Δευτέρα 30 Μαρτίου 2020

Το ελαιόδεντρο είναι ένα ευλογημένο δέντρο



Η ελιά είναι ένα από τα πιο παλιά δέντρα, που έδωσαν τροφή στον άνθρωπο και σίγουρα,  ένα από τα πιο σημαντικά. Η ιστορία της, η καλλιέργειά της, οι καρποί της και ο χυμός τους – το ελαιόλαδο, συνδέθηκαν άρρηκτα με τους λαούς της Μεσογείου. Αυτό το δέντρο που αγαπάει τη θάλασσα και τον μεσογειακό ήλιο, μεγαλώνει ακόμα και σε άγονα  & πετρώδη εδάφη και αντέχει σε συνθήκες ανομβρίας και δυνατών ανέμων. Συντρόφεψε τους κατοίκους αυτών των περιοχών τόσο σε εποχές ευμάρειας, όσο και σε εποχές στέρησης.

 Πινακίδα απόδοσης ελαιώνων στη Λύκτο.



Οι καρποί της ελιάς , το λάδι της , αλλά και τα κλαδιά της , χρησιμοποιήθηκαν για ανθηρό εμπόριο, έθρεψαν υγιεινά γενιές και γενιές , πρόσφεραν μακροζωία, έγιναν γιατρικό για διάφορες αρρώστιες, φώτισαν, καλλώπισαν, στεφάνωσαν  και συνδέθηκαν με   θρύλους , αλλά και με την πραγματική ιστορία & τον πολιτισμό  της Ανατολικής Μεσογείου. Ο μύθος λέει ότι την ελιά την έφερε στον ελληνικό χώρο ο Ηρακλής ,  από τις παραποτάμιες περιοχές της Μαύρης θάλασσας.



 Οι ιστορικοί αναζητούν την καταγωγή της στη Συρία και στις μακρόστενες κοιλάδες μεταξύ Ταύρου και Λιβάνου.  Άλλοι ιστορικοί αναφέρουν ότι το δέντρο της  ελιάς είναι ιθαγενές, στην λεκάνη της Μεσογείου και ότι η αγριελιά προέρχεται από τη Μικρά Ασία και από την Αρχαία Ελλάδα. Άγριες ελιές συλλέγονταν από την Νεολιθική  εποχή, δηλαδή  από την 8η χιλιετία π.Χ.


Οι Αθηναίοι επιστρέφουν στην ερειπωμένη Αθήνα μετά την αποχώρηση του Ξέρξη αντικρύζοντας την καμμένη ιερή Ελιά της θεάς Αθηνάς !


Δεν είναι σαφές πότε και πού  αναπτύχθηκαν τα πρώτα «εξημερωμένα» ελαιόδεντρα. Στη Μικρά Ασία την 6η χιλιετία π.Χ,  στην ακτή, που εκτείνεται από τη χερσόνησο του Σινά έως στην σημερινή Τουρκία την 4η χιλιετία π.Χ  ή κάπου στην εύφορη  Μεσοποταμία την 3η χιλιετία π.Χ; Σύμφωνα όμως, με την αρχαία ελληνική παράδοση, πατρίδα της ελιάς είναι η Αθήνα και η πρώτη ελιά φυτεύτηκε από την θεά Αθηνά στην Ακρόπολη.




  Οι Έλληνες ήταν ο πρώτος λαός που καλλιέργησε την ελιά στον ευρωπαϊκό μεσογειακό χώρο. Την μετέφεραν είτε Έλληνες άποικοι είτε Φοίνικες έμποροι. Όπως αναφέρει ο Πλίνιος, κατά το 580 π.Χ, ούτε το Λάτιο ούτε η Ισπανία ούτε η Τύνιδα γνώριζαν την ελιά και την καλλιέργειά της.


Η επίσημη ονομασία της αειθαλούς υπεραιωνόβιας ελιάς είναι Olea Europea Sativa. Ανήκει στην Οικογένεια: Ελαιοειδή (Oleaceae) και Γένος: Ελαία (Olea) L. Στον Μεσογειακό χώρο τα ελαιόδεντρα ανθοφορούν στα τέλη της Άνοιξης (από Απρίλιο-Μάιο) ενώ η συγκομιδή ξεκινά από τα τέλη Νοεμβρίου και τελειώνει τον Φεβρουάριο για τις πιο νότιες περιοχές.

Ο Αγώνας. Αρχαία ελληνική θεότητα, προσωποποίηση του αγωνιστικού πνεύματος. Στα χέρια του διακρίνεται ο κότινος. Αργυρό τετράδραχμο της αρχαίας Πεπαρήθου, που ανάγεται στο τέλος του 6ου αιώνα π.Χ



Η ελιά ανάμεσα 


στο μύθο και την ιστορία
Η Αθήνα πήρε το όνομά της από τη θεά Αθηνά, που έφερε την ελιά στους Έλληνες ως δώρο. Ο Δίας είχε υποσχεθεί να δώσει  την Αττική, στο θεό ή στη θεά που θα έκανε την πιο χρήσιμη εφεύρεση. Δώρο της Αθηνάς ήταν το δέντρο της ελιάς, χρήσιμο για το φως, τη θερμότητα, τη διατροφή,  τα φάρμακα και τα αρώματα.  Επιλέχθηκε  από τους πολίτες, ως μια πιο ειρηνική εφεύρεση, που συμβόλιζε την ειρήνη, τη φρόνηση και τη σοφία. Προτιμήθηκε  από το άλογο του Ποσειδώνα , που ήταν ένα ταχύ και περήφανο ζώο, αλλά θεωρήθηκε  σύμβολο του πολέμου.




Λιομάζωμα στη Λέσβο, σε πίνακα του Θεόφιλου.

 Η θεά  Αθηνά φύτεψε την πρώτη  ελιά σε ένα βραχώδη λόφο,  στην  Ακρόπολη. Η ελιά που φυτρώνει εκεί σήμερα λέγεται για να προέρχεται  από τις ρίζες του αρχικού δέντρου, που ήταν ιερό.
Ο Όμηρος αναφέρει ότι τα ελληνικά δικαστήρια καταδίκαζαν σε θάνατο, όποιον κατέστρεφε ένα δέντρο ελιάς. Αρχαία χρυσά νομίσματα που κόπηκαν στην Αθήνα απεικόνιζαν  το πρόσωπο της θεάς Αθηνάς, φορώντας ένα στεφάνι ελιάς στο κράνος της , ενώ κρατούσε  ένα πήλινο αγγείο  ελαιολάδου.


Η ιερή λυχνία που αναφέρεται  στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, φώτιζε τα σκοτεινά δωμάτια τροφοδοτούμενη με ελαιόλαδο.  Ο Ηρόδοτος έγραφε το 500 π.Χ., ότι η καλλιέργεια και η εξαγωγή των ελιών και ελαιολάδου ήταν  κάτι τόσο ιερό,  που μόνο παρθένες και ευνούχοι είχαν τη δυνατότητα να καλλιεργούν περιβόλια από ελιές.




Ένας άλλος μύθος, που φανερώνει,  πόσο πολύτιμο θεωρούνταν το ελαιόλαδο από τους ολύμπιους θεούς, είναι ο μύθος των δώρων που έκανε ο  Διόνυσος, στις τρεις εγγονές του Απόλλωνα και θυγατέρες   του ‘Ανιου (βασιλιά της Δήλου). Έδωσε στην Σπερμώ το χάρισμα να μετατρέπει τη γη σε στάρι, στην Οινώ να μετατρέπει το νερό σε κρασί, ενώ η Ελαΐς είχε τη χάρη να μετατρέπει το νερό σε ελαιόλαδο!



