Στη Σάμο Το Υδραγωγείο του Ευπαλίνου

 

 

... ἀρχιτέκτων δὲ τοῦ ὀρύγματος τούτου ἐγένετο Μεγαρεὺς Εὐπαλῖνος Ναυστρόφου

Το Υδραγωγείο του Ευπαλίνου στη Σάμο περνάει μέσα  από 1 χλμ. βράχου  

Σε πολλά μέρη, το δάπεδο ήταν λασπωμένο. Το νερό στάζει από την οροφή και κάτω από το σακάκι μου. Περπάτησα πάνω από μια τάφρο μεγαλύτερη των 9 μέτρων. Το κεφάλι μου χτύπησε τους βράχους αρκετές φορές. Αλλά όλα αυτά με ενοχλούσαν λίγο, καθώς η επίσκεψη στο πρόσφατα ανακαινισμένο (Απρίλιος 2017) Ευαπαλίνειο Υδραγωγείο στη Σάμο είναι πραγματικά ξεχωριστή και όλα τα παραπάνω αποτελούν μέρος παλιάς εμπειρίας.

Το υδραγωγείο σχεδιάστηκε στα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ. από τον μεγάλο αρχιτέκτονα και πολιτικό Μηχανικό Ευπαλίνο από τα  Μέγαρα   για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της αρχαίας πόλης-κράτους της Σάμου, η οποία βρισκόταν στη θέση της σύγχρονης πόλης  του Πυθαγορείου. Η κατασκευή του διατάχθηκε από τον τύραννο Πολυκράτη, ο οποίος (ηγεμόνας της Σάμου από το 538-522 π.Χ.) και το μεσαίο του τμήμα παραμένει «ζωντανό» μέχρι σήμερα. Περιγραφόμενο από τον αρχαίο Έλληνα ιστορικό Ηρόδοτο ως το 8ο θαύμα του Αρχαίου Κόσμου, το υδραγωγείο είναι αναμφισβήτητα ένα από τα καλύτερα επιτεύγματα του  Έλληνα  πολιτικού μηχανικού.

Τώρα μια νέα γενιά επισκεπτών στη Σάμο θα είναι σε θέση να δει αυτό το σπουδαίο έργο , μετά από μία  μακρά και σύνθετη εργασία  για την αποκατάσταση, συντήρηση και έκθεση του υδραγωγείου, όπου από τον Μάιο είναι ανοιχτό στο κοινό, αφού το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο έχει εκδώσει την απαιτούμενη άδεια. Οι εργασίες αποκατάστασης χρειάστηκαν 3 χρόνια για να ολοκληρωθούν και το κόστος τους ανήλθε συνολικά σε 3,1 εκατομμύρια ευρώ. Χάρη σε αυτή την εργασία οι επισκέπτες μπορούν τώρα να περπατήσουν ολόκληρη τη σήραγγα των 1.036 μέτρων.

Οι δημοσιογράφοι και οι τοπικοί αξιωματούχοι κλήθηκαν  τότε  να δουν το ανακαινισμένο υδραγωγείο του Ευπαλίνου σε εκδήλωση που είχε οργανώσει  η υπουργός Πολιτισμού Λυδία Κονιόρδου και εκπρόσωποι της ομάδας που ήταν υπεύθυνη για την εκτέλεση του έργου. "Εισέλθετε  στη σήραγγα, αισθανθείτε την ενέργεια του βουνού και ακούστε όλα όσα πρέπει να σας πω", είχε δηλώσει η υπουργός Πολιτισμού Λυδία Κονιόρδου, περιγράφοντας την τοποθεσία ως «κόσμημα» για το νησί, και κάτι που θα βοηθούσε να προσελκύσει επισκέπτες στη Σάμο.

Στο πλαίσιο της αποκατάστασης δημιουργήθηκε ένας προστατευόμενος διάδρομος για τους επισκέπτες  

"Το Ευπαλίνειο υδραγωγείο δεν είναι μόνο ένα εντυπωσιακό τεχνικό επίτευγμα. Αποκαλύπτει στρώματα σκέψης και αντανάκλασης, και αυτό καθορίζει την εμπειρία που προσφέρει ", δήλωσε τότε ο τοπικός βουλευτής Δημήτρης Σεβαστάκης. Από την πλευρά του, ο Δημοσθένης Σβολόπουλος, Επικεφαλής του Γραφείου Αρχαίας Αποκαταστάσεως Μνημείων στο Υπουργείο Πολιτισμού, δήλωνε ότι το έργο που ολοκληρώθηκε είναι  "άξιο της σπουδαιότητας του μνημείου και της δόξας της αρχαίας Σάμου". 

