Προσεγγισεις βιώσιμης κινητικοτητας για την πόλη της Ζακύνθου".

 Το όλο σύστημα συνοδεύτηκε από μια πολιτική μείωσης του κόστους κατασκευής μέσω των παρακάτω μέτρων:

• Οι εισαγωγές κατασκευαστικών υλικών χωρίς δασμούς,

• Η παραγωγή υλικών τοπικά και χρήση καινοτόμων δομικών στοιχείων για τη μείωση του κόστους,

• Η υιοθέτηση προκατασκευασμένων ξύλινων οικιών (κυρίως από τη Φιλανδία και την Ανατολική Γερμανία)

• Η παροχή έτοιμων οικοδομικών σχεδίων (δηλαδή πυρήνων αστικών και αγροτικών κτισμάτων) για την ανέγερση καταστημάτων και οικιών .

Το λεγόμενο σπίτι της «αρωγής» είναι ένα πολύ συνηθισμένο κτίσμα που υπάρχει αρκετά στην πόλη της Ζακύνθου και μέχρι σήμερα. Έγινε βάσει των τύπων που παρέχονταν από το τότε Υφυπουργείο Ανοικοδόμησης. Έχει κάτοψη τετραγωνικού σχήματος 8 x 8 ή 8 x 10 με απόλυτη συμμετρία και περιλαμβάνει 4 δωμάτια (καθημερινό, μαγειρείο-κουζίνα, 2 υπνοδωμάτια ) και οι χώροι υγιεινής (λουτρό) κτίζονται στον ακάλυπτο του οικοπέδου.

Υπήρχαν και περιπτώσεις όπου επρόκειτο για μετατιθέμενο (μεταφερόμενο) αγροτικό προς ανοικοδόμηση οικισμό. Ο νομάρχης εκτιμώντας «τας ειδικάς ανάγκας δι' έκαστον τον δικαιούχων τούτων περιστάσεις» μπορούσε να επιτρέψει την ανέγερση της οικοδομής σε άλλο δήμο ή κοινότητα. Ίσως έτσι εξηγείται και η πίεση που αναπτύχθηκε από σεισμοπαθείς των αγροτικών περιοχών οι οποίοι διεκδικούσαν δικαίωμα ανοικοδόμησης σε κεντρικούς οικισμούς και πόλεις (και κυρίως στην πόλη της Ζακύνθου).

Η ενίσχυση των ιδιοκτητών γης στην πόλη σε σχέση με αυτούς της υπαίθρου ήταν βασική προτεραιότητα του νόμου. Οι ιδιοκτήτες γης της υπαίθρου δικαιούνταν αρωγή μόνο για ένα ακίνητο, ανεξάρτητα από τον αριθμό ακινήτων που κατείχαν και τα οποία υπέστησαν καταστροφές, ενώ οι δικαιούχοι της πόλης έλαβαν αρωγή για όλα τα ακίνητα τους. Είναι σαφής η πρόθεση να διευρυνθεί η κατηγορία των δικαιούχων στην πόλη.

Μια ακόμα ενασχόληση του νομοθέτη μέσα από το σύστημα τη αρωγής ήταν η οριστική επιστροφή και η επανεγκατάσταση αυτών που είχαν απομακρυνθεί από τα σεισμόπληκτα νησιά, τον πρώτο καιρό που με την καταστροφή έχασαν τη στέγη τους. Μέχρι την ολοσχερή εξόφληση της αρωγής και την περάτωση των εργασιών ανοικοδόμησης οι ανεγειρόμενες οικοδομές δεν επιτρέπονταν να χρησιμοποιηθούν από άλλους εκτός από τους δικαιούχους και τα μέλη των οικογενειών τους.

Σε πρώτο στάδιο, έγινε αναδασμός της γης στην περιοχή της πόλης της Ζακύνθου, και οι καινούριοι οικοδομήσιμοι χώροι σύμφωνα με το εκπονούμενο ρυμοτομικό παραχωρούνταν στους παλιούς ιδιοκτήτες. Με βάση το εκπονούμενο ρυμοτομικό σχέδιο της κάθε έκτασης, οι οικοδομήσιμοι χώροι διαιρούνται σε οικόπεδα τα οποία παραχωρούνταν στους παλαιούς ιδιοκτήτες.

