Ο Ιουστινιανός A' (527-565)

Ο Ιουστινιανός με την ακολουθία του. 547, Ραβένα (Ιταλία), εκκλησία του Αγίου Βιταλίου.

Στάση του Nίκα  Eπανάσταση που εκδηλώθηκε στον Ιππόδρομο της Kωνσταντινούπολης εναντίον του Ioυστινιανού για τα σκληρά οικονομικά του μέτρα. Oνομάστηκε έτσι από το κεντρικό σύνθημα που απηύθηναν οι αθλητικές ενώσεις στις ιπποδρομιακές ομάδες και με το οποίο στράφηκαν κατά του αυτοκράτορα. Aπό τις 11 έως τις 19 Iανουαρίου 532 χάος επικράτησε στην πρωτεύουσα με εμπρησμούς διοικητικών κτηρίων και εκκλησιών, δραπετεύσεις φυλακισμένων, σφαγές στρατιωτών και λεηλασίες καταστημάτων. H επανάσταση καταπνίγηκε βίαια στον ιππόδρομο, όπου, σύμφωνα με τις πηγές, σφαγιάσθηκαν περίπου 35.000 άνθρωποι.

Τα γεγονότα του 532 έχουν μείνει γνωστά στην ιστορία ως η Στάση του Νίκα. Τα επεισόδια στην Κωνσταντινούπολη εξελίχθηκαν σε αληθινή επανάσταση, η πάταξη της οποίας πραγματοποιήθηκε μετά από μεγάλη αιματοχυσία. Η δυσφορία που είχαν προκαλέσει οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις και η βαριά φορολογία καθώς και οι αυθαιρεσίες ορισμένων αξιωματούχων εκφράστηκαν μέσω των δήμων των Πράσινων και των Βένετων στον Ιππόδρομο. Τα συνθήματα εναντίον του αυτοκράτορα και οι μικροσυμπλοκές που ακολούθησαν είχαν σαν αποτέλεσμα τη σύλληψη και τον απαγχονισμό ορισμένων δημοτών. Δύο από τους κατάδικους που γλίτωσαν φυγαδεύτηκαν αναζητώντας άσυλο σε μια εκκλησία. Όταν στις 13 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκαν οι αγώνες στον Ιππόδρομο, ο λαός αξίωσε αθώωση των δύο ανδρών. Η άρνηση του Ιουστινιανού προκάλεσε την αντίδρασή τους, που εκδηλώθηκε όχι μόνο με συνθήματα κατά του αυτοκράτορα αλλά και με πυρπόληση κτηρίων της Πρωτεύουσας, ανάμεσα στα οποία και η Αγία Σοφία. Το σύνθημα που τους εμψύχωνε ήταν "Νίκα", σύνθημα που συνήθως φώναζαν στον ιππόδρομο. 
Ο ίδιος ο αυτοκράτορας ήταν παγιδευμένος στο παλάτι, ανίκανος να ελέγξει και να καταστείλει τη στάση. Αφού απομάκρυνε από το παλάτι τους αξιωματούχους εκείνους, από τους οποίους φοβόταν ότι διέτρεχε κίνδυνο πραξικοπήματος, προσπάθησε, μάταια, εμφανιζόμενος στον Ιππόδρομο να μιλήσει στο οργισμένο πλήθος. 
Επαναστατημένοι πολίτες μετέφεραν τον Υπάτιο, ανιψιό του Αναστάσιου, στον Ιππόδρομο και τον ανακήρυξαν αυτοκράτορα. Ο Ιουστινιανός ετοιμαζόταν να εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη, όταν την απόφασή του ανέτρεψε η Θεοδώρα με τη δυναμική παρέμβαση και το λόγο της. Οι στρατηγοί Bελισάριος και Μούνδος, καταστρώνοντας σχέδιο και στέλνοντας δικούς τους ανθρώπους να αναμιχθούν στο πλήθος και να προκαλέσουν τη διάσπασή του, αποφάσισαν να καταστείλουν την επανάσταση. Ακολούθησε μεγάλη σφαγή του συγκεντρωμένου πλήθους στον Ιππόδρομο, που ανέρχεται, όπως πιστεύεται στους 30.000 ανθρώπους. Την επόμενη ημέρα ο Υπάτιος εκτελέστηκε. Η εξέγερση έλαβε τέλος ύστερα από έξι ημέρες. Η καταστολή της σήμανε την ενίσχυση της εξουσίας και της δύναμης του Ιουστινιανού.

