Ρήγας και Ολυμπιακοί Αγώνες

 Ο Ρήγας Βελεστινλής πολύ συχνά στα έργα του κάνει αναφορά στους αρχαίους Ελληνες, στη δόξα και τα κατορθώματά τους, με σκοπό να ενισχύσει το φρόνημα των σκλαβωμένων, την ιστορική τους μνήμη και να τους δείξει τη μεγάλη τους κληρονομιά.

Γράφει ο Δρ Δημήτριος Απ. Καραμπερόπουλος

Κατ' αυτόν τον τρόπο θα εξύψωνε το ηθικό τους και θα ήταν δυνατόν να τους ωθήσει στο επαναστατικό του σχέδιο, να λάβουν τη μεγάλη απόφαση να πολεμήσουν, να αποτινάξουν το ζυγό της τυραννίας και να δημιουργήσουν την αντιπροσωπευτική δημοκρατική του πολιτεία.
Στον Θούριό του ο Ρήγας προβάλλει το παράδειγμα των προγόνων, οι οποίοι αγωνίσθηκαν για την ελευθερία τους:

«Πώς οι προπάτορές μας ωρμούσαν σαν θεριά,

για την Ελευθερίαν πηδούσαν στη φωτιά»,

στίχ. 117-118.

Παρόμοια και στον Υμνο Πατριωτικό σε πολλές στροφές ο Ρήγας αναφέρεται στην ανδρεία των αρχαίων Ελλήνων, οι οποίοι θα πρέπει να αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση:

«Παράδειγμα μας είναι των προπατόρων μνήμαι», στροφή 6

Ιδιαίτερα κάνει αναφορά στον Μέγα Αλέξανδρο και στον Λεωνίδα, τους οποίους θέτει ως πρότυπο για τους σύγχρονούς του Ελληνες:

«Αλέξανδρε, τώρα να βγής,

από τον τάφον, και να ιδής,

των Μακεδόνων πάλιν

ανδρείαν την μεγάλην,

πώς τους εχθρούς νικούνε»,

στροφή 33

Ο Ρήγας την ίδια χρονιά, το 1797, προβάλλει τον Μέγα Αλέξανδρο με την κυκλοφορία της εικόνος του στην οποία έχει και τους τέσσερις στρατηγούς του και παραστάσεις τριγύρω, με τις θριαμβευτικές νίκες του, την οικογένεια του Δαρείου να τον προσκυνά, σημειώνοντας ότι ο Μ. Αλέξανδρος «διεύθυνε τας δυνάμεις των Ελλήνων κατά των Περσών, εχάλασε την αυτοκρατορίαν των εις την Ασίαν και Αφρικήν».

Για την ενέργεια αυτή, που εντάσσεται στο συγκεκριμένο επαναστατικό του έργο, επισημαίνουμε ότι σε μια εποχή θριάμβου του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, ο οποίος την ίδια εποχή είχε καταλύσει την Βενετική αυτοκρατορία και όλοι τον υμνούσαν ως ελευθερωτή, ο Ρήγας δεν έγραψε υπέρ του Ναπολέοντα ούτε μια λέξη, ούτε ένα στίχο στα έργα του, όπως έκαναν άλλοι Ελληνες. (ενδεικτικά βλ. Αδ. Κοραής, 'Ασμα Πολεμιστήριον, 1800, σελ. 11 και ο Χριστόφορος Περραιβός, Υμνος εγκωμιαστικός παρ' όλης της Γραικίας προς τον αρχιστράτηγον Μποναπάρτε, Κέρκυρα 1798).

Ο Ρήγας αυτήν την εποχή, Καλοκαίρι του 1797, τύπωνε την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τονίζοντας την ανδρεία του και προσφέροντας τον ως πρότυπο στους σκλαβωμένους Ελληνες για την απόκτηση της ελευθερία τους, πως μόνοι τους με αγώνα και ανδρεία θα αποκτήσουν την ελευθερία τους από την τυραννία, χωρίς να προσβλέπουν στων ξένων τη βοήθεια.

