Η απόφαση ΤΟΥ ΚΑΣ για τους «Δεσμώτες του Φαλήρου»

Σε μια «ενδιάμεση» λύση των δύο προτάσεων σχετικά με το εύρημα των «Δεσμωτών» του Φαλήρου, δηλαδή της κατά χώραν παραμονής του ή της προσωρινής και υπό προϋποθέσεις απόσπασης και επανατοποθέτησής του, εξαιτίας των νέων στοιχείων και της κατάστασης όπου έχει περιέλθει το σκελετικό υλικό, κατέληξαν την Τρίτη 4 Φεβρουαρίου τα μέλη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου

• Μετά από μια συνεδρίαση περίπου 6 ωρών, τα μέλη του ΚΑΣ γνωμοδότησαν κατά πλειοψηφία ουσιαστικά υπέρ της εισήγησης της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων που πρότεινε την κατά ύψος απόσπαση του ευρήματος σε μπλοκ ή τη μεταφορά του σε πολύ κοντινή θέση, την εξυγίανση του υπεδάφους και την επανατοποθέτησή του στο ίδιο σημείο. 

Η τελική μελέτη -η σύνταξη της οποίας θα ξεκινήσει άμεσα- θα εισαχθεί σε μελλοντικό ΚΑΣ, ενώ θα συνεχιστούν απρόσκοπτα τα συμπληρωματικά σωστικά μέτρα

• Η πολύωρη συζήτηση περιστράφηκε γύρω από τη φθορά που έχει υποστεί το μοναδικό αυτό αρχαιολογικό εύρημα, το οποίο αφορά την ομαδική ταφή 79 ανθρώπινων σκελετών χωρισμένων σε τρία ορύγματα και αλυσοδεμένων μεταξύ τους στους καρπούς.

 Το ‘πολυάνδριο' αποκαλύφθηκε τον Μάρτιο του 2016 κατά τη διάρκεια ανασκαφής στην Εσπλανάδα του ΚΠΙΣΝ και χρονολογείται στο τρίτο τέταρτο του 7ου αι. π. Χ., μία εποχή γεμάτη ταραχές, εξεγέρσεις και επαναστάσεις μεταξύ οπαδών των αριστοκρατών και των τυράννων, η οποία συσχετίζεται, όσον αφορά το συγκεκριμένο εύρημα, είτε με το Κυλώνειον άγος είτε με αντίστοιχα ιστορικά γεγονότα.

Όπως ειπώθηκε στη συνεδρίαση, η φθορά -η οποία έγινε ιδιαίτερα αισθητή και από τα μέλη του ΚΑΣ που πραγματοποίησαν αυτοψία- είναι της τάξης του 50%, σύμφωνα με την αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων, ή του 30%, σύμφωνα με την αρμόδια Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεότερων Μνημείων.

Επίσης, τονίστηκε πολλές φορές ότι από το 2016 οι υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ έκαναν άριστα τη δουλειά τους και προχώρησαν σε όλες τις απαιτούμενες ενέργειες -συχνά με καθημερινή παρουσία στο σκάμμα- για την προστασία του ευρήματος, που όμως δεν θα μπορούσε να μην υποστεί φθορά. «Από την εύρεση του ‘πολυανδρίου' η φθορά ήταν δεδομένη», επισημάνθηκε αρκετές φορές στη συνεδρίαση, γεγονός που οφείλεται κυρίως στο περιβάλλον στο οποίο εντοπίστηκε, μια περιοχή με μεγάλα ποσοστά υγρασίας και υφάλμυρα ύδατα (το εύρημα βρέθηκε 70 ως 90 εκατοστά κάτω από τη σημερινή στάθμη της θάλασσας).

Τα δύο μέλη που μειοψήφησαν τάχθηκαν υπέρ της υλοποίησης των μελετών για την προστασία των ‘Δεσμωτών' οι οποίες εγκρίθηκαν στο ΚΑΣ τον Ιούνιο 2019, ενώ η αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων επέμεινε στην πρόταση που είχε κάνει το 2016: Τη μετακίνησή τους ανά μπλοκ σε χώρο που θα λειτουργήσει ως εργαστήριο ώστε να μην χαθούν πολύτιμες πληροφορίες και την επανατοποθέτησή τους στον σημείο εύρεσής τους αφού φτιαχτεί ο χώρος που θα τους φιλοξενήσει.