Ο σχεδιαστής και μηχανικός του έργου ήταν ο Ευπαλίνος, γιος του Ναυστρόφου από τα Μέγαρα. 

Το κείμενο του Ηροδότου

Η μοναδική αναφορά στο Ευπαλίνειο όρυγμα είναι αυτή του Ηροδότου (Γ,60):

[1] Ἐμήκυνα δὲ περὶ Σαμίων μᾶλλον, ὅτι σφι τρία ἐστὶ μέγιστα ἁπάντων Ἑλλήνων ἐξεργασμένα, ὄρεός τε ὑψηλοῦ ἐς πεντήκοντα καὶ ἑκατὸν ὀργυιάς, τούτου ὄρυγμα κάτωθεν ἀρξάμενον, ἀμφίστομον. [2] τὸ μὲν μῆκος τοῦ ὀρύγματος ἑπτὰ στάδιοι εἰσί, τὸ δὲ ὕψος καὶ εὖρος ὀκτὼ ἑκάτερον πόδες. διὰ παντὸς δὲ αὐτοῦ ἄλλο ὄρυγμα εἰκοσίπηχυ βάθος ὀρώρυκται, τρίπουν δὲ τὸ εὖρος, δι᾽ οὗ τὸ ὕδωρ ὀχετευόμενον διὰ τῶν σωλήνων παραγίνεται ἐς τὴν πόλιν ἀγόμενον ἀπὸ μεγάλης πηγῆς. [3] ἀρχιτέκτων δὲ τοῦ ὀρύγματος τούτου ἐγένετο Μεγαρεὺς Εὐπαλῖνος Ναυστρόφου.

Σε ελεύθερη μετάφραση:

Ανέφερα πολλά δε για τους Σαμίους, γιατί έχουν κάνει τρία από τα μεγαλύτερα έργα από όλους τους Έλληνες. Σε όρος με ύψος εκατόν πενήντα οργιές, έφτιαξαν υπόγειο όρυγμα που το είχαν αρχίσει ταυτόχρονα από δυο πλευρές. Το μεν μήκος του ορύγματος είναι επτά στάδια, το δε ύψος και πλάτος είναι οκτώ πόδια το καθένα. Καθ' όλο το μήκος του δε, έχει ανοιχτεί ένα άλλο όρυγμα, σε βάθος είκοσι πήχεων, με πλάτος τριών ποδιών, μέσα από το οποίο το νερό διοχετεύεται μέσα από σωλήνες από μεγάλη πηγή μέχρι την πόλη. Ο αρχιτέκτονας δε του ορύγματος αυτού ήταν ο Ευπαλίνος, γιος του Ναυστρόφου από τα Μέγαρα.

Πράγματι η δόξα της Σάμου τον 6ο αιώνα π.Χ. είναι κάτι το αναμφισβήτητο. Το εμπόριο και η ναυτιλία παρείχαν την πόλη-κράτος μεγάλο πλούτο και πυροδότησαν μια πολιτιστική άνθηση. Οι κάτοικοι δεν είχαν εύκολη πρόσβαση σε μια βασική ανάγκη: Το νερό. Έτσι ο Πολυκράτης διέταξε τον αρχιτέκτονα Ευπαλίνο να κατευθύνει το νερό από την πλούσια πηγή των Αγιάδων στο όρος Άμπελος στον οικισμό.

Αυτό το πράγμα όμως  ήταν σχεδόν αδύνατο, καθώς ανάμεσα στην πόλη και την πηγή βρισκόταν στο ίδιο το βουνό. Και όμως, ο λαμπρός Πολιτικός Μηχανικός, χρησιμοποιώντας απλό εξοπλισμό μέτρησης και σύνθετα μαθηματικά αποφάσισε να δημιουργήσει ταυτόχρονα μια σήραγγα και από τις δύο πλευρές του βουνού για να επιταχύνει τη διαδικασία, κάτι που εντυπωσίασε τον καλά περιηγημένο Ηρόδοτο.

