Η Κνωσός και η Γραμμική γραφή

ΤΟΥ Α. Γ. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ

1. Η Κνωσός και η Γραμμική γραφή

ΠΗΓΗ https://aristomenismessinios.blogspot.com/2013/10/blog-post_3785.html#

Πολλοί λένε ότι η Κνωσός και οι πινακίδες με τη γραμμική γραφή ανακαλύφθηκαν από τον Άγγλο αρχαιολόγο Eβανς. Το πρώτο, δηλαδή η ανακάλυψη της Κνωσού, δεν είναι αληθές, το δεύτερο είναι αληθές. Το πρώτο δεν είναι αληθές γιατί η Κνωσός ήταν από πάντα γνωστό το που επακριβώς βρισκόταν (υπενθυμίζουμε ότι η Κνωσός καταστράφηκε από τους Ρωμαίους ) και συνάμα ο πρώτος που έκανε εκεί ανασκαφές ήταν ο Μίνωας Καλοκαιρινός.

( Περισσότερα για την Κνωσό, το Μίνωα, το Μινωικό πολιτισμό και την καταγωγή των Κρητών βλέπε στο βιβλίο: «Κρητική ιστορία», Α. Κρασανάκη.)

2. Η γραμμική γραφή

Η γραμμική γραφή ξεκίνησε ως ιδεογραφική, κάτι όπως έγινε και στην αιγυπτιακή ιερογλυφική (δηλαδή μια για κάθε έννοια : ζώο, αντικείμενο, τμήμα του ανθρωπίνου σώματος κ.τ.λ. είχαμε και ένα σχετικό σύμβολο) και κατέληξε να γίνει φωνητική, κάτι ως η αιγυπτιακή και η σφηνοειδής γραφή.

Οι πρώτες επιγραφές με Γραμμική γραφή ανακαλύφθηκαν στην Κνωσό Κρήτης το 1900 από το μεγάλο Αγγλο αρχαιολόγο Sir Arthur Evans (1851-1941). Ο ίδιος ο Έβανς στη συνέχεια ονόμασε τη γραφή αυτή έτσι, δηλαδή γραμμική, επειδή τα γράμματά της είναι γραμμές (ένα γραμμικό σχήμα) και όχι σφήνες, όπως στη σφηνοειδή γραφή ή εικόνες όντων όπως είναι στη αιγυπτιακή ιερατική γραφή. Ο ίδιος είπε και ότι η Γραμμική γραφή είναι μάλλον έργο των Μινωιτών (ονομασία που έδωσε στους αρχαίους Κρήτες από το μυθικό βασιλιά της Κνωσού Μίνωα) και από τη γραφή αυτή ίσως να προήλθε το σημερινό ελληνικό αλφάβητο.

Επιγραφές (πινακίδες) με Γραμμική γραφή έχουν ανακαλυφθεί και από τους: D. Levi, Πλάτωνας - Τουλούπα όχι μόνο στη Κρήτη, αλλά και σε πάρα πολλά άλλα μέρη της Ελλάδας. Έχουν βρεθεί στα παλαιά ανάκτορα Φαιστού, Αγ. Τριάδας, Ζάκρου, Κνωσού, Μαλίων κ.α. της Κρήτης, αλλά και στην Πύλο, Μυκήνες, Θήβα, Τίρυνθα, Ορχομενό κ.α.

Επομένως η γραμμική γραφή ήταν κοινή ελληνική γραφή, δηλαδή μια γραφή που δεν ήταν γραφή μόνο για τους Κρήτες, αλλά και άλλων Ελλήνων.

Τα γράμματα της Γραμμικής γραφής χαραζόταν με αιχμηρό αντικείμενο πάνω σε πήλινες πλάκες, οι οποίες κατόπιν ξεραινόταν σε φούρνους. Κάποιες πλάκες από αυτές διατηρούνται ως σήμερα εξαιτίας του ότι η μια πυρκαγιά στην Κνωσό έψησε τον πηλό τους ο οποίος σε άλλη περίπτωση θα είχε εξαφανιστεί.