(και φυσικά το παρακάτω έγγραφο, του μόνου Παλαιοανθρωπολόγου που διαθέτει το Υπουργείο Πολιτισμού δεν απαντήθηκε ποτέ)

ΑΝΑΦΟΡΑ-ΑΙΤΗΣΗ Πουλιανού Νικολάου

ΠΕ ειδικότητας Παλαιοανθρωπολόγων

Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας (ΕΠΣ)                                                                                          

                                                                                                                                                            Αθήνα, 20 Μαΐου 2016

Προς:     Α. Γρ. κ. Υπουργού ΥΠΠΟΑ (4834, ώρα 16:15)

                Β. Γρ. κ. ΓΓΠ - ΥΠΠΟΑ (165060/4333   »»)

Θέμα: Παλαιο-ανθρωπολογική αρωγή στους «δεσμώτες» του Φαλήρου

                                Αξιότιμοι κυρίες και κύριοι,

Εισαγωγικά

               

                Την προηγούμενη Κυριακή (15-5-2016) και κατόπιν σχετικής προφορικής συνεννοήσεως με την κ. Μ. Βλαζάκη (κατά τον απολογισμό του έργου της Αρχαιολογικής Εταιρείας, επί της οδού Παν/μίου & Ομήρου), ανέλαβα την υποχρέωση της ανάπτυξης του εν λόγω θέματος από ανθρωπολογικής πλευράς. Εντωμεταξύ, εκτός από την συμμετοχή μου ως υποψηφίου στις εκλογές του «Ενιαίου» 17-5-2016, χρειάστηκε με το 2274 / 19-5-2016 να προβώ στην ανάκληση της εγκεκριμένης επιδημίας μου (βλ. ΥΠΠΟΑ/ ΓΔΔΥΗΔ/ ΔΔΑΑΔ/ ΤΔΑΔΤΠ/ 84143/8976/ 7964/ 6469/ 16-3-2016), προκειμένου να συμμετάσχω το συντομότερο δυνατόν στη συνέχιση της σωστικής ανασκαφής στη Νιγρίτα Σερρών.

                Για την αντίστοιχη θεματική έχουν προηγηθεί εξάλλου κατά τον παρελθόντα μήνα ορισμένες παρόμοιες επίσης προτάσεις. Πάντως, αν και διατελώ ο μόνος παλαιο-ανθρωπολόγος του ΥΠΠΟΑ, δεν είχα την τύχη να ενημερωθώ, παρά μόνο από τα ΜΜΕ αναφορικά με την ανεύρεση  στο Φάληρο 1600 περίπου ανθρώπινων σκελετών. Έτσι, δεν γνωρίζω, καθότι δεν έχω πρόσβαση στο σχετικό υπηρεσιακό φάκελο, τι μέτρα έχουν ληφθεί εντωμεταξύ. Κρίνοντας όμως από τις φωτογραφίες που έχουν δημοσιευθεί στα ΜΜΕ, οι αντίστοιχες εργασίες δεν μπορούν να θεωρηθούν ικανοποιητικές (πρβλ. π.χ. το άνευ προσώπων ζεύγος αρχαίων, πιασμένων χέρι - χέρι). Έτσι, σημαντικότερο όλων θεωρώ την ανάγκη προστασίας, μαζί με τις συνοδές αρχαιολογικές επιστημονικές πληροφορίες, των ανθρώπινων επίσης σκελετών.

Ενημέρωση από τα ΜΜΕ

Σύμφωνα με τη διαδικτυακή ανάρτηση της 19-4-2016, στο https://www.efsyn.gr/arthro/sti-thesi-toys-oi-desmotes-toy-faliroy, προκύπτει ότι:

1. Στο σημείο στο οποίο ενταφιάστηκαν θα παραμείνουν οι «δεσμώτες του Φαλήρου»,  το πολυάνδριο με τους 80, προς το παρόν, δεσμώτες που αποκαλύφθηκε πριν από είκοσι ημέρες στο Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, στο Δέλτα Φαλήρου. Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο γνωμοδότησε υπέρ της διατήρησης των ευρημάτων σε σημείο ορατό και προσβάσιμο.