Για τους ιδιοκτήτες των ακινήτων στους οποίους τα περιληφθέντα ακίνητα είχαν έκταση μικρότερη από πενήντα τετραγωνικά μέτρα δεν παραχωρούνταν νέα οικόπεδα αλλά απαλλοτριώνονταν καταβάλλοντας τους την αντίστοιχη αξία απαλλοτρίωσης. Δόθηκε όμως η δυνατότητα, ως εναλλακτική λύση, στους εν λόγω ιδιοκτήτες αντί της απαλλοτρίωσης να τους παραχωρούνται οικόπεδα υπό καθεστώς συνιδιοκτησίας. Επιπλέον, ως περαιτέρω παραχώρηση προς τους ιδιοκτήτες γης, δόθηκε και η δυνατότητα παρέκκλισης από την ισχύουσα αρτιότητα, αλλά και η απόδοση προς χρήση κοινόχρηστων χώρων σε ημιδιωτική εκμετάλλευση.

Οι παραπάνω διατάξεις συντελούν στη δημιουργία μιας ιδιαίτερα σύνθετης διαδικασίας αναδασμού, με σωρεία επιμέρους πράξεων, που είχε ως αποτέλεσμα τη διαμόρφωση ενός σύνθετου εγγείου αποθέματος (με μεγάλο αριθμό συνιδιοκτησιών και πολυτεμαχισμού) στη μεγαλύτερη έκταση των πληγεισών αστικών περιοχών και ίσως ενός προβληματικού υπόβαθρου να δεχτεί τις μεταγενέστερες μεταβολές κυρίως των δεκατιών του 1960 και 1970.

Χαρακτηριστικό της αλλαγής στην ιδιοκτησία ήταν πως ενώ προσεισμικά η Ζάκυνθος είχε περί τις 70 εκκλησίες, ενώ μετασεισμικά υπάρχουν γύρω στις δεκαπέντε. (Ν. Κονόμος, 1983). Σκοπός του διατάγματος ήταν η αναδιάρθρωση του οικιστικού δικτύου, με βάση μια εκσυγχρονιστική λογική με σκοπό την δημιουργία όσο το δυνατόν μεγαλύτερων οικιστικών συγκεντρώσεων.

Η πολεοδομική μορφή της πόλης διατηρήθηκε περίπου ίδια με την μορφή της πόλης πριν το '53 καθώς διατηρήθηκε το παλιό οδικό δίκτυο, τα δημόσια κτίρια ξαναχτίστηκαν στην ίδια θέση. Η λογική του ρυμοτομικού σχεδίου της πόλης παρέμεινε ίδια, ένας ή δύο δρόμοι διαπλατύνθηκαν και μερικά ανήλιαγα καντούνια καταργήθηκαν. Η μεγάλη πλατεία που είχε φτιαχτεί προς τιμή του εθνικού μας ποιητή Διον. Σολωμού παρέμεινε άθικτη.

Αξιοσημείωτο επίσης είναι σε βασικούς οδικούς άξονες τέθηκαν υποχρεωτικά οι τοξωτές στοές. Φυσικά οι άξονες προσεισμικά που διέθεταν στοές ήταν πολύ περισσότεροι στην προσεισμική πόλη. Στο νέο σχεδιασμό ο παραλιακός δρόμος, ο παράλληλος κεντρικός και δύο κάθετοι έγιναν με στοές. Ίσως να είναι και το μοναδικό στοιχείο που θυμίζει την παλιά πόλη.

Γενικά, η αρχική σκέψη για το πολεοδομικό ήταν να μείνει τυπικά ίδιο με το παλαιό. Και όμως ο βασικός ιστός παρέμεινε ίδιος. Όμως, έγιναν λάθη αρκετά (κυρίως κλίμακας ή σχημάτων) με αποτέλεσμα να υπάρχουν σημεία όπου το νέο πολεοδομικό αποκλίνει από το παλιό. Οι πλατείες και τα πλατώματα της προσεισμικής Ζακύνθου «φαγώθηκαν» από τον αναδασμό. Για παράδειγμα η παλιά Ζάκυνθος είχε αρκετές τριγωνικές πλατείες που τώρα δεν υπάρχουν με αποτέλεσμα οι ελεύθεροι χώροι να συρρικνωθούν. Και αυτό γιατί οι δικαιούχοι οικοπέδων στη πόλη βρέθηκαν να είναι πολλοί και δόθηκε έμφαση περισσότερο στην απόδοση σωστών σχημάτων στις ιδιοκτησίες σε βάρος του δημόσιου χώρου