Το σημείο στο υδραγωγείο όπου συναντήθηκαν τα δύο αρχαία συνεργεία κατασκευής σήραγγας ξεκινώντας  από ξεχωριστά άκρα

Δύο πληρώματα συνεργείων που χρησιμοποιούν σφυριά και σμίλες σκάλισαν τη σήραγγα μέσα από τον σκληρό ασβεστόλιθο και συναντήθηκαν στη μέση του χιλιομέτρου, 1,80μ. Χ 1,80μ  σήραγγα με πολύ μικρή απόκλιση. Ολόκληρο το έργο ήταν μια σημαντική διαρροή χρημάτων για το θησαυροφυλάκιο του Σάμου, απαιτώντας 8-10 χρόνια για να ολοκληρωθεί, η ανασκαφή 12.500 τόνων βράχου και 5.000 τμημάτων σωληνώσεων από πηλό. Μόλις τελικά ολοκληρώθηκε, άρχισαν να ρέουν άφθονα γλυκά νερά μέσα από τα σιντριβάνια της πόλης. Το υδραγωγείο συνέχισε να λειτουργεί για το εκπληκτικό χρόνο  1.100 ετών.! 

Τη βυζαντινή εποχή η σήραγγα χρησιμοποιήθηκε επίσης ως καταφύγιο των κατοίκων κατά τις επιδρομές στο νησί. Αργότερα έπεσε σε αχρησία και εγκαταλείφθηκε. 

Στη δεκαετία του 1970 το υδραγωγείο αποκαλύφθηκε από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, μετά από το οποίο ,οι επισκέπτες για λόγους ασφαλείας επισκέπτονταν μόνο τα πρώτα 130 μέτρα.

Οι επισκέπτες κοιτάζουν την αρχαία δεξαμενή νερού στην έξοδο της σήραγγας του Ευπαλίνειου Υδραγωγείου  στο Πυθαγόρειο της Σάμου 

Με την πρόσφατη εργασία η σήραγγα προστατεύτηκε  από την κατάρρευση, διατηρήθηκε η πέτρινη επένδυση, κατασκευάστηκαν προστατευμένοι διάδρομοι, εγκαταστάθηκαν φωτιστικά και ανακαινίστηκαν τα σημεία εισόδου και εξόδου. 

Πολλά πρέπει να γίνουν και το Υπουργείο Πολιτισμού που μίλησε για τη δημιουργία μιας «ολιστικής στρατηγικής» για την προώθηση του υδραγωγείου. Μια τέτοια στρατηγική, αν εφαρμοστεί πράγματι, θα βοηθήσει να διασφαλιστεί ότι το υδραγωγείο που παρέσχε στη Σάμο καθαρό νερό για πάνω από 1000 χρόνια, θα συνεχίσει να φέρνει τη ζωή στο νησί. 

Σάμος: Διεθνές Ιστορικό Τοπόσημο Μηχανικής το Ευπαλίνειο Όρυγμα

H υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λυδία Κονιόρδου, παραβρέθηκε στη Σάμο, στην εκδήλωση ανακήρυξης του Ευπαλινείου Ορύγματος ως Διεθνές Ιστορικό Τοπόσημο Μηχανικής από την American Society of Civil Engineers (ASCE), την Κυριακή 29 Οκτωβρίου.Η εκδήλωση,  υπό την αιγίδα του ΥΠΠΟΑ και με την υποστήριξη του δήμου Σάμου, πραγματοποιήθηκε στην κατάμεστη αίθουσα του δημαρχείου Σάμου. Ακολούθησε αποκάλυψη αναμνηστικής πλάκας στη νότια είσοδο του Ευπαλινείου Ορύγματος, από την υπουργό και τον Elias Sayah, κυβερνήτη στη Διεθνή Περιφέρεια της ASCE. Παρόντες στην εκδήλωση ήταν επίσης ο Μητροπολίτης Σάμου, Ικαρίας, Φούρνων και Κορσεών κ.κ. Ευσέβιος, ο βουλευτής  Σάμου Δημήτρης Σεβαστάκης, ο δήμαρχος Σάμου Μιχαήλ Αγγελόπουλος, ο αντιπεριφερειάρχης  Βορείου Αιγαίου Νίκος Κατρακάζος, εκπρόσωποι του ΕΜΠ και της ASCE, εκπρόσωποι των υπηρεσιών του ΥΠΠΟΑ που υλοποίησαν το έργο και τοπικοί παράγοντες.