2. Η απόφαση δεν ήταν εύκολη. Έπρεπε να εξεταστούν όλα τα δεδομένα και τα ενδεχόμενα, όπως αυτά προέκυψαν μετά το πρόσφατο «συγκλονιστικό και άκρως σημαντικό εύρημα», όπως χαρακτηρίστηκε στο ΚΑΣ η ομαδική ταφή 80 δεσμωτών, που βρέθηκαν τοποθετημένοι ο ένας δίπλα στον άλλο (κάποιοι έχοντας δεμένα με σιδερένιους κλοιούς τα χέρια) και οι οποίοι χρονολογούνται με ασφάλεια (μετά την εύρεση δύο τριφυλλόστομων οινοχόων) στο τρίτο τέταρτο του 7ου αι. π. Χ… Έπρεπε επίσης, να εξεταστούν όλα τα στοιχεία που προέκυψαν μετά την αυτοψία στο χώρο από μέλη του ΚΑΣ (όπως προτάθηκε από την Μαρία Ανδρεαδάκη - Βλαζάκη στο Συμβούλιο της προηγούμενης εβδομάδας, λόγω της σημασίας του ευρήματος, αλλά και της ανάγκης εύρεσης της ιδανικότερης λύσης διαχείρισής του) και, κυρίως, μετά την παρουσία εμπειρογνωμόνων, από τους οποίους ζητήθηκε εμπεριστατωμένη άποψη. Συγκεκριμένα, πρόκειται για τη δρα Αναστασία Παπαθανασίου, αρχαιολόγο της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας, με ειδίκευση στη βιοαρχαιολογία, και τη δρα Ελένη Στραβοπόδη, αρχαιολόγο - ανθρωπολόγο της ίδιας Εφορείας, που παραβρέθηκαν στη σημερινή συνεδρίαση μαζί με την προϊσταμένη της Εφ.  Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων δρα Στέλλα Χρυσουλάκη.

Έτσι η γνωμοδότηση του ΚΑΣ προχώρησε δίχως να ζητηθεί η γνώμη του υποφαινόμενου, αφού συμμετείχαν μόνο οι προαναφερόμενοι αρχαιολόγοι, ως επιστήμονες με ειδικότητα και επίδομα αρχαιολογίας, όπως εμφαίνονται και στην επίσημη διαδικτυακή διεύθυνση http://www.yppo.gr/1/g1540.jsp?obj_id=98082 (με τους αρ. υπαλλήλων 26 και 27). Ακόμα και αν γίνει αποδεκτό ότι οι εν λόγω αρχαιολόγοι, έχουν εξειδικευτεί, όπως αναφέρεται στο δημοσίευμα, στη βιοαρχαιολογία ή την ανθρωπολογία, από νομικής απόψεως τέτοιες ειδικότητες δεν υφίστανται στον ισχύοντα Οργανισμό. Συνεπώς, η ως άνω εξειδίκευσή τους ενδεχομένως δεν υιοθετείται σύννομα, ενώ η έμμεση προσφορά μου για αρωγή, προσέκρουσε σε αδικαιολόγητη άρνηση εκ μέρους της τοπικής ΕΦΑ (σχετικά πρβλ. επίσης http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=515302).    

Για ένα σημαντικότατο λοιπόν ζήτημα δεν καλείται να εκφέρει τη γνώμη του ο καθ’ ύλη αρμόδιος ειδικός, που αν μη τι άλλο θα μπορούσε να συμβάλλει με την εξειδικευμένη του γνώμη. Εν ολίγοις, μπορούσε να είχε ζητηθεί εξ αρχής η γνώμη μου κι αργότερα αν δεν γινόταν αποδεκτή ας είχε διατυπωθεί οτιδήποτε διαφορετικό.