Επίσης ο Ρήγας στη Χάρτα της Ελλάδος , Βιέννη 1796-1797, καταχωρίζει πολλά στοιχεία από την δόξα των αρχαίων Ελλήνων. Διάσπαρτα στα δώδεκα φύλλα θέτει τα εκατόν εξήντα δύο νομίσματα, στα οποία αναγράφει πολλές φορές το όνομα της εποχής του. Επίσης ακολουθεί τη διαίρεση της Χάρτας του σε τοπαρχίες και επαρχίες, όπως τα έχει ο πρότυπος χάρτας της αρχαίας Ελλάδος, τον οποίο χρησιμοποίησε ως πρότυπο για τη Χάρτα του, Αναγράφει τα αρχαία ονόματα της Ελλάδος.

Παραθέτει τις επιπεδογραφίες, δηλ. τα τοπογραφικά διαγράμματα από σημαντικούς τόπους και γεγονότα της αρχαιότητος, όπως των Αθηνών, της Σπάρτης, των Θερμοπυλών, των Δελφών, της Ολυμπίας, της ναυμαχίας της Σαλαμίνος, της μάχης των Πλαταιών, της γενέτειράς του Βελεστίνου, όπου καταγράφει τις αρχαιότητες του , την παράσταση ενός αρχαίου θεάτρου, ενώ το πρώτο φύλλο της Χάρτας του αποτελεί το τοπογραφικό διάγραμμα της Κωνσταντινουπόλεως, στο οποίο αναγράφει κείμενα από αρχαίους συγγραφείς.

Εντυπωσιακός είναι και ο τίτλος της Χάρτας του, όπου παραθέτει πλούσια εικονογράφιση από την αρχαιότητα, όπως εκτός των ολυμπιακών αγωνισμάτων, τον Κολοσσό της Ρόδου, την Αργώ, την Αθηνά, τη θεά επιστήμη, τη θυσία στον Δία, την πάλη του Ηρακλή με την έφιππο Αμαζόνα, την παράσταση με τον Δευκαλίωνα και τη γέννηση του ανθρωπίνου είδους.

Επίσης στα περιθώρια των φύλλων 10, 11 και 12 της Χάρτας αναγράφει εκατόν δώδεκα ονόματα ενδόξων ανδρών της αρχαιότητας από τον 11 αιώνα π. Χ. μέχρι τον πρώτον αιώνα μ. Χ., θέτοντας στην αρχή ως σύμβολο της πνευματικής αυτής σειράς το ρόπαλο του Ηρακλέους.

Ρήγας και Ολυμπιακοί Αγώνες

Στα πλαίσια του επαναστατικού του σχεδίου με την αρχική ενίσχυση του ηθικού των σκλαβωμένων με την υπόμνηση της μεγάλης τους κληρονομιάς, μετέφρασε και έργα τα οποία αναφέρονταν στους ένδοξους Ολυμπιακούς αγώνες της αρχαίας Ελλάδας.

Α'. Συγκεκριμένα ο Ρήγας μετέφρασε και τύπωσε το 1797 στη Βιέννη το έργο Νέος Ανάχαρσις , του οποίου ένα κεφάλαιο με εβδομήντα σελίδες αναφέρεται στους Ολυμπιακούς αγώνες. Σημειώνεται ότι «τέσσαρες μεγάλαι πανηγύρεις συνενώνουσιν όλα τα γένη της Ελλάδος, Τα Πύθια ή των Δελφών, Τα 'Ισθμια, της Κορίνθου, Τα Νέμεα και Τα Ολύμπια», (σελ. 256) και ότι οι Ολυμπιακοί αγώνες συστήθηκαν από τον Ηρακλή (σελ. 256).