Απεικόνιση ελαιώνα στην τοιχογραφία του «ιερού άλσους» από το ανάκτορο της Κνωσού.

Αναφέρεται ακόμη πως το ρόπαλο του ημίθεου Ηρακλή ήταν από ξύλο ελιάς, κι ακόμα πως όταν τελείωσε με επιτυχία τους δώδεκα άθλους τους φύτεψε μια ελιά στην Αρχαία Ολυμπία. Στην Ολυμπία υπήρχε μια οδός που περιστοιχιζόταν από αγριελιές και στην οποία οι δρομείς δοκίμαζαν την αντοχή τους. Οι αθλητές που έφευγαν από τα στοιχισμένα δέντρα , έφευγαν και από τον αγώνα . Η πιθανή αυτή παρέκκλιση έγινε φράση συμβολική του ήθους. Ο Πάνος Βσιλοπουλος στο βιβλίο « Η Ελιά στην Ελλάδα» (που έχει και υπέροχες φωτογραφίες του Δημήτρη  Ταλιάνη),  αναφέρει στο κεφάλαιο «έκφραση του ήθους» «..Τιμή σ’ αυτόν που δεν είναι «εκτός ελαιών»...». Οι κριτές των αγωνισμάτων στην Αρχαία Ολυμπία, επιβράβευαν τους νικητές με ένα κλαδί αγριελιάς, που το έλεγαν  «κότινο». Το κλαδί προερχόταν από το ιερό άλσος «’Αλτις» που βρισκόταν κοντά στο χώρο των αγώνων.

ΑΡΧΑΙΑ ΠΕΡΙΟΧΉ - ΘΡΟΝΙ ΜΕΘΑΝΩΝ    / Φ-ΚΑΡΑΪΣΚΟΣ Τ.

ελιές προσφέρονταν στους θεούς – μαζί με άλλα αγαθά -  σε αναίμακτες θυσίες. Στη Ζάκρο, στην Κρήτη, βρέθηκαν ελιές του 2000π.Χ , άψογα διατηρημένες , οι οποίες είχαν προσφερθεί σε χθόνια θεά για προστασία από τους σεισμούς.




Πήλινα πιθάρια από το ανάκτορο της Κνωσού



Η ελιά ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες , από την αρχαιότητα έως σήμερα. Μένοντας σ’ εκείνα τα χρόνια αναφέρουμε ότι βρέθηκαν  τοιχογραφίες  με ελιές και λιομάζωμα σε ανάκτορα των ελαιοπαραγωγών περιοχών , καθώς και κοσμήματα (π.χ περιδέραια με φύλλα ελιάς)
Πολλές περιγραφές για τις χρήσεις της ελιάς βρίσκουμε σε πινακίδες γραμμικής γραφής Β ‘,  στα Μινωικά και στα Μυκηναϊκά ανάκτορα.
Πινακίδα που αναφέρεται σε αρωματισμένο λάδι με κορίαντρο.

 Στον Άνω Εγκλιανό της Πύλου – στο παλάτι του Νέστορα- βρέθηκε πινακίδα όπου δίπλα στο ιδεόγραμμα της ελιάς , διαβάζουμε τη λέξη po-qa (φοβρή / φοβράς) που σημαίνει βρώσιμη ελιά. Οι συνεχείς αναφορές σε αρωματικά ελαιόλαδα  οδηγούν ορισμένους ιστορικούς στο συμπέρασμα,  ότι τουλάχιστον στη συγκεκριμένη εποχή η χρήση του λαδιού εντοπίζεται κυρίως στις θρησκευτικές τελετές, στον καλλωπισμό του σώματος και στην παρασκευή θεραπευτικών αλοιφών.
Κύπελλο με ολόκληρους καρπούς ελιάς από τις ανασκαφές στη Ζάκρο.


Οι Αιγύπτιοι πριν από το 2000 π.Χ. εισάγουν ελαιόλαδο από την Κρήτη, τη Συρία και την Χαναάν. Ο αιγύπτιος Sinuhe,  που ζούσε εξόριστος στο βόρειο τμήμα της Χαναάν περίπου το 1960 π.Χ., μιλάει για  άφθονα ελαιόδεντρα. Ελιές , που έχουν βρεθεί σε αιγυπτιακούς τάφους και χρονολογούνται  από το  2000 π.Χ


Η ελιά ήταν αναπόσπαστο μέρος της ζωής στην ανατολική Μεσόγειο, αλλά δεν μπορούμε να πούμε με ακρίβεια πότε άρχισε η συστηματική καλλιέργειά της. Υπάρχουν κονιάματα λίθων και πρέσες που χρησιμοποιούνταν για την εξαγωγή ελαιολάδου που χρονολογούνται από το 5000 π.Χ. Τα αρχαιολογικά ευρήματα από τα μινωικά ανάκτορα της Κρήτης μαρτυρούν τον πολλαπλό ρόλο  του ελαιολάδου στον κρητικό  πολιτισμό της Μινωικής περιόδου, η οποία έφθασε στο αποκορύφωμά της μεταξύ των ετών 2000  με 1450 π.Χ. Οι απαρχές της ελαιοκαλλιέργειας τοποθετούνται χρονικά στην πρώιμη Χαλκοκρατία, στην 3η δηλαδή χιλιετία π.Χ. Το προβάδισμα ως προς την ελαιοκαλλιέργεια πληρούσε η Μινωική Κρήτη λόγω του εύκρατου κλίματός της, της γεωμορφολογίας της, αλλά και της εντατικοποίησης της πρωτογενούς γεωργικής παραγωγής της. Μάλιστα η Κρήτη διέθετε ένα δίκτυο εμπορικών συναλλαγών με πολιτισμούς της ανατολικής Μεσογείου όπου υλοποιούνταν η συστηματική εκμετάλλευση της ελιάς, απ' όπου πιθανόν να μεταλαμπαδεύτηκαν στο νησί και οι σχετικές ελαιοκομικές γνώσεις.



Καθαρισμός αθλητή με στελγίδα από λάδι. 

 Οι ανασκαφές στην Κρήτη έφεραν στο φως τεράστιους πίθους για την αποθήκευση του λαδιού, πιστοποιώντας πως η δύναμη των Μινωιτών βασιλιάδων προερχόταν σε μεγάλο βαθμό και από την εξαγωγή του ελαιόλαδου, τόσο στην Αίγυπτο, όσο και σε άλλες περιοχές της Μεσογείου, καθώς μάλιστα από το 1450 π.Χ. και εξής η εκμετάλλευση του προϊόντος άρχισε βαθμιαία να συστηματικοποιείται. Αναφορές στην εκμετάλλευση της ελιάς, αλλά και τη διακίνηση και την εμπορία του λαδιού στο προϊστορικό Αιγαίο παρέχουν και τα ανακτορικά αρχεία της Κνωσού, της Πύλου και των Μυκηνών στη Γραμμική Β΄.
Αναφέρεται ότι το πρώτο ελαιοτριβείο βρέθηκε στις  Κλαζομενές της Ιωνίας. (στη σύγχρονη Τουρκία). Άλλες πηγές σημειώνουν ότι , το αρχαιότερο ελαιοτριβείο βρέθηκε από τον Δέφνερ, σε οροπέδιο των Μεθάνων. ( υπολογίζεται την 4η χιλιετία π.Χ), αλλά υπάρχουν και άλλες σχετικές αναφορές.