                3. (Επισημάνθηκε επίσης η) ανάγκη της επιτόπου συντήρησης, μελέτης, πιθανόν και έκθεσης των ευρημάτων, καθώς, όπως τονίστηκε, δεν πρέπει να χαθεί καμία πληροφορία από το μοναδικό αυτό εύρημα…, διευκρινίζοντας ότι η οστεολογική μελέτη μπορεί να ολοκληρωθεί, με περίπου ρυθμό ενός σκελετού την ημέρα, ενώ οι υπόλοιπες μελέτες είναι δυνατόν να γίνουν σε εργαστήρια.

                Έχοντας διδάξει αρχαιολόγους στο Παν/μίο του Αιγαίου στη Ρόδο (ανθρώπινη ή συγκριτική ανατομία, στοιχεία συντήρησης οστών, παλαιολιθική εργαλειοτεχνία κ.ά. γνωστικά αντικείμενα), είμαι σε θέση να γνωρίζω ότι οι φοιτητές αρχαιολογίας στα ελληνικά πανεπιστήμια δεν έχουν δυστυχώς διδαχθεί την ανασκαφή αρχαίων ταφών. Έτσι εναπόκειται στο φιλότιμο ορισμένων αρχαιολόγων, που τελικά σώζουν ανθρώπινα οστά σε συνεργασία με ειδικούς. Αυτός είναι ο λόγος που υπάρχει μια προ 15ετίας δημοσίευσή μου πως πάνω από 200.000 σκελετοί (οι οποίοι πιθανόν σήμερα ξεπερνάνε τις 400.000), έχουν παντοτινά χαθεί για την επιστήμη… Ακόμα κι αν υπάρχουν διαφορετικές επιστημονικές απόψεις στην ερμηνεία των ανθρωπολογικών δεδομένων, δεν είναι ό,τι καλύτερο ο αποκλεισμός του μόνου καθ’ ύλη ειδικού ανθρωπολόγου.

Η μελέτη

Σύμφωνα με τη μέχρι τούδε πρακτική απαραίτητη για τη μελέτη των ανθρώπινων οστεολογικών ευρημάτων είναι η σύμφωνη γνώμη του εκάστοτε ανασκαφέα. Αυτό βασίζεται στη λογική ότι η συνεργασία είναι πρακτικά πιο εφικτή με ανθρωπολόγους της επιλογής των ανασκαφέων. Πλην όμως, καθότι εισέτι το νομικό μας σύστημα δεν προστατεύει τα ανθρώπινα οστά, θα έπρεπε να υπάρχει η σχετική εισήγηση π.χ. της ΕΠΣ. Δεν είναι τυχαίο που πρόσφατα στο 29^ο ΑΕΜΘ (Μάρτιος 2016) υπήρξε προϊστάμενος ΕΦΑ που διατύπωσε την γνώμη ότι σε εκατοντάδες τάφους που ανασκάφηκαν πέρυσι στη Μακεδονία δεν διασώθηκαν τα οστά λόγω διαγένεσης (: δεν ήταν καλό το χώμα της ανασκαφής), με αποτέλεσμα να διαλυθούν (κονιορτοποιηθούν) τα περισσότερα σκελετικά υπολείμματα. Για την ανασκαφή των προηγούμενων 1500 ταφών στο Φάληρο, η αρχαιολόγος κ. Χρυσουλάκη συνεργάζεται με μια εξαιρετική εξ ΗΠΑ ανθρωπολόγο, δίχως όμως ξανά την αρμόδια εισήγηση. Στο σημείο αυτό πρέπει επίσης να επισημανθεί πως όσο περισσότεροι επιστήμονες επιλαμβάνονται ενός θέματος, τόσο πιο πολύ ενδιαφέρον δημιουργείται διεθνώς και αυτό είναι καλό πρωτίστως για τα ευρήματα. Πληροφορήθηκα επίσης ότι τη μελέτη των τελευταίων 80 ταφών έχει αναλάβει η βιοαρχαιολόγος κ. Ζ. Τσιρτσώνη (βάσει διαδικασίας;), ενώ για τη συντήρηση, από την αντίστοιχη Διεύθυνση του ΥΠΠΟΑ μου ειπώθηκε σήμερα ότι είναι έτοιμη έναντι κάθε αρμοδίου για τα περαιτέρω.