Οι περισσότερες από τις επιγραφές που έχουν βρεθεί με Γραμμική γραφή είναι λογιστικές και ως απ' αυτό περιέχουν εικόνες ή συντομογραφίες (για υπόδειξη του είδους καταγραφής ή οφειλής) των εμπορεύσιμων προϊόντων και αριθμούς (για υπόδειξη της ποσότητας καταγραφής ή οφειλής) και κάτι ως θα γράφαμε σήμερα π.χ.: Λ = 1000 αντί: «Λάδι εκατό κιλά», ή ως θα γράφαμε «ΛΔ 1000» κ.α. Ειδικότερα οι πλάκες που βρέθηκαν στην Κνωσό με τη γραμμική γραφή παρέχουν πληροφορίες για την οργάνωση του βασιλείου, όπως για τις ιδιοκτησίες του βασιλιά, για τις προσφορές στις θεότητες και για τις μετακινήσεις των στρατευμάτων κ.α.

2. Η Γραμμική γραφή Α και Β'

Λογιστικά σύμβολα (ιδεο-λεξογράμματα) της γραμμικής γραφής Α'

Πολλοί σχετίζουν τη Γραμμική γραφή με το Μινωικό πολιτισμό. Ωστόσο και αυτό δεν είναι αληθές, γιατί επί Μίνωα και εξής δεν βλέπουμε πινακίδες με γραμμική γραφή.

Ειδικότερα, η γραμμική γραφή, σύμφωνα με τον Έβανς, παρουσιάζεται με δυο στάδια εξέλιξης, τη Γραμμική Γραφή Α' και τη Γραμμική Γραφή Β'.

Η Γραμμική γραφή Α' χρονολογείται από το 18ο έως το 15ο αι. π.Χ. και η Γραμμική γραφή Β' από το 15ο 14ο αι. π.χ. Επομένως η γραμμική γραφή είναι από τις παλαιότερες γραφές της γης.

Η Γραμμική γραφή Β' θεωρείται ότι έχει αποκρυπτογραφηθεί από τον Άγγλο ασυρματιστή Μ. Ventris, όμως επειδή με την αποκρυπτογράφηση αυτή δεν μπορούν να διαβαστούν επιγραφές που βρέθηκαν με την ίδια γραφή και στον Ορχομενό και Βοιωτία , ορισμένοι αρχαιολόγοι βγάζουν το συμπέρασμα ότι η Γραμμική γραφή Β' δεν είναι μια ενιαία γραφή, αλλά συγκροτήματα γραφών με διαφορές στη φωνητική αξία των γραμμάτων στις διάφορες περιοχές.

Η Γραμμική γραφή Α' δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί ακόμη. Απλώς ο Έβανς κατέγραψε 135 ιερογλυφικά σύμβολα. Επιγραφές με Γραμμική Α έχουν βρεθεί στην Κνωσό και Φαιστό Κρήτης, αλλά και στη Μήλο, Θήρα κ.α. Πλάκες με επιγραφές σε Γραμμική Α εκτίθενται στο Μουσείο Ηρακλείου και σε άλλα αρχαιολογικά μουσεία της Κρήτης.

Η ελληνικότητα της Γραμμικής Γραφής Α και Β

Παλιότερα πολλοί λέγανε ότι η Γραμμική γραφή δεν ήταν ελληνική. Σήμερα, επειδή ο Μ. Ventris απέδειξε ότι η Γραμμική γραφή Β' είναι ελληνική, οι ίδιοι λένε αφενός ότι οι Αχαιοί κατέλαβαν την Κρήτη το 1450 π.Χ. και γι αυτό η Γραμμική γραφή Β' είναι ελληνική και αφετέρου ότι η Γραμμική γραφή Α δεν είναι ελληνική.

