(ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ: ΣΤΙΣ 31/5/2014)
Άδεια επίσκεψης, φωτογράφησης και μελέτης του Αδριάνειου Υδραγωγείου.
Στα πλαίσια της διατριβής, θα μελετηθεί αρχικά το Αδριάνειο υδραγωγείο, οπότε και απαιτούνται επισκέψεις σε φρέατα και στο εσωτερικό της σήραγγας, με σκοπό την αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης και την εκτίμηση και αποτύπωση των υδραυλικών, γεωμετρικών και κατασκευαστικών χαρακτηριστικών του έργου.
Οι συμμετέχοντες στις υπόγειες εξερευνήσεις είναι εθελοντές σπηλαιολόγοι, μη αμειβόμενοι, που έχουν λάβει την ανάλογη θεωρητική και πρακτική εκπαίδευση.
Τις συμβουλές του θα μας παρέχει και ο κ. Στάθης Χιώτης, Δρ. Μεταλλειολόγος Μηχανικός, τ. Διευθυντής & Σύμβουλος Ι.Γ.Μ.Ε.
Ευχαριστώ από καρδιάς όλους όσους υποστηρίζουν την προσπάθεια αυτή, ελπίζοντας το αποτέλεσμα να είναι η καλύτερη ανταμοιβή.
3/10/2013. Εξερεύνηση 1η (Ολυμπιακό Χωριό)
Όσα από τα φρεάτια είναι κατεστραμμένα, θα επισκευαστούν μετά το πέρας των εργασιών μερίμνη της Ε.ΥΔ.Α.Π. Οι εργασίες θα ολοκληρωθούν αρχικά στο Ολυμπιακό χωριό, και θα συνεχιστούν ακολουθώντας την υπόγεια διαδρομή προς την Αθήνα, καλύπτοντας τελικά όλο το μήκος του υδραγωγείου (πάνω από 25 χιλιόμετρα), με υπόγειες επισκέψεις όπου αυτό είναι αναγκαίο και δυνατόν.
Κεκλιμένη σήραγγα (λήφθηκαν μετρήσεις μήκους, πλάτους, ύψους, κλίσεων)
Κεκλιμένη σήραγγα (λήφθηκαν μετρήσεις μήκους, πλάτους, ύψους, κλίσεων)
Τέλος λόγω απόφραξης και επιστροφή.
Για λόγους ασφαλείας η κατάβαση δε συνεχίστηκε παρακάτω ως στον πυθμένα, όπου παρατηρήθηκε ροή νερού που υδρομαστεύεται από τον φρεάτιο υδροφόρο ορίζοντα (-20 m). Από προσεγγιστική μέτρηση του βάθους, προέκυψε περίπου ένα μέτρο νερό, που συμφωνεί με το ύψος της διατομής της σήραγγας στο σημείο αυτό (0,80 m βάσει της μηκοτομής).
Παλαιά μεταλλικά στηρίγματα για σωλήνα υπήρχαν σε διάφορα σημεία του ύψους
Το πηγάδι 293 αντιστοιχεί στο 366 της μηκοτομής (παλαιά αρίθμηση με αρχή από το Κολωνάκι), το πρώτο που εμφανίζει το σχέδιο αυτό μετά το πέρας της κεκλιμένης στοάς. Οι αντιστοιχίες παλαιάς-νέας αρίθμησης που υπάρχουν στον Αν. Παππά (Η Ύδρευσις των αρχαίων Αθηνών), δεν συμφωνούν ακριβώς, καθώς σήμερα εντοπίζονται δύο πηγάδια περισσότερα στο σύνολο της περιοχής.
Κατέβηκαν: Πάνος Γεωργόπουλος, Παναγιώτης Δευτεραίος.
Κατέβηκαν: Πάνος Γεωργόπουλος, Αλέξανδρος Τσεκούρας.
(φωτογραφίες εσωτερικού: Α. Τσεκούρας)
Αξιοσημείωτο είναι επίσης, το μικρό τεχνικό έργο που συναντήσαμε στην αρχή της στοάς, φτάνοντας στο βυθό του πηγαδιού. Ένας τοίχος - φράγμα (ύψους 0,90 πλάτους 0,60) κάθετα στον άξονα, και ένας στο αριστερό τοίχωμα μήκους 2
Φρέαρ 294 (ανέλκυση καλύμματος, επιβεβαίωση ύψους νερού, δειγματοληψία)
24/10/2013. Εξερεύνηση 5η (Ολυμπιακό Χωριό)
Το πηγάδι διατομής 0,60x1,00 m, χτισμένο στα 4 πρώτα μέτρα του, είναι διανοιγμένο σε αρκετά στερεό έδαφος (διατηρούνται αρχαία πατήματα), που έχει καταπέσει περιμετρικά μόνο σε ένα σημείο, στα 10 περίπου μέτρα από την επιφάνεια.
Προς τα ανάντη, η σήραγγα διατηρείται, με μήκος 34 m ως το γειτονικό πηγάδι (298). Το μέσο ύψος της είναι 1,50 m και το πλάτος 0,40 m στην “είσοδο”, με αρχική τοξωτή διατομή που στη συνέχεια διατηρεί το ύψος της και το λαξευτό τόξο της κορυφής, αλλά από τη βάση μέχρι και πάνω από τη μέση, το πλάτος της κυμαίνεται από 1,50 έως και 2,00 μέτρα σε κάποια σημεία.
Η διαπλάτυνση αυτή οφείλεται προφανώς σε φθορά των τοιχωμάτων από τη δύναμη της ροής.
Στα τελευταία 10 m μέχρι το άνοιγμα του προηγούμενου πηγαδιού, η διατομή αλλάζει. Η οροφή γίνεται τριγωνική (Δ: βάση=1,70 ύψος=0,50 m) με συνολικό ύψος 1,20 m. και πλάτος πυθμένα περίπου 0,60 - 1 m.
Το φρέαρ 298, το στόμιο του οποίου που δεν υπάρχει στην επιφάνεια του εδάφους, είναι μπαζωμένο με θραυστά χονδρόκοκκα αδρανή (κοινώς πέτρες λατομείου) προφανώς από το 2004 που κατασκευάστηκε το Ολυμπιακό χωριό. Το νερό όμως διέρχεται κανονικά κάτω από τη βάση του σωρού, που έχει σχηματιστεί στον πυθμένα.
Το βάθος του νερού είναι περίπου 40 cm και ρέει άφθονο και καθαρό με μια εκτιμώμενη ταχύτητα υ = 1 m/sec, που δίνει παροχή Q = 1440 m3 ανά ώρα, αν θεωρήσουμε μέσο πλάτος διατομής της ροής 1 m. Η παραπάνω παροχή αντιστοιχεί βέβαια στην ξηρή περίοδο, και οφείλεται μόνο στην υδρομάστευση, δηλαδή στη συλλογή των υπογείων υδάτων του εδάφους, και καθόλου στα όμβρια ύδατα (νερά βροχής). Στο εσωτερικό της σήραγγας παρατηρήθηκαν εξάλλου πολύ υψηλότερες στάθμες, που μας επιτρέπουν να υποθέσουμε ότι σε περιόδους βροχών η επιφάνεια του νερού μπορεί να φτάνει και μέχρι την οροφή.
Το νερό αυτό φαίνεται πως συγκεντρώνεται από τους δύο (νεότερους) δευτερεύοντες υπόγειους κλάδους του υδραγωγείου που καταλήγουν στη θέση της κεκλιμένης στοάς, καθώς οι επιφανειακοί κλάδοι είναι άνυδροι. Τον δυτικό του οποίου δεν σώζονται οι φανοί, και τον ΒΑ που βρίσκεται σε βάθος 33 m. Το πρώτο πηγάδι του κλάδου αυτού (299 1Α), διαπιστώθηκε ότι είναι μπαζωμένο μέχρι τη στάθμη 25,40 m, αλλά είναι πολύ πιθανόν να συμβαίνει ροή κάτω από τα μπάζα, τροφοδοτώντας την κυρίως σήραγγα του υδραγωγείου. Νερό στον κλάδο αυτό υπάρχει, όπως φάνηκε στο δεύτερο πηγάδι του που είναι μεν “βουλωμένο”, αλλά παρατηρώντας την υψηλή στάθμη ύδατος (πάνω από την οροφή της σήραγγας) στην οποία διακρίνεται κυκλική κίνηση, συμπεραίνουμε ότι το νερό που συγκεντρώνεται πρέπει να βρίσκει πέρασμα.