Η διαδικασία της παραγωγής του ελαιολάδου έφερε στο προσκήνιο μία διαρκώς εξελισσόμενη τεχνολογία, όπου οι τραχιές πέτρες έδωσαν τη θέση τους στους ληνούς και έπειτα στους ελαιόμυλους. Έτσι η εκπίεση της ζύμης με τα χέρια πέρασε στη συμπίεση με το λοστό της Θηρασίας, στο πιεστήριο της κλασικής εποχής, τον ατέρμονα κοχλία του Ήρωνα για να ολοκληρωθεί με τους οργανωμένους πλέον «ληνεώνας».


Παναθηναϊκός αμφορέας, αρχές 5ου αιώνα π.Χ. 

Από τους προϊστορικούς ακόμη χρόνους το ελαιόλαδο χρησιμοποιήθηκε για την κάλυψη διαφόρων αναγκών. Κατά τους ομηρικούς χρόνους, το λάδι χρησιμοποιείται κυρίως για την επάλειψη του σώματος και όχι για τροφή ή φωτισμό. Στην συνέχεια των χρόνων βρίσκουμε το ελαιόλαδο να χρησιμοποιείται, τόσο σαν τροφή, όσο και σαν φάρμακο, και σαν καλλυντικό, αλλά και για φωτισμό και ακόμη σαν συστατικό σε διάφορα τελετουργικά διαφόρων θρησκειών και πολιτισμών . Για παράδειγμα , σαν μέσο καλλωπισμού το ελαιόλαδο το συναντούμε στην Οδύσσεια στον Τηλέμαχο, ο οποίος πλένεται με νερό και μετά αλείφεται με ελαιόλαδο.
Οι  αρχαίοι Έλληνες  μετέφεραν  την καλλιέργεια της ελιάς στις αποικίες τους.




Καθαρισμός και περιποίηση αθλητή. 

 Καθώς ο ελληνικός πληθυσμός αυξανόταν  με ταχείς ρυθμούς, μετά από λίγο, δεν υπήρχε πλέον αρκετός χώρος για όλους στις πόλεις. Η πιο τολμηροί ανάμεσά τους,  άρχισαν να αναζητούν νέους τόπους και έτσι ξεκίνησε η ίδρυση  ελληνικών αποικιών στη Σικελία, στη νότια Γαλλία, και στη δυτική ακτή της Ισπανίας ως το 800 π.Χ. Άλλοι  άποικοι πήγαν ανατολικά, φθάνοντας στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας. Παντού όπου πήγαν, πήραν μαζί τους ελιές . Ας μη ξεχνάμε επίσης, ότι η ενασχόληση με το ελαιόλαδο ήταν η ραχοκοκαλιά του εμπορίου στον αρχαίο κόσμο. Έμποροι από τη Φοινίκη, την Κρήτη και την Αίγυπτο  έκαναν γνωστό το ελαιόλαδο στη λεκάνη της Μεσογείου , στη Μαύρη θάλασσα και ακόμη μακρύτερα, από το 600 π.Χ. και μετά. Αποθετήρια βάζα ελαίου, όπως αυτά των Κομού στην Κρήτη είναι απόδειξη της σημασίας του εμπορίου του ελαιολάδου.




Πινακίδα που αναφέρεται σε ελαιώνες. 

 Το ελαιόλαδο ήταν το  υγρό χρυσάφι, πολλά χρόνια πριν εμφανιστεί ο μαύρος χρυσός.
Αναγνωρίζοντας την αξία του ελαιολάδου, οι Ρωμαίοι συνέτειναν  αργότερα στην εξάπλωση της καλλιέργειας της ελιάς στα εδάφη της  αυτοκρατορία τους.  Το ελαιόλαδο θεωρούνταν πολύτιμο στην αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή κουζίνα. Σύμφωνα με τον ιστορικό Πλίνιο, η Ιταλία είχε "εξαιρετικό ελαιόλαδο σε λογικές τιμές" από τον 1ο μ.Χ. αιώνα, [«το καλύτερο της Μεσογείου", υποστηρίζει]
Η Ελένη Πατέρα στο βιβλίο της « Η διατροφή στους αρχαίους Ρωμαϊκούς χρόνους» αναφέρει « ..Οι Ρωμαίοι ήταν αυτοί που έκαναν γνωστή την καλλιέργεια της ελιάς στις εύφορος κοιλάδες της Τυνησίας, του Μαρόκου και της Αλγερίας, όπου σήμερα βρίσκονται διάσπαρτα υπολείμματα ρωμαϊκών ελαιουργείων» Μας ενημερώνει επίσης ότι με το εμπόριο έκαναν γνωστό το ελαιόλαδο σε όλη τη Βόρεια Αφρική, αλλά και σε χώρες της Βόρειας Ευρώπης. Διαβάζουμε επίσης , ότι οι Ρωμαίοι είχαν το Πικρό λάδι (oleum acerbum), που ονομαζόταν και Καλοκαιρινό λάδι και το έπαιρναν το Σεπτέμβριο απο άσπρες ελιές. Τον Δεκέμβριο έπαιρναν το Πράσινο λάδι (oleum viride) από ελιές που άρχιζαν να παίρνουν μαύρο χρώμα. Το πιο γνωστό ήταν το λάδι που έπαιρναν, από τις ελιές που είχαν ωριμάσει.


Πινακίδα της Κνωσού με ποσότητες λαδιού που στέλνονται σε θεότητες, ιερά.

Οι Ρωμαίοι κατέτασσαν το ελαιόλαδο σε τρείς βασικές κατηγορίες , ανάλογα με την πίεση που είχε υποστεί κατά την παραλαβή του. Υπήρχε διάταγμα του Διοκλητιανού,  που διαφοροποιούσε την τιμή  του ελαιολάδου , ανάλογα με την ποιότητά του. Οι Ρωμαίοι αντέγραψαν, πολλές από τις πρακτικές  των ελλήνων , για να  αναπτυχθεί και να επεκταθεί στην αυτοκρατορία τους η καλλιέργεια της ελιάς. Στην αρχή δεν καλλιεργούν ελιές στην ίδια την Ιταλία, αλλά στηρίζονται σε καλλιέργειες σε απομακρυσμένες επαρχίες, όπως π.χ στην Ισπανία, αυξάνοντας έτσι  το εμπόριο του ελαιολάδου 



 με τις κατακτημένες χώρες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Μετά την κατάκτηση του συνόλου της Μεσογείου και την εξάλειψη  της ελληνικής δύναμης, οι Ρωμαίοι άρχισαν την καλλιέργεια της ελιάς  και στην Ιταλία.
Με την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας  τον πέμπτο αιώνα μ.Χ. και την εισβολή των βαρβάρων η καλλιέργεια της ελιάς , μειώθηκε για μια χιλιετία.  Η Δυτική Ευρώπη μπήκε στο Μεσαίωνα, αλλά  η ελαιοπαραγωγή συνεχίστηκε στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, δηλαδή στο Βυζάντιο.  Με επαναλαμβανόμενες εισβολές από διάφορους  χριστιανικούς στρατούς και αργότερα από τους Οθωμανούς υπήρχε μεγάλη αναταραχή στο Βυζάντιο.  Η  ελαιοκαλλιέργεια   όμως, συνέχισε να γίνεται σταθερά και να αποτελεί σημαντική δραστηριότητα στην περιοχή της σημερινής Τουρκίας.

Ταύρος και ελιά. Τοιχογραφία στο ανάκτορο της Κνωσού, σύμφωνα με την αποκατάσταση του Έβανς. 



Ωστόσο, οι βάρβαροι και οι πρώτες αραβικές επιδρομές σήμαναν το τέλος της «καλής περιόδου»  για την καλλιέργεια της ελιάς. Το Ελαιόλαδο ξαναπήρε το αρχικό της ρόλο του αργότερα και  κυρίως κάτω από την επιρροή των θρησκευτικών κοινοτήτων.  Οι Σταυροφορίες και, πιο συγκεκριμένα, το εμπόριο





Αρχαίο λυχνάρι, στο οποίο φαίνεται ανάγλυφο το κλαδί ελιάς.

