Η κατάσταση που ίσχυε στην Οθωμανική αυτοκρατορία και την θέση που είχε ο Ελληνισμός, αυτούς τους 4 σκοτεινούς αιώνες.

Η καθημερινότητα στην Οθωμανική αυτοκρατορία και η θέσις του Ελληνισμού

Στο παρόν θα δούμε την κατάσταση που ίσχυε στην Οθωμανική αυτοκρατορία και την θέση που είχε ο Ελληνισμός, αυτούς τους 4 σκοτεινούς αιώνες.

Η Οθωμανική αυτοκρατορία πρέπει να πούμε οτι δεν έκανε διακρίσεις βάσει εθνότητος, αλλά βάσει θρησκεύματος.

Ναί μεν θέλει να έχει αρκετούς απίστους που πληρώνουν τα έσοδα του κράτους, αλλά απο την άλλη το Κοράνι επιτάσσει εξισλαμισμό!

Ετσι προσπαθεί να κρατήσει κάποιες ισορροπίες. Ανέχεται δηλαδή τις «Βιβλικές» θρησκείες (Χριστιανισμό, Εβραισμό , Ζωροαστρισμό) αρκεί να πληρώνουν τον κεφαλικό φόρο.

Για να ισχύει αυτή η ισορροπία γίνεται επίσημη συνθήκη (το Ντζιμά) μεταξύ του αρχηγού των πιστών (Σουλτάνου) και των αρχηγών των απίστων (δηλαδή του πατριάρχη για τους Χριστιανούς).

Με βάση αυτό το σκεπτικό, μετά την πτώση ο Μωάμεθ Β’ χρίζει πατριάρχη τον Γεννάδιο και υπογράφει μαζί του Ντζιμά, ορίζοντας τις σχέσεις μεταξύ πιστών και απίστων.

Βάσει αυτής της συνθήκης οι χριστιανικές εκκλησίες απαγορεύεται να φέρουν καμπάνες.

Τα σπίτια των χριστιανών δεν πρέπει να είναι ψηλώτερα απο αυτά των μουσουλμάνων.

Απαγορεύεται στους χριστιανούς να ιππεύουν άλογα.

Απαγορεύεται στους χριστιανούς η δημόσια εκδήλωσις θρησκευτικής λατρείας. Επιβάλλεται φέσι (μπλέ για τους χριστιανούς , κίτρινο για τους Εβραίους).

Οι διαφορές μεταξύ των χριστιανών λύνονται απο τον ιερέα και κατα συνέπεια απο τον πατριάρχη ως ανώτατη χριστιανική εξουσία.

Η ιεραρχία της χριστιανικής εκκλησίας παραμένει ως έχει.

Αυτά ήταν κάποια σημεία που το Ντζιμά καθόριζε τις σχέσεις χριστιανών και μουσουλμάνων κυρίως.

Διακρίσεις σαφώς και υπήρχαν!

Με δεδομένο οτι ο Μωάμεθ ισχυρίζεται πως όλοι οι Χριστιανοί και οι Εβραίοι είναι ψεύτες (πιστεύουν δηλαδή σε ψεύτικο θεό), οι Χριστιανοί και οι Εβραίοι δεν θεωρούνται έγκυροι μάρτυρες, ενω αντίθετα οι μόνοι δεκτοί μάρτυρες στο δικαστήριο είναι οι μουσουλμάνοι. Συνέπεια αυτού είναι οτι ακόμη και σε ενδοχριστιανικές δικαστικές υποθέσεις, ο διάδικος που διαθέτει μουσουλμάνο μάρτυρα υπεράσπισης κερδίζει και την δίκη. Αν όμως ο χαμένος γινόταν μουσουλμάνος, η υπόθεσίς του ξαναδικαζόταν απο τον καδή (μουσουλμάνο δικαστή) και βεβαίως δικαιωνόταν. Ετσι πολλοί χριστιανοί εξισλαμίσθηκαν για λόγους δικαστικούς.