Φρέατα 293, 292, 290, 288, 287, 280, 279, 278, 277, 276 (εξερεύνηση σήραγγας, λήψη βίντεο, δειγματοληψία, μετρήσεις)
Η μερική τοπική απόφραξη των περισσότερων φρεάτων του χωριού φαίνεται πως δεν εμποδίζει τη ροή του νερού στο υδραγωγείο. Μπορεί να την περιορίζει, αλλά δεν την ανακόπτει τελείως. Στις τελευταίες δύο εξερευνήσεις, διαπιστώσαμε επίσης ότι κάτω από τα περισσότερα πηγάδια υπάρχει οριζόντιο S κατά μήκος του άξονα του τούνελ, είτε αριστερόστροφο είτε δεξιόστροφο, του οποίου η χρησιμότητα είναι για τη μείωση της ταχύτητας του νερού. Στα ορθογωνικής διατομής πηγάδια, ο άξονας είναι παράλληλος με την μεγάλη πλευρά, πλην εξαιρέσεων, όπου η στροφή του S αναγκάζει τη σήραγγα να ξεκινήσει από τη μεγάλη διάσταση της διατομής του πηγαδιού. Επίσης, σε μερικά πηγάδια έχουμε και τοπική βάθυνση της βάσης του αγωγού (σκαλοπάτι). Το υδραγωγείο είναι εν λειτουργία και είναι πλήρως αυτοτροφοδοτούμενο, καθώς η συνολική ποσότητα του νερού που μεταφέρει υδρομαστεύεται από τα τοιχώματα, κάτι που γίνεται αμέσως αντιληπτό επί τόπου.
293 & 292
293 (άνω), 292 (κάτω). Δύο γειτονικά πηγάδια διατομής 0,60x1,00 m, βάθους 28,60 και 27,50 m αντίστοιχα, με χαμηλή την κατάληξη της ανάντη σήραγγας (0,80 m) και ψηλότερο το ξεκίνημα της κατάντη (2,20 m) το πρώτο, και αντίστροφα το δεύτερο (1,60 ανάντη - 0,80 κατάντη). Το πλάτος μετρήθηκε 0,40 ενώ το βάθος του νερού έφτανε το ένα μέτρο. Γενικά, στο τμήμα αυτό επιβεβαιώνεται η διατομή τοξωτής οροφής που δίνεται στις μηκοτομές (0,40x0,80), η οποία είναι λαξευμένη στο φυσικό έδαφος. Ότι είναι ψηλότερο από 0,80 χαμηλώνει και πάλι μετά από 1 ή 2 μέτρα. Η σήραγγα (37 m) μεταξύ τους είναι -όπως φαίνεται- πλημμυρισμένη λόγω τοπικών επιχώσεων.
Κατά ύψος των πηγαδιών του τύπου αυτού υπάρχουν αρχαία πατήματα ανά 50 cm.
Φρέαρ 292: Το "S" της σήραγγας στον πυθμένα
Σημείωση: Στο φρ. 292 να τονισθεί ότι ο αέρας δεν ήταν αρκετά καλός. Και τα δύο πηγάδια, στα δύο τρία πρώτα μέτρα φέρουν επένδυση με λιθοδομή (μετά κονιάματος) σύγχρονης εποχής.
290
Στο φρέαρ 290 κατέβηκε ο Πάνος Γεωργόπουλος, μετρώντας διατομή 0,60x1,00 m όπως στα προηγούμενα, και βάθος 26,60 m. Το νερό είχε βάθος 80 cm και υπήρχε η χαρακτηριστική διάταξη "S" της σήραγγας που έχουμε συναντήσει και στα προηγούμενα πηγάδια, αριστερόστροφα από τον πυθμένα του πηγαδιού προς τα κατάντη. Επίσης, η διατομή της σήραγγας ήταν (ανάντη και κατάντη) ακριβώς όπως του φρ. 292.
288 & 287
Κέλυφος χελώνας (;) στα τοιχώματα του πηγαδιού 288.
288 (άνω), 287 (κάτω). Γειτονικά πηγάδια με απόσταση 34 m μεταξύ τους, διατομής 0,70x1,40 m. Τα βάθη τους είναι 23,60 και 23,30 m αντίστοιχα. Το πρώτο έχει ελλειπτική διατομή στον πυθμένα, ενώ το δεύτερο στα (επενδεδυμένα) τοιχώματα των 3 πρώτων μέτρων της κορυφής του. Στον πυθμένα του 288 υπάρχουν μπάζα σχεδόν μέχρι την οροφή της στοάς (0,80), όπου μετρήθηκε 60 cm νερό. Επίσης στα τοιχώματα εντοπίστηκαν εκλωβισμένα πολύ παλαιά κελύφη (μάλλον) χελώνων (βλέπε παραπάνω φωτογραφίες).
Τριγωνική στήριξη με κεραμικά στη βάση της χτιστής επένδυσης του 287.
Στον πυθμένα του 287 υπάρχει ανάλογη διάταξη της σήραγγας με το 292.
Μετρήσαμε 80 cm βάθος νερού, ακριβώς έως την οροφή της σήραγγας.
Σημείωση: Στο φρ. 287 ο αέρας δεν ήταν καθόλου επαρκής, δημιουργώντας μας δυσκολία κατά την ανάβαση.
280, 279, 278, 277, 276 (σήραγγα)
Το φρέαρ 280, βάθους 16,50 m, ορθογωνικής διατομής 0,60x1,00 m μέχρι τα 13,10 m, και κυκλικής διαμέτρου 0,90 m ως τον πυθμένα, καταλήγει στην υπόγεια λαξευτή σήραγγα αρχικού ύψους 1,60 και πλάτους 0,40 m, μέσα στην οποία η ροή του νερού πραγματοποιείται ανεμπόδιστα.
Προς τα ανάντη το ύψος διατηρείται για 7,50 m κι έπειτα χαμηλώνει σε 0,60 m. To βάθος του νερού βρέθηκε 50 cm (χωρίς καθόλου παροχή βροχής) και 20 cm κάτω από το πηγάδι λόγω ανύψωσης του πυθμένα.
Προς τα κατάντη, η στοά συνεχίζει με ίδιο πλάτος λάξευσης αλλά με ύψος που φτάνει τα 2 μέτρα, για 57 μέτρα.
Κατά μήκος της διαδρομής συναντάμε χαμηλά στα τοιχώματα, λαξευμένες εσοχές που χρησιμοποιούνταν ως θέσεις για τα λυχνάρια που παρείχαν φωτισμό στους ανθρώπους που εργάζονταν για την κατασκευή του έργου.
Στα πρώτα 30 m από το πηγάδι, συναντάμε αρχαίο πηγάδι το οποίο κλείστηκε από πολύ νωρίς, μπαζώθηκε και φυσικά δεν υπήρχε και δεν αριθμήθηκε κατά την τελευταία περίοδο λειτουργίας του υδραγωγείου, τη δεκαετία του '30. Τα υλικά που το φράζουν στηρίζονται με 4 κεραμικές πλάκες στην οροφή, που σχηματίζουν 2 τρίγωνα κατά ζεύγη (βλ. κάτω φωτο)
Μετά από 27 μέτρα η διατομή αλλάζει. Αμέσως μετά από κάποια σύγχρονα έργα στήριξης της οροφής με τσιμεντοδοκούς και τεμμάχια μαύρου μαρμάρου, σε μήκος 2-3 μέτρων, το ύψος γίνεται 1,40 με πλάτος λάξευσης 0,40 και βάθος νερού 50 cm.
Εισερχόμαστε στη χαμηλή στοά, την οροφή της οποίας στηρίζουν ζεύγη κεραμικών πλακών σχηματίζοντας τρίγωνα σταθερού ύψους 20 cm. Όλες οι πλάκες φέρουν το ίδιο σύμβολο χαραγμένο, που φαίνεται στις φωτογραφίες.
Μετά από 13 μέτρα η στοά (της οποία το ύψος έχει χαμηλώσει στο 1 m) καταλήγει στο φρέαρ 279, ενώ το νερό είναι βαθύτερο, καθώς κάτω από το πηγάδι υπάρχουν μπάζα που σχηματίσουν ένα μικρό φράγμα.
Από εδώ βγήκαμε ακριβώς κάτω από το πηγάδι. Το επίπεδο της στοάς χαμηλώνει μετά το πηγάδι (σκαλοπάτι), υπάρχει αριστερόστροφο S, και το ύψος της διατομής γίνεται 1,80 m, με χτιστά πια τοιχώματα πάνω από τα 80 cm ύψους λάξευσης. Το πλάτος λάξευσης παραμένει στα 0,40 m, όμως το πλάτος της χτιστής διατομής είναι 0,50 m.
Το ύψος του υποστηρικτικού τριγώνου παραμένει 20 cm, οπότε τα τοιχώματα εδώ έχουν ύψος 1,60 m συγκλίνοντας προς την οροφή του 1,80. Παρακάτω το όλικό ύψος χαμηλώνει σε 1,60 m (με τοιχώματα 1,40).