Ελάχιστες πλατείες όπως η Πλατεία Αγίου Μάρκου, διατηρήθηκαν. Έχασαν, όμως, τον ''αέρα'' και τη φυσιογνωμία που είχαν άλλοτε, ακριβώς επειδή αφανίστηκε για πάντα το σκηνογραφικό πλαίσιο των αλλοτινών κτισμάτων τους. Για τα κτίρια δεν ελήφθη η παραμικρή πρόνοια. Έτσι υπάρχουν πολεοδομικά στοιχεία όπως τριγωνικές πλατείες, ή πλατωμάτα, που προσεισμικά δημιουργήθηκαν για να δεχθούν ορισμένα κτίρια. Έγιναν πιο χαμηλά κτίρια, έως 2 ορόφους με μικρό ύψος σε κάθε όροφο βάση των τυπολογιών που δόθηκε από το υπουργείο. Η αλλαγή των υψών των κτιρίων αλλά κυρίως και η φτώχεια των προσόψεων, άλλαξαν τελείως τον χαρακτήρα των δρόμων.

Σύμφωνα με τον καθηγητή κ. Ζήβα, κρίθηκε να γίνει μια τακτοποίηση του υπάρχοντος πολεοδομικού, να ενοποιηθούν τετράγωνα και να διαπλατυνθούν στενοί δρόμοι, με αποτέλεσμα να κακοποιηθεί στην πραγματικότητα το πολεοδομικό της πόλης. Ο Καθηγητής έδωσε ένα παράδειγμα πολεοδομικής αλλοίωσης για να αποδείξει ότι οι απολύτως συνδεδεμένες έννοιες της πλατείας, του δρόμου και του κτιρίου με τον νέο σχεδιασμό και τις αλλαγές, κατέληξαν να μην συνδέονται μεταξύ τους.

Στη νότια πλευρά της πόλης της Ζακύνθου, στη συνοικία του Άμμου, βρίσκεται ο μεγαλοπρεπής Ι.Ν. της Παναγίας Φανερωμένης. Ο ναός, καταστράφηκε με τους σεισμούς του 1953, αλλά ανοικοδομήθηκε με τα ίδια υλικά και κρατώντας το παλιό καμπαναριό του, που δεν κατέρρευσε. Η τριγωνική πλατεία της Φανερωμένης αποτελούσε ένα ωραίο παράδειγμα μεσαιωνικής πλατείας, με την μία πλευρά διακοσμημένη από την βορεινή όψη της εκκλησίας και του καμπαναριού, ενώ τις άλλες δύο πλευρές της πλατείας αποτελούσαν οι απλές προσόψεις μικρών μονώροφων ή διώροφων σπιτιών, έτσι που η πλουσιότατη πρόσοψη της εκκλησίας να αναδεικνύεται και να κυριαρχεί. Η τοποθέτηση της εκκλησίας και του καμπαναριού δεν έγινε τυχαία. Έγινε απλώς με άλλα αισθητικά κριτήρια από τα δικά μας. Είναι φανερό πως οποιαδήποτε αλλαγή του σχήματος της πλατείας, και πολύ περισσότερο της θέσης της εκκλησίας μέσα σ' αυτήν, θα προδώσει το πνεύμα του αρχιτέκτονα και του έργου και θα καταστρέψει την εντύπωση. Εν τούτοις, η πλατεία υπέστη ανεπανόρθωτη αλλοίωση σχήματος και ο ναός βρέθηκε ξαφνικά κτίριο περίβλεπτο και περίτεχνο από όλες τις πλευρές, πράγμα τελείως αδικαιολόγητο από αυτή την αρχιτεκτονική του έργου.

ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΠΛΑΤΥΠΟΔΗ: ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ. ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ ΔΟΜΗΜΕΝΟΣ ΧΩΡΟΣ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΗΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ, ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΕΙΟ ΠΟΛΙΤΕΧΝΕΙΟ, 2020

.

[ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ:

- Η ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗ ΠΡΟΣΕΙΣΜΙΚΑ

- Η ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗ ΜΕΤΑΣΕΙΣΜΙΚΑ

- Η πλατεία της Φανερωμένης στην προσεισμική και την μετασεισμική της μορφή Πηγή: Ζήβας Δ., Η Αρχιτεκτονική της Ζακύνθου από τον 18ο μέχρι τον 19ο αιώνα, Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Αθήνα 2002]

Βασικό ρόλο στο έργο της ανοικοδόμησης έπαιξαν τα δημόσια κτίρια. Τα κτίρια αυτά όπου κατασκευάστηκαν για τη στέγαση των δημόσιων υπηρεσιών του νησιού, είναι πολύ σημαντικά για την διατήρηση της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της Ζακύνθου. Η αρχή πάνω στην οποία βασίστηκαν οι μελέτες ήταν η διατήρηση του αρχιτεκτονικού ρυθμού και η δημιουργία κτιρίων, χώρων και προοπτικών που να θυμίζουν την προσεισμική Ζάκυνθο.

Οι αρχιτεκτονικές μελέτες όλων των δημοσίων κτιρίων εκπονήθηκαν από τη Δ/νση Ε4 του Υφυπουργείου Ανοικοδομήσεως με Διευθυντή τον Φ. Ζούκη. Τα σημαντικότερα από αυτά που κατασκευάστηκαν τότε είναι το Δημαρχείο, η Βιβλιοθήκη, το Δικαστικό Μέγαρο, το Διοικητήριο, το κτήριο της Χωροφυλακής, το Λιμεναρχείο, το Μητροπολιτικό Μέγαρο, το Μοναστήρι του Αγ. Διονυσίου και το Μουσείο. Έτσι επιτεύχθηκε η δημιουργία ενός Διοικητικού Κέντρου. Τα κτήρια αυτά δίνουν το μέτρο της συνειδητής πρόθεσης του τονισμού της σχέσης με το παρελθόν και βεβαίως τον βαθμό της επιτυχίας της όλης αυτής προσπάθειας.

Ένα βασικό χαρακτηριστικό την περίοδο αυτή συνιστά η αντίθεση ανάμεσα στα δημόσια κτήρια (με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική) και στα ιδιωτικά. Στην περίπτωση των ιδιωτικών κτισμάτων, η κατασκευή των λεγόμενων «σπιτιών αρωγής» βάσει των αρχιτεκτονικών τύπων που προήλθαν από το υφυπουργείο ανοικοδόμησης, παρατηρείται μια τάση λιτότητας και έλλειψης αρχιτεκτονικής φροντίδας , που άλλωστε ήταν λίγο δύσκολο να απαιτεί την δύσκολη εκείνη εποχή. Η αντίθεση αυτή στον αστικό χώρο της πόλης είναι πολύ έντονη μέχρι και σήμερα όπου διατηρούνται πολλά κτίσματα από την εποχή της Ανοικοδόμησης.

.

[...]είχαμε αναφέρει την σημασία του ρόλου των ευγενών και των μεγάλων οικογενειών της Ζακύνθου (οι «κόντηδες») στον κοινονικοπολιτικό ιστό της προσεισμικής Ζακύνθου. Μετά τους σεισμούς του '53, σχεδόν όλες αυτές οι οικογένειες έφυγαν από το νησί για πάντα χωρίς να επιστρέψουν ποτέ. Οι μεγάλες ιδιοκτησίες τους στην ύπαιθρο ακόμα και μέσα στην πόλη, κατακερματίστηκαν. Οι ευγενείς της Ζακύνθου μέσα από την απουσία τους πλέον δεν έχουν κανένα ρόλο στο πολιτικό γίγνεσθαι του νησιού, όπως άλλοτε συνέβαινε.

Η ιστορία από τη στιγμή της καταστροφής του '53 έμοιαζε «ανοιχτή» και το περιβάλλον ήταν εντελώς κενό και προκαλούσε σε νέα οργάνωση του αστικού χώρου. Από την ώρα των ερειπίων και την πρώτη στιγμή της καταστροφής, η πόλη αυτή που οι ευγενείς την είχαν εξουσιάσει, χάθηκε σε μια στιγμή. Ο αστικός χώρος βίαια και σπασμωδικά «είχε αλλάξει χέρια». Ο νέος χώρος που δημιουργήθηκε επέτρεπε την εγκαθίδρυση των νέων συμβόλων της πολιτικής και ιδεολογικής εξουσίας: η ανοικοδομημένη πόλη δεν ήταν ίδια με την πόλη του χθες, όσο και αν η αρχιτεκτονική και ο πολεοδομικός ιστός παρέπεμπε στην προσεισμική πόλη. Τα σύμβολα των ευγενών γκρεμίστηκαν. Η νέα πόλη έκρυψε στα θεμέλια της την ακύρωση της πόλης των ευγενών. Η κοινωνική μεταβολή είχε επέλθει αφού η νέα πόλη έγινε η πόλη των αστών. Η βίαιη καταστροφή δεν γκρέμισε μόνο τον αρχιτεκτονικό κόσμο των ανώτερων στρωμάτων αλλά επιβεβαίωσαν και το τέλος της ευγένειας.