Πρόκειται για ένα από τα σπουδαιότερα παγκοσμίως μνημεία ανθρώπινης δεξιοτεχνίας και κατασκευαστικής ικανότητας. Γι’ αυτό και, από το 1992, έχει περιληφθεί στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco. Είναι ένα σύνθετο τεχνικό έργο που περιλαμβάνει εκτός από το όρυγμα, και δεξαμενή, προσαγωγό και υπόγειο αστικό αγωγό. 

Η αφετηρία του βρισκόταν σε φυσική πηγή κοντά στην σημερινή περιοχή των Αγιάδων.

Τοπογραφική αποτύπωση του Ευπαλίνειου ορύγματος

Το Ευπαλίνειο όρυγμα είναι ένα από τα μεγαλύτερα τεχνικά έργα της αρχαίας Ελλάδας. Περιλαμβάνει μία σήραγγα μήκους 1036 μέτρων που βρίσκεται κοντά στο σημερινό Πυθαγόρειο της νήσου Σάμου. Μαζί με τον ευρύτερο αρχαιολογικό χώρο του Πυθαγορείου έχει υιοθετηθεί από την UNESCO ως ένα από τα μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Κατασκευάστηκε, προκειμένου να παροχετευθεί το νερό κοντινής πηγής στην πόλη, το 530 π.Χ. από το μηχανικό Ευπαλίνο το Μεγαρέα και φέρει το όνομά του. Εντοπίστηκε μετά από αναζήτηση και με βάση την περιγραφή του Ηροδότου ο οποίος αναφέρεται στο έργο αυτό και το περιγράφει. Ακόμα και σήμερα αποτελεί άθλο ένα έργο σαν και αυτό, πολύ περισσότερο στην εποχή του με τα μέσα που είχε στη διάθεσή του ο Ευπαλίνος.

(Εικόνα 1: Η πρώτη απεικόνιση του ορύγματος από τον Ernst Fabricius το 1884)

Την εποχή του τυράννου Πολυκράτη στη Σάμο, που ήταν ισχυρό και ναυτιλιακό κέντρο της Ελλάδας, γίνονται τρία μεγάλα έργα. Ένα από αυτά είναι το υδραγωγείο της πόλης (τα άλλα δύο ήταν ο ναός της Ήρας και το λιμάνι της Σάμου). Πρόκειται για σπουδαίο τεχνολογικό κατόρθωμα το οποίο αναφέρεται στα γραπτά που μας άφησε ο Ηρόδοτος. Με βάση αυτά τα κείμενα έγινε δυνατή η ανακάλυψή του και η ανασκαφή του. Δεν υπάρχει άλλη γραπτή πηγή από κανέναν άλλο για το έργο αυτό και πιθανώς δε θα εντοπιζόταν ποτέ λόγω των ολοκληρωτικών προσχώσεών του αν δεν υπήρχε η αναφορά του Ηρόδοτου. Ακολουθώντας την περιγραφή του Ηρόδοτου το 1853, ο Γάλλος αρχαιολόγος Victor Guerin ήρθε στο νησί προς αναζήτηση του ορύγματος. Εντόπισε την πηγή και την αρχή του αγωγού αλλά δεν έφτασε στο όρυγμα. Στη συνέχεια έγιναν περισσότερες έρευνες έως όταν το 1882 ένας μοναχός αποκάλυψε το όρυγμα και έγινε μια προσπάθεια επαναλειτουργίας του αγωγού.
Επειδή όμως ήταν δύσκολο να καθαριστεί ο αγωγός εγκαταλείφθηκε. Το 1884 ο Γερμανός αρχαιολόγος Ernst Fabricius ερευνά το όρυγμα όσο ήταν δυνατό εκείνη την εποχή και σημειώνει την θέση του σε έναν χάρτη του Βρετανικού Ναυαρχείου (εικόνα 1). Ο Ulf Jantzen, διευθυντής του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Αθήνας, θέλησε να συνεχίσει το έργο του Fabricius 90 χρόνια αργότερα, έτσι το 1971 ξεκίνησαν οι ανασκαφές που διήρκεσαν περισσότερο από δύο χρόνια. Μετά τον καθαρισμό η μελέτη του έργου ανατέθηκε στον Γερμανό αρχαιολόγο Hermann Kienast που δημοσίευσε τα συμπεράσματά του το 1995.
Το όρυγμα αποτελούσε το σημαντικότερο τμήμα του έργου ύδρευσης της πόλης. Κατασκευάστηκε το 530 π.Χ. και, σύμφωνα πάντα με την αναφορά του Ηρόδοτου, μηχανικός του έργου ήταν ο Ευπαλίνος από τα Μέγαρα, γιος του Ναυστρόφου. Στις γραπτές πηγές αναφέρεται ότι μεταξύ των 56 μαθητών του Πυθαγόρα, όσο ζούσε ακόμα στη Σάμο, ήταν και κάποιος Ευπαλίνος. Με το δεδομένο ότι το όνομα αυτό δεν ήταν πολύ διαδεδομένο, μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο Ευπαλίνος ήταν ήδη στη Σάμο μαθητής του Πυθαγόρα, όταν του ανατέθηκε το έργο. Συνεπώς είναι πολύ πιθανό να τον βοήθησε και να τον ενέπνευσε για τη δύσκολη κατασκευή ο μεγάλος φιλόσοφος και δάσκαλός του.

