Για κάποιον απροσδιόριστο, «εξωτικό» λόγο οι διανοούμενοι με δημόσιο παρεμβατικό λόγο που προέρχονται από τον χώρο των θετικών επιστημών και της μηχανικής ασκούν μια ιδιαίτερη γοητεία στην κοινή γνώμη. Ισως ο αφαιρετικός τρόπος σκέψης και εκφοράς του λόγου να είναι πιο διεισδυτικός, ειδικά σε περιόδους κατά τις οποίες ο κόσμος αναζητά λύσεις στις ιδέες. Τα ΙΔΕΟΓΡΑΜΜΑΤΑ συνομίλησαν με τον ακαδημαϊκό, πολιτικό μηχανικό, αρθρογράφο και συγγραφέα, κ. Θεοδόση Τάσιο για την παιδεία, τη δημοκρατία, την πίστη και την αισθητική. Γεφυροποιός και καθηγητής που έχει ασχοληθεί με την τοιχοποιία και το «μπετόν αρμέ» στην επαγγελματική του σταδιοδρομία, γκρεμίζει κάθε φορά με τον λόγο του όσα «τείχη» κατά τη γνώμη του δεν πάνε την Ελλάδα και την ανθρωπότητα μπροστά…
Παιδεία – εκπαίδευση: ποια είναι η σχέση μεταξύ των δύο;
Προκειμένου να είναι σαφέστερη η αντιδιαστολή ανάμεσα στις δύο έννοιες, ας επιτραπεί εδώ κατ’ αρχάς μια απόπειρα περιγραφής της παιδείας – αυτής της γιγαντιαίας εισπνοής παρελθόντος και εμπνοής μέλλοντος. Επειδή η επιβίωση και ο πολιτισμός του ανθρώπινου γένους έχουν σωρευτικό χαρακτήρα (δεν αφήνουμε την κάθε γενιά να ξαναβρεί μόνη της όλα όσα έχουν κατακτηθεί έως εκείνη τη στιγμή), παρέχουμε στους νέους ανθρώπους τα μέσα για να στηρίξουν την υπόστασή τους – δηλαδή για να ικανοποιήσουν τη διττή υπαρξιακή ανάγκη (I) της αυτο-συντηρησίας (τους θρέφουμε και τους προστατεύουμε από τις βλαβερές επιρροές της φύσης) και (II) της αυτο-επιβεβαίωσης. Ετούτη η δεύτερη τεράστια υποστασιακή ανάγκη (χωρίς την ικανοποίησή της είμαι φυτό) περιέχει τις σημαδιακές σχέσεις μας με τον κόσμο (το γνωσιακό ενέργημα), με τα έμβια όντα (το ηθικό ενέργημα) και με το μέσα χάος μας (το αισθητικό ενέργημα).
Παιδεία, λοιπόν, θα ονομάζουμε την καθολική διεργασία:
– «Εκπαίδευσης» αφενός (ανάπτυξη δεξιοτήτων, απόκτηση γνώσεων),
– «Καλλιέργειας» αφετέρου (ανάπτυξη ηθικών ικανοτήτων και αισθητική ευαισθητοποίηση).
Αν λοιπόν από την παιδεία αφαιρέσουμε την εκπαίδευση, εκείνο που «απομένει» είναι η καλλιέργεια – εκείνο το ουσιώδες εν ανεπαρκεία, το οποίο συμβάλλει αμεσότερα στην ευδαιμονία των ατόμων και των κοινωνιών. Μην ξεχνάμε και τη δεύτερη διόρθωση της δημιουργίας στον Προμηθεϊκό μύθο (Πλάτωνος, Πρωταγόρας, 321), όταν ο Ζευς συμπλήρωσε το δώρο της τεχνολογίας προσφέροντας στους ανθρώπους αιδώ τε και δίκην.