Επίσης φόνος χριστιανού απο μουσουλμάνο αποτελούσε απλή αστική υπόθεση με προστιμο (παραβίαση των όρων της Ντζιμά). Φόνος χριστιανού απο χριστιανό ήταν ποινικό αδίκημα και δικαζόταν απο χριστιανικό εκκλησιαστικό δικαστήριο. Ενω φόνος μουσουλμάνου απο χριστιανό δεν δικαζόταν καν, αλλά επέφερε την θανατική ποινη για τον χριστιανό φονέα.

Οι όροι της Ντζιμά σε συνδυασμό με την βαρύτατη φορολογία είχαν σαν συνέπεια τον εξισλαμισμό μεγάλων μαζών του πληθυσμού.

Μερικοί ασπάστηκαν τον Μουσουλμανισμό για να γλυτώσουν την πίεση αλλά και τις περιουσίες τους, πλην όμως παρέμειναν κρυπτοχριστιανοί. Στην αρχή η εκκλησία ευνόησε αυτό το φαινόμενο.

Περίπου έναν αιώνα μετά όμως, το φαινόμενο του κρυπτοχριστιανισμού περιορίστηκε αφού η εκκλησία το απέρριψε και προέβη σε αφορισμούς των κρυπτοχριστιανών. Ετσι οι κρυπτοχριστιανοί περνούν μία πραγματική τραγωδία, μη στηριζόμενοι απο κανέναν φορέα πλέον. Και αυτό ας μου επιτραπεί να πω, ισχύει μέχρι και σήμερα, γιατι υπάρχουν πολλοί κρυπτοχριστιανοί στην επικράτεια της σημερινής Τουρκίας, αλλά για όλους είναι άφαντοι. Η επίσημη δικαιολογία της τότε εκκλησίας για την αποκήρυξη των κρυπτοχριστιανών ήταν οτι οι κρυπτοχριστιανοί σε 2η και 3η γενεά συνήθως γινονταν οριστικά μουσουλμάνοι, πράγμα που δεν επαληθεύεται απο τις υπάρχουσες μαρτυρίες, αρα ίσως άλλες ήταν οι αιτίες…

Την Οθωμανική κατοχή οι χριστιανοί την εξέλαβαν ως θεία τιμωρία για τις αμαρτίες του (γι αυτό και πολλοί γίνονταν μουσουλμάνοι εξ αυτού του λόγου).

Στην συνέχεια η εκκλησίά διεκήρυξε οτι η κατοχή ήταν η ύστατη δοκιμασία προ της 2ας Παρουσίας, έτσι ώστε να κρατήσει τους πιστούς αφού η 2α παρουσία θεωρήθηκε οτι ήταν κοντά ! Ας μην προχωρήσω σε σχολιασμό τέτοιας νοοτροπίας !!!!!

Η Διοίκηση :

Ο Μωάμεθ Β’ σε θέματα διοίκησης, θέσπισε και τον νόμο της αδελφοκτονίας. Βάσει αυτού του νόμου, όποιος γινόταν Σουλτάνος έπρεπε να σκοτώσει όλα τα αρσενικά μέλη της οικογενείας του, εξαφανίζοντας έτσι την δυνατότητα διακδικήσεων του θρόνου.

Ο νόμος αυτός καταργήθηκε απο τον Σουλειμάν τον Μεγαλοπρεπή 1,5 αιώνα αργότερα. Αντικαταστάθηκε με άλλον νόμο, βασει του οποίου όλα τα αρσενικά μέλη της οικογενείας του Σουλτάνου κλείνονταν στα ανάκτορα εφ’ όρου ζωής.

Αυτό βέβαια σε περίπτωση θανάτου του Σουλτάνου εξασφάλιζε διαδοχή , πλην όμως ο νέος Σουλτάνος, κλεισμένος όλη του την ζωή στα ανάκτορα, δεν ήξερε τίποτε για διοίκηση, γενόμενος υποχείριο του Μεγάλου Βεζύρη….