(Εικόνα 2: Ο αγωγός από την πηγή μέχρι το όρυγμα)

Περιγραφή του έργου
Στόχος του μηχανικού που ανέλαβε το έργο, του Ευπαλίνου, ήταν να δημιουργήσει μια σήραγγα διαμέσου του όρους Άμπελος ώστε να υδροδοτήσει την πόλη της Σάμου, που σήμερα ονομάζεται Πυθαγόρειο. Η πηγή των Αγιάδων βρίσκεται πίσω από το όρος Άμπελος στα βορειοδυτικά της πόλης, Είχε παροχή 400 κ.μ. τη μέσα και είναι διαμορφωμένη από την αρχαιότητα ώστε το νερό να αναβλύζει μέσα από το φυσικό βράχο. Είχε σκεπαστεί ώστε να μην εντοπίζεται και το υψόμετρο της στάθμης της ήταν στα 52 μέτρα. Ο μηχανικός του έργου έπρεπε να καταφέρει ώστε να τροφοδοτείται η πόλη από το νερό της πηγής των Αγιάδων, ο αγωγός να είναι υπόγειος, διαμέσου του βουνού, με επισκέψιμα τα τμήματά του, ώστε να μην είναι εντοπίσιμη η παροχή από τυχόν εχθρούς και το στόμιο που εκβάλλει στην πόλη να βρίσκεται εντός των τειχών και σε υψόμετρο που να εξασφαλίζει την αβίαστη παροχή σε όλη την πόλη.
Οι πιθανές διαδρομές του αγωγού ήταν περιμετρικά του βουνού, με επιφανειακή τάφρο, ή υπόγεια, κάτω από το βουνού με σήραγγα. Ο Ευπαλίνος διάλεξε τη δεύτερη λύση. Στη λύση αυτή τον οδήγησε το γεγονός ότι, αν ακολουθούσε την πρώτη, τότε, λόγω του συνολικού μήκους του αγωγού και της υδραυλικής κλίσης, το νερό θα έφτανε μέσα στην πόλη με χαμηλότερο υψόμετρο και θα είχε προβλήματα στη παραπέρα ροή προς υδροδότηση. Οι λόγοι που οδήγησαν στην κατασκευή του ήταν η λειψυδρία, η αδυναμία ικανοποίησης αναγκών σε νερό από πηγάδια και η εξασφάλιση της παροχής νερού σε περίπτωση πολιορκίας.

(Εικόνα 3: Τοπογραφικό διάγραμμα και τομή του αγωγού από την πηγή μέχρι την πόλη)