Για τους κατοίκους της 'Ηλιδος υπογραμμίζει ότι «Όλα τα έθνη της Ελλάδος είχον συμφωνήση να τους θεωρώσιν ως αφιερωμένους εις τον Δία, και να τους ευλαβώνται εις τρόπον οπού τα ξένα στρατεύματα κατέθετον τα όπλα των όταν εισέβαινον, και τα ελάμβανον μόνον όταν εύγαινον», (σελ. 252). Επί πλέον είχαν δημοσιεύσει ψήφισμα με το οποίο απαγορεύονταν «κάθε εχρικόν κίνημα» και ότι «τα στρατεύματα οπού ήθελον έμβη τότε εις αυτην την ιεράν γήν, ήθελον καταδικασθή εις μίαν ποινήν πληρωμής δύο μνών (180 λίβραις) ο κάθε στρατιώτης», (σελ. 257).

Οι Ηλείοι έχουν την διοίκηση των Ολυμπιακών αγώνων και σε κάθε Ολυμπιάδα εκλέγουν τους κριτές και τους πρόεδρος των αγώνων, (σελ. 258). Επισημαίνει ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες τελούνταν «εις τιμήν του Διός» (σελ. 256) και ότι αποτελούσαν τα σημεία της αρχαίας χρονολογίας.

Γίνεται περιγραφή της Ολυμπίας καθώς και του ναού του Διός, (σελ. 262-268), με τις γλυπτικές παραστάσεις, το άγαλμα και τον θρόνο του Διός, «αυτό το αριστούργημα του Φειδία και της γλυπτικής, (σελ. 263), όπως παρατηρεί. Επισημαίνεται ότι στις γυναίκες απαγορεύονταν να παρακολουθήσουν τους αγώνες «εξ αιτίας της γυμνότητος των αθλητών», εκτός από τις ιέρειες ενός ναού για μερικά αγωνίσματα (σελ. 278).

Περιγράφεται το Ολυμπιακόν Στάδιον, το οποίο διαιρείται στο κυρίως στάδιο και το ιπποδρόμιο και τα οποία «είναι ευπρεπισμένα με αγάλματα, με θυσιαστήρια και άλλα μνημεία» (σελ. 281). Σχετικά με τη σειρά των αγωνισμάτων σημειώνεται ότι στις πρωινές ώρες ασχολούνται με «τα λεγόμενα ελαφρά γυμνάσματα, ωσάν τα τρεξίματα και μετά το μεσημέρι εις τα λεγόμενα βαρέα ή σφοδρά, ως η πάλη, η πυγμή και τα λοιπά», (σελ. 282).

Κατά την έναρξη των Ολυμπιακών αγώνων προσφέρονταν οι θυσίες στο ναό του Διός καθώς και σε άλλες θεότητες. Ακόμη οι αθλητές στους πόδες του αγάλματος του Διός έδιναν τον όρκο ότι γυμνάσθηκαν δέκα μήνες, δεν θα μεταχειρισθούν καμμία απάτη και ότι με τιμιότητα θα αγωνισθούν. Και ακόμη αναγγέλλονταν τα ονόματα των αθλητών καθώς και της ιδιαιτέρας τους πατρίδας.

Στις σελίδες 284-288 γίνεται αναφορά στους αγώνες δρόμου, που είναι και τα αρχαιότερα Ολυμπιακά αγωνίσματα, ενώ στη συνέχεια μνημονεύονται οι ιπποδρομίες και αρματοδρομίες. Κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων προσέρχονταν μεγάλες προσωπικότητες της Ελλάδος, τις οποίες επευφημούν οι θεατές, όπως για παράδειγμα ο Θεμιστοκλής μετά από τη νίκη στη Σαλαμίνα, τον οποίο οι θεατές αποθέωσαν στο στάδιο τονίζοντας ότι «ελύτρωσε την Ελλάδα». Επίσης και η παρουσία του Πλάτωνα είχε ελκύσει την προσοχή όλων των θεατών.

