Η σοφία για το Μακρυγιάννη υπήρξε βίωμα

 «Κι όταν οι ολίγοι αποφασίσουν να πεθάνουν γι’ αυτήνη την πατρίδα, λίγες φορές χάνουν και πολλές κερδαίνουν»

(ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ)

«Οὐδὲν οὕτως μικρόν ἐστιν, ὃ μὴ σῴζεται

τολμῶν ἀμύνεσθαι τοὺς ἐπιχειροῦντας»*

(ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ: Λακεδ. αποφθ. 219 C)

Πρόλογος: Το μεγαλείο της απλότητας και η απλότητα του μεγαλείου. Ο Μακρυγιάννης υπήρξε ο γενναίος του ξίφους και της πέννας. Και στα δύο υπήρξε απλός και απέριττος. Μα η απλότητα των λόγων του κρύβει μεγάλη βιοτική σοφία, που δεν υπήρξε προϊόν μακροχρόνιων σπουδών. Η σοφία για το Μακρυγιάννη υπήρξε βίωμα προσωπικό, ήταν σάρκα κι έγινε λόγος.

1. Ανάλυση: Ο Μακρυγιάννης ξέροντας τη δύναμη της αυτοθυσίας, που γεννιέται από τη φιλοπατρία, διατύπωσε αυτή τη θαυμαστή σε απλότητα και σε νοηματική πυκνότητα ρήση, με την οποία εκφράζεται μια αναμφισβήτητη ιστορική αλήθεια, ότι δηλαδή το αποτέλεσμα μιας πολεμικής σύγκρουσης δεν εξαρτάται από την αριθμητική υπεροχή, καθόσον, αν λίγοι μόνο άντρες πάρουν την απόφαση να προσφερθούν θυσία στο βωμό της πατρίδας, τις περισσότερες φορές αναδείχνονται νικητές και πολύ λίγες φορές χάνουν.

2. Τεκμηρίωση: Ας δούμε όμως με ποιες αποδεικτικές σκέψεις υλοποιείται η άποψη αυτή. Πρώτα-πρώτα ως ηθική δύναμη η φιλοπατρία απορρέει από την ολοκληρωτική ψυχική αφοσίωση του ανθρώπου στην ιδέα της πατρίδας. Από την άποψη αυτή η φιλοπατρία είναι συνισταμένη πολλών επιμέρους αρετών και κλείνει μέσα της κάθε άλλη ηθική δύναμη. Όταν, λοιπόν, σε στιγμές κρίσιμες «οι ολίγοι αποφασίσουν να πεθάνουν γι’ αυτήνη την πατρίδα», τότε πια ξεφεύγουν από τα συνηθισμένα ανθρώπινα μέτρα, παίρνουν αισχυλική διάσταση, αναπνέουν τον αέρα των Θερμοπυλομάχων και μεταβάλλονται σε ημίθεους. Οι σωματικές και ψυχικές τους δυνάμεις κραταιώνονται, η ψυχή τους φλέγεται από τον πόθο της νίκης, φτερώνεται το κορμί, γαλβανίζεται το πνεύμα, γίνονται ακαταμάχητοι. Έχουν ξεφύγει από το γήινο περίβλημά τους κι έχουν μπει στο χώρο των ηρώων και των μαρτύρων.

3. Η μαρτυρία της ιστορίας: Η ιστορία, που ο Κικέρωνας θεωρεί «lux veritatis, testis temporum, magister vitae»**, βεβαιώνει του λόγου το ασφαλές. Όσες φορές στα πεδία της μάχης συγκρούστηκαν αντίπαλοι το αποτέλεσμα κρίθηκε όχι από την αριθμητική αλλ’ από την ηθική και ποιοτική υπεροχή. Το μεγαλείο δεν υπήρξε ποτέ αριθμητικό. Η ιστορία αποστρέφεται την υλική διάσταση. Σε περιπτώσεις μάλιστα αγώνων για την πατρίδα υπήρξε πάντοτε εκλεκτική. Το στεφάνι της νίκης στόλισε όχι τους πολλούς αλλά τους λίγους κι εκλεκτούς, που ήξεραν γιατί ζουν και γιατί πεθαίνουν.

