Οι Φεραί

 Αναπαράσταση μέρους οικίας των Φερών με τμήμα τοίχου, τμήμα στέγης με κεράμους «λακωνικού» τύπου, τμήμα δαπέδου από «πατημένο» χώμα.

Ελληνιστική Εποχή, 3ος – 1ος αι. π.Χ.
Representation of a part of a house in Pherae with a part of the wall, a part of the roof with tiles of the “laconian” type, a part of the earthen floor.
Hellenistic Period, 3rd – 1st c. B.C.

Αφήνουμε τα Πευκάκια και τα Παλαιά για να γνωρίσουμε την ιστορία μιας άλλης σημαντικής πόλης της περιοχής μας.

Οι Φεραί μας αποκαλύπτονται στη συνέχεια της διαδρομής μας μέσα στη νέα πτέρυγα του Αθανασάκειου Αρχαιολογικού Μουσείου Βόλου!

Φεραί

Η πόλη των Φερών δημιουργήθηκε πιθανότατα από συνένωση μικρότερων οικισμών της περιοχής (συνοικισμός), όπως μαρτυρεί και ο πληθυντικός του ονόματός της, που το οφείλει στο μυθικό ιδρυτή της, τον Φέρη. Η πρώτη εγκατάσταση κατοίκων πάνω στη «Μαγούλα Μπακάλη», στη θέση του σημερινού Βελεστίνου, ανιχνεύεται στο τέλος των νεολιθικών χρόνων και στις αρχές της εποχής του χαλκού (γύρω στο 3000 π.Χ.).

Η σταδιακή εξέλιξη του οικισμού οδήγησε στην πρώτη περίοδο ακμής του που σημειώνεται στη μυκηναϊκή εποχή (1600 – 1100 π.Χ.), οπότε αυτός αποκτά μεγάλη έκταση. Οι Φεραίοι φαίνεται ότι κυριαρχούν σε όλη την περιοχή αναπτύσσοντας ποικίλες δραστηριότητες, κτηνοτροφικές, γεωργικές και εμπορικές. Οι αναφορές του Ομήρου και οι μύθοι για τον Αργοναύτη βασιλιά των Φερών Άδμητο, γιο του Φέρη, τη γυναίκα του Άλκηστη, κόρη του Πελία, και το γιο τους Εύμηλο απηχούν τον ηγεμονικό τους ρόλο, συμπεριλαμβάνοντας στην επικράτεια των Φερών ακόμη και την Ιωλκό. Οι Φεραίοι έλαβαν μέρος στην Τρωική Εκστρατεία με αρχηγό τον Εύμηλο και με ένδεκα πλοία.

Η πόλη διατηρεί τον κυριαρχικό της ρόλο στην γύρω περιοχή και αργότερα, κατά την πρωτογεωμετρική και τη γεωμετρική εποχή (10ος, 9ος, 8ος αι. π.Χ.), καθώς και την αρχαϊκή εποχή (7ος, 6ος αι. π.Χ.).

Τεκμήρια της ακμής αποτελούν τα πλούσια νεκροταφεία της με τους λαξευτούς θαλαμοειδείς τάφους των μυκηναϊκών χρόνων και τους μικρούς θολωτούς τάφους των γεωμετρικών χρόνων.

Φεραί, θεσσαλική πόλη – κράτος

Η πόλη – κράτος των Φερών διαδέχεται το λαμπρό μυκηναϊκό βασίλειο των μυθικών ηγεμόνων. Ο δυναμικός οικισμός των γεωμετρικών χρόνων εξελίσσεται και αναπτύσσεται μέσα στο πλαίσιο του Θεσσαλικού Κράτους και του Κοινού των Θεσσαλών κατά την αρχαϊκή (7ος – 6ος αι. π.Χ.) και την κλασική εποχή (5ος – 4ος αι. π.Χ.).

Αναπαράσταση οικιακού ιερού που βρέθηκε στον χώρο της περίστυλης αυλής μιας οικίας των Φερών.
Ελληνιστική εποχή 3ος – 1ος αι. π.Χ.
Representation of a house sanctuary found in the inner courtyard of a house in Pherai.
Hellenistic Period, 3rd – 1st c. B.C.