Μνημονεύονται, μετά από τη σελ. 305, τα Ολυμπιακά Αγωνίσματα «οπού απαιτούσι περισσοτέρταν ισχύν από τα πρώτα, ως η πάλη, η πυγμή, το παγκράτιον, και το πένταθλον». Γίνεται περιγραφή του κάθε αγωνίσματος, όπως επίσης και των άλλων αγωνισμάτων του άλματος, του δίσκου και του ακοντίου. Στο τέλος του κεφαλαίου πειγράφεται η τελευταία ημέρα των Ολυμπιακών αγώνων, η οποία «εδιωρίσθη δια να στεφανωθώσιν οι νικηταί».

Αναφέρεται η περίπτωση του Ολυμπιονίκη Διαγόρα του Ροδίου, του οποίου οι δύο του υιοί αναδείχθηκαν Ολυμπιονίκες και οι οποίοι έθεσαν τα στέφανά τους στο κεφάλι του πατέρα τους και «τον περιέφερον εν θριάμβω εις το μέσον των θεατών, οίτινες τον εσυγχαίροντο ρίπτοντες άνθη επάνω του και μερικοί αυτών τω έλεγον, "Πέθανε Διαγόρα, διατί δεν έχεις πλέον τίποτες να επιθυμήσης. Ο γέρων μη δυνάμενος να εξαρκέση εις την ευτυχίαν του, εξεψύχησεν ενώπιον της συνελέυσεως».

Β'. Ο Ρήγας επίσης μετέφρασε και εξέδωσε τα Ολύμπια , έμμετρο δράμα του Ιταλού Μεταστάσιο (Pietro Metastasio, 1698-1792), που διαδραματίζεται στην Ολυμπία κατά την εποχή της διοργάνωσης των Ολυμπιακών αγώνων. Κατά τη μελέτη του έργου διαπιστώνουμε ότι ο Ρήγας δεν κάνει απλώς μια απλή μετάφραση, αλλά προσθέτει και σημαντικές πληροφορίες για την διατήρηση των Ολυμπιακών αγωνισμάτων στην εποχή του.

Συγκεκριμένα στην αρχή των Ολυμπίων ο Ρήγας παραθέτει τα "Προλεγόμενα", στα οποία αναγράφει με σχετική επεξήγηση τα είδη των Ολυμπιακών αγωνισμάτων της αρχαιότητος, σημειώνοντας ότι

«Ολυμπιακοί αγώνες λέγονται τα παιχνίδια ταύτα. Δρόμος,

δίαυλος, πάλη, δίσκος. Άλμα, παγκράτιο και πυγμή».

Παράλληλα όμως προσφέρει και μια πολύ σημαντική πληροφορία ότι μερικά Ολυμπιακά αγωνίσματα διατηρούνταν κατά την εποχή του στη Θεσσαλία και σε όλη την Ελλάδα.

«Εκ τούτων., ο δρόμος, η πάλη, το άλμα και το παγκράτιον παίζονται μέχρι της σήμερον εις την Θεσσαλίαν και εις όλην την Ελλάδα».

Κατ' αυτόν τον τρόπο ο Ρήγας επισημαίνει έμμεσα την ιστορική συνέχεια των Ελλήνων, ενισχύοντας την ιστορική αυτοσυνειδησία των σκλαβωμένων, οι οποίοι ως απόγονοι των αρχαίων, όπως τονίζει ο Ρήγας, διατηρούν τα Ολυμπιακά αγωνίσματα. Σημειώνει ακόμη ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες «επανηγυρίζοντο από τους προπάτορές μας» συνδέοντας κατ' αυτόν τον τρόπο τους σύγχρονούς του 'Ελληνες με τους αρχαίους.

Επί πλέον προσφέρει και ένα αίσθημα αισιοδοξίας ότι θα πρέπει όχι μόνον να διατηρούν στα χρόνια της σκλαβιάς τα Ολυμπιακά αγωνίσματα, αλλά και μετά την επανάσταση στην Ελλάδα να τους προσδώσουν την αίγλη που πρέπει να έχουν, ώστε να «πανηγυρίζονται» από τους απογόνους των «προπατόρων» τους.