Από την πηγή κατασκεύασε 870 μέτρα αγωγού έως το βουνό (εικόνα 2), μέσα σε υπόγεια κτιστή τάφρο, στη συνέχεια 1036 μέτρα μέσα στη σήραγγα, που ανοίχθηκε στο βουνό και τέλος 520 μέτρα από το βουνό στη δεξαμενή της πόλης, πάλι μέσα σε τάφρο. Η σήραγγα κατασκευάστηκε οριζόντια (για το φόβο των υπόγειων υδάτων) και ευθύγραμμη (σε υψόμετρο +55,8 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας). Η κατασκευή της έγινε αμφίστομος (με εκσκαφή συγχρόνως και από τα δύο άκρα, για εξοικονόμηση χρόνου) και στη συνέχεια κατασκευάστηκε κεκλιμένο αυλάκι στο δάπεδο της οριζόντιας σήραγγας, μέσα από το οποίο το νερό διοχετεύονταν στη δεξαμενή της πόλης μέσα σε πήλινους αγωγούς. Η οριζόντια σήραγγα μήκους 1036 μέτρων ξεκινά από τη βόρεια πλαγιά του όρους Άμπελος (σημερινό Κάστρο) και καταλήγει στη νότια. Βρίσκεται 180 μέτρα κάτω από την κορυφή του βουνού. Το πραγματικό όρυγμα έχει ορθογωνική διατομή με διαστάσεις 1,80 x 1,80 μέτρα. Μέσα στο όρυγμα και σε βάθος 3,5-8,5 μέτρων δημιουργήθηκε κανάλι για τον αγωγό με κλίση 0,6% που μετέφερε το νερό στην πόλη. Η κατασκευή αυτή αποδεικνύει το υψηλό επίπεδο γνώσεων και τρόπου αντιμετώπισης των προβλημάτων που είχαν οι μηχανικού του 6ου π.Χ. αιώνα. Για την κατασκευή του ήταν απαραίτητες γνώσεις μαθηματικών, γεωμετρίας, τοπογραφίας και γεωδαισίας. Το καταπληκτικό επίτευγμα το έργου μπορεί να εκτιμηθεί από το μέγεθος των αριθμών, δηλαδή για τον αγωγό από την πηγή μέχρι τη σήραγγα έπρεπε να εκσκαφούν 1500 κ.μ., για τη σήραγγα με το κανάλι της 5000 κ.μ. και για τον αγωγό της πόλης ακόμα 500 κ.μ. και όλες αυτές οι εκσκαφές έπρεπε να γίνουν με το σφυρί και το καλέμι χειρωνακτικά.

Επιτεύγματα του Ευπαλίνου
Οι τοπογραφικές δυσκολίες, που είχε να αντιμετωπίσει ο Ευπαλίνος για την κατασκευή του έργου, ήταν ο προσδιορισμός των δύο άκρων της σήραγγας στις δύο πλαγιές του βουνού, ώστε να βρίσκονται στο ίδιο υψόμετρο, ο προσδιορισμός της διεύθυνσης εκσκαφής με την οποία θα εισέρχονταν στο βουνό τα δύο συνεργεία και η υλοποίηση της διαδρομής του αγωγού του νερού με βάση την κλίση που διάλεξε (0,6%), στο ανάγλυφο του εδάφους. Οι έλεγχοι, οι καθημερινές μετρήσεις και οι τροποποιήσεις της πορείας είναι μέχρι σήμερα ορατά και ανεξίτηλα χαραγμένα στο βράχο του υπόγειου έργου. Χρησιμοποιούσε τα γράμματα της αλφαβήτου για να σημάνει στο βράχο χαρακτηριστικές θέσεις και στάθμες. Ο αναγνώστης που επιθυμεί να εντρυφήσει περισσότερο δεν έχει παρά να ανατρέξει στα συμπεράσματα του Kienast και θα βρει πολλές και σημαντικές λεπτομέρειες που δεν είναι του παρόντος να αναφέρουμε.
Για να συναντηθούν τα δύο συνεργεία, που είχανε ξεκινήσει πριν από 10 χρόνια τη διάνοιξη του ορύγματος, είχαν να αντιμετωπίσουν το σκληρό ασβεστόλιθο αλλά και κάποια απρόοπτα, όπως τον καρστικό σχηματισμό, που συνάντησε το συνεργείο του βόρειου κλάδου το οποίο αναγκάστηκε να αλλάξει την πορεία του, ακολουθώντας το σχηματισμό αυτόν. Τόλμημα αποτελεί η ταυτόχρονη εκσκαφή από δύο μέτωπα, επιτυχία αποτελεί η συνάντηση των δύο συνεργείων με ελάχιστη απόκλιση, εφευρετικότητα αποτελεί η εκσκαφή του κεκλιμένου αυλακιού για την τοποθέτηση των πήλινων σωλήνων και ακρίβεια αποτελεί η ενιαία κλίση 0.6% κατά μήκος ολόκληρου του αγωγού. 

Σοβαρά τεχνικά επιτεύγματα αποτελούν:
η διαδικασία ελέγχου για την ταυτόχρονη εκσκαφή από δύο μέτωπα,
η συνάντηση των δύο άκρων με τόσο μικρές για την εποχή και τα μέσα αποκλίσεις,
η εκσκαφή του επικλινούς ορύγματος μέσα στο κυρίως όρυγμα και
η τήρηση ενιαίας κλίσης 0,6% σε όλο το μήκος του αγωγού.