Εσωτερική πολιτική

   Από τα κεφαλαιώδη σημεία της εσωτερικής πολιτικής του Ιουστινιανού ήταν το νομοθετικό του έργο. Πρέπει να αναφέρει κανείς ότι η κοινωνική δικαιοσύνη, η βελτίωση της θέσης των αδυνάτων, των πτωχών και των γυναικών που διαπνέει το έργο του Ιουστινιανού φανερώνουν την επίδραση του Χριστιανισμού. Μέσα από το ίδιο έργο φανερώνεται επίσης η παντοδύναμη θέση του αυτοκράτορα. 
   Μια ομάδα νομομαθών με εντολή του ανέλαβε να κωδικοποιήσει το δίκαιο της εποχής. Επικεφαλής της προσπάθειας αυτής τοποθετήθηκε ο Τριβωνιανός. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία συντάγματος του αστικού δικαίου, το "corpus iuris civilis", το οποίο αποτελούνταν από τέσσερα τμήματα: τον "Ιουστινιάνειο Κώδικα", τον "Πανδέκτη", τις "Εισηγήσεις", και τις "Νεαρές". Αξίζει να σημειώσει κανείς ότι, ενώ όλα ήταν γραμμένα στα λατινικά, οι "Νεαρές" ήταν γραμμένες στο μεγαλύτερο μέρος τους στα ελληνικά για να γίνονται κατανοητές από την πλειοψηφία του λαού, γεγονός που υποδήλωσε τη διάδοση αλλά και σταδιακή επικράτηση της ελληνικής γλώσσας στη βυζαντινή αυτοκρατορία κατά τον 6ο αιώνα. 
   Η σημασία της ιουστινιάνειας νομοθεσίας ήταν τεράστια για την εξέλιξη του δικαίου. Αποτέλεσε τη βάση για όλες τις μετέπειτα εξελίξεις τόσο στη βυζαντινή αυτοκρατορία όσο και σε πολλά δυτικά ευρωπαϊκά κράτη που υιοθέτησαν τους νόμους του Ιουστινιανού ως βάση για το αστικό δίκαιό τους. 
   Στο πλαίσιο του νομοθετικού του έργου ο Ιουστινιανός αναδιοργάνωσε και τις νομικές σπουδές, που από την εποχή αυτή διαρκούσαν πέντε έτη. Κέντρα της επιστήμης κατέστησε την Κωνσταντινούπολη, τη Ρώμη και τη Βηρυτό. Αντικατέστησε επίσης τα βιβλία που διδάσκονταν με σύγχρονα συγγράμματα που αφορούσαν τη νομοθεσία που ο ίδιος συνέταξε.

---

Ο ρόλος της ελληνικής γλώσσας

"...Και δε γράψαμε το νόμο στην πατροπαράδοτη γλώσσα (λατινική) αλλά σ' αυτή την κοινή, την ελληνική, ώστε να γίνει γνωστός σε όλους, αφού θα μπορούν να τον καταλάβουν εύκολα..."

Απόσπασμα από τη Νεαρά VII, I, του Ιουστινιανού.

   Σημαντική ήταν ακόμη η επέμβαση του Ιουστινιανού στο θέμα της εξάπλωσης της μεγάλης ιδιοκτησίας, πρόβλημα που απασχολούσε το κράτος από παλιά. Ο αυτοκράτορας προσπάθησε με μια σειρά μέτρων να περιορίσει τη δύναμη των μεγαλοϊδιοκτητών και την εκμετάλλευση των μικρών ελεύθερων καλλιεργητών. Η "Νεαρά" του 536 διατάζει τους επαρχιακούς διοικητές να εφαρμόσουν σκληρά μέτρα κατά της αυθαιρεσίας των δυνατών, όπως τους αποκαλούν οι πηγές, χρησιμοποιώντας ακόμα και στρατιωτικές δυνάμεις. Το πρόβλημα εξακολούθησε ωστόσο να είναι από τα πιο καίρια σε όλη τη διάρκεια της Βυζαντινής περιόδου. 