Γ'. Ο Ρήγας στη Χάρτα της Ελλάδος στο φύλλο εννέα παραθέτει επί πλέον το τοπογραφικό διάγραμμα της αρχαίας Ολυμπίας, όπου τελούνταν οι Ολυμπιακοί αγώνες. Επίσης στον τίτλο της Χάρτας, που βρίσκεται στο φύλλο τέσσερα, έχει παραστάσεις από τα Ολυμπιακά αγωνίσματα της ελεύθερης πάλης, ιπποδρομίας και αρματοδρομίας.

Τις παραστάσεις αυτές με τα Ολυμπιακά αγωνίσματα ο Ρήγας τις θέτει, όπως έχει δείξει ο Λέανδρος Βρανούσης , στην αρχή των τριών κεφαλαίων των Ολυμπίων, ενώ διακοσμεί τη σελίδα τίτλου με την παράσταση του Ολυμπίου Διός, προ τιμήν του οποίου τελούνταν τα Ολυμπιακά αγωνίσματα. Επισημαίνεται ωστόσο ότι στην επανέκδοση του Ηθικού Τρίποδος του 1815 οι παραστάσεις αυτές έχουν αντικατασταθεί με άλλες.

Επιβίωση των Ολυμπιακών αγωνισμάτων

Για την επιβίωση των Ολυμπιακών αγωνισμάτων στον ελληνικό χώρο ενδεικτικά αναφέρουμε τη μνεία του Firmin Dodot , ο οποίος περιγράφει του; Αθλητικούς αγώνες στις Κυδωνίες ή Αϊβαλί της Μ. Ασίας: «Σε όλη σχεδόν την Ελλάδα αυτές τις γιορτινές ημέρες είναι αφιερωμένες σε αγώνες που θυμίζουν αυτούς της αρχαιότητας. Από το πρωί, η δημόσια πλατεία στις Κυδωνίες, μεταμορφωμένη σε γυμναστήριο, ήταν γεμάτη αθλητές.

Γιατί σ' αυτήν την πόλη, όπως επίσης και στην Πέργαμο, η πάλη έχει γίνει τέχνη με δασκάλους. Το ρίξιμο του μαρμάρινου δίσκου διατηρείται ακόμη σε μερικά νησιά».

'Αξιον σημειώσεως είναι και το γεγονός ότι ιδιαίτερα στους κλεφταρματολούς της τουρκοκρατίας διατηρούνταν τα αγωνίσματα ο δρόμος, η πάλη, το άλμα, το ρίξιμο του λιθαριού και το σημάδι (=σκοποβολή), όπως αποτυπώνονται στη δημώδη ποίηση, όπως ενδεικτικά αναφέρουμε: «βγήκαν να παίξουν τα σπαθιά, να ρίξουν το λιθάρι», «πηδάνε παίζουν και γλεντούν και ρίχνουν στο σημάδι», «κι εκεί που ρίχνονταν στες τρείς κι' έρριχναν το λιθάρι» .

Ακόμη αναφέρουμε ότι σε στρατόπεδο των Μεγάρων κατά το 1829 διεξήχθησαν τρία αγωνίσματα «σκοποβολή, δρόμος καί το πήδημα», σύμφωνα με την Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος , όπου μνημονεύονται οι νικητές και τα έπαθλά τους.

Ωστόσο για την επιβίωση των αγωνισμάτων στην βυζαντινή περίοδο χαρακτηριστική είναι ακόμη η αναφορά του Θεοδώρου Στουδίτου, (759-826), στο έργο του «Κατηχητικόν» , που παρατηρεί στους μοναχούς ότι «η πολιτεία η εδική μας δεν είναι τοιαύτη, να πολυτρώγωμεν και να πολυπίνωμεν, να πηδώμεν και να ρίχνωμεν το λιθάρι».

