύσημα του αέρα να βγάλουν ήχο , έκοψε λοιπόν από αυτά , τα συναρμολόγησε και κατασκεύασε το μουσικό όργανο το οποίο ονόμασε προς τιμήν της αγαπημένης του Σύριγγα , και τριγύριζε στα βουνά παίζοντας την Σύριγγα και θρηνώντας την αγαπημένη του .

Έτσι εφευρέθηκε σύμφωνα με μια από τις παραδόσεις η Σύριγγα .

 Επίσης έλεγαν ότι ο Παν γέννησε άλλους δώδεκα Πάνες όμοιούς του .

Κοντά στο Λυκαίον όρος και την πόλη Λυκοσούρα την οποία σύμφωνα με τον Παυσανία πρωταντίκρυσε ο Ήλιος , και από αυτή έμαθαν οι άνθρωποι να χτίζουν πόλεις , υπήρχαν κάτι βουνά που ονομάζονταν Νόμια από το όνομα του Νομίου Πανός , επειδή σύμφωνα με την παράδοση έβοσκε εκεί τα πρόβατά του 

Εκεί υπήρχε και Ιερό του , ο χώρος γύρω από το οποίο ονομάζονταν Μέλπεια γιατί εκεί έπαιξε με τον αυλό του το πρώτο μέλος (μελωδία) , με τη Σύριγγα .

Είχε όμως Ιερό και στο Παρθένιο όρος , εκεί όπου φανερώθηκε στον Φιλιππίδη ή Φειδιππίδη , τον αγγελιοφόρο των Αθηναίων στους Σπαρτιάτες για να ζητήσουν την βοήθειά τους όταν ο στρατηγός του Δαρείου Δάτις εισέβαλε στην Αττική , για να του πει ότι θα βοηθήσει τους Αθηναίους όπως τους είχε βοηθήσει και στο παρελθόν αλλά αυτοί δεν τον τίμησαν ποτέ τους .

Μετά την νίκη τους στην μάχη του Μαραθώνα , οι Αθηναίοι τίμησαν τον Πάνα και έτσι πέρασε η λατρεία του για πρώτη φορά από την Αρκαδία στην Αττική .

Το ίδιο και όταν έφθασαν στους Δελφούς οι Γαλάτες με τον Βρέννο για να τους λεηλατήσουν , ο Πάν φανερώθηκε την νύχτα στο στράτευμά τους και τους προξένησε τέτοιο τρόμο , που άρχισαν να σκοτώνονται μεταξύ τους .

Από αυτό όλοι οι ξαφνικοί φόβοι που δημιουργούνται χωρίς φανερή αιτία ονομάστηκαν Πανικοί .

Στο Παρθένιο όρος υπήρχαν χελώνες που τα καβούκια τους ήταν κατάλληλα για την κατασκευή Λύρας , όμως επειδή οι ντόπιοι τις θεωρούσαν ιερές του Πανός , δεν τις άγγιζαν αλλά ούτε και σε ξένους επέτρεπαν να τις αγγίξουν ή να τις πάρουν .

Ο Παν είχε και άλλο ιερό Ιερό κοντά στην Λυκοσούρα , στο οποίο έκαιγε άσβεστον πυρ , μάλιστα έλεγαν ότι εκεί ήταν παλαιότερα Μάντης και είχε Μαντείο και Προμάντιδα μια Νύμφη ονομαζόμενη Ερατώ , την οποία παντρεύτηκε ο Αρκάς της Καλλιστώς .

Οι κάτοικοι του Λυκαίου όρους βεβαίωναν ότι τον άκουγαν να παίζει την Σύριγγα πάνω στο ιερό βουνό του .

Οι Αθηναίοι πάλι είχαν κοντά στον Μαραθώνα ωραιότατο ιερό σπήλαιο του Πανός , με στενή είσοδο , που είχε μέσα καταλύματα και λουτρά καθώς και το αποκαλούμενο «Αιπόλιο (μαντρί) του Πανός» , το οποίο κατά τον Παυσανία , ήταν λαξευμένες πέτρες σε σχήμα κατσίκας .

Θεωρούσαν λοιπόν τον Πάνα μεγάλο θεό και προστάτη των βουνών , οπότε όλα τα βουνά και τα σπήλαια της Αρκαδίας ήταν ιερά του .

 Επίσης ήταν προστάτης των κοπαδιών και των βοσκών , αλλά και των κυνηγών , των σκοπέλων στις παραλίες , και αρχηγός των Νυμφών .

Και όπως ο Ζευς ονομάστηκε Μοιραγέτης , και ο Απόλλων Μουσαγέτης , έτσι και ο Παν ονομάστηκε Νυμφαγέτης .

Ο Παν είχε δύστροπο χαρακτήρα , θύμωνε πολύ , και όταν θύμωνε σφύριζε μια μελωδία θανατηφόρα που όποιοι την άκουγαν πέθαιναν από τον φόβο τους . Διηγούνταν ότι κάποτε εννέα ξυλοκόποι που τον συνάντησαν θυμωμένο και άκουσαν αυτήν την οξεία και φοβερή μελωδία πέθαναν . Οι συγγενείς τους μη μπορώντας να εξηγήσουν τον αιφνίδιο αυτό θάνατο επήγαν και ρώτησαν το μαντείο από όπου και έμαθαν την αιτία .

ΙΕΡΟΝ ΠΑΝΟΣ ΑΘΗΝΑ 

Μάλιστα έλεγαν αν την Άρτεμις δεν είχε καταπραΰνει τον θυμό του θα είχε σκοτώσει όλους τους ξυλοκόπους γιατί τον ενοχλούσε ο θόρυβος που έκαναν κόβοντας ξύλα την ώρα που αυτός έπαιζε τον αυλό του διασκεδάζοντας τις Νύμφες .

Οπότε οι βοσκοί πρόσεχαν πολύ να μην τον ενοχλήσουν , μάλιστα προς το μεσημέρι δεν σφύριζαν με τις φλογέρες τους , επειδή πίστευαν ότι εκείνη την ώρα γύριζε κουρασμένος από το κυνήγι και κοιμόταν τις περισσότερες φορές κάτω από τις σκιές των πεύκων .

Όπως φαίνεται και από δύο επιγράμματα του ήταν και προστάτης των ψαράδων αλλά και όλων των παραθαλασσίων και ο Σοφοκλής στον Αίαντα , τον ονομάζει Αλίπλακτον , επίσης σώζονται ο ύμνος του Ορφέα και του Ομήρου σ’ αυτόν .

Τον παράσταιναν με δύο μικρά κέρατα στο κεφάλι , κόκκινο πρόσωπο , μικρά και σουβλερά αυτιά , σκληρή γενειάδα , με πόδια και ουρά τράγου , δέρμα λεοπαρδάλεως στους ώμους στεφάνι από πεύκο στο κεφάλι , και στο δεξί χέρι να κρατά μαστίγιο ενώ στο αριστερό γκλίτσα .

Πολλές φορές εικονίζεται να παίζει καθισμένος κάτω από τα δέντρα το αυλό του .

Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα μας http://www.tapantareinews.gr, για περισσότερη ενημέρωση. ⭐Εγγραφείτε - SUBSCRIBE: http://bit.ly/2lX5gsJ Website —►http://bit.ly/2lXX2k7 SOCIAL - Follow us...: Facebook...► http://bit.ly/2kjlkot