Και η αιτία που λένε όλα αυτά είναι το ότι ο Ηρόδοτος στο εδάφιο Α, 173 αναφέρει ότι «αρχικά ολόκληρη την Κρήτη την είχαν οι βάρβαροι». Ωστόσο το συμπέρασμά τους αυτό είναι λάθος συμπέρασμα, γιατί:

Α) Η Γραμμική Γραφή Α' πρέπει να είναι και αυτή ελληνική (και αυτό θα φανεί, αν αποκρυπτογραφηθεί), αφού σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς ( Παυσανία κ.α.) οι πρώτοι άνθρωποι που ήρθαν και κατοίκησαν την Κρήτη ήταν τα αδέλφια Γόρτυς, Κύδων και Αρχέδιος από τη Αρκαδία και Γόρτυνα Πελοποννήσου (εξ ου και η Γόρτυνα Κρήτης και Αρκαδίας), οι καλούμενοι Ετεόκρητες και μετά (ύστερα από μια ερήμωση της Κρήτης λόγω ασθενειών) ήρθαν (σύμφωνα με Ηρόδοτο, Στράβωνα, Διόδωρο κ.α.) και κατοίκησαν στην Κρήτη και οι καλούμενοι Επήλυδες (μετανάστες) Κρήτες, δηλαδή οι Δωριείς και οι Πελασγοί από τη Θεσσαλία, καθώς και βάρβαροι, τους οποίους όλους συνένωσε εξελλήνισε ο Μίνωας.

Β) Ο Ηρόδοτος λέει πράγματι στο εδάφιο Α, 173 ότι «την Κρήτη ολόκληρη αρχικά την είχαν οι βάρβαροι», όμως και ο ίδιος πιο πριν έχει πει (βλέπε Ηροδότου «Ιστορία Α, 57-58) και ότι όλοι οι Έλληνες (Δωριείς, Πελασγοί κ.α.) αρχικά ήταν βάρβαροι και σε κάποια στιγμή αποκόπηκαν από το βαρβαρικό έθνος και απετέλεσαν δικό τους έθνος. Ο Ηρόδοτος έχει πει επίσης (βλέπε Ηροδότου Ιστορία Α, 5) και ότι σύμφωνα με τους Πέρσες « οι Κρήτες των Ελλήνων έκλεψαν την Ευρώπη», άρα η Κρήτη ήδη πριν από το Μίνωα ήταν ελληνική. Ομοίως σύμφωνα με το Θουκυδίδη (Ιστορία Α), οι άνθρωποι μέχρι τα τρωικά δεν διακρινόταν σε βάρβαρους και Έλληνες, όμως φυλετικές διακρίσεις (Πέρσες, Κάρες, Αθηναίοι κ.τ.λ.) υπήρχαν. Λέει επίσης ότι το όνομα Ελλάς έγινε γενικό μετά τα τρωικά. Πιο πριν από τα τρωικά συγγενικές φυλές ήταν οι: οι Δαναοί, οι Αργείοι και οι Αχαιοί.

Η αποκρυπτογράφηση της γραμμικής γραφής Β'

Έγιναν πολλές προσπάθειες για την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής γραφής, όμως μόλις το 1952 ο άγγλος ασυρματιστή Μ. Ventris (1922-56) σε συνεργασία με το γλωσσολόγο Chadwick (στις παρατηρήσεις Α. Gober) κατόρθωσαν να αποκρυπτογραφήσουν τα περισσότερα σύμβολα της Γραμμικής γραφής Β' και να αποδείξουν ότι η γραφή αυτή είναι ελληνική ή η γλώσσα που μιλούσαν επί Γραμμικής γραφής Β' στην Κνωσό ήταν η ελληνική ή η ίδια γλώσσα που μιλούσαν και οι Αχαιοί (Μυκηναίοι). Σωστότερα να επιβεβαιώσουν τα λεγόμενα του Ομήρου που λέει ότι ο Μίνωας και οι αρχαίοι Κρήτες ήσαν στην καταγωγή Αχαιοί ή Πανέλληνες (βλέπε πιο πριν).

Σύμφωνα με τον Micheal Ventris (και τις παρατηρήσεις Chadwick και Α. Gober), η Γραμμική γραφή Β' γραφόταν από δεξιά προς αριστερά, όπως όλες οι αρχαίες γραφές και είχε 88 συλλαβογράμματα, αυτά που βλέπουμε στο σχετικό πίνακα, από τα οποία μερικά είναι ακόμη ανερμήνευτα. Παράλληλα, λένε, υπήρχαν και καθοριστικά σύμβολα για καθορισμό της έννοιας κάποιων λέξεων, καθώς και βραχυγραφίες για τις λέξεις που χρησιμοποιούνται συχνά, ως τις άλλες αρχαίες γραφές ή κάτι ως γίνεται σήμερα με τα: κ., δις, δρ, δρχ, klg, &, %&("αγόρασα 10m ύφασμα προς 1000 $").