Ο οικοδομικός όγκος της πόλης στην πλειονότητα του αμέσως μετά την ανοικοδόμηση ήταν οι κατοικίες αρωγής. Η απομάκρυνση των ευγενών από το νέο δομημένο χώρο απέδειξε το νόημα της «απελευθέρωσης» των λαϊκών στρωμάτων. Η πόλη για πρώτη φορά στην ιστορία του νησιού ήταν δική τους τώρα.

.

Στο έργο που προγραμματίσθηκε να εκτελεσθεί, τα 3 νησιά που επλήγησαν από την καταστροφή δεν έτυχαν «ίσης μεταχείρισης». Η ανοικοδόμηση της πόλης της Ζακύνθου έθεσε ένα πολύ κρίσιμο ερώτημα. Πως θα έμοιαζε η νέα πόλη; Τι προσδοκούσαν οι κάτοικοι; Πολύ γρήγορα το αίτημα που διατυπώθηκε και εκφράστηκε από τους εκπροσώπους του νησιού ήταν «Θέλουμε τη Ζάκυνθο που είχαμε, μια πόλη που να μας θυμίζει την πόλη που χάσαμε». Είναι φανερό πως η αντίδραση των κατοίκων της Ζακύνθου ήταν η αντίδραση ανθρώπων που δεν ήθελαν να αποδεχτούν την ξαφνική καταστροφή του περιβάλλοντος τους, ελπίζοντας σε μια αποκατάσταση ή έστω υποκατάσταση από κάτι ανάλογο. Αίτημα κατά βάση ουτοπικό αλλά αίτημα βαθύτατα ανθρώπινο.

To νησί σε γενικές γραμμές δεν «εκμεταλλεύτηκε» την καταστροφή για να σχεδιαστεί από την αρχή και να καλύψει προηγούμενες ελλείψεις. Η Ζάκυνθος, έχοντας το εντονότερο και πιο ενδιαφέρον «τοπικό χρώμα», μια πιο ιδιάζουσα και ενοποιημένη αρχιτεκτονική, άξιζε μια ανοικοδόμηση ας πούμε ιστορική. Με άλλα λόγια η αρχή ήταν πως τόσο η πολεοδομία της νέας πόλης όσο και τα σπίτια της και τα Δημόσια κτίρια που θα κατασκευάζονται θα έπρεπε να θυμίζουν την παλιά προσεισμική Ζάκυνθο με το βενετσιάνικο ρομαντικό άρωμα. Έτσι, εκτός από τη διατήρηση της πολεοδομικής δομής της πόλης, επιχειρήθηκε να δοθεί στην ανοικοδόμηση των κτιρίων της Ζακύνθου μια αρχιτεκτονική που θα αποκαθιστούσε κάποια συνέχεια με τη χαμένη προσεισμική πόλη.