Η στοά καταλήγει μετά από 34 μέτρα, ακόμα πιο χαμηλή (ύψος 1,40 με τοιχώματα 1,20 και βάθος νερού στα 50 cm), σε αριστερόστροφο "S" με καλυμμένη οροφή από σύγχρονες φυσικές μαρμάρινες πλάκες. Στο σημείο αυτό, οπωσδήποτε θα υπήρχε ένα ακόμα χαμένο αρχαίο πηγάδι, το οποίο καταργήθηκε.
Συνεχίζοντας με ίδιο ύψος και σταθερό τύπο διατομής, καταλήγουμε μετά από 33 m στο φρέαρ 278 από το οποίο αντλείται νερό για πότισμα από το άνωθεν κτήμα.
Συνεχίζουμε με ίδια διατομή ύψους 1,40 για 64 ακόμη περίπου μέτρα, σε νερό ύψους 60 cm, μέχρι να καταλήξουμε στο επόμενο πηγάδι (277) το οποίο και δεν έχουμε εντοπίσει στην επιφάνεια. Όπως φάνηκε από το εσωτερικό, το στόμιό του είναι σφραγισμένο, και προφανώς θα είναι εξωτερικά καλυμμένο.
Η υπόγεια πορεία προς το επόμενο πηγάδι, με το νερό να φτάνει ψηλά...
Στη συνέχεια η διατομή χαμηλώνει κι άλλο. Έχουμε ύψος 1,20 με τοιχώματα ενός μέτρου, και το νερό να ανεβαίνει στα 80 cm προφανώς λόγω κάποιας τοπικής απόφραξης σε κατάντη σημείο.
Μετά από άλλα περίπου 65 μέτρα, προσεγγίζουμε το κυκλικής διατομής (χτιστό) φρέαρ 276, ενώ βρισκόμαστε πια σε βάθος λίγο παραπάνω από 10 m από την επιφάνεια.
Το επόμενο πηγάδι βρίσκεται 91 m μακρύτερα από εδώ, αλλά η διατομή έχει χαμηλώσει στο 1m με νερό 80 cm να καλύπτει πλήρως τα τοιχώματα, αφήνοντας ελέυθερα μόνο τα 20 cm του τριγώνου της οροφής. Πλέον το νερό φτάνει μέχρι το στόμα, σε μια προσπάθεια κίνησης στα γόνατα.
Διασχίζουμε έτσι 3-4 μέτρα, όμως αποφασίζουμε να μην συνεχίσουμε για λόγους ασφαλείας, και επιστρέφουμε στο φρ. 280, διανύοντας ξανά μια απόσταση 270 περίπου μέτρων προς τα πίσω.
Επόμενος σταθμός, η προσέγγιση του φρέατος 275 από την επιφάνεια. Το στόμιο του φρ. 280 επανασφραγίστηκε.
Το τμήμα της διαδρομής από το φρ. 278 ως το 276, εξερευνήθηκε για πρώτη φορά στις 5/11.
Κείμενο: Παναγιώτης Δευτεραίος
Φωτογραφίες: Παναγιώτης Δευτεραίος, Γεωργία Μπουρμπούλη, Θεολόγος Τσαλίκογλου
Συμμετείχαν 31/10: Αλέξανδρος Τσεκούρας, Θεολόγος Τσαλίκογλου, Πάνος Γεωργόπουλος, Σταύρος Αποσπόρης, Αλέξανδρος Γλαράκης, Παναγιώτης Δευτεραίος
Συμμετείχαν 5/11: Γεωργία Μπουρμπούλη, Ιωάννης Αθάνατος, Θεολόγος Τσαλίκογλου, Αλέξανδρος Γλαράκης, Παναγιώτης Δευτεραίος
Πηγή: ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ
19/11/2013 & 26/11/2013. Εξερεύνηση 8η & 9η (Ολυμπιακό Χωριό)
(φωτό: Μαρία Κούτρα)
Σωλήνες απορροής από τα διπλανά κτίσματα
Με τη βοήθεια και τον εξοπλισμό της μηχανικού της ΕΥΔΑΠ Μαρίας Κούτρα, λάβαμε μετρήσεις (26/11) σχετικές με την ταχύτητα της ροής του νερού, το οποίο βρέθηκε να έχει βάθος 20 - 40 cm, σε πλάτος διατομής 0,50 m.
Η διατομή του αγωγού είναι ίδιου τύπου με αυτή που είδαμε στην αρχή του στο προηγούμενο πηγάδι (276), με το ύψος της να μετριέται χαμηλότερο (μόλις 0,60 m). Το πραγματικό ύψος πρέπει να είναι όμως 0,70, και η διαφορά οφείλεται εν μέρει σε αποθέσεις ξένων υλικών, κάτω ακριβώς από το πηγάδι. Λόγω του χαμηλού αυτού ύψους και του νερού, δεν στάθηκε δυνατόν να εισχωρήσουμε προς τα ανάντη, αφήνοντας ανεξερεύνητα τα 90 περίπου μέτρα μεταξύ των φρ. 276 - 275.
Το σκοινί παρασυρμένο από την δυνατή ροή του νερού!
Προς τα κατάντη, το ύψος αρχικά μετρήθηκε 0,80 m, με πραγματική τιμή το ένα μέτρο. Η διαφορά στα πρώτα μέτρα, κι εδώ ήταν σχετική με την παρουσία ξένων αντικειμένων και ριζών στον πυθμένα της στοάς. Εδώ έχει ψηλώσει λίγο και το ύψος της τριγωνικής στήριξης της οροφής, είναι 35 cm από 20 που ήταν στα προηγούμενα τμήματα. Το νερό, με αρχικό βάθος 20 εκατοστών, φτάνει μέχρι και τα 40, ενώ ο πυθμένας είναι "σπηλαιοποιημένος" από τις αποθέσεις αλάτων, με ελάχιστα ιζήματα σε μερικές θέσεις.
(φωτό: Θεολόγος Τσαλίκογλου)
Στα 23 μέτρα από το φρ. 275, συναντήσαμε στροφή προς τα αριστερά
Στα 48 μέτρα από το φρ. 275 συναντήσαμε δεξιόστροφο "S".
Η διατομή ήταν ακριβώς ίδιου τύπου και διαστάσεων με εκείνη μεταξύ των φρεάτων 276 - 275 (0,50x1,00 m). Λίγο πριν φτάσουμε στο επόμενο πηγάδι, εμφανίστηκαν στην οροφή πέτρινες πλάκες σύγχρονης επισκευής.
Συνολικά διανύσαμε 78 περίπου μέτρα, μέχρι το επόμενο χαμένο (από την επιφάνεια) πηγάδι (274), επίσης κυκλικής διατομής, διαμέτρου 0,70m.
Η σήραγγα συνέχιζε παρακάτω, αλλά ο χρόνος δεν μας επέτρεψε να συνεχίσουμε. Η εξερεύνηση του παρακάτω τμήματος έγινε στις 4/3/2014 και παρουσιάζεται στη συνέχεια (βλ. 2014).
Επιστροφή και έξοδος από το φρ. 275. Το τμήμα της διαδρομής από το φρ. 275 ως το 274, εξερευνήθηκε για πρώτη φορά στις 26/11.
Συμπληρωματικές μετρήσεις και βιντεοσκόπηση τμημάτων σήραγγας (φρ. 280, 297)
Στις 19/11/2013 πραγματοποιήθηκε επίσης και δεύτερη επίσκεψη στα φρέατα 280 και 297, με σκοπό τη λήψη συμπληρωματικών μετρήσεων διατομών και τη βιντεοσκόπηση τμημάτων των σηράγγων που δεν είχε πραγματοποιηθεί. Ελέγχθηκε επίσης η παροχή του νερού, μετά από κάποιες βροχοπτώσεις, και βρέθηκε στα ίδια επίπεδα με την ξηρή περίοδο. Είναι χαρακτηριστικό και άξιο λόγου δε, όπως έχει αναφερθεί και παραπάνω, ότι το υδραγωγείο μεταφέρει κυρίως ύδατα που λαμβάνει από τον φρεάτιο υδροφόρο ορίζοντα (υδρομάστευση κατά μήκος της σήραγγας).
(φωτό: Γεωργία Μπουρμπούλη)
Φρ. 297: Γ. Μπουρμπούλη, Θ. Τσαλίκογλου, Β. Τουντόπουλος, (Π. Γεωργόπουλος)
Φρ. 280: Π. Γεωργόπουλος, Β Τουντόπουλος, (Θ. Τσαλίκογλου, Α. Τσεκούρας)
Φρέαρ 299 4Α (κατάβαση, μέτρηση βάθους, διαστάσεων διατομής και σηράγγων)
Το πηγάδι αυτό ανήκει στο σύγχρονο παράπλευρο βοηθητικό κλάδο του υδραγωγείου, που κατασκευάστηκε στις αρχές του περασμένου αιώνα και κατευθύνεται ΒΑ προς τα ανάντη, με σημείο κατάληξης (προς τα κατάντη) το φρέαρ 299.