Η πόλη των Φερών παραμένει κυρίαρχη δύναμη όλης της περιοχής για να φθάσει στην κορύφωση της ακμής της το πρώτο μισό του 4ου αιώνα π.Χ. με την παρουσία των τυράννων Λυκόφρονα, Ιάσονα και Αλέξανδρου. Οι Φεραίοι αποκτούν πλέον την αρχηγία ολόκληρης της Θεσσαλίας, επιδιώκουν πανελλήνια ηγεμονία και οραματίζονται πρώτοι μια πανελλήνια εκστρατεία κατά των Περσών, που αργότερα πραγματοποιεί ο Μέγας Αλέξανδρος.

Η ελληνιστική εποχή στην περιοχή των Φερών (3ος – 1ος αι. π.Χ.), όπως και σε ολόκληρη τη Θεσσαλία, σημαδεύεται από την παρουσία των Μακεδόνων και των Ρωμαίων, τις συγκρούσεις μεταξύ τους και την τελική επικράτηση των τελευταίων στα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ., μετά τη μάχη της Πύδνας. Η πόλη των Φερών γνωρίζει μια τελευταία σύντομη περίοδο ακμής, ως ηγέτιδα του Κοινού των Θεσσαλών, που ιδρύεται και πάλι στις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ. κάτω από την κηδεμονία των Ρωμαίων, οπότε και αποκτά τη μεγαλύτερή της έκταση.

Ο μαρασμός των Φερών σημειώνεται τους πρώτους αιώνες της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής περιόδου (1ος 2ος αι. μ.Χ.), οπότε και εγκαταλείπεται σταδιακά. Στη θέση της αρχαίας πόλης ιδρύεται τον 13ο αιώνα η ιστορική πόλη του Βελεστίνου, πατρίδα του Ρήγα Βελεστινλή.

Παγασαί, το επίνειο των Φερών

Η «χώρα» των Φερών έφθανε στα ανατολικά μέχρι τον μυχό του Παγασητικού Κόλπου, όπου υπήρχε το επίνειό της, το σημαντικό λιμάνι των Παγασών, το οποίο οδηγούσε στους θαλάσσιους εμπορικούς δρόμους του Αιγαίου.

Κτίρια και νεκροταφεία των Παγασών των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων εντοπίζονται με τις ανασκαφές, κάτω από τα ερείπια της διαδόχου πόλης, της Δημητριάδος.

Δημόσιος βίος των Φεραίων

Η πόλη – κράτος των Φερών λειτουργούσε κατά τα πρότυπα των θεσσαλικών πόλεων που μετείχαν στο Κοινό των Θεσσαλών και ανήκε στην τετράδα Πελασγιώτιδα. Τη διακυβέρνησή της ασκούσαν οι τοπικοί άρχοντες, οι ταγοί, αλλά υπήρχαν και πολλά δημόσια αξιώματα που αναλάμβαναν αξιοσέβαστοι πολίτες για την άσκηση σημαντικών λειτουργιών, όπως οι Υλωροί, υπεύθυνοι για τη διαχείριση δασών, οι Γυμνασιάρχοι, υπεύθυνοι για τη λειτουργία των Γυμνασίων, και άλλοι.

Από τις πιο σημαντικές δημόσιες πράξεις ήταν η έκδοση ψηφισμάτων των Φεραίων για διάφορα θέματα, όπως η απονομή προνομίων σε ξένους πολίτες που πρόσφεραν κάποια υπηρεσία στην πόλη των Φερών, αλλά και η έκδοση απελευθερωτικών πράξεων δούλων. Οι πράξεις αυτές αναγράφονταν σε λίθινες ή χάλκινες πλάκες, που τις έστηναν ή τις αναρτούσαν σε δημόσιους πολυσύχναστους χώρους.

Οικοσκευή της φεραϊκής ιδιωτικής οικίας. Πήλινα αγγεία και αντικείμενα.
Ελληνιστική εποχή 3ος – 1ος αι. π.Χ.
Household equipment of a private house of Pherae. Clay vases and objects.
Hellenistic Period, 3rd – 1st c. B.C.