Σημειώνεται ότι:

1) Πολλοί αμφισβητούν το ότι ο M. Ventris έχει αποκρυπτογραφήσει τη γραμμική γραφή. Πιθανόν. Όμως υπενθυμίζουμε ότι ο Όμηρος λέει από τη μια ότι οι Κρήτες συμμετείχαν στον πόλεμο που είχαν κηρύξει οι Παναχαιοί ή Πανέλληνες εναντίον των Τρώων και από την άλλη ότι ο εγγονός του Μίνωα Ιδομενέας ήταν ένας από τους <<πρωτάρχοντες>> των <<Παναχαιών ή Πανελλήνων>>. Επομένως και σύμφωνα με τον Όμηρο, Ο Μίνωας και οι Κρήτες πριν από τον Τρωικό πόλεμο, από το 1500 π.Χ. έως το 1200 π.Χ., ήσαν Έλληνε, μιλούσαν και έγραφαν ελληνικά ή ως οι άλλοι Αχαιοί, άρα σωστά λέει και ο Ventrs ότι η γλώσσα των Κρητών το 1450 π.χ., επί εποχής Γραμμικής γραφής Β, είναι Ελληνική ή ως των Αχαιών. Υπενθυμίζουμε και ότι σύμφωνα με τον Όμηρο και Ησίοδο, ο Μίνωας έζησε τρεις γενιές πριν από τον Τρωικό πόλεμο, άρα γύρω στο 1500 1400 π.Χ.

2) Παρατηρώντας τον πίνακα με τα συλλαβογράμματα της Γραμμικής γραφής Β' του M. Ventris βλέπουμε ότι μερικά δεν έχουν ακόμη αποκρυπτογραφηθεί και συνάμα να μην υπάρχουν γράμματα για τις συλλαβές που περιέχουν δυο ή περισσότερα συνεχόμενα σύμφωνα, καθώς και γράμματα για τα σύμφωνα, όταν αυτά δεν έχουν φωνήεν, κάτι που θα έπρεπε, γιατί οι λέξεις, ελληνικές και ξένες, δεν είναι φτιαγμένες μόνο με συλλαβές που αποτελούνται σύμφωνο συν φωνήεν, αλλά και από συλλαβές που αποτελούνται με δυο ή τρία σύμφωνα συν φωνήεν, π.χ. κρέ-ας, α-στρά-πτω, κρα-τηρ, εκ& Επομένως η ως άνω αποκρυπτογράφηση έχει κενά.

3) Επειδή συλλαβική γραφή δεν είναι δυνατόν να υπάρξει (αυτό γιατί μια τέτοια γραφή απαιτεί πάνω από 600 γράμματα, άρα ποσότητα πολύ μεγάλη που δεν μπορεί να θυμάται κανείς), επομένως ο μηχανισμός της γραμμικής γραφής θα πρέπει να είναι ο ίδιος πάνω κάτω με αυτόν των άλλων αρχαίων γραφών (σφηνοειδούς, σανσκριτικής κ.α.). Αν δεν ισχύει αυτό, οι λέξεις εδώ θα πρέπει να γραφόταν ως εξής περίπου:

α) Η συλλαβή με σύμφωνο συν φωνήεν γράφεται με ανάλογο συλλαβόγραμμα.

Τα συλλαβογράμματα που απαιτούνται γι αυτό είναι το μέγιστο 15 X 5 = 75 ή 18 Χ 5 = 90. Δηλαδή τόσα όσα τα σύμφωνα: μ, ν, λ, ρ, σ, ζ, κ, γ, χ, τ, δ, θ, π, β, φ = 15 ή συν τα: b, g, d = 18 επί τα 5 φωνήεντα α, ε, ο, ου, ι.