Πιστεύετε ότι υπάρχουν διαχρονικές σταθερές (σχέσεις πολιτικής-οικονομίας) στη λειτουργία της δημοκρατίας;
Είναι πολύ δύσκολο να ειπωθεί κάτι ουσιώδες περί δημοκρατίας σε εποχές ποπολίστικης κραιπάλης σαν τη δική μας. Επιλεκτικώς μόνο θα αποπειραθώ να σχολιάσω μερικά σημεία του (περίπλοκου) ερωτήματός σας.
Πρώτον, στη θεωρία, των κοινωνικών επιστημών τουλάχιστον, δεν είναι εύκολο να γίνεται λόγος για «διαχρονικές σταθερές». Η τεράστια διαποίκιλση και η δυναμική των ατομικών επιθυμιών και των περιβαλλοντικών συνθηκών συνεπάγονται αστάθεια μάλλον, παρά σταθερότητα. Ωστόσο, στη μεγάλη χρονική και γεωγραφική κλίμακα πολλοί (αισιόδοξοι) μελετητές θέλουν να διακρίνουν μια σχετική σύγκλιση αξιών (ιδίως ηθικών -άρα και πολιτικών- αξιών). Διακρίνουν δηλαδή και μια τάση σύγκλισης προς τις αρχές εκείνες που θεμελιώνουν τη δημοκρατία. Και θα ήμουν ευτυχής εάν μπορούσα να νιώσω κι εγώ τόσο αισιόδοξος. Είναι όμως τόσα πολλά και έντονα τα αρνητικά φαινόμενα: Α) Οι δήθεν φιλολαϊκοί ολοκληρωτισμοί της Ευρώπης είναι πολύ πρόσφατοι – και υπάρχουν ακόμη θιασώτες του ναζισμού και του μπολσεβικισμού. Β) Τα θεοκρατικά υποκατάστατα της πολιτικής κάνουν θραύση στη Μέση Ανατολή. Γ) Η φενάκη του λαϊκισμού εισβάλλει ανατριχιασμένη σε Αμερική και Ευρώπη…
Σε ποια εμπειρικά δεδομένα να στηρίξεις συλλογισμό περί σταθερών σχέσεων στην εσωτερική λειτουργία της δημοκρατίας; Οταν μάλιστα το πρόβλημα δεν έγκειται μόνο σε θέματα προτεραιότητας αξιών μόνο, αλλά και σε οξύτατες γνωσιακές δυσχέρειες – όπως στην περίπτωση της χώρας μας, όπου η πλειονότητα του λαού μας αδυνατεί ακόμα να κατανοήσει τα αίτια της παρακμής μας.
Η πίστη μπορεί να συμπλεύσει με τον ορθό λόγο;
Ναι (ένα μεγάλο ναι) παρά την επικρατούσα σεβαστή αρνητική απάντηση. Φτάνει βέβαια να απομυθοποιήσουμε τους όρους «ορθός λόγος» και «πίστη». Και είναι ευκολότερο ν’ αρχίσουμε από τον πρώτο, έστω και χωρίς μεγάλη επιστημολογική ακριβολογία: το κύριο χαρακτηριστικό του ορθού λόγου είναι ότι τα αποτελέσματα της χρήσης του είναι επαληθεύσιμα και διαψεύσιμα από επαρκώς μεγάλο αριθμό παρατηρητών και περιπτώσεων. Χωρίς την ανάπτυξη αυτού του πολύτιμου οργάνου οι άνθρωποι θα είχαν τρελαθεί – και δεν είναι παράδοξο το γεγονός ότι σε ακραίες στιγμές της Ιστορίας ο ορθός λόγος έφθασε να γίνει σχεδόν αντικείμενο λατρείας.
Αν τώρα ονομάσετε «πίστη» την τυφλή βεβαιότητα σε αναπόδεικτα (μακρινά συνήθως) γεγονότα, τότε είμαι έτοιμος να αλλάξω την απάντησή μου και να πω κι εγώ: «Οχι, δεν συμπλέει με τον ορθό λόγο».