(Εικόνα 4: Κάτοψη και τομή της περιοχής συνάντησης των δύο μετώπων)

Ο Ευπαλίνος πέτυχε τη συνάντηση των δύο κλάδων με μικρό σφάλμα κατεύθυνσης 0,64ο στη βόρεια σήραγγα. Ωστόσο για να είναι βέβαιος ότι θα συναντηθούν οι δύο κλάδοι ανύψωσε την οροφή της βόρειας σήραγγας στα τελευταία 27 μέτρα και αύξησε την κατωφέρεια του δαπέδου της νότιας σήραγγας στα τελευταία 25 μέτρα ώστε να διευρυνθεί το μέτωπο συνάντησης. Αποδείχτηκε μετά τη συνάντηση των δύο μετώπων ότι και να μην το έκανε αυτό πάλι τα δύο μέτωπα θα συναντιόταν με μια ελάχιστη απόκλιση, για την εποχή εκείνη, της τάξης των 28 εκατοστών. Μάλιστα η απόκλιση από το ιδανικό σημείο συνάντησης ήταν 15 μέτρα σε μήκος και 8,2 μέτρα σε πλάτος (εικόνα 4). Αν παρατηρήσουμε όμως πιο προσεκτικά θα αντιληφθούμε ότι με τον τρόπο που πέτυχε τη συνάντηση των δύο μετώπων μείωσε τη συνολική εργασία των δύο συνεργείων.

(Εικόνα 5: Χάραξη της ευθυγραμμίας στο νότιο μέτωπο)

Τεχνικές και μέθοδοι του Ευπαλίνου Όπως προαναφέρθηκε τα προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει ο Ευπαλίνος ήταν πολλά και γεννάται το ερώτημα με τι μεθόδους και με τι όργανα μπόρεσε και κατάφερε να πετύχει τις ακρίβειες που αναφέραμε παραπάνω. Ακόμα δεν έχουν απαντηθεί όλες οι σχετικές λεπτομέρειες από μελετητές του έργου που έχουν αναλώσει πολλά χρόνια στη μελέτη του. Όμως υπάρχουν ευρήματα που μαρτυρούν κάποιες τεχνικές όπως για παράδειγμα η χάραξη της ευθυγραμμίας της σήραγγας στη νότια πλευρά της όπου στα 40 μέτρα από την είσοδο βρέθηκε επί της ευθυγραμμίας κατακόρυφο πηγάδι που πιστεύεται ότι κατασκευάστηκε για να ελεγχθεί η ευθυγραμμία (εικόνα 5).
Για την υλοποίηση της οριζόντιας στάθμης εικάζεται ότι χρησιμοποίησε ένα όργανο, γνωστό την εποχή εκείνη, το χωροβάτη (εικόνα 6), με το οποίο υλοποιούσε το οριζόντιο επίπεδο με την χρησιμοποίηση σανίδων οι οποίες πακτώνονταν στο έδαφος κατά τέτοιο τρόπο ώστε το πάνω μέρος του να υλοποιεί το οριζόντιο επίπεδο (εικόνα 7).

(Εικόνα 6: Χωροβάτης)

Τέλος είναι σίγουρο ότι χρησιμοποίησε το διαβήτη ένα άλλο όργανο που ήταν γνωστό την εποχή εκείνη και βοηθάει στη χάραξη και στον εντοπισμό κλίσεων ενώ δεν είναι βέβαιο ότι χρησιμοποίησε τη διόπτρα του Ήρωνα του Αλεξανδρέα.

Επίλογος
Ο Ευπαλίνος κατόρθωσε για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας να κατασκευάσει ένα τέτοιο έργο. Οργάνωσε και εκτέλεσε το σχέδιό του με απόλυτη ακρίβεια. Στο τέλος γιόρτασε την επιτυχία του γράφοντας ανεξίτηλα στο σημείο συνάντησης τη λέξη ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ με γράμματα ύψους 30 εκατοστών και το όνομά του έμεινε στην ιστορία.