 της Βενετίας στο δέκατο τρίτο αιώνα άρχισαν να δίνουν και πάλι στο ελαιόλαδο την παλιά του αίγλη και να μετατρέπουν το εμπόριό του σε μια προσοδοφόρα επιχείρηση. Την εποχή εκείνη δόθηκε έμφαση όχι μόνο στη διατροφή & στη μαγειρική, αλλά και  στο φωτισμό, την παραγωγή σαπουνιών και στην επεξεργασία των υφανσίμων υλών. Ωστόσο, χρειάστηκε αρκετός  χρόνος για να θεωρηθεί και πάλι το υγρό χρυσάφι της αρχαιότητας.


Μετά τον 16ο μ.Χ. αιώνα, οι Ευρωπαίοι  φτάνουν στην Αμερική και μεταφέρουν την ελιά στο Νέο Κόσμο Σήμερα υπάρχουν ελαιοκαλλιέργειες στην Καλιφόρνια, στο Μεξικό, στο Περού, στη Χιλή και στην Αργεντινή.




Χάλκινος λύχνος.

Εκτιμάται ότι  σήμερα υπάρχουν περίπου 800 εκατομμύρια ελαιόδενδρα σε όλο τον κόσμο, και ότι η συντριπτική πλειοψηφία (95%) βρίσκεται στις χώρες της Μεσογείου. Τα ελαιόδεντρα καλλιεργούνται ευρέως στην Ελλάδα, πολύ περισσότερο από ό, τι οποιοδήποτε άλλο οπωροφόρο  δένδρο.  Αντιστοιχούν  στο 75% της  συνολικής δενδροκομίας  και καλύπτουν περίπου το 15% της γεωργικής γης.



Ο μυθικός βασιλιάς της Δήλου Άνιος. 



Η διαμάχη Αθηνάς-Ποσειδώνα για την ονομασία της Αθήνας.



Λίθινες εγκαταστάσεις έκθλιψης του ελαιοκάρπου. 

Στον Ιπποκράτειο Κώδικα συναντώνται περισσότερες από εξήντα φαρμακευτικές χρήσεις του ελαιόλαδου, με κυριότατη τη χρήση κατά των δερματικών παθήσεων, αλλά και ως αντισυλληπτικό μέσο. Μάλιστα γίνεται σαφής διαχωρισμός του ελαιόλαδου, το οποίο, σε συνδυασμό με το σίτο και τον οίνο, αποτελεί τη βάση της ιπποκρατικής διαιτητικής από άλλα έλαια, όπως του σκίνου, της πικραμυγδαλιάς και της βελανιδιάς.

Στο βιβλίο του «Διαιτητική και Θεραπευτική», ο Ιπποκράτης γράφει για το λάδι: «Οι ασκήσεις στη σκόνη και οι ασκήσεις με λάδι διαφέρουν στο εξής: Η σκόνη είναι κρύα, το λάδι είναι ζεστό. Το χειμώνα το λάδι ευνοεί περισσότερο την ανάπτυξη, γιατί εμποδίζει την ψυχρότητα να απομακρυνθεί από το σώμα. Το καλοκαίρι το λάδι με την παραγωγή λιώνει τη σάρκα καθώς αυτή ζεσταίνεται λόγω εποχής… Η εντριβή με λάδι και νερό μαλακώνει το σώμα και δεν το αφήνει να ζεσταθεί υπερβολικά».

Με ζεστό ελαιόλαδο αλείφονταν οι γυναίκες
που απέβαλαν, και κυρίως σε περιπτώσεις προχωρημένης εγκυμοσύνης ενώ σε περιπτώσεις μητρορραγίας δινόταν ένα μείγμα από βρασμένα φύλλα άγριας ελιάς μέσα σε ξίδι. Για τη διευκόλυνση του τοκετού προτείνει παρασκεύασμα που «…φτιάχνετε και με ρετσίνι τερμίνθου (κοκορεβιθιάς), μέλι και λάδι διπλάσιο σε ποσότητα από τα προηγούμενα και αρωματικό κρασί», το οποίο και πρέπει να πιει η επίτοκος.

Άλλες εφαρμογές του ελαιόλαδου που αναφέρονται από τον Ιπποκράτη ήταν στη θεραπεία των χρόνιων πυρετών, των μικρών πληγών, των διηθημάτων, όπως οι καλόγεροι και τα αποστήματα, των ερεθισμένων ούλων, καθώς και στη διατήρηση της λευκότητας των δοντιών και ως αντίδοτο σε περιπτώσεις ελαφρών δηλητηριάσεων.

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΩΝ ΕΛΑΙΩΝ- ΙΒΗΡΙΚΗ
ΔΕΣ
Ο ΚΡΗΤΟΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΙΒΗΡΙΚΗ
Ο Πλούταρχος στα «Ηθικά» του αναφέρεται στη θεραπεία της μαστίτιδας με νερό και λάδι – «υδρέλαιο».
Για την αρχαία θεραπευτική το εκλεκτότερο εξ όλων των ελαιόλαδων ήταν αυτό που έδινε η αγριελιά, το οποίο ήταν και λίγο σπάνιο, καθώς και το ελαιόλαδο της πρώτης συμπίεσης (ομφάκινον), που λαμβάνεται με την «απαλή» σύνθλιψη της ελιάς και χωρίς την παρεμβολή ζεστού νερού.
Κατά τον Πλίνιο, το λάδι αυτό λαμβάνεται πρώτον πιέζοντας την ελιά όταν είναι ακόμη άσπρη (άγουρη), και δεύτερον όταν η ελιά αρχίζει να αλλάζει χρώμα χωρίς να έχει, ωστόσο, ωριμάσει. Το πρώτον ομφακικόν είναι λευκό, το δεύτερο πράσινο. Το δεύτερο κάνει καλό στα ούλα και είναι εξαίρετο για να διατηρηθούν τα δόντια λευκά.

Στις επιγραφές του φημισμένου Ασκληπιού της Λεβήνας, στην Κρήτη, όπου λατρευόταν η Υγιεία Σώτειρα, αναφέρεται ότι «ο θεός έδωσε μια οδηγία να τοποθετηθεί πάνω στο στρείδι το όστρακο, αφού καεί και τριφτεί για να γίνει λείο με λάδι αρωματισμένο με ρόδα και μολόχα με λάδι…». Στο ιερό του Ασκληπιού χρησιμοποιούσαν το έλαιον για να παρασκευάσουν ειδικές αλοιφές και ιάματα.

Ροφήματα, τέλος, από φύλλα και άνθη ελιάς χρησιμοποιήθηκαν ως κρύο κολλύριο για τα ερεθισμένα μάτια αλλά και για το έλκος του στομάχου.

Η χρησιμοποίηση των ελαιόκλαδων σε πολλών ειδών αρχαίες τελετουργίες (όπως εξαγνισμοί, καθαρμοί) προσδιορίζει το συμβολισμό της ελιάς ως δέντρο του καλού. Η έμμεση σύνδεσή του με το φως ( το καιόμενον έλαιον είναι η αρχέγονη πηγή του φωτός) αντιμετωπίστηκε από τον άνθρωπο με την ιδιαιτερότητα του δέντρου που συμμετέχει στη λατρεία.