Η μορφή της σημερινής πόλης της Ζακύνθου επιβιώνει την ιστορία της πολεοδομικής της εξέλιξης των τελευταίων πέντε αιώνων. Έτσι, η Στράτα Μαρίνα, η Πλατεία Ρούγα, η Πλατεία Σολωμού και η Πλατεία Αγίου Μάρκου, το πλάτωμα της Φανερωμένης, τα δέντρα του Άμμου, ο Άγιος Λάζαρος βρίσκονται πάντα στη θέση τους και εξακολουθούν να αποτελούν τοπόσημα της πόλης, της νέας όπως και της παλιάς. Ίσως, δεν μπορούσε να γίνει και διαφορετικά από τη στιγμή που τα φυσικά όρια είναι τόσο καθοριστικά, από τη στιγμή που οι ίδιοι οι κάτοικοι και οι τοπικοί άρχοντες απαιτούσαν την ανασύσταση της πόλης τους, του αστικού τους περιβάλλοντος που τόσα σήμαινε για αυτούς. Η μορφή της σημερινής πόλης, τόσο η πολεοδομική, όσο και σε κάποιο βαθμό η αρχιτεκτονική, είναι αποτέλεσμα αυτής ακριβώς της απαίτησης να συνδεθεί η καινούρια πόλη με την παλιά, να μεταφέρει στη σημερινή εποχή και να θυμίζει το σημαντικό από κάθε άποψη παρελθόν της, να αποτελεί συνέχεια της παλιάς, όσο αυτό θα ήταν ανθρωπίνως δυνατόν υπό τις εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες που δημιούργησε ο σεισμός του 1953, όσο ήταν δυνατόν να το επιτρέψουν οι γενικότερες συνθήκες της εποχής.

Αξίζει να τονίσουμε ότι η αρχιτεκτονική «αποκατάσταση» έγινε μόνο διαμέσου των δημόσιων κτιρίων της πόλης και κάποιων ιδιαίτερων πολεοδομικών στοιχείων (στοές, διατήρηση του γενικού σχεδίου πόλης). Η ανέγερση των ιδιωτικών κτιρίων και επειδή πίεζε ο χρόνος για άμεση στέγαση των κατοίκων έγινε με προχειρότητα κάνοντας περισσότερο την πόλη πιο λαϊκή σε σχέση με την προσεισμική. Τα δημόσια κτήρια με τον «ιστορικό» χαρακτήρα και η διατήρηση του πολεοδομικού σχεδίου δεν στάθηκαν αρκετά για να ξαναβρεί ο Ζακυνθινός κάτοικος τους δεσμούς του με την προσεισμική, χαμένη πλέον πόλη του.

Κατάφερε όμως η Ζάκυνθος, μέσα σε πέντε χρόνια μετά την καταστροφή, να ξαναζεί και πάλι, ανοικοδομημένη στο μεγαλύτερο ποσοστό της. Έλληνες Τεχνικοί βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή του αγώνα και προσέφεραν την δουλειά τους μέσα σε μιαν ατμόσφαιρα βιασύνης, προχειρότητας, αντιδικίας, αλληλοσυγκρουόμενων αιτημάτων και συμφερόντων, ελλείψεως ενός ενιαίου και κατευθυντηρίου προγράμματος και υπό την πίεση παραγόντων ξένων προς την τεχνική, που δεν μπόρεσαν να συλλάβουν το θέμα στην συνολική του μορφή. (Ζήβας, 1959)

Σήμερα, που βρισκόμαστε 70 χρόνια μετά, ο χρόνος είναι αρκετός που πέρασε ώστε να μπορούμε να αξιολογήσουμε αν η απόφαση που πάρθηκε για την ανοικοδόμηση ήταν σωστή ή όχι. Πέτυχε, άραγε, και σε ποιο βαθμό, το εγχείρημα αυτής της ανασύστασης, της διατύπωσης μιας ανάμνησης, της μεταφοράς κάποιων ιστορικών μορφών στη σημερινή πόλη;

Η ανοικοδόμηση έγινε «αψυχολόγητα, πρόχειρα, άπονα, βεβιασμένα, . Η αντιμετώπιση της καταστροφής από το κράτος έγινε χωρίς συνείδηση για την συνέχεια του χαμένου πολιτισμού. Η Ζάκυνθος, μπορεί μέσα σε πέντε χρόνια μετά την καταστροφή να είχε πάρει την καινούρια της μορφή, αλλά 70 χρόνια μετά την καταστροφή αγωνίζεται ακόμα και φιλοδοξεί να κρατήσει ζωντανή τη σχέση της με την πόλη που χάθηκε, να ενσωματώσει όσα στοιχεία διασώθηκαν από την καταστροφή και τον χρόνο που πέρασε έως σήμερα και να διαμορφώσει τον δικό της ιδιότυπο χαρακτήρα.