Διαστάσεις ορθογωνικής διατομής: (1,30 x 2,10 m)
17/12/2013. Εξερεύνηση 10η (Ολυμπιακό Χωριό)
Βίντεο με αποσπάσματα των μέχρι σήμερα σημαντικότερων εξερευνήσεων δείτε εδώ.
Πηγή: ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ
ΑΔΡΙΑΝΕΙΟ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ 2014
Πηγή: ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ
23/2/2014. Εξερεύνηση 11η. Ανάντη Κηφισού (υπογείως)
23/3/2014. Ανίχνευση επιφάνειας και αποκάλυψη χαμένων φρεάτων
Φρέαρ 240. Eξερεύνηση σήραγγας ως τα φρέατα 241 και 241 Α.
Η υπόγεια εξερεύνηση για το 2014 ξεκίνησε με τη δυσκολότερη επίσκεψη από όσες έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα. Στον πυθμένα του φρέατος 240 (παλ. 340) σε βάθος 4,50 μέτρων, υπάρχουν σύγχρονα έργα της δεκαετίας του 1930, τα οποία πραγματοποιήθηκαν όταν καταστράφηκε το τμήμα του υδραγωγείου που περνούσε κάτω από την κοίτη του Κηφισού. Τα νέα έργα πέρασαν το νερό μέσα από διαφορετική διαδρομή και μεταλλικό αγωγό, τροποποιώντας και συντομεύοντας την παλαιότερη χάραξη, που πραγματοποιούσε μεγάλο ελιγμό στο πέρασμα κάτω από το ποτάμι για τη διατήρηση της κατάλληλης κλίσης, βγαίνοντας σχεδόν έως την επιφάνεια. Ίσως δε, το υδραγωγείο να δεχόταν και τα νερά του ποταμού στο σημείο εκείνο, άμεσα ή μέσω επιφανειακού υδραγωγείου, ως πρόσθετη εξωτερική τροφοδοσία.
Στο τοίχωμα της ευρύχωρης τσιμεντένιας αίθουσας (ύψους 2 m) όπου βρισκόμαστε κατεβαίνοντας, υπάρχει θυρίδα (0,60x0,50) στην οποία καταλήγει ο αγωγός του υδραγωγείου. Στο δάπεδο βρίσκονται σχάρες που οδηγούν το νερό χαμηλότερα, ώστε να περάσει την κοίτη μέσα από τον μεταλλικό αγωγό, καλύπτοντας τη μικρή υψομετρική διαφορά που δημιουργήθηκε από τη συντόμευση και αλλαγή της πορείας των έργων του '30.
Διακρίνεται παλαιότερη κατασκευή συνέχειας (;) πριν γίνουν τα έργα
Εισχωρώντας οριακά και με δυσκολία στον στενό αγωγό, μέσα από νερά
Η αρχική διατομή είναι ύψους 50 cm και μέγιστου πλάτους 40 cm. Το πλάτος δε του πυθμένα στην αρχή είναι μόλις 20 cm. Οι επιφάνειες είναι καλυμμένες με κρούστα σταλακτιτικού υλικού.
Προχωρώντας γινόταν αντιληπτό ότι τα τοιχώματα ήταν χτισμένα με κλίση, και η οροφή ανεπένδυτη και λαξευμένη δίνοντας αλλού την εντύπωση ανοικτού τριγώνου, αλλού την εικόνα τόξου.
Το ύψος της διατομής έμοιαζε ανεπαίσθητα να μεγαλώνει, γεγονός που μου έδωσε κουράγιο -αλλά και περιέργεια- να συνεχίσω, ελπίζοντας ότι παρακάτω θα μπορέσω να σηκωθώ τουλάχιστον στα γόνατα. Το πλάτος είχε και αυτό διευρυνθεί, επιτρέποντάς μου να κινώ το σώμα μου σε παράλληλη θέση με τον πυθμένα, και όχι πια πλαγίως. Σε μερικά σημεία άνοιγε περισσότερο (τοπικά) το πλάτος, όπου έπαιρνα "μια ανάσα" πριν συνεχίσω.
Πράγματι η διατομή παρακάτω ψήλωσε.
Η κίνηση του νερού δεν ήταν έντονη, κι έτσι στην επιφάνειά του ύψους 5 cm είχε δημιουργηθεί παχιά λευκή κρούστα αλάτων, την οποία στάθηκε αδύνατον να μην σπάσω, κινούμενος στα γόνατα.
Το ύψος της διατομής ήταν πια 80 cm, ενώ το ύψος των κτιστών τοιχωμάτων έφτανε ως τα 50 cm. (Πλάτος: 50 cm κάτω, 60 cm επάνω)
Στο δεξί τοίχωμα η σταλακτιτοποίηση ήταν έντονη και κατάλευκη, καλύπτοντάς το εντελώς. Εδώ, είναι φανερή για μια ακόμη φορά η τοπική υδρομαστευτική ικανότητα του υδραγωγείου κατά μήκος της σήραγγας.
Ενώ είχα αρχίσει ήδη να ανησυχώ καθώς τα μέτρα περνούσαν και δεν έλεγε να εμφανιστεί πηγάδι, βρέθηκα κάτω από ένα εντελώς ξαφνικά, κάτι που δεν συμβαίνει συνήθως. Τις περισσότερες φορές, πριν να συναντήσουμε πηγάδι υπάρχει είτε κάποια στροφή, είτε κάποια αλλαγή στη διατομή ή τουλάχιστον στην οροφή της στοάς. Αυτό εδώ έμοιαζε σαν να ανοίχτηκε επιπροσθέτως, κατόπιν της κατασκευής της σήραγγας, μια ιδέα που άρχισα να την υιοθετώ πολύ αργότερα.
Τέλος πάντων, εκείνη τη στιγμή, το μόνο που σκεφτόμουν ήταν να σηκωθώ για λίγο όρθιος. Το πηγάδι δεν έμοιαζε νέο, καθώς στα τοιχώματα υπήρχαν παλιά κεραμικά με ημικυκλικά πατήματα, και λιθοδομή. Θυμήθηκα τότε ότι στης στοάς τα τοιχώματα έβλεπα που και που εσοχές σαν λυχνοστάτες. Η σήραγγα που μόλις είχα διανύσει, στα στοιχεία της ΕΥΔΑΠ (μηκοτομή) αναφέρεται ως μέρος τμήματος που κατασκευάστηκε επί δημαρχίας Δ. Σούτσου (1879-1887).
Το ύψος του στομίου δεν ήταν πάνω από 5 μέτρα και ήταν σφραγισμένο. Ήμουν λοιπόν κάτω από το φρέαρ 241 (διαμέτρου 0,60), και πολύ αργότερα υπολόγισα ότι πρέπει να είχα διανύσει γύρω στα 40 μέτρα.
Η συνέχεια της σήραγγας σε πλήρη ευθυγράμμιση με την πίσω, η ίδια διατομή, ο λευκός σταλακτιτικός διάκοσμος στο δεξί τοίχωμα, και ο τρόπος σύνδεσης του πηγαδιού με την οροφή της στοάς που έμοιαζε σαν σπάσιμο (βλέπε τρεις εικόνες άνω), ενισχύει την ιδέα ότι το πηγάδι αυτό ανοίχτηκε έπειτα. Μελετώντας τη σχετική μηκοτομή και συσχετίζοντας παλαιά με νέα αρίθμηση, ταυτόχρονα και με τα μικρά βάθη των πηγαδιών, η άποψη αυτή επιβεβαιώνεται. Είναι πιθανόν βέβαια, το φρέαρ αυτό να μην ανοίχτηκε ούτε κατά την κατασκευή του υδραγωγείου (δε συμμετέχει στην αρχαία αρίθμηση), ούτε και επί της ULEN, αλλά σε μια άλλη ενδιάμεση παλιά εποχή, κάτι που μπορεί να δικαιολογεί την παλαιότητα των υλικών.
Συνεχίζοντας, οι διαστάσεις και ο τύπος της διατομής δεν μεταβλήθηκαν, και η υδρομάστευση συνέχισε να παρατηρείται, από το δεξί κυρίως τοίχωμα, όπως και προηγουμένως, ενώ μια λεπτή λευκή κρούστα υπήρχε στην επιφάνεια του σχεδόν στάσιμου -όσο προχωρούσα- νερού.
Καθώς συνέχιζα, πρέπει -τοπικά- να πλησίαζα την επιφάνεια, γιατί έκαναν την εμφάνισή τους ρίζες.
Το νερό ήταν πια βρώμικο και εντελώς στάσιμο, κάτι που σημαίνει ότι η ποσότητα που περνάει σήμερα από τις υδραυλικές εγκαταστάσεις του φρ. 240 είναι μόνο ότι υδρομαστεύεται κατά το μήκος της σήραγγας που είχα διανύσει μέχρι αυτό το σημείο.