Στην Παλαιά Διαθήκη είναι το δέντρο της ελπίδας, αλλά και το δέντρο – αγγελιοφόρος του θείου ελέους. Είναι το δέντρο που καταδεικνύει τη γαλήνη μετά τον κατακλυσμό του Νώε: «Το βραδάκι επέστρεψε το περιστέρι και κρατούσε ένα φύλλο ελιάς στο στόμα του και κατάλαβε ο Νώε ότι το νερό είχε υποχωρήσει στη στεριά…»

Στην ελληνική παράδοση είναι το δέντρο της ειρήνης. Η ίδια η Ειρήνη (θεότητα που ήταν κόρη του Δία και της Θέτιδας) εικονιζόταν με κλαδί ελιάς στα χέρια της. Στους πολέμους δεν υπήρχε καλύτερος τρόπος αλλά και καλύτερο σύμβολο για τη λήξη των επιχειρήσεων. Οι αγγελιοφόροι που στέλνονταν για να μεταφέρουν το μήνυμα της ειρήνης ή να ζητήσουν ανακωχή έπρεπε να κρατούν στο χέρι τους κλάδον ελαίας. Ήταν το αναμφισβήτητο ιερό σύμβολο που δήλωνε τις προθέσεις εκείνων που αποφάσιζαν να το στείλουν.

Η Ιοκάστη μετέφερε κλαδί ελιάς στον Πολυνείκη ζητώντας του να συμφιλιωθεί με τον αδερφό του Ετεοκλή, στην τραγική ιστορία του Οιδίποδα και των απογόνων του, δηλαδή τον μύθο(;) που ενέπνευσε το Σοφοκλή και τον Ευριπίδη.
ΔΕΣ
ΘΗΒΑΪΚΟΣ ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ – Α
ΘΗΒΑΪΚΟΣ ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ -Β

Οι αντιλήψεις για τον συμβολισμό των κλάδων της ελιάς αλλά και του ίδιου του δέντρου, διατηρήθηκαν ακόμη και στις νεώτερες εποχές. Η φράση «κλάδον ελαίας» διατηρείται ακόμη στην ελληνική γλώσσα ως δηλωτική ειρηνευτικών προσπαθειών («τείνει κλάδον ελαίας ή ήρθε με κλάδο ελαίας».

Δεντρολατρεία

Στην μινωική Κρήτη η ελιά διαδραματίζει ξεχωριστό ρόλο στη λατρεία, όπως φαίνεται από την παράσταση της σαρκοφάγου που βρέθηκε στην Αγία Τριάδα, στη Μεσαρά της Κρήτης. Ο ρόλος της ελιάς στη μινωική οικονομία και τη διατροφή είναι σχετικός και με την πανάρχαιη λατρεία του. Οι παραστάσεις ιερών δέντρων στη μινωική εικονογραφία είναι πολλές αλλά σχετίζονται περισσότερο με τη γενικότερη τάση της λατρείας, παρά με τις ιδιότητες της ελιάς.
Ν .Θήρα καλλιέργεια ελιάς Κλαδί σε λάβα της έκρηξης του ηφαιστείου 1630-1650 π.Χ.

Οι ιδιότητες αυτές, φαίνεται πως μπορούσαν να εκφράσουν, περισσότερο απ’ όλα τα άλλα δέντρα, τις πανάρχαιες βλαστικές δοξασίες. Ο θάνατος και η ανάσταση ήταν τα στοιχεία που καθόριζαν τη μορφή της λατρείας. Η ιδιότητα της ελιάς να αναβλασταίνει διαρκώς και να μην πεθαίνει σχεδόν ποτέ ήταν πολύ κοντά στις αντιλήψεις για αναγέννηση και διαιώνιση της ζωής μέσα από το θάνατο, όπως ακριβώς συμβαίνει με την αναγέννηση της ίδιας της φύσης.
Αναπαράσταση τελετουργίας από την σαρκοφάγο της Αγ Τριάδας -Κρήτη

Ο Δίας, ο μεγάλος θεός της ελληνικής μυθολογίας, ήταν στην Κρήτη θεός που γεννιόταν και πέθαινε, είχε κληρονομήσει τις ιδιότητες του νεαρού θεού της βλάστησης που λατρευόταν σε ολόκληρη την ανατολική Μεσόγειο, και ονομαζόταν Κρητογενής Ζευς. Ο ίδιος βλαστικός θεός λατρεύτηκε και ως Διόνυσος – Ζαγρεύς, ως Υάκινθος, ως Απόλλων Στυρακίτης και ως Ερμής Κεδρίτης. Η βλαστική υπόσταση του Δία, του Ερμή, του Απόλλωνα και άλλων θεοτήτων στην κλασική, την Ελληνιστική και τη Ρωμαϊκή Κρήτη μας δίνει ξεκάθαρη την εικόνα για το ρόλο της βλαστικής λατρείας. Σε μια παράσταση, που βρέθηκε στο ιερό της Σύμης στη Βιάννο, βλέπουμε από το κεφάλι του Ερμή να ξεφυτρώνουν δυο κλαδιά δέντρου που μοιάζει πολύ με ελιά. Ο Ερμής της Σύμης ονομαζόταν Κεδρίτης. Τα ευρήματα συμφωνούν πως εδώ υπάρχει αναμφισβήτητη μαρτυρία δεντρολατρείας.
Αναπαράσταση τελετουργίας στο Ερέχθειο -Αθήνα
Η ιερή ελιά της Αθήνας αποτελεί ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα δεντρολατρείας. Βρίσκεται μέσα στον ιερό περίβολο προστατευμένη και ο περίβολος οριοθετεί αυτόν ακριβώς το χώρο. Στην Ακρόπολη επίσης οι Αθηναίοι προσφέρουν μελωμένους άρτους στο ιερό φίδι. Η παρουσία του ιερού δέντρου και του φιδιού μας δίνει μια ξεκάθαρη εικόνα μινωικής λατρείας, δεδομένου ότι και η ίδια η Αθηνά φαίνεται να έχει τις ρίζες της στη λατρεία της μινωικής θεάς των όφεων.
Στην αρχαιότητα υπήρχε η συνήθεια να αναρτούν αναθήματα σε αγριελιές και άλλα δέντρα: «…γιατί παντού σε αγριελιές και άλλα δέντρα κοντά σε ναούς αναρτούν αφιερώματα. Άλλως: Συνηθίζουν να αναρτούν στα δέντρα μέλη από σκελετούς και κρανία, για να αποτρέψουν τη βασκανία και να μην ξεραίνονται [οι καρποί…]
Πιθανότατα ο Σχολιαστής εννοεί τα ειδικά αφιερώματα που από τα προϊστορικά χρόνια συνηθίζουν να κρεμούν στα κλαδιά των ιερών δέντρων. Πρόκειται για ομοιώματα που κατασκευάζονταν με διάφορα υλικά, όπως πηλό, μέταλλα, ακόμη και ζυμάρι που το έψηναν. Ήταν μια μόνο πτυχή της λατρείας των ιερών δέντρων.