Σημαντικό κέντρο εξουσίας επίσης, ήταν και η μητέρα του Σουλτάνου, η Βαλιντέ Σουλτάνα, η οποία είχε ακόμη και δική της στρατιωτική φρουρά. Η Αθήνα ήταν μάλιστα προσωπική της περιουσία. Η κυριαρχία της Βαλιντέ Σουλτάνας είναι τόσο ισχυρή που όταν ο πασάς των Αθηνών ο Τζιζαράκης θέλησε να ρίξει τις στήλες του ναού του Ολυμπίου Διός , οι Αθηναίοι διαμαρτυρήθηκαν στην Βαλιντέ Σουλτάνα και ο Τζιζαράκης πασάς αποκεφαλίστηκε επάνω στον στύλο που είχε προλάβει να γκρεμίσει….

Να ξεκαθαρίσουμε την διαφορά μεταξύ της Βαλιντέ Σουλτάνας που είναι η μητέρα του Σουλτάνου , απο την Βαλιντέ Χανούμ που είναι η 1η τη τάξει χανούμισα στο χαρέμι.

Η πορεία της αυτοκρατορίας σταμάτησε με την παύση της επέκτασής της τον 17ο αιώνα (ανεπιτυχής πολιορκία της Βιέννης) και αφού δεν υπήρχε πολεμική λεία για να συντηρεί το κράτος, άρχισε η σταδιακή φθορά της.

Το κράτος είναι τεράστιο και δύσκολο να διοικηθεί.

Ο στρατός, ενώ παλαιότερα ήταν ανίκητος, ξεπερνιέται απο τους προηγμένους τεχνολογικά στρατούς της Ευρώπης.

Μην έχοντας πολεμική λεία οι τοπικοί άρχοντες προσπαθούν να αναπληρώσουν την απώλεια εσόδων απο το εσωτερικό. Έτσι έδιναν μεν στον Σουλτάνο τον καθορισμένο φόρο, αλλά οι ίδιοι εισέπρατταν πολλαπλάσια για λογαριασμό τους.

Με αυτήν την κατάσταση δηλαδή, το κράτος τρεφόταν απο τις ίδιες τις σάρκες του!

Λόγω του οικονομικού μαρασμού, οι χριστιανικές κοινότητες μαραζώνουν.

Οι χριστιανοί μετακομίζουν στα νησιά και γίνονται ναυτικοί δεδομένου οτι το κράτος δίνει κίνητρα για δημιουργία εμπορικού στόλου, έτσι ώστε να συναγωνίζεται τους Ευρωπαίους.

Επειδή λοιπόν οι χριστιανοί είχαν δικαίωμα στο εμπόριο, αρκεί να πλήρωναν τους φόρους, φτιάχνουν πλοία και ειδικεύονται στο ναυτικό εμπόριο.

Γενικά πάντως, τους 2 πρώτους αιώνες τις Οθωμανοκρατίας , το χριστιανικό στoιχείο δοκιμάζεται σκληρά απο την φορολογική αφαίμαξη και μαραζώνει.

Η Εκκλησία:

Η εκκλησία κατα την Οθωμανοκρατία έχει διοικητική αυτονομία.

Κάποια ελπίδα αναγέννησης αναφύεται απο ορισμένους λειτουργούς της εκκλησίας και σε αυτήν την ελπίδα κοινωνοί είναι και μερικοί πατριάρχες (λίγοι όμως…).

Απο αυτούς τους λίγους πατριάρχες που προσπαθούν για την αναγέννηση του έθνους, σημαντικώτερος είναι ο Κύριλος Λούκαρις (1570 μ.χ.) που προωθεί τα θέματα της εκπαίδευσης μέσα απο τα εκκλησιαστικά κανάλια, αρχίζει να κατασκευάζει την Μεγάλη του Γένους Σχολή, μεταφράζει αρχαίους συγγραφείς κ.ο.κ.

Μέχρι τότε, οι πατριάρχες που διαδέχτηκαν τον Γεννάδιο (τον οποίο κάποια στιγμή οι Οθωμανοί εξεθρόνισαν αφού τους έκανε την δουλειά τους), ήσαν αγράμματοι και ασήμαντοι. Πολλές φορές ο πατριαρχικός θρόνος έμπαινε σε διαδικασία πλειστηριασμού και τον κέρδιζε κάποιος κοσμικός που δεν είχε κανένα προσόν πέραν του οτι πλειοδότησε σε οικονομική προσφορά, και αυτό έγινε επίτηδες για να μην δημιουργείται πρόβλημα στο Οθωμανικό κράτος.