β) Η συλλαβή που έχει δυο ή περισσότερα σύμφωνα (όπως π.χ. οι: σκρα-, τρο-, μπτη..) χωρίζεται και τα σύμφωνα που δεν έχουν φωνήεν γράφονται με τα αντίστοιχα γράμματα των συμφώνων (γι αυτό χρειάζονται επιπλέον 15 ή 18 γράμματα) και το σύμφωνο που έχει φωνήεν γράφεται με το ανάλογο συλλαβόγραμμα, ως είπαμε πιο πριν.

γ) Αν η λέξη αρχίζει από φωνήεν, τότε το φωνήεν αυτό γράφεται με ανάλογο γράμμα για κάθε φθόγγο φωνήεν. (Δηλαδή εδώ αντί για το σημιτικό γράμμα άλεφ, υπάρχουν 5 αντίστοιχα γράμματα για τους 5 φθόγγους φωνήεντα., όπως στην ελληνική).

ΑΛΦΑΒΗΤΟ ΣΥΛΛΑΒΙΚΟ ΓΡΑΜΜΙΚΗΣ Β'

ΠΙΝΑΚΑΣ Μ. VENTRIS ME TA ΣΥΛΛΑΒΟΓΡΑΜΜΑTΑ ΓΡΑΜΜΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ Β' ΚΝΩΣΟΣ (1300 π.Χ.)

Ο ΔΙΣΚΟΣ ΤΗΣ ΦΑΙΣΤΟΥ

Δίσκος Φαιστού

Η πιο πολυσυζητημένη κρητική επιγραφή είναι ο φημισμένος Δίσκος της Φαιστού, ένας πήλινος δίσκος καλυμμένος και από τις δύο πλευρές με ιερογλυφικά τοποθετημένα σε σπειροειδές σχήμα τα οποία τυπώθηκαν στον πηλό όταν ο δίσκος ήταν ακόμα νωπός.

Ο δίσκος αυτός περιλαμβάνει σαρανταπέντε διαφορετικούς τύπους συμβόλων και μερικά από αυτά μοιάζουν ή μπορούν να ταυτιστούν με τα ιερογλυφικά της Παλιοανακτορικής περιόδου. Σαφώς εδώ τα γράμματα είναι εικόνες όντων (αντί να είναι γραμμές ή σφήνες όπως συμβαίνει στη σφηνοειδή και Γραμμική γραφή), κάτι όπως συμβαίνει και με τη αιγυπτιακή ιερογλυφική γραφή. Και επειδή εδώ τα γράμματα αυτά είναι εικόνες γι αυτό και η γραφή αυτή φαίνεται ως ιδεογραφία ενώ δεν είναι.

Υπενθυμίζουμε ότι στην αρχαία αιγυπτιακή ιερογλυφική γραφή οι λέξεις γράφονται με τόσα γράμματα όσα τα σύμφωνα και τα μακρά φωνήεντα, απλώς τα γράμματα αυτά αντί να είναι γραμμές είναι εικόνες όντων και έτσι δίνουν την εικόνα εντύπωση ότι είναι ιδεογραφία ενώ δεν είναι. Είναι γραφή φωνητική και κάτι ως η φοινικική, η αραβική κ.α. γραφές.

ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΓΡΑΜΜΙΚΗ ΓΡΑΦΗ

Μια γραφή που παρουσιάστηκε στη Κύπρο ανάμεσα στα 1500 π.Χ. και 300 π.Χ., η ονομαζόμενη Κυπρομινωική, έχει όμοιους χαρακτήρες μ' αυτούς της Γραμμικής Α. Έχει πάνω από 54 διαφορετικά συλλαβογράμματα και μερικά από αυτά είναι ακόμη μη αποκρυπτογραφημένα.

ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΓΡΑΜΜΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ

ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΓΡΑΜΜΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ

Στη Γραμμική γραφή, οι αριθμοί γράφονται με γραμμές οι μονάδες και με κουκίδες ή ένα κύκλο και ακτίνες οι δεκάδες. Παρέβαλε του πίνακες:

Πινακίδα Πύλου με Γραμμική Γραφή Β'. (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)	ΚΝΩΣΟΣ 1700 1450 π.Χ. Φυλλόσχημες πινακίδες Γραμμικής γραφής(ΥΠΠΟ/ΤΑΠ)
Πινακίδες Κνωσού με Γραμμική Γραφή Β' Αριστερά η μετάφραση μιας εξ αυτών