Ειρεσιώνη, σύμβολο γονιμότητας

Κατά την αρχαιότητα η πληθώρα των αλσυλλίων με ελιές στην Αττική, αλλά και στην Κρήτη, που πλαισίωναν τους ναούς, είναι αδιάψευστος μάρτυρας της ιερότητας του δέντρου της ελιάς. Εξάλλου, η παρουσία της ελιάς κατά τις τελετές γονιμότητας των Αρχαίων ήταν κυρίαρχη. Χαρακτηριστικό σύμβολο των τελετών αυτών, που χρησιμοποιούνταν στις γιορτές των Πυανεψιών και Θαργηλιών στην Αθήνα, ήταν η ειρεσιώνη (από τη λέξη «έριο», μαλλί). Η «ειρεσιώνη» ήταν ένας κλάδος καλλιεργημένης ελιάς ή δάφνης, περιτυλιγμένος με μικρές μάλλινες ταινίες ( οι μάλλινες ταινίες και ειδικά οι κόκκινες ήταν φορείς θεϊκής δύναμης ) και φορτωμένος με διάφορα φρούτα και καρπούς της εποχής (εκτός από αχλάδια και μήλα) αλλά και άρτους. Ήταν μια εκδήλωση ευχαριστιών προς τους θεούς για την ευφορία της γης που χάρισε στους ανθρώπους τα απαραίτητα είδη για τη διατροφή και την επιβίωσή του. Το κλαδί αυτό της ελιάς ήταν αφιερωμένο στον Απόλλωνα και στα Πυανέψια και Θαργήλια, γιορτές κατά τις οποίες γίνονταν προσφορές στον Ήλιο και τις Ώρες, γεροδεμένα παιδιά το περιέφεραν από σπίτι σε σπίτι. Στο τέλος το κρεμούσαν στην κεντρική πύλη του ιερού του Απόλλωνα.
Αναπαράσταση της διεκδίκησης της πόλης του Κέκροπα από την θεά Αθηνά και τον Ποσειδώνα την οποία κέρδισε η Αθηνά προσφέροντας ένα δέντρο ελιάς

Το κλαδί της ελιάς δεν ήταν τυχαίο, προερχόταν από τη «μορία ελαία» την ιερή ελιά αυτής της πόλης, εκείνη που πίστευαν πως είχε φυτέψει η ίδια η Αθηνά ή , έστω, από ελαιόδεντρο που θεωρούνταν πως ήταν απόγονος αυτού του δέντρου. Το έκοβαν, μάλιστα, κατά την διάρκεια της εορτής των Παναθηναίων και περιφερόταν εν πομπή και με άσματα γύρω από την Ακρόπολη προς τιμή της Πολιάδος Αθηνάς. Η ειρεσιώνη παρέμεινε εκεί μέχρι την αντικατάστασή της τον επόμενο χρόνο.

Δεν ήταν τυχαία η επιλογή του κλάδου της ελιάς γι’ αυτή την τελετουργία. Η ελιά δίνει την εικόνα της αιώνιας θαλερότητας, της βλάστησης που δεν επηρεάζεται από την αλλαγή των εποχών, είναι η προσδοκία του αέναου και του αειθαλούς. Ο κλάδος της ελιάς ήταν εκείνος που μετέφερε τη γονιμοποιό δύναμη της γης αλλά και την ελπίδα της βλάστησης που ανακυκλώνεται και προκαλεί τη γονιμότητα, σύμφωνα με τις δοξασίες περί θνήσκοντος και αναγεννώμενου Νεαρού Θεού της προϊστορικής θρησκείας και δη της θρησκείας της μινωικής Κρήτης. Η επαφή με τον κλάδο της ελιάς ( ή άλλου δέντρου ) μεταδίδει με ομοιοπαθητικό τρόπο τη δύναμη της βλάστησης.

Τέτοιες συνήθειες έχουν επιβιώσει πολλές στην Ελλάδα, όπως η σούρβα στις βόρειες περιοχές ή τα απλά χτυπήματα με ζωηρούς κλάδους κάθε πρωτομηνιά ( και ιδιαιτέρως κατά τους ανοιξιάτικους μήνες ) που επιβίωσε στην Κρήτη (και αλλού) μέχρι και τις τελευταίες δεκαετίες. Στην ελαιοπαραγωγική επαρχία Πεδιάδος τα ανοιξιάτικα χτυπήματα γίνονταν πάντα με κλάδους ελιάς.
Η ικετηρία

Η ελιά χρησιμοποιήθηκε κατά την αρχαιότητα ως βασικό εξαγνιστικό υλικό. Με κλάδους ελιάς προσέφευγαν στα ιερά των θεών οι αιτούντες «ικεσίαν», δηλαδή, όσοι είχαν διαπράξει φόνους ή άλλα σοβαρά αδικήματα. Ο ικέτης ζητούσε κατά κάποιον τρόπο άσυλο στους ιερούς βωμούς, γνωρίζοντας ότι εκεί δεν μπορεί κανείς να τον πειράξει. Ήταν ένας θεσμός εθιμικού δικαίου, ευρύτατα διαδεδομένος στον αρχαίο κόσμο, ένας θεσμός που σε ελάχιστες μόνο περιπτώσεις αγνοήθηκε. Και τότε που αγνοήθηκε, οι ασεβείς παραβάτες του άγραφου νόμου αντιμετώπισαν την μήνιν των θεών.

Ο «ικέτης», βεβαρημένος συνήθως με το φοβερό αδίκημα της ανθρωποκτονίας, προσέφευγε στα ιερά των θεών κρατώντας την «ικετηρία», ένα κλαδί ελιάς πάνω στο οποίο είχε τυλίξει μαλλί προβάτου, συνήθως λευκό. Άφηνε τον κλάδο ελιάς, την ικετηρία, πάνω στο βωμό και περίμενε εκεί για να αποφύγει την οργή των συγγενών του δολοφονημένου, οι οποίοι τον καταδίωκαν. Το κλαδί της ελιάς παρέμενε πάνω στο βωμό όσο εκκρεμούσε η αίτηση για ικεσία. Όταν ο άρχων της πόλης αποδεχόταν την αίτηση ικεσίας ο ικέτης έπαιρνε από το βωμό τον κλάδο της ελιάς και έφευγε, περιμένοντας συνήθως να εκδικαστεί η υπόθεσή του από κάποιο δικαστήριο.

Προστάτης των ικετών ήταν ο ίδιος ο Δίας, ο οποίος γι’ αυτό το λόγο ονομαζόταν Ικέσιος και Καθάρσιος. Η ονομασία αυτή αποκαλύπτει και τη σχέση της ελιάς με τους τελετουργικούς καθαρμούς.

Ο Κρητικός Επιμενίδης, φημισμένος εξαγνιστής που συγκαταλέγεται ανάμεσα στους επτά σοφούς του αρχαίου κόσμου, χρησιμοποίησε τους κλάδους της ελιάς στις καθαρτικές τελετουργίες. Ο Επιμενίδης είχε κληθεί από την πατρίδα του τη Φαιστό στην Αθήνα για να την καθαρίσει από το «Κυλώνειον άγος» (μίασμα της πόλης λόγω δολοφονιών που είχαν γίνει μέσα στα ιερά των θεών), το οποίο είχε γίνει αφορμή να παρουσιαστούν ξαφνικά νοσήματα στην πόλη. Οι Αθηναίοι μετά την λύτρωση, θέλησαν να του προσφέρουν δώρα, αλλά εκείνος… «…αφού ζήτησε και πήρε ένα κλαδί από την ιερή ελιά, έφυγε…»
Μάζεμα της ελιάς ,Ζωγραφική σε αρχαίο αγγείο.
Η κάθαρση και ο εξαγνισμός ήταν απαραίτητες διαδικασίες πριν από κάποια σημαντική ενέργεια ή κάποια μάχη. Ο Πλούταρχος μας πληροφορεί πως αυτό επιδίωξε ο Θησέας, όταν, σύμφωνα με τον αττικό μύθο, ξεκίνησε το ταξίδι του για την Κρήτη. Πήγε, λέει, στην ιερή ελιά της Ακρόπολης, έκοψε ένα κλαδί , τύλιξε σ’ αυτό λευκό μαλλί, έφτιαξε μιαν «ικετηρία» την οποία αφιέρωσε στον Δελφίνιο Απόλλωνα, το θεό που θα τον προστάτευε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Και στις πομπές των θυσιών βλέπουμε τους λατρευτές να βαδίζουν προς το ιερό (το βωμό) κρατώντας κλάδους δέντρου που πιθανότατα είναι κλάδοι ελιάς. Στο πέρασμα του χρόνου καθιερώθηκε σ’ ολόκληρο τον ελληνικό και το ρωμαϊκό κόσμο η συνήθεια να μεταβαίνουν οι ικέτες- προσκυνητές στους ιερούς χώρους με κλάδους ελιάς.
Ίσως να είναι σχετική με τις εξαγνιστικές ιδιότητες της ελιάς η παράδοση που θέλει τους ασχολούμενους με την περιποίηση και την καλλιέργεια της ελιάς να είναι «αγνοί». Στην αρχαιότητα πίστευαν πως οι ελιές έπρεπε να φυτεύονται από παιδιά ή από παρθένους. Και εκείνοι που μάζευαν τις ελιές έπρεπε να είναι πιστοί στις συζύγους τους. Ήταν μια δοξασία που αποσκοπούσε στο να εξασφαλιστεί η παραγωγή της επόμενης χρονιάς.