Η προσπάθεια του Κυρίλου Λουκάρεως ενοχλεί το κράτος και τελικά όπως ήταν αναμενομενο, ο πατριάρχης καθαιρείται και εκτελείται ως υποκινητής επαναστάσεως.

Μετά τον Λούκαρη λοιπόν και την κατάληξή του, το πατριαρχείο για πολύ καιρό δεν δραστηριοποιείται σε αυτήν την κατεύθυνση, απο τον φόβο των Οθωμανών.

Αντίθετα, ο κατώτερος κλήρος αντιδρά στην μουσουλμανική εξουσία και οι παπάδες αποτελούν την εστία εθνικής συσπείρωσης και απο τον κατώτερο κλήρο βγαίνουν και οι λεγόμενοι νεομάρτυρες.

Σε αντίθεση με την γενική κατάσταση, το Άγιο Όρος δεν υπόκειται στους όρους της Ντζιμά και διατηρεί όλα τα προνόμοια που είχε επι Βυζαντίου. Απλά πληρώνει φόρους και κατα τ άλλα παραμένει απείραχτο ( οι λόγοι είναι οτι η Οθωμανική διοίκηση χρειάζεται τον χριστιανισμό για τους λόγους που έχουν ήδη αναφερθεί).

Η κοινότητα του Αγίου Όρους δεν έχει κοσμική εξουσία (έχει μόνο μοναστήρια), ούτε μεγάλη περιουσία, οπότε αν οι Οθωμανοί επενέβαιναν, θα δημιουργείτο μεγαλυτερη αντίδραση απο την προσδοκώμενη ωφέλεια που θα είχαν αν επενέβαιναν.

Οι Εβραίοι επίσης, ως μή αποτελούντες κίνδυνο για την αυτοκρατορία, ήσαν πιο κοντά στους μουσουλμάνους και δεν υπέφεραν ιδιαίτερα. Αντίθετα , λόγω έχθρας με τους χριστιανούς, συνεργάστηκαν με τους μουσουλμάνους και τελικά ήκμασαν και πλούτισαν κατα την Οθωμανοκρατία.

Παπική τιάρα η το σαρίκι του Τούρκου ;;;

Έχοντας εξετάσει τις συνθήκες ζωής των χριστιανών κατα την Οθωμανοκρατία , γεννάται το ερώτημα αν είχαν δίκιο η όχι, οι Βυζαντινοί ανθενωτικοί που ισχυρίζονταν οτι ήταν «καλύτερα το σαρίκι του Τούρκου απο την τιάρα του Πάπα». Για να απαντηθεί το ερώτημα χρειάζεται να εξεταστούν και οι συνθήκες υπο τις οποίες ζούσαν οι ορθόδοξοι (Έλληνες) στις Λατινοκρατούμενες περιοχές , ώστε να υπάρχει δυνατότητα σύγκρισης.

Στις Λατινοκρατούμενες λοιπόν περιοχές :

Η Παπική εξουσία δεν αναγνωρίζει κανενός είδους εξουσία στον πατριάρχη.

Δεν επιτρέπεται εκλογή ορθόδοξου επισκόπου και η εκκλησία διοικείται αποκλειστικά απο τους καθολικούς.

Τα δικαιώματα των ορθοδόξων καταπατώνται πολύ περισσότερο στις καθολικοκρατούμενες περιοχές, παρά στις Οθωμανοκρατούμενες.

Ανώτερη τάξη αποτελούν μόνο οι καθολικοί. Μόνο πολύ αργότερα (1600 μ.χ.) άρχισαν να εγγράφονται Έλληνες στο libro d’ oro , αλλά και αυτό έγινε για να μπορούν να τους στρατολογούν.

Ο Φράγκος είναι πολιτισμένος, επομένως γοητευτικός σε σχέση με τον Οθωμανό, άρα παρασύρει Έλληνες σε εθελούσια προσχώριση στον καθολικισμό.