Θέλω όμως να σας προτείνω και ένα σεμνότερο (ανθρωπικότερο) νόημα του όρου «πίστη»: Πρώτον, στο επίπεδο των ανθρώπινων σχέσεων, τι σπουδαία δύναμη που είναι η πίστη ανάμεσα σε δύο ανθρώπους, η πίστη ενός ατόμου σε έναν κοινωνικό θεσμό – αλλά και η πίστη (εν-πιστωσύνη) και σε μια οικονομική ακόμα διεργασία. Και λέω «σπουδαία δύναμη» ως συμβολή στην ατομική ευδαιμονία ή στην κοινωνική ευμάρεια. Εξάλλου, ένα δεύτερο ενδεχόμενο χρήσης του όρου «πίστη» μπορούμε να συναντήσουμε στη βαθύτερη εκδοχή αυτού που ονομάζεται θρησκευτική εμπειρία – αλλά δεν συνδέεται με καμία οργανωμένη δογματική θρησκεία. Πρόκειται για ένα εμπειρικά διαπιστωμένο συνειδησιακό φαινόμενο μεγάλου πλήθους ανθρώπων, οι οποίοι, σπανίως έστω, κάποιες νύχτες, ενώπιον των δισεκατομμυρίων ετών φωτός της διάστασης του ενός από τα πιθανά σύμπαντα και των δισεκατομμυρίων των γαλαξιών του, νιώθουν (εν σιγή) μια ανείπωτη μετοχή σε ένα μυστήριο.
Αυτό το (μη κοινωνίσιμο άλλωστε) συναίσθημα δεν ευρίσκεται σε καμία απολύτως αντίφαση με τον ορθό λόγο – όπως ούτε και η αισθητική εμπειρία αντιβαίνει σε αυτόν…
Κατά τη γνώμη σας, σε ποιες κατευθύνσεις πρέπει να κινηθεί η αισθητική για τον δημόσιο χώρο στην Ελλάδα;
Χαίρομαι για το ερώτημα. Σπανιότατα ο δημόσιος λόγος στρέφεται γύρω από το καίριο υποστασιακό ζήτημα των αισθητικών αναγκών του λαού μας. Οι οποίες υποτιμούνται δυσαναλόγως μπροστά στις αυτοσυντηρησιακές, τις γνωσιακές και τις ηθοπολιτικές ανάγκες του. Τα δύο τρίτα όμως του 24ώρου ζούμε πλησιέστερα προς το αισθητικό παρά προς οποιοδήποτε άλλο ενέργημα.
Το θέμα «αισθητική στον δημόσιο χώρο» οφείλουμε να το αντιλαμβανόμαστε ως το σύνολο των οπτικών και ακουστικών εντυπώσεων μέσα στους οικισμούς της χώρας, μέσα στα δημόσια κτίρια και στην οπτικώς προσπελάσιμη ύπαιθρο. Λυπάμαι που ο χώρος δεν επιτρέπει τη λεπτομερειακότητα της ανάλυσης, την οποία αξίζει το θέμα. Ας μου συγχωρεθεί λοιπόν ο αφοριστικός τόνος των απόψεων που ακολουθούν.
– Κάτω η δικτατορία της οπτικής καταδυνάστευσης του λαού μας από την ανεύθυνη μειονότητα των γραφιτολόγων. Την αισθητική των χώρων όπου κινείται και ζει ο λαός μας να την επιλέξει ο ίδιος ο λαός – η αυτοδιοίκηση.
– Κάτω η ακουστική καταδυνάστευση εκατοντάδων χιλιάδων συμπολιτών μας από τη δήθεν μουσική εστιατορίων και «κέντρων».
– Λυπηθείτε πια το αισθητικό κατάντημα των τοίχων του δημόσιου σχολείου και του δημόσιου πανεπιστημίου.
– Ζήτω οι πρωτοβουλίες φύτευσης εγκαταλελειμμένων οικοπέδων.ΠΗΓΗ neaselida