(Εικόνα 7: Υλοποίηση οριζοντίου επιπέδου)

Σημερινή κατάσταση (πριν την αποκατάσταση του 2014-2017)
Σήμερα είναι επισκέψιμο μόνο ένα τμήμα του ορύγματος προς το νότιο στόμιό του μήκος περίπου 130 μέτρων. Όμως η Εγνατία οδός Α.Ε. χρηματοδότησε πρόσφατα μια πλήρη μελέτη αποκατάστασης και θεραπείας του ορύγματος προκειμένου να αποδοθεί στο κοινό. Επικεφαλής της μελετητικής ομάδας ήταν ο πολιτικός μηχανικός Κώστας Ζάμπας. Συνεργάστηκαν μαζί του μια τοπογραφική ομάδα υπό τον γράφοντα, μια γεωλογική ομάδα υπό τον καθηγητή Γρηγόρη Τσόκα, μια γεωτεχνική ομάδα υπό το μελετητή Γεώργιο Ντουνιά και μια μηχανολογική ομάδα υπό το μελετητή Βασίλειο Κωνσταντινίδη. Η τοπογραφική αποτύπωση έγινε την άνοιξη του 2009. Ιδρύθηκε με GPS ένα δίκτυο εξαρτημένο από το δίκτυο της ΓΥΣ για τον έλεγχο των μετρήσεων. Στη συνέχεια δημιουργήθηκε μια όδευση 68 κορυφών διαμέσου της σήραγγας και αποτυπώθηκαν διατομές και λεπτομέρειες της κατασκευής και της κατάστασής της. Αποτυπώθηκαν επίσης τα τμήματα του αγωγού από την πηγή μέχρι τη σήραγγα και από τη σήραγγα μέχρι τη δεξαμενή της πόλης καθώς και το επίγειο τμήμα της επιφάνειας του εδάφους πάνω από τη σήραγγα. Αποδόθηκε σε λεπτομερή σχέδια εσωτερικών όψεων, κάτοψης και άνοψης και σε διατομές ανά μέτρο. Στην τοπογραφική ομάδα συμμετείχαν οι τοπογράφοι μηχανικοί Παναγιώτης Τοκμακίδης, Κοσμάς Ανδρίτσος και Πολύζου Πολύκαρπος και ο αρχιτέκτονας Riuishi Yoshitake. Το αποτέλεσμα της τοπογραφικής αποτύπωσης υπήρξε η βάση πάνω στην οποία συντάχθηκαν οι υπόλοιπες μελέτες, δηλαδή η γεωλογική, η γεωτεχνική, η ηλεκτρομηχανολογική και η μελέτη – πρόταση επεμβάσεων και αποκατάστασης. Η μελέτη εγκρίθηκε με έπαινο από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και απομένει να βρεθούν τα κονδύλια για την εφαρμογή της και την απόδοση τελικά αυτού του σπουδαίου έργου στους επισκέπτες.

Βιβλιογραφία
Kienast H.J., Die Wasserleitung des Eupalinos auf Samos, Samos XIX, Deutsche Archäologische Institut Athens, 1995.
Kienast J. Hermann, Το υδραγωγείο του Ευπαλίνου στη Σάμο, Υπουργείο Πολιτισμού ΤΑΠΑ, Αθήνα 2004. Tokmakidis Konstantinos, «Surveying the Eupalinian Aqueduct in Samos Island», 22nd International Symposium «Digital Documentation, Interpretation and Presentation of Cultural Heritage», που διοργάνωσε η CIPA στο Kyoto της Ιαπωνίας στις 11-15 Οκτωβρίου 2009.

Πηγή: Δελτίο ενημερωτικό, Σύλλογος Διπλωματούχων Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών Βορείου Ελλάδος, Τεύχος 20, Ιούλιος

ΑΛΛΕΣ ΠΗΓΕΣ 

• ΤΑΣΟΥΛΑ ΕΠΤΑΚΟΙΛΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 
• [φωτογραφίες - © EPA / Simela Pantzartzi]
• http://www.naftemporiki.gr/
• Φωτογραφίες από τη σελίδα του δημάρχου Σάμου, Μιχάλη Αγγελόπουλου, στο facebook
• http://my-samos.blogspot.gr
• http://www.economy365.gr
• Ηρόδοτος Βιβλίο Γ (Θάλεια),60
• Hermann J. Kienast (The aqueduct of Eupalinos in Samos), Αθήνα 2004, Έκδοση του Ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού
https://thesecretrealtruth.blogspot.com/2017/11/blog-post_55.html