Μια θυσία για την πατρίδα είναι η ευγενέστερη εκδήλωση της ανθρώπινης ψυχής. Είναι ο ευπρεπέστερος κι εντιμότερος θάνατος. Αυτό είχε διακηρύξει ο Τυρταίος με το «τεθνάμεναι γὰρ καλὸν ἐνὶ προμάχοισι πεσόντα», αυτό είχε επίσης επαναλάβει και ο Οράτιος με το περιλάλητο: «Dulce et decorum est pro patria mori»***. Στα νεώτερα χρόνια ένας άλλος ποιητής, ο Λορέντζος Μαβίλης, λίγο πριν ξεψυχήσει κτυπημένος από εχθρική σφαίρα, είπε: «Γνώρισα πολλές χαρές στη ζωή, αλλ’ όχι και τη χαρά να πεθάνω για την πατρίδα».

Λαός που προχωράει προς το θάνατο τραγουδώντας, βαδίζει προς τη ζωή. Με τον αγώνα και τη θυσία του γίνεται κήρυκας και οδηγός, φλογίζει τις ψυχές των νέων, γίνεται πρότυπο για τις ερχόμενες γενιές. Οι λίγοι που πεθαίνουν για την πατρίδα γίνονται η μαγιά της ελευθερίας, γίνονται οι φορείς νέας ζωής. Γιατί, όπως λέει ο Νίτσε, «μόνο εκεί που υπάρχουν τάφοι, υπάρχει και ανάσταση».

Επίλογος: Τη μεγάλη αυτή αλήθεια έχει συνειδητοποιήσει απόλυτα ο λαός και γι’ αυτό στις καλύτερες στιγμές του έψαλε: «Τ’ αντρειωμένου ο θάνατος δίνει ζωή στη νιότη». Οι λίγοι σε μέγεθος υλικό αλλά πολλοί σε μέγεθος ηθικό κι αν ακόμη πεθάνουν, δεν είναι ποτέ ηττημένοι. Είναι οι ηθικά νικητές. Γι’ αυτούς και μόνο μπορεί να ειπωθεί ο θαυμάσιος στίχος του Μπάυρον: «Έζησα και δεν έζησα μάταια».

ΕΡΓΑΣΙΑ: «Η μεγαλοσύνη των εθνών

δεν μετριέται με το στρέμμα,

με της καρδιάς το πύρωμα

μετριέται και το αίμα»

(ΠΑΛΑΜΑΣ)

* Λέγεται ότι τη φράση αυτή είπε ο Βρασίδας, όταν κάποτε έπιασε ένα ποντίκι κι αυτό του ξέφυγε δαγκώνοντάς τον.

** Φως της αλήθειας, μάρτυρας των καιρών, δάσκαλος της ζωής.

*** Είναι γλυκό κι ευπρεπές το να πεθαίνει κανείς για την πατρίδα.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

1. «Εἷς οἰωνὸς ἄριστος ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης» (Όμηρος).

2. «Οὕτως οὐδὲν ἄρ’ ἦν φίλτερον ἄλλο πάτρης» (Θέογνις).

3. «Οὔ τι ἐγώ γε ἧς γαίης δύναμαι γλυκερώτερον ἄλλο ἰδέσθαι» (Όμηρος).

4. «Καὶ μείζον’ ὅστις ἀντὶ τῆς αὑτοῦ πάτρας φίλον νομίζει, τοῦτον οὐδαμοῦ λέγω» (Σοφοκλής).

5. «Φιλῶ τέκν’, ἀλλὰ πατρίδ’ ἐμὴν μᾶλλον φιλῶ» (Ευριπίδης).

6. «Μητρός τε καὶ πατρὸς καὶ τῶν ἄλλων προγόνων ἁπάντων τιμιώτερόν ἐστιν πατρὶς καὶ σεμνότερον καὶ ἁγιώτερον» (Πλάτωνας).

7. «Φίλει (=αγάπα) πατρίδα κἄν ἄδικος ᾗ».

8. «Οὐ καλῶς φρονεῖν ὅστις πατρῴας γῆς ἀτιμάζων ὅρους ἄλλην ἐπαινεῖ καὶ τρόποισιν ἥδεται» (Ευριπίδης).

(=Είναι ανόητος αυτός που δεν εκτιμά τις συνθήκες ζωής της πατρίδας του κι ευχαριστιέται με τρόπους ζωής ξένων).

9. «Μισῶ πολίτην ὅστις ὠφελεῖν πάτραν βραδὺς φανεῖται» (Ευριπίδης).

10. «Δεν ζει χωρίς πατρίδα η ανθρώπινη ψυχή» (Παλαμάς).

11. «Κι αν είναι να πεθάνουμε για την Ελλάδα, θεία ειν’ ή δάφνη. Μια φορά κανείς πεθαίνει» (Μιστράλ).

πηγη Σ.Δ