Ο Απόστολος Παύλος στον Άρειο Πάγο

Στα βορειοδυτικά της Ακρόπολης, ο Άρειος Πάγος ήταν στην αρχαιότητα τόπος θρησκευτικός αλλά και χώρος λειτουργίας της Βουλής. Εκεί λέγεται ότι βρέθηκε, γύρω στο 51 μ.Χ., και ο Απόστολος Παύλος για να κηρύξει τον χριστιανισμό στους Αθηναίους.

Πάντως, σύμφωνα με το βιβλίο της Καινής Διαθήκης «Πράξεις των Αποστόλων», η ιεραποστολική δράση του Παύλου στην Αθήνα δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως επιτυχία. Το αντίθετο μάλιστα. Ο Λουκάς αναφέρει ότι οι Αθηναίοι αντιμετώπισαν τον Παύλο με σκεπτικισμό και με τη φράση «ακουσόμεθά σου πάλιν περί τούτου».

Κατά τον ίδιο, το κήρυγμα περί την ανάσταση των νεκρών φαίνεται να υπήρξε η κύρια πέτρα του σκανδάλου για τους Αθηναίους φιλοσόφους. Στην ομιλία του, όπως αναφέρεται στις «Πράξεις», ο Παύλος προσπάθησε να ανταποκριθεί στις ανάγκες ενός ακροατηρίου με φιλοσοφική παιδεία, τελικά όμως στην Αθήνα δεν ιδρύθηκε Εκκλησία.

Δικάστηκε ή απλώς εισακούστηκε;

Ο Απόστολος Παύλος οδηγήθηκε στον Άρειο Πάγο μετά από διάλογο που είχε με τους Στωικούς και τους Επικουρείους στην αγορά της Αθήνας, έναν από τους τόπους όπου κήρυττε – εκτός από την τοπική ιουδαϊκή συναγωγή. Ωστόσο είναι δύσκολο να διευκρινιστεί αν ο Άρειος Πάγος που αναφέρουν οι «Πράξεις των Αποστόλων» ήταν ο γνωστός λόφος ή το σεβαστό δικαστικό σώμα. Αμφότερες οι εκδοχές έχουν τα επιχειρήματά τους.

Το ότι ο Παύλος δικάστηκε από τον Άρειο Πάγο είναι κάτι που μαρτυρούν οι Πατέρες της Εκκλησίας. Επιπλέον, έχει σχολιαστεί ότι το πρωτότυπο κείμενο της αφήγησης δίνει την αίσθηση πως ο Άρειος Πάγος ήταν όντως το δικαστικό σώμα. Το γεγονός επίσης ότι οι επικριτές του Παύλου υποστήριζαν πως κήρυττε «ξένα δαιμόνια» μπορεί να συσχετιστεί με τις αρμοδιότητες του δικαστικού σώματος του Αρείου Πάγου, μεταξύ των οποίων ήταν η προάσπιση της θρησκείας και των ηθών των Αθηνών.

Μάλιστα η περίπτωση του Παύλου φαίνεται να μοιάζει με αυτήν του Σωκράτη, καθώς ο τελευταίος είχε προσαχθεί στον Άρειο Πάγο με την κατηγορία ότι διέφθειρε τους νέους, αμελούσε τα παραδοσιακά θρησκευτικά καθήκοντα και εισήγε θρησκευτικούς νεωτερισμούς. Αν ωστόσο ο Παύλος όντως δικάστηκε, τότε πιθανότατα αυτό έγινε στη Βασιλική Στοά, που βρισκόταν στην αγορά, διότι θεωρείται ότι εκείνη την εποχή στον χώρο του λόφου γίνονταν δίκες μόνο για ανθρωποκτονίες (σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, εκεί δικάστηκε από τους θεούς ο Άρης για τον φόνο του γιου του Ποσειδώνα Αλιρρόθιου και ο Ορέστης για τον φόνο της μητέρας του).