Σημαντικός χώρος για την άσκηση των δημοσίων λειτουργιών ήταν η Αγορά. Όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης στα «Πολιτικά» του, στις θεσσαλικές πόλεις υπήρχαν δύο Αγορές: η «Ελευθέρα Αγορά», όπου ασκούντο οι δημόσιες λειτουργίες, βρισκόταν σε διαφορετική θέση από την «των ωνίων αγοράν ή αναγκαίαν», όπου λάβαιναν χώρα οι καθημερινές εμπορικές δραστηριότητες.

Στην πόλη των Φερών ταυτίσθηκε η θέση της «Ελευθέρας Αγοράς», όπου εντοπίζεται και η πιθανή θέση του θεάτρου της, γνωστού από μαρτυρία του Πλουτάρχου στο «Βίο του Πελοπίδα», το οποίο είναι εύλογο να εντάσσεται σε ένα χώρο δημοσίων λειτουργιών.

Η «Εμπορική Αγορά» ίσως βρισκόταν στον χώρο της «Συνοικίας των Κεραμέων», όπου βρέθηκαν συγκεντρωμένα πολλά εργαστήρια.

Οι ιδιωτικές κατοικίες των Φεραίων

Τα σπίτια κατασκευάζονταν με απλά υλικά. Οι τοίχοι στο κάτω τμήμα τους ήταν κτισμένοι με πέτρες, ενώ στο πάνω τμήμα τους με ωμά πλιθιά. Η στέγη καλυπτόταν από καμπύλες κεραμίδες λακωνικού τύπου. Τα δάπεδα ήταν συνήθως διαμορφωμένα με πατημένο χώμα και χαλίκια, κάτω από τα οποία συχνά υπήρχαν τα «εγκαίνια», δηλαδή συμβολικά αντικείμενα τοποθετημένα σε λίθινα δοχεία με κάλυμμα, που συνδέονταν με την τελετουργία της θεμελίωσης του σπιτιού.

Οι κατοικίες διέθεταν πολλά δωμάτια και χώρους για την εξυπηρέτηση των ενοίκων τους, που οργανώνονταν γύρω από μια ή περισσότερες εσωτερικές αυλές. Στην ελληνιστική εποχή (2ος – 1ος αιώνας π.Χ.) χρονολογούνται μεγάλες πολυτελείς ιδιωτικές κατοικίες διακοσμημένες με πολύχρωμα κονιάματα στους τοίχους, με μαρμάρινα κατώφλια και με βοτσαλωτά δάπεδα.

Στις εσωτερικές αυλές υπήρχαν τα οικιακά ιερά, αλλά και πηγάδια για την υδροδότηση των λειτουργιών του σπιτιού. Αξιοσημείωτη είναι η κατασκευή που εξυπηρετούσε την υδροδότηση ενός σπιτιού: μια υπόγεια αίθουσα λαξευμένη μέσα στο φυσικό βράχο, στην οποία οδηγούσε υπόγεια επίσης σήραγγα με σκαλοπάτια, επικοινωνούσε με ένα πηγάδι μέσα από μια οπή στο τοίχωμά της.

Στήλη με απελευθερωτική επιγραφή (Πράξη απελευθέρωσης δούλων). Αναφέρονται τα ονόματα δυο αρχόντων του Πετραίου, Ταμιεύοντος της πόλεως των Φερών και του Φιλοξενίδου, Στρατηγού του Κοινού των Θεσσαλών.
Εποχή Αυγούστου, τέλος 1ου αι. π.Χ. – αρχές 1ου αι. μ.Χ.
A liberating inscription (an Act of liberation of slaves). The names of two magistrates are mentioned: Petraios, the Treasurer of the city of Pherae, and Philoxenidis, Strategos (General) of the Thessalian League.
Augustan Period, end of the 1st c. B.C. – beginning of the 1st c. A.D

Οι πληροφορίες και τα αντικείμενα που αφορούν την καθημερινή ζωή, όπως πήλινα αγγεία και άλλα οικιακά σκεύη, παρουσιάζουν μεγάλο πλούτο και ποικιλία.