Παρ' όλα αυτά, οι λάθος χειρισμοί των πρώτων ημερών μετά την καταστροφή και η καταστροφική επέλαση των κρατικών μπουλντοζών είχαν σαν αποτέλεσμα την μετατροπή όλων των εναπομεινάντων ερειπίων σε μπάζα, με αποτέλεσμα να μην έχει διασωθεί τίποτα αυθεντικό από την παλιά πόλη. Έτσι, η μόνη επιλογή ήταν η ανασύσταση, η αναδιατύπωση μιας ανάμνησης, μεταφέροντας στοιχεία του παρελθόντος στην σημερινή πόλη. Ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα της ανοικοδόμησης του νησιού ήταν πως την περίοδο που συνέβη η καταστροφή, το ελληνικό κράτος δεν είχε αφενός τις υποδομές αφενός να διαχειριστεί την καταστροφή σε επίπεδο ανθρωπιστικό (δηλαδή να συνδράμει τους πληγέντες) και αφετέρου την τεχνογνωσία για να εκτιμηθεί η συμβολή του σχεδιασμού στην προσπάθεια της ανοικοδόμησης.

Γενικά, η μίμηση μορφών παλαιότερων με μέσα σύγχρονα είναι ένα έργο καταδικασμένο και θα έπρεπε να απαντήσουμε πως η αρχή που τέθηκε ήταν λανθασμένη. Όμως η σκέψη αυτή θα ήταν άδικη για τα κτίρια που χάθηκαν, τις εκκλησίες και τα καμπαναριά, τις πλατείες και τους δρόμους. Γιατί στην Ζάκυνθο υπήρχαν κτίσματα αξιόλογα, που και μετά το σεισμό ακόμα μπορούσαν να διατηρηθούν ή να αναστηλωθούν και να εξακολουθήσουν τη ζωή τους.

Υπάρχουν πολλά ερωτήματα που θα μπορούσαν σήμερα να διατυπωθούν. Για παράδειγμα:

- Ήταν πράγματι αναγκαίο να μεταβληθούν σε μπάζα όλα τα ερείπια της πόλης;

- Ήταν ολόκληρη η πόλη άξια διατηρήσεως ή αναστηλώσεως;

Σε όλη την έκταση της ασφαλώς όχι, υπήρχαν όμως ενότητες πολεοδομικές και αρχιτεκτονικές που άξιζαν να διατηρηθούν. Δεν βρέθηκε κανείς να καθοδηγήσει τις στρατιωτικές μπουλντόζες, και τα φορτηγά της εργολαβικής εταιρείας που είχε αναλάβει την αποκομιδή των μπαζών. Στην φωτογραφία απεικονίζεται η εκκλησία των Αγίων Πάντων, ένα χρόνο μετά την καταστροφή, ακέραιη σε μεγάλο βαθμό. Ό,τι απέμεινε πάση θυσία εξαφανίστηκε και κατεδαφίστηκε για χάρη της νέας πόλης που επρόκειτο να χτιστεί. Τίποτα αυθεντικό δεν μπορούσε να διασωθεί, εκτός από 3 εκκλησίες.

Ας θυμηθούμε το παράδειγμα της Βαρσοβίας ή του Μονάχου. Διατηρώντας και αναστηλώνοντας ό,τι αξιόλογο υπήρχε, η Ζάκυνθος θα διέθετε σήμερα ένα αξιόλογο ιστορικό κέντρο, σαν τα καλοδιατηρημένα κέντρα που συναντάμε στην Ευρώπη. Μια διαφορετική λύση για την θέση της νέας πόλης θα μπορούσε να ήταν γύρω από το αισθητικό αυτό κέντρο ώστε η ιστορική, πολιτισμική και αρχιτεκτονική συνείδηση μας να μην προδοθεί.

ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΠΛΑΤΥΠΟΔΗ: ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ. ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ ΔΟΜΗΜΕΝΟΣ ΧΩΡΟΣ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΗΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ, ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΕΙΟ ΠΟΛΙΤΕΧΝΕΙΟ, 2020

.

[ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ:

- Η προσεισμική φωτογραφία της εκκλησίας των Αγίων Σαράντα ("οι Άγιοι Σαράντες")

- Η εκκλησία των Αγίων Σαράντα λίγο πριν κατεδαφιστεί ''για χάρη της νέας πόλης'']

phgh

Dionisis Vitsos

https://www.youtube.com/channel/UC0wk2ge3sheyTkgpAkeBang

tapantareinews tv

Ενημέρωση και ψυχαγωγία. Επικοινωνία στο dsgroupmedia@gmail.com.