Δεδομένης της εκδοχής της δίκης, η υπόθεση του Παύλου θεωρήθηκε ανάξια περαιτέρω εξέτασης λόγω της αναφοράς του στην ανάσταση των νεκρών.

Στον αντίποδα των παραπάνω επιχειρημάτων επισημαίνεται πως στην ομιλία του Παύλου στον Άρειο Πάγο υπήρχε αρκετός κόσμος, συμπεριλαμβανομένων και γυναικών, γεγονός που ίσως δεν θα συνέβαινε αν γινόταν κανονική δίκη. Επιπλέον, η αφήγηση του συμβάντος στις «Πράξεις των Αποστόλων» δεν περιέχει κάποια δικαστική διαδικασία. Αν λοιπον δεν έγινε δίκη, τότε ο Παύλος πήγε στον λόφο του Αρείου Πάγου με σκοπό να τον ακούσουν οι παριστάμενοι, οι οποίοι ενδιαφέρονταν για φιλοσοφική συζήτηση.

Σύμφωνα με μια τρίτη άποψη, η οποία προσπαθεί να συνδυάσει τα επιχειρήματα των άλλων δύο, ο Παύλος παρουσιάστηκε ενώπιον του σώματος του Αρείου Πάγου αλλά όχι για δίκη. Επρόκειτο απλώς για μια ακροαματική διαδικασία, προκειμένου οι άρχοντες να κρίνουν αν το κήρυγμά του εγκυμονούσε πνευματικούς κινδύνους για τους Αθηναίους.

Η φιλοσοφική ομιλία του για τον άγνωστο Θεό

Παρότι η ομιλία του Αποστόλου Παύλου μετέδιδε νοήματα αμιγώς βιβλικά, στην Αθήνα ο Παύλος δεν τα υποστήριξε με παραθέματα από την Παλαιά Διαθήκη, κάτι που συνήθιζε να κάνει διαλεγόμενος με Ιουδαίους. Αντίθετα, χρησιμοποίησε στοιχεία γνωστά και σεβαστά στους Αθηναίους. Επρόκειτο για μια επιχειρηματολογική ευελιξία, την οποία ο Παύλος περιγράφει σε εδάφιο στην Επιστολή προς Κορινθίους (9:19-23) και συνοψίζεται στη φράση: «Στους πάντες έγινα τα πάντα, ώστε με κάθε τρόπο να σώσω μερικούς».

Χαρακτηριστική λοιπόν ήταν η αναφορά του Παύλου στον βωμό του «αγνώστου θεού» – φαίνεται να υπήρχαν αρκετοί εκείνη την εποχή στην Αθήνα, τον οποίο υποστήριξε ότι πρεσβεύει. Ως δημιουργός του κόσμου και δότης παντός αγαθού, αυτός ο Θεός δεν κατοικεί σε ναούς, δεν έχει ανάγκη από τις υπηρεσίες των ανθρώπων και είναι ακατάλληλη η κατασκευή ομοιωμάτων του, λέει ο Παύλος. Αυτή η σκέψη, αναφέρει ο Παύλος, είναι σύμφωνη με τα λόγια του Στωικού ποιητή Αράτου.

Τέλος, δήλωσε ότι ο Θεός θα κρίνει τον κόσμο μέσω ενός άντρα που ανέστησε από τους νεκρούς, νύξη η οποία προκάλεσε χλευαστικές αντιδράσεις σε μερικούς ακροατές του. Εντούτοις, η ομιλία του Παύλου έπεισε δύο ακροατές, τον δικαστή Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη και τη Δάμαρι, οι οποίοι και μετεστράφησαν στον χριστιανισμό.

Σήμερα το κείμενο της φημισμένης αυτής ομιλίας βρίσκεται σε μια μπρούντζινη πλάκα δίπλα στις λαξευτές σκάλες που οδηγούν στον Άρειο Πάγο.