Στη συνέχεια υπήρχε ελάχιστο νερό, ενώ μια στροφή δεξιά και έπειτα αριστερά, με οδήγησαν σε μια έκπληξη. Η οροφή της σήραγγας ήταν σπασμένη, και πάνω αριστερά μου έβλεπα σύγχρονα τούβλα. Είχα διασχίσει μάλλον λιγότερα μέτρα από 40 αυτή τη φορά από το προηγούμενο πηγάδι.
Βγήκα αριστερά σε ένα μικρό μακρόστενο θάλαμο που στην απέναντι άκρη του υπήρχε ένα πηγάδι (241Α) χτισμένο με τούβλα όπως και ο θάλαμος, που ήταν και αυτό σφραγισμένο, ενώ το ύψος του στομίου του βρισκόταν λίγο χαμηλότερα από το προηγούμενο. Η όλη κατασκευή ήταν αρκετά νέα, πιθανώς της εποχής της δεκαετίας του '30. Στην οροφή του θαλάμου, και στο στόμιο από το οποίο βγήκα, υπήρχαν τσιμεντοδοκοί.
Το πηγάδι αυτό πρέπει να ανοίχτηκε όντως εκείνη την εποχή, για έλεγχο του σημείου της στροφής, επειδή ενδεχομένως θα συσσώρευε φερτά λόγω της μικρής κλίσης, και θα έφραζε λόγω της μικρής διατομής. Στο "ρηχό" αυτό τμήμα αρχικά δεν φαίνεται να υπήρχαν πηγάδια ανά τις συνηθισμένες μικρές αποστάσεις, οπότε αργότερα δημιουργήθηκε η ανάγκη διάνοιξης νέων φρεάτων για έλεγχο, και κυρίως για καθαρισμό.
Εδώ φαίνεται ο θάλαμος από το πηγάδι προς τη σήραγγα. Η κατασκευή του ίσως να προέκυψε λόγω αποτυχημένης προσπάθειας και απόκλισης στο να "χτυπηθεί" ο αγωγός απευθείας από την επιφάνεια του εδάφους.
Αναμφίβολο το γεγονός ότι το αυτό το σημείο πρόσβασης δεν κατασκευάστηκε εξ αρχής.
Εκεί που βρισκόμουν ο αέρας ήταν φτωχός λόγω ίσως και της παρουσίας των ριζών στη σήραγγα, κάτι που με ανάγκασε να φύγω γρήγορα και με ανησυχία, καθώς μπορεί να βρισκόμουν μόλις 4 μέτρα από την επιφάνεια, αλλά δεν υπήρχε τρόπος να βγω άμεσα χωρίς να ξανακάνω την ίδια διαδρομή προς τα πίσω.
Κατεβαίνοντας και πάλι στη σήραγγα, στη συνέχεια μπροστά μου έβλεπα σε λιγότερο από 10 m ότι η οροφή χαμήλωνε πολύ, λόγω ίσως πλακών που την κάλυπταν. Η έλλειψη οξυγόνου και τα βρώμικα νερά που υπήρχαν στο δάπεδο, συν το γεγονός ότι δεν θα μπορούσα να συνεχίσω παραπέρα, με έπεισαν να επιστρέψω χωρίς να διασχίσω το μικρό αυτό τμήμα. Να σημειωθεί εδώ ότι η απουσία "φρέσκου" τρεχούμενου νερού σε χαμηλή και μη αεριζόμενη σήραγγα είναι ταυτόσημη με την έλλειψη οξυγόνου. Διανύοντας τα πρώτα μέτρα προς τα πίσω, και φτάνοντας πάλι στο τμήμα που υδρομαστεύει, ένιωσα και πάλι καλύτερη την αναπνοή μου.
Οι επόμενες φωτογραφίες λήφθηκαν καθώς επέστρεφα και βγαίνοντας από τον αγωγό, κινούμενος απίστευτα αργά και με τεράστια δυσκολία, ειδικά στο ακραίο χαμηλό και στενό τμήμα.
Έρευνα επιφάνειας
Μετά από ένα μήνα και αφού είχαν πραγματοποιηθεί οι ενδιαφέρουσες εξερευνήσεις άλλων τμημάτων που θα παρουσιαστούν στη συνέχεια, αποφασίσαμε με τους Αλέξανδρους να κάνουμε μια επιφανειακή έρευνα στην περιοχή. Πλην κάποιων φρεάτων που ήδη γνωρίζαμε ότι υπήρχαν, προέκυψαν και δύο θαμμένα πηγάδια των οποίων προεξείχε ελάχιστα μόνο η κορυφή τους. Το παράδοξο ήταν ότι βρίσκονταν πάρα πολύ κοντά, σε απόσταση μόλις 8,5 μέτρων μεταξύ τους, κάτι που μας έβαλε σε σκέψεις...
Στο πρώτο πηγάδι αποκαλύφθηκε και ο αριθμός: 241 Β.
Στο ανάντη δεύτερο (διαφορετικού τύπου) δεν φάνηκε αριθμός, αλλά οι δύο φανοί ανέγραφαν την ίδια ημερομηνία (4/10/68) κατά την οποία προφανώς επισκευάστηκαν. Ο διαφορετικός τύπος φανερώνει ότι δεν κατασκευάστηκαν την ίδια εποχή, και πόσο μάλλον η κοντινή τους απόσταση δείχνει ότι ένα εκ των δύο (το 241 Β μοιάζει νεότερο) είναι επιπρόσθετο.
Κείμενο: Παναγιώτης Δευτεραίος
Φωτογραφίες: Παναγιώτης Δευτεραίος, Αλέξανδρος Γλαράκης
Συμμετείχαν 23/2: Βαγγέλης Αλεξανδρής, Αλέξανδρος Γλαράκης, Παναγιώτης Δευτεραίος
Συμμετείχαν 23/3: Αλέξανδρος Τσεκούρας, Αλέξανδρος Γλαράκης, Παναγιώτης Δευτεραίος
11&15/4/2014. Συμπληρωματική εξερεύνηση
Φρέαρ 245 (Χωρίς νερό)Βάθος: 3 m + 0,70 (τοίχωμα)
Κυκλικής διατομής διαμέτρου 0,80 m
Το νερό του υδραγωγείου χάνεται μερικά μέτρα πιο πριν, δίνοντας την εντύπωση πηγής στην επιφάνεια (ούτως ή άλλως η σήραγγα είναι πολύ κοντά στην επιφάνεια εδώ)
Προς τα ανάντη, η σήραγγα (σύγχρονη-1880;) διατηρείται για 7 μέτρα.
Διακρίνονται οι διαφορετικές διατομές (ορθογωνική με πλάκες, και τοξωτή λιθόκτιστη) ύψους 0,80 και 0,50 αντίστοιχα, με πλάτος 0,40.
Μετά από το σημείο κατάπτωσης της οροφής, ο αγωγός συνεχίζεται.
Λόγω στενότητας και επειδή όλα ήταν ετοιμόρροπα, η εξερεύνηση δεν συνεχίστηκε.
Επιστροφή, διακρίνεται το πέτρινο υποστηρικτικό τρίγωνο κάτω από το πηγάδι.
Προς τα κατάντη, μετά από 3 μέτρα η στοά σταματά σε θόλο που προέκυψε από κατάπτωση της οροφής. Η συνέχεια του αγωγού βρίσκεται θαμμένη κάτω από τον σωρό.
Βάθος: 5,40 m
Τετράγωνης διατομής (0,65 m)
Το πηγάδι αυτό κατασκευάστηκε κατά τη σύγχρονη εποχή, σε μια προσπάθεια πύκνωσης των φρεάτων επίσκεψης ανάμεσα στα φρ. 240 και 242, προφανώς για πιο αποτελεσματικό έλεγχο του τόσο κοντά στην επιφάνεια και χαμηλού ύψους υπόγειου καναλιού.
Η σήραγγα προς τα ανάντη είναι αποφραγμένη από μπάζα στα 4 περίπου μέτρα, ενώ στα 8,5 m βρίσκεται το φρ. 242 (βλ. παραπάνω). Μια μικρή ροή νερού πλημμυρίζει την κατάντη σήραγγα, επειδή προφανώς το νερό δεν βρίσκει δίοδο προς εκείνη την κατεύθυνση, όπου 20 μέτρα μακρύτερα βρίσκεται το φρέαρ 241Α, το οποίο εντοπίστηκε εσωτερικά σε προηγούμενη εξερεύνηση (βλέπε παραπάνω).