Όμως υπο μορφήν αντιλόγου πρέπει να επισημανθεί οτι :

Οι Ελληνες υπο τους καθολικούς είναι κοντά στην Αναγέννηση. Μπορεί να είναι πτωχοί και καταπιεσμένοι, αλλά πολιτιστικά είναι πολύ πιο προηγμένοι απο τους απομονωμένους Οθωμανοκρατούμενους.

Είναι πιο εύκολο ένας Έλληνας να «Φραγκέψει» απο το να «τουρκέψει» γιατι «όποιος τουρκεύει χάνεται οριστικά».

Συνεχίζοντας την επισκόπηση της καθημερινότητας στην Οθωμανική αυτοκρατορία, παρατηρείται μαζικό κύμα φυγής απο τα κατακτημένα εδάφη, σχεδόν αμέσως με την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως. Ακόμη και προ της πτώσεως υπήρχε τάση φυγής απο την παρακμάζουσα αυτοκρατορία, ιδιαίτερα μετά την ήττα των Σέρβων απο τους Τούρκους στην μάχη του Κοσσυφοπεδίου το 1390 μ.χ.

Η μετανάστευση κατευθύνεται προς τα βόρεια Βαλκάνια δηλ. την σημερινή Ρουμανία, όπου ισχυροποιούνται οι ήδη υπάρχουσες απο την αρχαιότητα Ελληνικές κοινότητες στην Μολδοβλαχία.

Κύμα μετανάστευσης παρατηρείται και προς την Μ.Ασία και τον Πόντο αφού ο Πόντος δεν είχε κατακτηθεί ακόμη. Κατακτήθηκε βεβαια λίγο αργότερα, το 1461 .

Άλλο κύμα μετανάστευσης παρατηρήθηκε προς τα Ιόνια νησιά και απο εκεί πολλοί διεκπεραιώθηκαν στην Ιταλία.

Κυρίως μεταναστεύουν οι λόγιοι οι οποίοι και αποτελούν τον κύριο παράγοντα της Αναγέννησης στην Δύση, μεταφέροντας τον πολιτισμό.

Στην θάλασσα :

Επειδή οι Οθωμανοί δεν έχουν καθόλου καλές επιδόσεις στην ναυτιλία, ακμάζει η πειρατεία (Αλγερίνοι Μπαρμπερίνοι, Φράγκοι , Έλληνες αλλά και τοπικοί ηγεμόνες).

Τα νησιά και οι παράκτιες πόλεις υποφέρουν απο την πειρατεία και μεταφέρουν το οικιστικό τους κέντρο στα πιο ορεινά (παρατηρείται πολύ αυτό το φαινόμενο στα Κυκλαδονήσια όπου οι πρωτεύουσες είναι στα ορεινά μέρη).

Ο πιο φημισμένος πειρατής της εποχής είναι ο Αλγερινός Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα , τον οποίο αφού δεν μπορούν να εξουδετερώσουν οι Οθωμανοί τον εξαγοράζουν και τον κάνουν Καπουδάν πασά (αρχιναύαρχο). Ετσι ο Μπαρμπαρόσα προσχωρεί με όλο τον στόλο του στο Οθωμανικό ναυτικό. Σαν αποτέλεσμα αυτής της προσχώρησης ισχυροποιείται ο στόλος και υποχωρεί η πειρατεία, βελτιώνοντας το εμπόριο. Έτσι παρατηρείται άνθησις του εμπορίου απο το μέσον του 16ου μ.χ. αιώνος.

Ενα παράπλευρο αποτέλεσμα απο την πειρατεία είναι οτι οι Έλληνες κατέληξαν να έχουν αποκτήσει γυρω στον 18ο αιώνα πολλά πλούτη (που αργότερα χρησίμευσαν στην Επανάσταση).

Συμπληρώνοντας την αναφορά μας σε αυτήν την πολύ δύσκολη για τον Ελληνισμό εποχή, ας αναφέρουμε και κάποια ακόμη στοιχεία.

Το 1601 μ.χ. εγκαθίσταται μόνιμα το πατριαρχείο στην συνοικία Φανάρι της Κωνσταντινουπόλεως, ενω μέχρι τότε δεν είχε κάποια μόνιμη έδρα.

