Γαληνός: Ο δεύτερος σπουδαιότερος Έλληνας ιατρός της Αρχαιότητας

Ο Κλαύδιος Γαληνός (Πέργαμος, 129 – Ρώμη, 199) ήταν ο δεύτερος σπουδαιότερος Έλληνας ιατρός της Αρχαιότητας μετά τον Ιπποκράτη και ο τελευταίος χρονικά από όλους τους σημαντικούς ιατρούς του ελληνορωμαϊκού κόσμου.[3] Δε μαρτυρείται το ρωμαϊκό του όνομα, αλλά τα δύο αρχικά του Cl. που παραδίδονται, πιθανότατα προέρχονται από το λατινικό Clarissimus = ενδοξότατος και όχι από το Claudius[4]. 

Δεν υπάρχει σχεδόν ιατρικός κλάδος που να μην απασχόλησε τον Γαληνό. Οι εμπεριστατωμένες μελέτες του αναφέρονται στην ανατομική, τη φυσιολογία, τη χειρουργική, την οφθαλμολογία, τη μαιευτική, την παθολογία, τη θεραπευτική, την υγιεινή, την οδοντιατρική και τη φαρμακολογία. Τα πολυσύνθετα φαρμακευτικά σκευάσματα, που ο ίδιος παρασκεύαζε είναι γνωστά στη βιβλιογραφία ως «γαληνικά» και η αντίστοιχη φαρμακοτεχνία ονομάζεται «γαληνική φαρμακευτική».

Σώζονται περί τις εκατό μελέτες του, που προώθησαν σημαντικά την ιατρική επιστήμη. Το βιολογικό του δόγμα, ο «γαληνισμός», επεκράτησε στην ευρωπαϊκή ιατρική επί δεκατέσσερις αιώνες (κατά τον Μεσαίωνα και στον αραβικό κόσμο). Οποιαδήποτε παρατήρηση ερχόταν σε αντίθεση με τη διδασκαλία του Γαληνού, απορριπτόταν.

Μόνο μετά το 1540, ιδίως με τις ανατομικές έρευνες του Βεζάλιου, άρχισε να αντικαθίσταται ο γαληνισμός, ενώ η βαθμονόμηση της δραστικότητας των φαρμάκων απολάμβανε καθολική αποδοχή για περισσότερο από 1600 χρόνια και μόλις στα μέσα του 19ου η φαρμακολογία εγκατέλειψε το σύστημα των ποιοτήτων και των βαθμών έντασης των φαρμάκων που εισήγαγε[5].

Γαληνός και Ιπποκράτης, ιταλική τοιχογραφία.

Βίος

Ο Γαληνός ήταν ιατρός από την Πέργαμο με εκτενείς ανατομικές και χειρουργικές γνώσεις. Σύμφωνα με διάφορες μεσαιωνικές αραβικές πηγές μία από τους δασκάλους του ήταν η διάσημη κατά την Ελληνιστική εποχή Κλεοπάτρα η Ιατρός που τον δίδαξε ιατρική και γυναικολογία[6]. Ο Γαληνός ταξίδεψε και δίδαξε σε όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ώσπου εγκαταστάθηκε στη Ρώμη κι έγινε ο ιδιωτικός ιατρός του Μάρκου Αυρηλίου. Ο Γαληνός συστηματοποίησε μία εκλογικευμένη ιατρική πρακτική που πατούσε στην κληρονομιά του Ιπποκράτη, έδινε έμφαση στη φλεβοτομή ως καθολική θεραπευτική μέθοδο και εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλη τη Μεσόγειο, υποσκελίζοντας κάθε άλλο ιατρικό σύστημα.

Με τις νεκροψίες του σε ζώα βρήκε ότι οι φλέβες και οι αρτηρίες μεταφέρουν αίμα και όχι αέρα όπως πιστευόταν (Ερασίστρατος, Ηρόφιλος) ως τότε, με αποτέλεσμα το σύστημά του να δίνει στο αίμα σπουδαιότερο ρόλο σε σχέση με τους άλλους σωματικούς χυμούς.

Ίσως η σπουδαιότερη συμβολή του όμως είναι ότι, από κοινού με τον Πλίνιο τον πρεσβύτερο και τον Κλαύδιο Πτολεμαίο, συγκέντρωσαν, συστηματοποίησαν και κωδικοποίησαν σε κοινή γλώσσα, και βεβαίως ο καθένας τους στους τομείς της ειδίκευσης του, τη συσσωρευμένη φιλοσοφική γνώση του μεσογειακού κόσμου των προηγούμενων επτά αιώνων.

Συνέβαλλε σημαντικά στην ανάπτυξη της οδοντιατρικής επιστήμης. Είναι ο πρώτος ο οποίος αναγνωρίζει ότι ο άνθρωπος διαθέτει 32 δόντια. Διέκρινε τα δόντια σε τομείς, κυνόδοντες και γομφίους. Ανακάλυψε τη νεύρωση των δοντιών, αλλά και μιας μεθόδου εισαγωγής φαρμάκων στον πολφό του δοντιού που άλγει με τη βοήθεια «τρυπάνου».