Η διατομή διαθέτει χτιστά τοιχώματα πλάτους 0,40 και οροφή σκαμμένη στο χώμα, χωρίς υποστήριξη. Εδώ η στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα βρίσκεται χαμηλά, κάτι που διαπιστώνεται εύκολα, καθώς δεν έχουν καθόλου σταλακτιτοποιηθεί τοιχώματα και οροφή. Μέγιστο (άνω) πλάτος διατομής: 050, και συνολικό ύψος: 0,80-1,00 m.
Η κατάντη σήραγγα έχει ελέυθερο μήκος 14 μέτρα, ενώ στα τοιχώματα διακρίνεται ανώτερη παλαιότερη στάθμη.
Η συνέχεια της υπόγειας διαδρομής είναι αδύνατη λόγω "σταλακτιτοποίησης" των ριζών, που δημιουργούν συμπαγές υλικό. Ο τραβερτίνης είναι πέτρωμα ανθρακικό, με ανοιχτό, καστανοκίτρινο χρώμα και με χαρακτηριστική πορώδη υφή. Το ανθρακικό ασβέστιο αποτίθεται γύρω από φυτικά μέρη, τα οποία μετά την αποσύνθεσή τους απομακρύνονται και αφήνουν τους πόρους στο πέτρωμα.
Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι η διατομή είναι ακριβώς όμοιου τύπου με εκείνη του τμήματος 241- 241Α, με τη μόνη διαφορά ότι εδώ δεν υπάρχει εισροή νερού. Η κατασκευή δεν μοιάζει καθόλου για ρωμαϊκή, κάτι που δεν ήταν αμέσως διακριτό στο προαναφερόμενο (κατάντη) τμήμα, και αυτό λόγω της σταλακτιτοποίησης των τοιχωμάτων. Ενδεχομένως να είναι έργο που έγινε στα τέλη του 19ου αιώνα (επί δημαρχίας Δ. Σούτσου).
Άνοδος
Κείμενο, φωτογραφίες: Παναγιώτης Δευτεραίος
Συμμετείχαν: Αλέξανδρος Γλαράκης, Παναγιώτης Δευτεραίος
Πηγή: ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ
27/2/2014. Σχολική εκδήλωση για το Αδριάνειο (Ολυμπιακό Χωριό)
18/3/2014. Παρακολούθηση κατάβασης φρέατος από τους μαθητές
Στις 27/2 επισκεφτήκαμε με την αρχαιολόγο (Β΄ ΕΠΚΑ) Γιάννα Γκουρτζιούμη το 26ο & 29ο Δημοτικό Σχολείο Αχαρνών στο Ολυμπιακό Χωριό, όπου συμμετείχαμε σε μια όμορφη σχολική εκδήλωση που είχαν ετοιμάσει για εμάς τα παιδιά, με τη βοήθεια των δασκάλων τους.
Τα παιδιά μάς παρουσίασαν υλικό που είχαν συγκεντρώσει σχετικό με το Αδριάνειο Υδραγωγείο, ενώ έπειτα μοιραστήκαμε μαζί τους μερικές ακόμη πληροφορίες, εμπλουτίζοντας ακόμη περισσότερο τις γνώσεις τους.
Ήταν ιδιαίτερα ευχάριστο το γεγονός ότι οι μαθητές είχαν αρκετές απορίες οι οποίες ήταν εξαιρετικά εύστοχες και χρήσιμες για όλους. Όλοι έδειχναν μεγάλο ενδιαφέρον να κατανοήσουν πως ακριβώς κατασκευάστηκε και πως λειτουργούσε το αρχαίο υδραγωγείο.Οι απορίες ήταν τόσες πολλές, που ξεπέρασαν τις προσδοκίες μας, αφήνοντάς μας με τις καλύτερες εντυπώσεις για τα παιδιά και τη δουλειά που είχαν κάνει με τη βοήθεια των δασκάλων τους.
Κάποιοι μαθητές/μαθήτριες ζητούσαν να τους εξηγήσουμε τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η κατάβαση στα φρεάτια, ενώ μας εκμυστηρεύονταν ότι είχαν προσπαθήσει ήδη να επισκεφτούν την κεκλιμένη στοά που βρίσκεται εντός του χωριού!
Βέβαια, τους επισημάναμε τους κινδύνους που διατρέχουν επιχειρώντας μόνοι τους παρόμοιες δραστηριότητες, και ότι δεν πρέπει φυσικά να κινδυνεύουν, παρά το μεγάλο τους ενδιαφέρον. Τέλος, κατάλαβαν ότι για να μπορεί κάποιος με ασφάλεια να επισκεφτεί είτε τμήματα των υπογείων στοών, είτε -πολύ περισσότερο- τα "πηγάδια" που φαίνονται εντός του χωριού, επιβάλλεται να είναι εκπαιδευμένος και να χρησιμοποιεί τον απαραίτητο ειδικό εξοπλισμό.
Συμφωνήσαμε να παρευρεθούν στην επόμενη εξερεύνησή μας εντός του χωριού, και να παρακολουθήσουν από κοντά τη διαδικασία κατάβασης στο εσωτερικό ενός πηγαδιού.
Φρέαρ 299-16Α (κατάβαση, λήψη μετρήσεων, ενημέρωση μαθητών)
Το μόνο ανεξερεύνητο φρέαρ εντός του χωριού ήταν το τελευταίο του σύγχρονου υδρομαστευτικού κλάδου (Δήμογλι) το οποίο αναμέναμε να φτάνει τα 40 μέτρα βάθος, βάσει αναφορών, και επισκέψεων σε προηγούμενα φρέατα. Η επίσκεψη-ενημέρωση πραγματοποιήθηκε στις 18/3, με τη συμμετοχή των παιδιών, που παρακολούθησαν με μεγάλο ενδιαφέρον την όλη διαδικασία. Προηγήθηκε το συνεργείο της ΕΥΔΑΠ που άνοιξε το στόμιο του πηγαδιού, με τις οδηγίες του κ. Παντελή (Β΄ ΕΠΚΑ).
Στα βλέμματα των μαθητών έμοιαζε σχεδόν εξωπραγματικό το γεγονός ότι κρεμιόμαστε από ένα σχοινί και κατεβαίνουμε, παρ' όλο που γνώριζαν για την εκπαίδευσή μας.
Το στόμιο του κυκλικού πηγαδιού είναι ανακατασκευασμένο με μπετόν στα πρώτα μέτρα, ενώ η διατομή του είναι 1,70 m ακριβώς όπως και στο 8Α (βάθους 32 m). Τα τοιχώματά του δεν φέρουν επένδυση, και είναι διανοιγμένα στο φυσικό (μαλακό) έδαφος.
Ενώ όμως αναμέναμε βάθος αρκετά μεγαλύτερο από του 8Α, που να αγγίζει τα 40 m, τελικά κατεβήκαμε μόλις στα 19,65 m, καταλήγοντας πάνω σε ένα μεγάλο σωρό από σκουπίδια και μπάζα. Πριν μερικά χρόνια το στόμιο ήταν ανοιχτό, με αποτέλεσμα να έχουν απορριφθεί στο εσωτερικό μεγάλες ποσότητες άχρηστων υλικών, κάτι που πρέπει να συνέβη και κατά την κατασκευή του χωριού. Βρισκόμασταν δηλαδή 20 σχεδόν μέτρα πάνω από τον πυθμένα, και μη γνωρίζοντας αν ο όγκος από κάτω μας ήταν συμπαγής, ασφαλιστήκαμε πάνω στο σχοινί μας.
Μην έχοντας τίποτα να εξετάσουμε, ανεβήκαμε σύντομα επάνω. Τελικά, το μόνο πηγάδι του κλάδου αυτού που μας επέτρεψε να επισκεφτούμε τη συγκεκριμένη σήραγγα ήταν το 8Α, και αυτό επειδή το κάλυμμά του δεν ήταν κατεστραμμένο, οπότε ουδέποτε απορρίφθηκαν μπάζα στο εσωτερικό του. Εδώ λοιπόν ήταν πια εντελώς αδύνατο να επιβεβαιώσουμε την παρουσία της αναφερόμενης δεξαμενής στον πυθμένα, σχηματίζοντας έτσι και μια άποψη για την αφετηρία του κλάδου αυτού.
Στη συνέχεια ακολούθησε ενημέρωση των μαθητών σχετικά με τον εξοπλισμό και τον τρόπο κίνησης πάνω στο σχοινί, από τους σπηλαιολόγους Α. Τσεκούρα, Θ. Τσαλίκογλου.
Τέλος, τα παιδιά ενημερώθηκαν και για τα αποτελέσματα της εξερεύνησης του πηγαδιού, συζητώντας για το πως τους φάνηκε η συγκεκριμένη "εμπειρία" που παρακολούθησαν.
Ακολούθησε ξενάγηση των μαθητών και σε άλλα σημεία του Αδριανείου εντός του χωριού, από την Γ. Γκουρτζιούμη, ενώ εμείς ετοιμαστήκαμε για την εξερεύνηση του φρέατος 270, η οποία θα περιγραφεί σε επόμενη ενημέρωση της σελίδας.