Έτσι αρχίζει να συγκεντρώνει γύρω του το Ελληνικό στοιχείο που παράλληλα έχει ακμάσει. Είναι οι Φαναριώτες που θα τους συναντήσουμε αργότερα στην Ιστορία, είτε με θετική , είτε με αρνητική συνεισφορά στο γένος.

Γενικά όσο περνά ο καιρός και σταματά η εξάπλωσις του Οθωμανικού κράτους η κατάστασις στο εσωτερικό ηρεμεί σχετικά και δίνεται η ευκαιρία στην οικονομία να αναπτυχθεί. Οι Έλληνες καταλαμβάνουν ακόμη και τις ύψιστες θέσεις στο κράτος, φτάνοντας ακόμη και στην 3η τη τάξει θέση μετά τον Σουλτάνο και τον Μεγάλο Βεζύρη.

Τον 17ο αιώνα οι Βεζύρηδες ισχυροποιουνται πολύ (με κύριους εκπρόσωπους την Αλβανικής καταγωγής οικογένεια των Κιοπρουλήδων) και αντίστοιχα η ισχύς του Σουλτάνου παρακμάζει.

Στην Ελληνική ύπαιθρο, εκτός απο την γεωργία, αρχίζει να ακμάζει και το εμπόριο και η βιοτεχνία (πάντα απο τους χριστιανούς, δεδομένου οτι οι Οθωμανοί δεν δουλεύουν και απλά συλλέγουν τους φόρους).

Δημιουργείται λοιπόν η ανάγκη των συντεχνιών (τουρκική λέξη «ισνάφ» που κατέληξε παρεφθαρμένο στο γνωστό «σινάφι»).

Οι συντεχνίες εκτός από τα επαγγελματικά συμφέροντα προάσπιζαν πολλάκις και τα συμφέροντα της κοινότητός τους (δημιουργώντας έτσι πυρήνες). Προβαίνουν μάλιστα και σε αγαθοεργίες προς την κοινότητα και την εκκλησία.

Το αποτέλεσμα της δημιουργίας και της δράσης των συντεχνιών, είναι οτι ο Ελληνισμός παραμένει οργανωμένος και μάλιστα με παγιωμένη ιεραρχία . Χαρακτηριστικά έχουμε : Πρωτομάστορας που εξελέγετο απο τους μαστόρους, μάστορες / μαγαζάτορες , καλφάδες / τεχνίτες , τσιράκια / βοηθούς και τέλος τα μαθητούδια) .

Αυτή η ιεραρχία και η οργάνωση θα αποδειχθεί εξαιρετικά σημαντική αργότερα κατα την Επανάσταση.

Κατα τα πρότυπα των συντεχνιών των βιοτεχνών και εμπόρων, οι αγρότες οργανώνονται και αυτοί σε Συνεταιρισμούς , σε πιο χαλαρή οργάνωση όμως και με οχι τόσο πλεονεκτική θέση όσο οι συντεχνίες).

Γενικώς όσο αδυνατίζει η ισχύς του Σουλτάνου και αντίστοιχα ισχυροποιείται η θέσις του Βεζύρη, αυτός χρειάζεται τον «Δραγουμάνο» , δηλ. διερμηνέα (ένας διερμηνέας της Υψηλής Πύλης και ένας διερμηνέας του στόλου). Οι διερμηνείς είχαν καίριες οργανωτικές πρωτοβουλίες. Η θέσις του Μεγάλου Δραγουμάνου απο τον 17ο αιώνα περιέρχεται στα χέρια των Ελλήνων. Επίσης στα χέρια των Ελλήνων έρχεται και το αξίωμα του Βοεβόδα της Μολδοβλαχίας.

Η καρδιά της Ελλάδας αρχίζει σιγά σιγά να βρίσκει σφυγμό!

Αυτή λοιπόν ήταν (συνοπτικά πάντα) η εικόνα της κοινωνικής, θρησκευτικής, εμπορικής ζωής των χριστιανών κατα την Οθωμανοκρατία.

Για το ΣΑΛΑΜΙΝΙΩΝ ΒΗΜΑ

Μάνος Κιλημάντζος

https://www.youtube.com/channel/UC0wk2ge3sheyTkgpAkeBang

YouTube