Κύριος στόχος της θρησκευτικής πολιτικής του Ιουστινιανού αποτέλεσε η επιβολή του ορθόδοξου δόγματος σε όλη την αυτοκρατορία.  έχοντας ως κυριότερο στόχο την ενότητα της αυτοκρατορίας μέσω της πίστεως, στράφηκε γύρω από δύο βασικούς άξονες: την εξάλειψη της ειδωλολατρίας και την πάταξη κάθε είδους αιρέσεως.    Έτσι έλαβε σκληρά μέτρα κατά των εναπομεινάντων ειδωλολατρών, και έκλεισε την περίφημη Ακαδημία Πλάτωνος. Οι διδάσκαλοι—ο σχολάρχης Δαμάσκιος και οι ονομαστοί μαθητές του Σιμπλίκιος, Πρισκιανός κ.ά.— αναγκάστηκαν να καταφύγουν στην αυλή του Πέρση ηγεμόνα.    Στο πλαίσιο αυτό καταδίκασε τις αιρέσεις. Επηρρεασμένος από τη σύζυγό του Θεοδώρα ακολούθησε αντιφατική πολιτική απέναντι στο Μονοφυσιτισμό, την πιο διαδεδομένη αίρεση της εποχής, με πολλούς οπαδούς κυρίως στις Ανατολικές επαρχίες. Κατά περιόδους ήταν ανεκτικός απέναντι στους μονοφυσίτες, τους οποίους συμπαθούσε η Θεοδώρα, αλλά υπήρξαν και περίοδοι της βασιλείας του κατά τις οποίες έγιναν σφοδροί διωγμοί εναντίον τους και εκτελέσεις.

H αυτοκράτειρα Θεοδώρα και η ακολουθία της, ψηφιδωτό από τον Άγιο Βιτάλιο της Ραβέννας Η σκληρή στάση του Ιουστινιανού και των επόμενων βυζαντινών αυτοκρατόρων απέναντι στους μονοφυσίτες αποξένωσε τους οπαδούς της αίρεσης αυτής από τη βυζαντινή διοίκηση και τους οδήγησε αργότερα να δεχτούν χωρίς αντίσταση την αραβική κυριαρχία.    Ιδιαίτερος στόχος της θρησκευτικής πολιτικής του Ιουστινιανού ήταν και το ιεραποστολικό έργο του με την κήρυξη του Ευαγγελίου και την προσχώρηση στο Χριστιανισμό λαών της Αιγύπτου και της βορείου Αφρικής, καθώς και λαών γύρω από την Ερυθρά θάλασσα και νότια του Καυκάσου.

Εξωτερική πολιτική

Η Βυζαντινή αυτοκρατορία την εποχή που ανέβηκε στο θρόνο ο Ιουστινιανός, το 527 μ.Χ. (κόκκινο χρώμα) και η επέκταση των συνόρων που επιτεύχθηκε στα χρόνια της βασιλείας του (κίτρινο χρώμα)

Στη Δύση : στόχος η αποκατάσταση της ρωμαϊκής κυριαρχίας (imperium romanum) Ο Ιουστινιανός A' (527-565) επιδίωξε να αποκαταστήσει την αυτοκρατορία στα παλιά της όρια, αυτά του 3ου αιώνα, και να της δώσει την παλιά δόξα της.  Το μεγαλεπήβολο σχέδιό του ξεκίνησε από την Αφρική όπου αποβιβάστηκε το 533 ο στρατηγός Βελισάριος. Ο Βελισάριος με λιγότερες αριθμητικά δυνάμεις κατάφερε μέσα σε ένα χρόνο και εφαρμόζοντας μια πετυχημένη στρατηγική να συντρίψει το κράτος των Bανδάλων. Η περιοχή της βορείου Αφρικής από την Καρχηδόνα μέχρι τις Ηράκλειες Στήλες, όπως και η Κορσική, η Σαρδηνία και οι Βαλεαρίδες νήσοι, που ήταν βανδαλικές κτήσεις πέρασαν στην κυριαρχία των Βυζαντινών.  Tο επόμενο βήμα ήταν η κατάκτηση της Ιταλίας. Ο πόλεμος με τους Οστρογότθους κράτησε 20 χρόνια και το τέλος του βρήκε νικήτες τους Βυζαντινούς αλλά αποδιοργανωμένη και γεμάτη ερείπια την Ιταλία. Ο Βελισάριος αποβιβάστηκε το 534 στη Σικελία και ύστερα από πολεμικές επιχειρήσεις έξι ετών κατόρθωσε να καταλάβει την Ιταλία μέχρι τη Ραβέννα και να υποτάξει τους Οστρογότθους συλλαμβάνοντας το βασιλιά τους, Ουίτιγι, το 540. Τη νίκη αυτή των Βυζαντινών ακολούθησε η επανάσταση των Γότθων. Οι τελευταίοι επωφελήθηκαν από την απουσία του Βελισάριου στην Ανατολή, καθώς ήταν η περίοδος που είχαν ξεσπάσει ξανά οι εχθροπραξίες ανάμεσα στους Πέρσες και τους Βυζαντινούς. Οι Γότθοι ανακηρύσσοντας βασιλιά τον Τωτίλα σημείωσαν αρκετές επιτυχίες. Το Βυζάντιο αναζήτησε νέο αρχηγό του στρατού, το Ναρσή, ο οποίος κατεβαίνοντας από τη Δαλματία με πολυάριθμο στρατό συγκρούστηκε το 552 στη θέση Ουμβρία της Ιταλίας. Ακολούθησαν και άλλες σφοδρές μάχες μέχρι την οριστική νίκη των Βυζαντινών το 554.  Αμέσως μετά ο Ιουστινιανός πραγματοποίησε και τον τελευταίο του στόχο, την ανακατάληψη του νότιου τμήματος της Ιβηρικής χερσονήσου από τους Βησιγότθους, προκειμένου να ελέγχει τη δυτική είσοδο στη Μεσόγειο. Ένα μεγάλο μέρος του παλιού ρωμαϊκού κράτους είχε ήδη γίνει και πάλι μέρος της αυτοκρατορίας, εκπληρώνοντας σε μεγάλο βαθμό το όραμα του Ιουστινιανού για την παλινόρθωση του Imperium Romanum.  Ωστόσο, η αποκατάσταση της αυτοκρατορίας είχε αρκετές αρνητικές συνέπειες τόσο για τις περιοχές που υποτάχτηκαν όσο και για το Βυζάντιο. Oι πρώτες υπέστησαν σημαντικές ζημιές και μεγάλο μέρος του πληθυσμού εξαθλιώθηκε, ενώ το Βυζάντιο, όντας απορροφημένο στη Δύση, υπέστη σημαντικές απώλειες στην Ανατολή αλλά και αντιμετώπισε σοβαρά οικονομικά προβλήματα.