Επίσης, ενημερώσαμε με τον Α. Γλαράκη την αρίθμηση των φρεάτων του σύγχρονου κλάδου, ώστε να αναγράφονται κανονικά οι αριθμοί και στους φανούς.
Κείμενο: Παναγιώτης Δευτεραίος
Φωτογραφίες: Παναγιώτης Δευτεραίος, Θεολόγος Τσαλίκογλου
Συμμετείχαν 18/3: Αλέξανδρος Τσεκούρας, Θεολόγος Τσαλίκογλου, Αλέξανδρος Γλαράκης, Παναγιώτης Δευτεραίος
28/2/2014. Εξερεύνηση 12η. Διερευνητική σε φρέατα της Μεταμόρφωσης
Φρέαρ 204. (κατάβαση, λήψη μετρήσεων)
Βάθος μηκοτομής: 24,81 m
Βάθος εκτιμώμενο ως το νερό: περίπου 20 m
Διατομή κυκλική (D=0,70 m)
Τοιχώματα από λιθοδομή
Η παρουσία σωλήνα άντλησης και καλωδίων δυσκόλεψε την κατάβαση. Στον πυθμένα το νερό είναι στάσιμο, βρίσκεται ψηλότερα από την οροφή της σήραγγας (δεν έγινε ορατή), κάτι που φανερώνει ότι η σήραγγα είναι αποφραγμένη στα κατάντη. Επίσης, να σημειωθεί ότι το νερό είχε έντονη οσμή χημικών, τα οποία διοχετεύονται προφανώς από γειτονική βιομηχανία.
Φρέαρ 192
Βάθος μηκοτομής 19,03 m
Βάθος εκτιμώμενο ως το νερό: περίπου 15 m
Διατομή κυκλική (D=0,70 m)
Τοιχώματα από λιθοδομή
Δεν πραγματοποιήθηκε κατάβαση, καθώς ήταν απαραίτητη η απομάκρυνση ποσότητας υλικών από την περίμετρο του στομίου, που θα κατέληγαν μέσα στο πηγάδι, και επιπλέον το νερό του πυθμένα ήταν στάσιμο, δηλαδή σε στάθμη υψηλότερη από την οροφή της σήραγγας (απόφραξη στα κατάντη)
Φρέαρ 225 (κατάβαση, λήψη μετρήσεων)
Βάθος: 32 m
Διατομή τετράγωνη 0,70 x 0,70 m
Στα τελευταία 5 μέτρα: κυκλική διαμέτρου 0,60 m
Τοιχώματα από λιθοδομή και περίτεχνα κεραμικά
Κεραμικά τριγωνικής μορφής για εκτόνωση πιέσεων
Η μεταβολή της διατομής
Μανιτάρι εντός των κεραμικών στα τοιχώματα
Στον πυθμένα υπήρχε λάσπη και νερό, καθιστώντας αδύνατη την οποιαδήποτε επαφή με τη σήραγγα, η οποία προφανώς βρισκόταν χαμηλότερα και ήταν αποκλεισμένη. Το συγκεκριμένο πηγάδι ήταν καλυμμένο από ογκώδη, βαριά πέτρινη πλάκα και χώμα, και για την αποσφράγισή του έγινε η χρήση πολύσπαστου. Εικάζουμε ότι η απόφραξη της σήραγγας δεν είναι αποτέλεσμα των τελευταίων ετών. Ωστόσο, όπως αποδείχτηκε και στην περίπτωση του Ολυμπιακού Χωριού, το υδραγωγείο μεταφέρει νερό στα κατάντη, είτε από συνεχή τοπική υδρομάστευση, είτε επειδή το νερό μπορεί και διέρχεται -έστω και εμποδιζόμενο- κάτω από τα μπαζωμένα φρεάτια.
Κείμενο: Παναγιώτης Δευτεραίος
Φωτογραφίες: Παναγιώτης Δευτεραίος, Ηλίας Σιατούνης
Συμμετείχαν: Πάνος Γεωργόπουλος, Βαγγέλης Αλεξανδρής, Ηλίας Σιατούνης, Αλέξανδρος Γλαράκης, Παναγιώτης Δευτεραίος
Πηγή: ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ
2/3/2014. Δοκιμαστική κατάβαση στο φρέαρ 239 (Αχαρναί
14/3/2014.
Εξερεύνηση 13η. Η
σήραγγα έως το φρέαρ 238
Φρέαρ 239. (κατάβαση, λήψη μετρήσεων)
Βάθος: 14,5 m ως τη στάθμη του νερού + 1 m νερό
Διατομή κυκλική αρχικής διαμέτρου 1 m
Το φρέαρ έχει δεχτεί στο στόμιό του ανακατασκευή κατά τη σύγχρονη εποχή.
Τα τοιχώματα είναι αρχικά χτιστά με λιθοδομή, ενώ σε ένα μόνο σημείο του ύψους υπάρχει κεραμική επένδυση που φέρει ημικυκλικά πατήματα.
Κατά την πρώτη κατάβαση, αφαιρέθηκε από το πηγάδι ογκώδες μεταλλικό αντικείμενο που έφραζε τη συνέχεια.
Στα τελευταία 6 περίπου μέτρα η διατομή
Οι δύο προηγούμενες φωτογραφίες έχουν ληφθεί προς τα πάνω. Το περιβάλλον σε αυτό το σημείο και πιο κάτω είναι "παραμυθένιο", με πλούσιο σταλακτιτικό διάκοσμο, κυρίως λευκό, που έχει δημιουργηθεί από την έντονη ροή νερού που υδρομαστεύεται από το πέτρωμα και καταλήγει εντός του πηγαδιού.
Κατεβαίνοντας κατά την πρώτη -δοκιμαστική- επίσκεψη, μην περιμένοντας φυσικά κάτι τέτοιο, βρέθηκα μπροστά σε έκπληξη: σε έναν πυθμένα καταστόλιστο με ολόλευκα και κίτρινα σταλακτιτικά και κάτω από μια συνεχή βροχή από σταγόνες. Ήταν η πρώτη φορά που συναντούσα κάτι τέτοιο σε πηγάδι.
Μέρος των σταλακτιτών έχει δημιουργηθεί πάνω σε ρίζες σχηματίζοντας τραβερτίνη. Η τετράγωνη διατομή στον πυθμένα καταλήγει σε νερό ενός μέτρου, που συγκρατείται από ένα χαμηλό φράγμα το οποίο μας χωρίζει από τη συνέχεια της στοάς. Στα ανάντη υπάρχει χαμηλή σήραγγα στην οποία δεν μπορούμε να εισχωρήσουμε λόγω του νερού, ενώ όλες οι επιφάνειες διαθέτουν διάκοσμο.
Στη δεξιά πλευρά κατά τη ροή του νερού (αριστερά στην παραπάνω φωτογραφία) υπάρχει και μια πλάγια σύγχρονη εισροή, η οποία πιθανότατα αποτελεί μέρος παράκαμψης αρχαίου τμήματος που καταστράφηκε, και σχετίζεται με το πέρασμα του Κηφισού.
Εξερεύνηση σήραγγας μεταξύ των φρεάτων 239-238.
Σε βάθος λοιπόν 15,5 μέτρων, και ακριβώς μετά το φράγμα που συγκρατεί το ομολογουμένως πάρα πολύ κρύο νερό, βρίσκεται η είσοδος της κατάντη σήραγγας, η οποία εξερευνήθηκε σε μήκος 80 περίπου μέτρων. Το φράγμα, τα τοιχώματα και γενικότερα όσα βλέπουμε στο σημείο αυτό, μοιάζουν να είναι κατασκευές σύγχρονες (τέλη 19ου-αρχές 20ού αι.)
Το φράγμα και ένας ανακουφιστικός σωλήνας στη βάση του
Για να εισέλθουμε στη στοά πρέπει να βρεθούμε μέσα στο νερό
Περνώντας το φράγμα βρισκόμαστε σε μία τυπική διατομή με χτιστά τοιχώματα και τριγωνική οροφή από κεραμικές πλάκες, η οποία διαθέτει λίγο διάκοσμο σε μερικά σημεία, ενώ το νερό εδώ είναι μόλις 20 cm.
Το ύψος της διατομής είναι 1,40 m και το πλάτος της 0,50 m. Στα 40 περίπου μέτρα η διατομή χαμηλώνει κατά 30 cm, και πιθανώς να περνάμε κάτω από αρχαίο καταργημένο πηγάδι.