Υπάρχουν πολλά εθνολογικά παράλληλα που συνδέουν την παραγωγή των καρπών με την «καθαρότητα» ή μη των καλλιεργητών, που συνήθως είναι και ιδιοκτήτες των γεωργικών εκμεταλλεύσεων.
Η συνήθεια να τοποθετούν τους νεκρούς πάνω σε κλάδους ελιάς φαίνεται να ήταν γνωστή ακόμα από τα μυκηναϊκά χρόνια. Σε τέσσερις τάφους των Φερών, οι οποίοι χρονολογούνται στο τέλος του 5ου π. Χ. αιώνα, οι νεκροί βρέθηκαν τοποθετημένοι πάνω σε ένα παχύ στρώμα από φύλλα και κλώνους ελιάς.

Ταφικά έθιμα

Στην Σπάρτη ο Λυκούργος, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, επέβαλε να γίνονται οι ταφές πάνω σε κλάδους ελιάς. Έλαβε αυστηρά μέτρα για να πατάξει και να εξαφανίσει τις δεισιδαιμονίες από τη Σπάρτη, χρησιμοποιώντας ως προληπτικό εξαγνιστικό υλικό τους κλάδους της ελιάς.

Στα «ελληνιστικά» χρόνια η συνήθεια φαίνεται να ήταν διαδεδομένη σε ευρύτερες περιοχές του ελληνικού χώρου. Ο Καλλίμαχος ο Κυρηναίος (4ος –3ος αι. π.Χ.) μας πληροφορεί πως όχι μόνον οι νεκροί τοποθετούνταν πάνω σε φύλλα ελιάς, αλλά και οι συγγενείς τους φορούσαν στεφάνια που φτιάχνονταν με κλάδους ελιάς.

Οι κλάδοι της ελιάς και η χρήση τους στις νεκρικές τελετές φαίνεται να σχετίζονται με τους καθαρμούς που ήταν απαραίτητοι την ώρα του μεγάλου ταξιδιού. Ακόμη και η συνήθεια του στεφανώματος των νεκρών με στεφάνι από φύλλα δέντρων θεωρείται ως ενέργεια που έχει σκοπό να τους προστατεύει από το κακό και ιδιαιτέρως από τις δυνάμεις που μπορούν να προξενήσουν κακό.

Οι Πυθαγόρειοι συνήθιζαν να τοποθετούν τους νεκρούς πάνω σε στρώμα από φύλλα ελιάς, λεύκας και μυρτιάς. Η χρήση κλάδων ελαίας στις νεκρικές τελετές αντιμετωπιζόταν ευνοϊκά ακόμη και από τους αυστηρότατους αττικούς νόμους προστασίας των ελαιοδέντρων.
ΕΡΓΑΣΙΑ -ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ

ΦΩΤ /ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝΑ
ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ

Βιβλιογραφία

Μυρσίνη Λαμπράκη, Λάδι, Γεύσεις και Πολιτισμός 5.000 χρόνων, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1999.
Νίκος και Μαρία Ψιλάκη – Ηλίας Καστανάς, Ο Πολιτισμός της Ελιάς – Το Ελαιόλαδο, Εκδόσεις, Ελληνική Ακαδημία Γεύσης, ΚΑΡΜΑΝΩΡ, Ηράκλειο 1999.
Ελιά και Λάδι, Δ Τριήμερο Εργασίας Καλαμάτα, 7-9 Μαϊου 1993, Πολιτιστικό Τεχνολογικό ‘Ιδρυμα ΕΤΒΑ – ΕΛΑΪΣ Α.Ε., 1996
Ελληνική Μυθολογία, Τόμοι 3,5, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Αθήνα 1986.
ΤΑ ΠΑΡΑΞΕΝΑ ΡΕΚΟΡ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
Posted: 27 Nov 2014 12:14 PM PST

Τα πιο αστεία, τα πιο άσχημα και τα πιο παράξενα της αρχαιότητας.——- Ποιος έκανε τη μεγαλύτερη κλοπή έργων τέχνης; Πόσο κόστιζε το ακριβότερο άρωμα του κόσμου; Ποια ήταν η μεγαλύτερη σήραγγα; Ποιο ήταν το πολυτελέστερο πλοίο; Ποια γυναίκα ήταν το ωραιότερο μοντέλο; Ποια ήταν η μεγαλύτερη πισίνα του κόσμου;
Η κλασική γραμματεία είναι γεμάτη από ανέκδοτα και αναφορές εξαιρετικών γεγονότων, κορυφαίων επιδόσεων, ανδραγαθημάτων και αξιοθαύμαστων επιτευγμάτων αλλά και εκκεντρικών συμπεριφορών ή ακραίων πράξεων.
Κάποια από αυτά ξεχωρίζουν και σήμερα ως βασικά στοιχεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, όπως τα επτά θαύματα του κόσμου ή άλλα εκπληκτικά έργα τέχνης.
Κάποια έχουν τον χαρακτήρα της πληροφορίας μιλώντας για ιστορικά γεγονότα ή για την καθημερινή ζωή των ανθρώπων.
Μερικά είναι σαφώς αληθοφανή, άλλα όμως δεν είναι παρά υπερβολές, που ανήκουν στη σφαίρα του μύθου, τερατολογίες που επινοήθηκαν για να εξυπηρετήσουν κάποιον σκοπό.
Ολα μαζί ωστόσο συνέθεταν τα «Παράδοξα», όπως τα αποκαλούσαν με μία λέξη οι αρχαίοι, οι οποίοι ως φαίνεται, διατηρούσαν άσβεστη τη δίψα για οτιδήποτε περίεργο και εντυπωσιακό. Μεγάλες συλλογές λοιπόν με αυτά τα επιτεύγματα «κυκλοφορούσαν» σε όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας αφού οι συγγραφείς τους γοητεύονταν ιδιαίτερα από τον εντοπισμό και την αποθησαύρισή τους.