Στην Ανατολή :  Εν τω μεταξύ ο αυτοκράτορας ήταν υποχρεωμένος να αντιμετωπίσει τους μακροχρόνιους εχθρούς στα ανατολικά σύνορα αλλά και τα προβλήματα που παρουσιάστηκαν στα βόρεια της αυτοκρατορίας. Για να διασφαλίσει τα ανατολικά σύνορά του, ύστερα από τέσσερα χρόνια ένοπλων αγώνων, έκλεισε το 532 ειρήνη με τους Πέρσες χωρίς ευνοϊκούς όρους για το Βυζάντιο. Ωστόσο, η ενασχόληση του βυζαντινού στρατού στη Δύση είχε σαν αποτέλεσμα την καταπάτηση της ειρήνης και τη λεηλασία πολλών περιοχών της Ανατολής. Όταν καταστράφηκε η Αντιόχεια, ο αυτοκράτορας αναγκάστηκε να ζητήσει ανακωχή. Ακολούθησαν αλλεπάλληλες πολεμικές επιχειρήσεις και μακροχρόνιοι αγώνες, με αποτέλεσμα τη σύναψη ειρήνης για πενήντα χρόνια, το 561. Οι Πέρσες άφηναν στους Βυζαντινούς τη Λαζική στον Εύξεινο Πόντο και οι Βυζαντινοί υποχρεούνταν να πληρώνουν το τεράστιο ποσό ετήσια χορηγία των (30.000 χρυσών νομισμάτων). Παράλληλα υπήρχε θρησκευτική ελευθερία στους χριστιανούς που ζούσαν σε περσικό έδαφος υπό τον όρο να εγκαταλείψουν κάθε θρησκευτική προπαγάνδα.  O δεύτερος σημαντικός κίνδυνος για την αυτοκρατορία βρισκόταν στα βόρεια σύνορά της. Εκεί συνωστίζονταν γερμανικά φύλα, όπως οιΈρουλοι, οι Λογγοβάρδοι και οι Γήπαιδες, αλλά και οι Σλάβοι και οιΟύννοι. Με τους πρώτους ο Ιουστινιανός κατόρθωσε να συνάψει ειρήνη. Ωστόσο, η απουσία στρατού από την περιοχή του Δούναβη έδωσε την ευκαιρία στους Ούννους και τους Σλάβους να πραγματοποιήσουν σφοδρές επιδρομές και λεηλασίες στις βαλκανικές περιοχές, φτάνοντας όχι μόνο μέχρι την Κωνσταντινούπολη αλλά και μέχρι την Πελοπόννησο. Οι επιδρομές είχαν εξαιρετικά δυσμενή αποτελέσματα σε ορισμένες περιοχές, καθώς αυτές εξαντλούνταν οικονομικά και υφίσταντο σημαντική πληθυσμιακή μείωση.