Αμέσως μετά αλλάζει. Βρισκόμαστε σε μια διατομή που δεν έχουμε ξανασυναντήσει υπογείως, με εξαίρεση την κεκλιμένη σήραγγα του Ολυμπιακού Χωριού. Διαθέτει χτιστά τοιχώματα ύψους 0,70 και πλάτους 0,50 έως 0,60 (άνω μέρος), ενώ ο πυθμένας είναι λίγο στενότερος (0,40). Η οροφή στηρίζεται με αψίδα που σχηματίζεται από κεραμικά τριμελή στοιχεία, και προσφέρει συνολικό ύψος διατομής 1,10 m. Η διατομή αυτή διατηρείται για 15 περίπου μέτρα, με ήπιες στροφές, και καταλήγει σε λίγο μικρότερη διατομή 0,50 x 1,00 m της οποίας τα τοιχώματα και η οροφή είναι επενδεδυμένα με λιθοδομή. Ο τύπος αυτός, ίσως να αποτελεί μεταγενέστερη επισκευή- στήριξη της τότε υφιστάμενης σήραγγας.
Η χαμηλή στοά, που διαθέτει και κάποιο (λεπτό) διάκοσμο, καταλήγει μετά από 20-25 μέτρα κάτω από το φρέαρ 238.
Η διατομή του πηγαδιού 238
Η συνέχεια της χαμηλής και πλημμυρισμένης στοάς μετά το πηγάδι
Κατά την επίσκεψή μας το νερό δεν ήταν τόσο ψηλά ώστε να μη μπορούμε να συνεχίσουμε και μετά το πηγάδι, ήταν όμως τόσο κρύο, που έπρεπε να επιστρέψουμε...
Περίτεχνος λεπτός σταλακτιτικός διάκοσμος κατά την επιστροφή
Στην επιστροφή δόθηκε η ευκαιρία για καλύτερη αποτύπωση των διαφορετικών διατομών
Άνοδος
Για την εξερεύνηση αυτή ευχαριστούμε την κυρία Γιάννα Γκουρτζιούμη, υπεύθυνη αρχαιολόγο της Β΄ ΕΠΚΑ
Κείμενο: Παναγιώτης Δευτεραίος
Φωτογραφίες: Παναγιώτης Δευτεραίος, Γεωργία Μπουρμπούλη, Αλέξανδρος Γλαράκης
Συμμετείχαν: Γεωργία Μπουρμπούλη, Αλέξανδρος Τσεκούρας, Αλέξανδρος Γλαράκης, Παναγιώτης Δευτεραίος
Πηγή: ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ
4/3/2014. Εξερεύνηση 14η (Αχαρναί)
Τμήμα σήραγγας μεταξύ φρ. 274 έως το 273 (εξερεύνηση, αποτύπωση, βιντεοσκόπηση)
Σε συνέχεια της εξερεύνησης της 26ης Νοεμβρίου, προσεγγίσαμε τη σήραγγα και πάλι από το φρέαρ 275, αυτή τη φορά με σκοπό την εξερεύνηση της σήραγγας και πέρα από το φρέαρ 274 που είχαμε σταματήσει την πρώτη φορά.
Η διατομή είναι τυπική χτιστή πλάτους 0,50 m με τριγωνικά υποστηριζόμενη οροφή. Το ύψος της χαμηλό, 1,00 - 1,20 m.
Υδρομάστευση από τα τοιχώματα
11 μέτρα μετά το πηγάδι 274, πριν η στοά στρίψει δεξιά, εντοπίσαμε ένα σημείο στο οποίο παλαιότερα πρέπει να είχαμε εισροή ακάθαρτων ουσιών.
28 μέτρα παρακάτω περάσαμε πιθανώς κάτω από αρχαίο πηγάδι που είχε καταργηθεί, ενώ η σήραγγα έστριβε αριστερά.
Συνεχίζοντας για ακόμη 18 μέτρα, βρήκαμε στα αριστερά της στοάς μικρό σπηλαίωμα το οποίο μοιάζει να συναντήθηκε κατά τη διάρκεια της διάνοιξης, αλλά δεν καλύφθηκε.
Το ύψος της διατομής εδώ είναι 1,50 m.
Συνεχίζει έτσι για τα επόμενα 10 μόλις μέτρα και χαμηλώνει τοπικά, στο σημείο όπου υπάρχει στροφή αριστερά και αμέσως μετά δεξιά (S). Οι κατασκευαστικοί αυτοί ελιγμοί ίσως να αποτελούν -σε συγκεκριμένες περιπτώσεις- ανεπιτυχείς προσπάθειες συνάντησης γειτονικών τμημάτων, που εκσκάπτονταν ταυτόχρονα.
Υδρομάστευση από τα τοιχώματα
Κατά όλη τη διάρκεια της διαδρομής η ροή του νερού ήταν έντονη, λόγω της μεγάλης κλίσης
Η διατομή στη συνέχεια ψηλώνει και πάλι (φτάνει σταδιακά μέγιστο ύψος 1,70 m), αλλά χαμηλώνει και πάλι, πριν το επόμενο πηγάδι (273), το οποίο και συναντάμε στα 34 μέτρα από το σημείο του "S".
Φρέαρ 273
Ακριβώς κάτω από το πηγάδι η διατομή χαμηλώνει περισσότερο.
Σημάδια που μοιάζουν ίχνη από σχοινί που παρασυρόταν προς τα κατάντη
Αμέσως μετά η στοά στρίβει δεξιά, και βρισκόμαστε σε ένα τμήμα μήκους 11 μέτρων, το οποίο έχει ανακατασκευαστεί κατά την τελευταία επισκευή του υδραγωγείου (δεκαετία '30). Η διατομή εδώ είναι ορθογωνική (0,70 x 1,20 m), λιθόκτιστη και πλακοσκεπής.
Βγαίνοντας από το τμήμα αυτό, βρεθήκαμε σε έναν μικρό θάλαμο και μπροστά σε μια έκπληξη!
Στο δεξί τοίχωμα υπάρχει μια παράπλευρη κατασκευή παροχής νερού: ένα πολύ χαμηλό κανάλι τριγωνικής διατομής, διευθετημένο με κεραμικές πλάκες έντεχνα τοποθετημένες.
Από τον θάλαμο ξεκινά η συνέχεια της διαδρομής, σε σήραγγα μικρού ύψους (1 m), αλλά πιο πλατιά από ότι συνήθως (0,80 - 1,00 m).
Το νερό όσο προχωράμε ρέει με μεγαλύτερη ταχύτητα, καθώς η κλίση αυξάνεται.
Μετά από 15 περίπου μέτρα η ακανόνιστη λάξευση δίνει τη θέση της σε όμορφη χαμηλή τυπική διατομή (0,50 x 1,00 m) με τριγωνική οροφή και πάλι.
Η λευκή κρούστα που φαίνεται στις εικόνες έχει σχηματιστεί εδώ από την έντονη και συνεχή ροή του νερού, το οποίο κυλά με μεγάλη ταχύτητα λόγω της κλίσης.
Στις επόμενες φωτογραφίες διακρίνεται η έντονη ορμή του νερού.
Η "σπηλαιοποίηση" των τοιχωμάτων προς τα κατάντη που η κλίση συνεχίζει να αυξάνεται, φτάνει σχεδόν ως πάνω!
Μετά από τουλάχιστον 12 μέτρα εντός της χαμηλής κεκλιμένης στοάς και με νερό που είχε πια τη δύναμη να μας παρασέρνει, η συνέχεια της εξερεύνησης στάθηκε αδύνατη. Εμπρός μας υπήρχε ένα χαμηλό επικλινές πέρασμα, που ήταν πολύ επικίνδυνο να προσπελαστεί λόγω της μεγάλης ποσότητας του νερού. Έτσι, με δυσκολία κάναμε μεταβολή, και πήραμε το δρόμο της επιστροφής, χωρίς τελικά να καταφέρουμε να προσεγγίσουμε το φρέαρ 272.
Κείμενο, φωτογραφίες: : Παναγιώτης Δευτεραίος
Συμμετείχαν: Θεολόγος Τσακλίκογλου, Βαγγέλης Αλεξανδρής, Αλέξανδρος Γλαράκης, Παναγιώτης Δευτεραίος
Πηγή: ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ
18/3/2014. Εξερεύνηση 15η (Αχαρναί)
Η σήραγγα μεταξύ των φρ. 270-269-268 (υπό δημοσίευση)
Πηγή: ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ
Εξερεύνηση 16η
(Αχαρναί)
Κατάβαση στο φρ. 251 και εξερεύνηση ανώτερης υδρομαστευτικής στοάς
Η εξερεύνηση αυτή παρουσιάστηκε αναλυτικά ως τρέχον θέμα του ιστολογίου, και μπορείτε να τη διαβάσετε εδώ.
Πηγή: ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ
Σύντομα νέο υλικό και από τις τελευταίες εξερευνήσεις!
16/5: διερευνητική εξερεύνηση σε φρέατα του Αμαρουσίου
17/5: εξερεύνηση 300 m σήραγγας (φρ. 252-251-250)
Δημοσίευση σχολίου
Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.