Ενδιαφέρουσα πάντως για την απήχηση των Ολυμπιακών αγώνων είναι και η πληροφορία του Αναστασίου Ζωσιμά από τη Νίζνη της Ουκρανίας, ο οποίος σε επιστολή του, 14 Ιανουαρίου 1805, προς τον Δωρόθεον Πρώϊο στην Κωνσταντινούπολη έγραφε ότι ο Ευγένιος Βούλγαρις (1716-1806) μεταφράζει το βιβλίο περί της γυμναστικής τέχνης του Ιταλού ιατρού Hieronimo Mercuriali ,

«Ο κύριος Ευγένιος υπέργηρος ών, και ήδη μεταφράζει την επιτομήν της γυμναστικής τέχνης του Ιερωνύμου του Ερμείου» .

Η ιδέα των Ολυμπιακών αγώνων έκανε την εμφάνισή της στην επαναστατημένη Γαλλία, όπως διαβάζουμε σε φύλλα της Εφημερίδος των Πούλιων. Συγκεκριμένα δημοσιεύεται η είδηση, ότι στις 10 Σεπτεμβρίου του 1793 μαζί με το νέο ημερολόγιο της Γαλλικής Επανάστασης ψηφίσθηκε όπως «Κάθε τέταρτον χρόνον να γίνονται οι Ολύμπιοι αγώνες εις δόξαν της μεταβολής» και, όπως σημειώνεται, αυτή η πρόταση άρεσε πολύ στο λαό και «η Εθνοσυνέλευσις εψήφισεν οπού να δοθή εις τύπον».

Επίσης αναφέρεται ότι

«Η τελετή της 10 Αυγούστου επανηγυρίσθη εν ειρήνη, και κατά τον προγραφθέντα κανόνα εις τον κήπον του παλατίου του Λούξεμβούργ, όπου ήτον όλαι αι δημόσιαι εξουσίαι, και οι πρέσβεις μόνον των δημοκρατικών δυνάμεων, (ούσα η εορτη κατά της βασιλείας) και ο της υψηλής Πόρτας. Η τελετή εσυνίστατο, (καθώς εις τον καιρόν των Ελλήνων) εις ύμνους, εις δρόμους και άλλα σωματικά, ή ηρωϊκά γυμνάσματα , κατά μίμησιν των ολυμπιακών αγώνων» .

Σημειώνουμε ότι για τους Ολυμπιακούς αγώνες γράφει αργότερα και ο Ερμής ο Λόγιος στα 1812 με τίτλο «Περί των δημοσίων Αγώνων της Ελλάδος και των Γυμνασμάτων αυτών» .

Συμπερασματικά μπορεί να υποστηριχθεί ότι ο Ρήγας Βελεστινλής στην προσπάθειά του να ενισχύσει το φρόνημα το σκλαβωμένων, πολλές φορές στα έργα, που τύπωνε, αναφέρεται στους αρχαίους Ελληνες, στα κατορθώματά, τα επιτεύγματά και τη δόξα τους. Ένα από αυτά αποτελούν οι Ολυμπιακοί Αγώνες, για τους οποίους ο Ρήγας κάνει αναφορά στα έργα του Νέος Ανάχαρσις, Βιέννη 1797, καθώς και στο έμμετρο δράμα Τα Ολύμπια, Βιέννη 1797, γνωρίζοντας τη απήχηση που είχαν τα Ολυμπιακά αγωνίσματα στην εποχή του, κατά την οποία διατηρούνταν στη Θεσσαλία και σε όλη την Ελλάδα , όπως ο ίδιος μας πληροφορεί.

* * * *

Αντιγραφή από την ιστοσελίδα του ΔΗΜ. ΚΑΡΑΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΥ
Ρήγας και Ολυμπιακοί Αγώνες

http://www.karaberopoulos.gr/.../arthra-rhgas.../...


http://www.karaberopoulos.gr/karab.../pdf/neos_anaxarsis.pdf

Ο Ηθικός Τρίπους - «Τα Ολύμπια» του Μεταστάσιο
Το βιβλίο σε αρχείο PDF

http://www.karaberopoulos.gr/kara.../pdf/ithikos_tripous.pdf

Εικόνα: Αμφορέας των Παναθηναίων με δρομείς σε αγώνα ταχύτητας