Προτάσεις

               

Κατ’ αρχάς θεωρώ αναγκαία την υπηρεσιακή μου ενημέρωση, καθώς και μια επιτόπου αυτοψία. Στη συνέχεια θα μπορούσα να προβώ σε πιο συγκεκριμένες προτάσεις επί του πρακτέου. Εκ προοιμίου θα ήταν δυνατόν να ειπωθεί πως για διάφορους λόγους (κυρίως τον κίνδυνο καταστροφής) συμφωνώ με την άποψη να μην καταχωθούν οι σκελετοί, αλλά να μείνουν σε θέα των επισκεπτών του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος». Συνεπώς, σημαντικότερο όλων στην παρούσα φάση είναι η συντήρηση, με στόχο τη διατήρηση των ανθρώπινων σκελετικών υπολειμμάτων για παραπέρα συμπληρωματικές μελέτες.

Καθότι όμως δεν μου είναι γνωστό πόσο χρονικό διάστημα ήθελε χρειαστεί, τίθεμαι στη διάθεση σας. Εξάλλου, πολλοί υπάλληλοι της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, αλλά κ. ά. Υπουργείων, κατ’ αρχάς σε εθελοντική βάση, με επιτόπου οδηγίες για τα υλικά συντήρησης και τον τρόπο χρήσης τους, θα μπορούσαν να συνδράμουν εντός ελάχιστου χρόνου στο τεράστιο αντιστοίχως έργο. Κατά τις ανασκαφές του σπηλαίου Πετραλώνων, η 80χρονη σήμερα μητέρα μου, γιατρός Δάφνη Πουλιανού, είχε εκπαιδευτεί στη συντήρηση των εκεί οστών (πρβλ. εκπομπή της ΕΡΤ http://www.ert-archives.gr/V3/public/... ή https://www.youtube.com/watch?v=KCI-tAPuRBo). Μίλησα μαζί της την Πρωτομαγιά και μου είπε ότι εφόσον της ζητηθεί, έχει κάθε διάθεση να συμβάλλει στη συντήρηση των ανθρώπινων σκελετών από το Φάληρο. 

                Κατόπιν των ανωτέρω, σας παρακαλώ, ως ηγεσία του ΥΠΠΟΑ, να παρέμβετε ώστε με την έγκριση της ΓΔΑΠΚ να μεταβώ στο Φάληρο για την προαναφερόμενη παλαιο-ανθρωπολογική αρωγή.

                                                                                                                                        

                                                                                                                                     Με κάθε τιμή, ο αναφέρων - αιτών

                                                                                                                                               Δ-ρ Ν. Α. Πουλιανός

ΥΓ: Με βάση τ’ ανωτέρω: Α) Κατά την αναπομπή στο Κ.Α.Σ. προβλέπεται συνεπώς και η αναζήτηση των όποιων ευθυνών σχετικά με τις αναφερόμενες καταστροφές. Β) Προκειμένου να μην χρειαστεί κι εδώ εισαγγελική παραγγελία (όπως π.χ. για το σπήλαιο Πετραλώνων Χαλκιδικής - βλ. ΑΡΧΕΙΟ της Α.Ε.Ε. του 2013 και 2019), να δοθεί εντολή για πλήρη διαφάνεια των συνεδριάσεων του Κ.Α.Σ. και την ανάρτηση εν ανάγκη ακόμα και με νόμο στη διαύγεια όλων των πρακτικών, όπως βεβαίως και του αντίστοιχα συγκεκριμένου. Ειδάλλως, μπορεί να υποτεθεί ότι κατά το «κόρακας κοράκου»… θα συγκαλυφθούν συντεχνιακά οι όποιες ευθύνες.

Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα μας http://www.tapantareinews.gr, για περισσότερη ενημέρωση. ⭐Εγγραφείτε - SUBSCRIBE: http://bit.ly/2lX5gsJ Website —►http://bit.ly/2lXX2k7 SOCIAL - Follow us...: Facebook...► http://bit.ly/2kjlkot