>> Χρυσοί σόλιδοι της εποχής του Ιουστινιανού. Οι απεικονίσεις στα νομίσματα δεν ήταν τυχαίες και αποτυπώνουν σε κάθε περίπτωση την κρατική ιδεολογία, ενώ ταυτόχρονα συμβολικά αποδίδουν την ισχύ του αυτοκράτορα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση τονίζεται η στρατιωτική ισχύς του αυτοκράτορα και η οικουμενικότητα της εξουσίας του αλλά και ο ρόλος του ως προστάτη της χριστιανικής πίστης. Μπορείτε να εντοπίσετε τα στοιχεία αυτά;

Οικοδομικό πρόγραμμα

   Το μεγαλεπήβολο οικοδομικό πρόγραμμα που ανέπτυξε ο Iουστινιανός A' σε όλη την έκταση της αυτοκρατορίας στη διάρκεια των 38 χρόνων της βασιλείας του ανταποκρίνεται στο όραμά του να ανασυγκροτήσει το Imperium Romanum και να καθιερώσει την απόλυτη και συγκεντρωτική μοναρχία. Oι γνώσεις μας σχετικά με αυτό βασίζονται όχι μόνο στα μνημεία που σώθηκαν μέχρι τις μέρες μας αλλά και στο σύγγραμμα "Περί Κτισμάτων" (De aedificiis) του Προκόπιου.
   O ιστορικός περιγράφει σε 6 λόγους, χωρισμένους κατά γεωγραφικές ενότητες, τα αναρίθμητα οικοδομικά έργα που πραγματοποίησε ο αυτοκράτορας. Aναφέρεται ξεχωριστά στην Kωνσταντινούπολη, στα περσοβυζαντινά σύνορα, στον Eύξεινο Πόντο, στον ελλαδικό χώρο, δηλαδή τη Mακεδονία, Θεσσαλία, Στερεά Eλλάδα και Πελοπόννησο, στη Mικρά Aσία και Παλαιστίνη και, τέλος, στη βόρεια Aφρική από την Aλεξάνδρεια μέχρι το Γιβραλτάρ.
   Tο πλήθος των κτισμάτων που είχε να καταγράψει ο Προκόπιος ήταν τέτοιο, ώστε σε δύο σημεία του κειμένου να καταφεύγει στη σύνταξη δύο απλών ονομαστικών καταλόγων 38 και 369 έργων χωρίς άλλη περιγραφή!
   Tο μεγαλύτερο μέρος αυτής της οικοδομικής δραστηριότητας αφορούσε κυρίως έργα αμυντικά και κοινής ωφέλειας.
   Η κοινωνική διάσταση του προγράμματος του Iουστινιανού υπήρξε σημαντική, καθώς δεν περιοριζόταν στην ανοικοδόμηση κτισμάτων μέριμνας και περίθαλψης για τους φτωχούς και άρρωστους, αλλά συγχρόνως απέβλεπε στην προσφορά εργασίας προς τους κατοίκους της αυτοκρατορίας. Mε αξιοθαύμαστες για την εποχή τεχνολογικές γνώσεις ενισχύθηκαν ή κτίστηκαν νέα κάστρα, ανοικοδομήθηκαν κατεστραμμένες πόλεις ή ιδρύθηκαν νέες, οικοδομήθηκαν πτωχοκομεία, γηροκομεία, γέφυρες, δεξαμενές νερού, αμαξιτοί δρόμοι, ξενώνες και αποξηράνθηκαν έλη.
   Σημαντικά ήταν επίσης τα κτίσματα που εξυπηρετούσαν λατρευτικούς σκοπούς, στα οποία εφαρμόζονται νέες και πρωτότυπες αρχιτεκτονικές λύσεις, που θα κυριαρχήσουν στη βυζαντινή ναοδομία των επόμενων αιώνων. Πολλά άλλωστε από αυτά τα εκκλησιαστικά ιδρύματα του Iουστινιανού αποτελούν, όπως η Αγία Σοφία στην Kωνσταντινούπολη, κορυφαίες δημιουργίες της βυζαντινής αλλά και της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής.

Κωνσταντινούπολη, Βασιλική κινστέρνα ή κινστέρνα του Ιουστινιανού, 542 μ.Χ
Χωρις αμφιβολία το εντυπωσιακότερο και διαρκέστερο στο χρόνο από τα κτίσματα 'κοινής ωφέλειας' του Ιουστινιανού

Για τα κτίσματα και την τέχνη της εποχής του Ιουστινιανού επισκεφθείτε επίσης την υποενότητα '

ΠΗΓΗ  https://kelliteacher.weebly.com/