Οι σύγχρονοι ερανιστές των Παράδοξων είναι αρχαιολόγοι, ερευνητές του Σουηδικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Ρώμης- επομένως γνώστες της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας- και όπως φαίνεται άνθρωποι με χιούμορ.
Γιατί αν η σύγχρονη φιλολογία θεωρεί ότι τα κείμενα αυτά είναι απλώς το αποτέλεσμα ενός κοινότυπου πάθους επιλογής εθνογραφικών ή φυσικών φαινομένων, τα οποία συχνά δεν ήταν τεκμηριωμένα, εκείνοι λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω προχώρησαν σε μια δική τους συλλογή με στόχο την απόλαυση και τη διασκέδαση των αναγνωστών.
Στο βιβλίο έτσι απουσιάζουν τα διδακτικά σχόλια, οι ηθικολογίες και γενικώς τα πολιτικώς ορθά ενώ παραμένουν όλα τα άλλα. «Αναζητήσαμε μέσα στην αρχαιότητα τα πιο αστεία,άσχημα,παράξενα και κακόγουστα παράδοξα ώστε να
παρουσιασθεί η αρχαιότητα από μια λιγότερο γνωστή πλευρά» λένε οι συγγραφείς στην εισαγωγή.
Και η συνέχεια εξελίσσεται σαν ένα ταξίδι ανάμεσα στη φαντασία και στην πραγματικότητα, με χρήσιμα και άχρηστα ρεκόρ όπως αυτά του σημερινού βιβλίου Γκίνες ή σαν τις εξωφρενικές «ειδήσεις» που προσλαμβάνει καθημερινά ο άνθρωπος, του τύπου «Βρέθηκε νόμισμα από τη Σελήνη»!

Φυσικά το ζεύγος Κύννε αναγνωρίζει ότι η έλλειψη αυθεντικότητας είναι το αδύναμο σημείο της συλλογής. Ομως ας μην ξεχνά κανείς ότι ήδη από την αρχαιότητα αντιμετώπιζαν αυτό το πρόβλημα οι συγγραφείς (και ακόμη άλυτο είναι). Ο γεωγράφος Στράβων (64-21 π.Χ.) για παράδειγμα μόχθησε πολύ ώσπου να αποφασίσει τι είναι αλήθεια και τι επινόηση στα ομηρικά έπη ενώ δεν δίστασε να χαρακτηρίσει τα περισσότερα γραπτά του Ηροδότου ανοησίες!
Αλλά και ο Σενέκας ο Νεότερος (4-65 μ.Χ.) εξοργιζόταν με τους ιστορικούς, τους οποίους κατηγορούσε ότι προσέθεταν διάφορα εκπληκτικά γεγονότα στις διηγήσεις τους με μόνο στόχο να μη βαρεθεί ο αναγνώστης… Μεγάλο το δίκιο του, δεδομένου ότι επίσημοι ελεγκτές των ρεκόρ, που υποτίθεται ότι σημειώνονταν σε διάφορους τομείς, τόπους, εποχές δεν υπήρχαν. Ως εκ τούτου η αυθαιρεσία και η προπαγάνδα δεν είχαν όριο. Ετσι στον οδηγό του για την αρχαία Ελλάδα ο Παυσανίας (μέσα 2ου μ.Χ. αιώνα) διστάζει να αναφερθεί στο μέγεθος του χρυσελεφάντινου αγάλματος του Δία στην Ολυμπία – ενός από τα επτά θαύματα του κόσμου- διότι η δική του εκτίμηση ήταν διαφορετική από εκείνη των τοπικών ξεναγών.

Παρ΄ όλα αυτά ό,τι είναι προφανέστατα απίστευτο έχει μείνει έξω από αυτό το βιβλίο. Από την άλλη, δεν πρέπει να παραξενεύει η απουσία αθλητικών ρεκόρ δεδομένου ότι οι αρχαίοι δεν ενδιαφέρονταν για τα εκατοστά του δευτερολέπτου, ούτε μπορούσαν να τα μετρήσουν άλλωστε. Οποιος έτρεχε πιο γρήγορα ήταν ο νικητής.

ΧΡΥΣΑ ΦΛΟΥΔΙΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΕΣ ΚΟΡΥΔΑΛΛΩΝ

Η πιο υψηλή τιμή για βιβλία. Ο Αριστοτέλης αγόρασε τα έργα του Σπευσίππου αντί τριών ταλάντων που αντιστοιχούσαν σε 77 κιλά ασήμι.

Το πιο ακριβό σαπούνι. Ο Δημήτριος ο Πολιορκητής,βασιλιάς της Μακεδονίας,ξόδεψε περί τα 6.500 κιλά ασήμι προκειμένου να αγοράσει σαπούνι για τις ερωμένες του.

Το πιο άσεμνο έργο τέχνης. Ηταν του μεγάλου ζωγράφου Παράσιου με μια ασυνήθιστα ρεαλιστική σκηνή από τη μυθολογία στην οποία απεικονιζόταν η κυνηγός Αταλάντη καθώς έκανε στοματικό έρωτα στον πρίγκιπα Μελέαγρο.

Το καλύτερο άλμα εις μήκος. Το έκανε ο Σπαρτιάτης Κίωνης που πήδηξε 17 μέτρα (στα μέσα του 5ου π.Χ.αιώνα).

Το πιο ακριβό ύφασμα. Λαμπερό λινάρι ονόμαζαν ένα εξαιρετικά σπάνιο ύφασμα από μικρές κλωστές, το οποίο κόστιζε όσο και τα μαργαριτάρια.Ο λόγος,ότι ήταν πυρίμαχο,γι΄ αυτό και λεγόταν «άσβεστον λινόν».Υποτίθεται ότι προερχόταν από ένα φυτό που φύτρωνε στις ερήμους της Ινδίας.

Τα πιο πολυτελή επιδόρπια. Ηταν αυτά που προσέφερε ο Μέγας Αλέξανδρος στους φίλους του:

Μπουκίτσες από καρύδια,σύκα και άλλες λιχουδιές τυλιγμένες σε φύλλα χρυσού.Τις ξεφύλλιζαν και έτρωγαν το περιεχόμενο πετώντας το χρυσάφι στο έδαφος. Ο Καλιγούλας πάντως τον ξεπέρασε σε εκκεντρικότητα αφού,σύμφωνα με τον Σουητώνιο,σέρβιρε στους καλεσμένους του χρυσό ψωμί και χρυσό κρέας ενώ εκείνος έπινε μαργαριτάρια διαλυμένα σε ξίδι.
Τα καλύτερα εδέσματα. Μεγάλης εκτίμησης έχαιραν τα μυαλά στρουθοκαμήλου και οι γλώσσες κορυδαλλών.

Η καλύτερη βαφή βλεφαρίδων. Ηταν το κατράμι,δηλαδή το κατακάθι της πίσσας (μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και ως βαφή μαλλιών),το οποίο ο Πλίνιος αναφέρει ως αμπελίτη.




ΠΗΓΕΣ
  1. ΣΕΒΙΤΕΛ, www.oliveoil.gr
  2. http://www.oliveoiloftheworld.com/history/
  3. http://www.tmth.edu.gr/aet/thematic_areas/p40.html
  4. http://www.oliveoiltimes.com/olive-oil-basics
  5. Π. ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ, Δ. ΤΑΛΙΑΝΗΣ;  «Η ΕΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ»; ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΑΠΟΛΙΘΩΜΕΝΟΥ ΔΑΣΟΥΣ ΛΕΣΒΟΥ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ : ΤΟΠΙΟ
  6. Ε. ΠΑΤΕΡΑ;  « Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΡΩΜΑΙΚΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ»; ΕΚΔΟΣΕΙΣ : ΠΡΟΠΟΠΟΜΠΟΣ (2006)





ΠΗΓΗ https://www.foodbites.eu/j15/el/food-lovers/istories/1448-2012-12-02-19-48-32


http://bit.ly/2kjlkot    Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα μας http://www.tapantareinews.gr, για περισσότερη ενημέρωση. Εγγραφείτε - SUBSCRIBE: http://bit.ly/2lX5gsJ Website —►http://bit.ly/2lXX2k7 SOCIAL - Follow us...: Facebook

Δημοσίευση σχολίου

Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.

Δημοφιλείς κατηγορίες

...
Οι πιο δημοφιλείς κατηγορίες του blog μας

Whatsapp Button works on Mobile Device only