Στα φαρμακολογικά έργα Περὶ κράσεως καὶ δυνάμεως τῶν ἁπλῶν φαρμάκων και Περὶ συνθέσεως φαρμάκων τῶν κατὰ τόπους καταγράφονται οι φαρμακευτικές θεραπείες για την αντιμετώπιση των οδοντικών και στοματικών παθήσεων. Επίσης χάρη στον Γαληνό είμαστε σε θέση να σκιαγραφήσουμε τις φαρμακευτικές αγωγές αλλά και τον τρόπο αντιμετώπισης των στοματικών και οδοντικών νόσων από την εποχή του Ιπποκράτη μέχρι και τα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. αφού διασώζει αποσπάσματα 22 ιατρών οι οποίοι ασχολήθηκαν με οδοντιατρικά ζητήματα[7].

Ιδιαίτερες αναφορές

Επεκτείνοντας του έργου του Ιπποκράτη ακολούθησε την αρχή, ότι ένα πείραμα δεν αξίζει τίποτα, εφόσον η εκτέλεσή του δε στηρίζεται σε κάποια θεμελιωμένη συλλογιστική. Οι τέσσερις χυμοί του Ιπποκράτη αντιστοιχούν-όπως υποστήριζε- σε 4 χαρακτηριστικούς ανθρώπινους τύπους: στον αιματώδη τύπο (το αίμα), στον φλεγματικό τύπο (το φλέγμα), στον χολερικό τύπο (η κίτρινη χολή) και στον μελαγχολικό τύπο (η μαύρη χολή) που, κατά την άποψή του, προδιαθέτει στην ανάπτυξη καρκίνου «και μάλισθ΄ο καρκίνος υπό μελαγχολικού γίνεται χυμού» ή «όσα μέν γάρ υπό μελαγχολικού σκιρρούται (σκληραίνει, στοκάρει) χυλού καρκινώδη τε πάντα έστιν».[8]

«Ειδικότερα ισχυρίστηκε ότι το πνεύμα διακρίνεται σε «ψυχικό» με έδρα τον εγκέφαλο, σε «ζωτικό» με έδρα την καρδιά και σε «φυσικό» με έδρα το ήπαρ. Γνώριζε την άδηλη αναπνοή που οι αναπνευστικές κινήσεις γίνονται με τη βοήθεια των θωρακικών και μεσοπλεύριων μυών και του διαφράγματος και μεταξύ πολλών άλλων (άσθμα, αφωνία, πνευμονία, πλευρίτιδα) χαρακτήρισε την πνευμονική φυματίωση σαν μια νόσο μεταδοτική για τη θεραπεία της οποίας συνιστούσε διαιτητική αγωγή και αλλαγή κλίματος.[9]».

Εργογραφία

Τέχνη ιατρική- Ars Medica
Προτρεπτικός επ΄ιατρικήν
Περί της αρίστης διδασκαλίας – De optima doctrina
Ότι άριστος ιατρός και φιλόσοφος
Υγιεινών λόγος De sanitate tuenda Libri IV
Περί κράσεων -De tempramenentes libri iii
Περί φυσικών δυνάμεων
Περί ευχημίας και κοκακοχυμίας -De rebus boni malique quod
Ότι ταις του σώματος κράσεσιν αι της ψυχής δυνάμεις έπονται
Περί διαφοράς νοσημάτων-De morborum differentis
Περἰ αφροδισίων – De venereis
Περί χρήσεως μορίων-De usu partium
Περί χρείας σφυγμών-De usu pulsum
Περί χρείας αναπνοής -De ultitate respirative liber
Περί σπέρματος -De semine libri ii
Περί ευεξίας -De bono habitur liber
Περί μυών ανατομής
Περί φλεβοτομίας προς Ερασίστρατον
Περί αρίστης κατασκευής του σώματος – De optima corporis nostri constitione
Περί φλεβών και αρτηριών ανατομής (διαρθρωτικές διαφορές)
Περί νεύρων ανατομής
Περί μήτρας ανατομής- De utteri dessictione
Περί κυουμένων διαπλάσεως (εμβρύων)- De foetuum formatione libely
Περί ανατομικών εγχειρήσεων
Περί μελαίνης χολής – De atra bile
Περί λεπτενούσης διαίτης- De victu attenuanta
Περί οσφρήσεως οργάνων -De instrumento odoratus
Περί οστών τοις εισαγομένοις -De ossibus ad tirones
Περί πτισάνης (περί συνταγής και δόσεως χυλού εκ κριθής)-De ptisina
Insomnis Dignotione Libelis (τό όνειρο ως αντανάκλαση των βασάνων του σώματος) κ.α.

Παραπομπές

1. Γερμανική Εθνική Βιβλιοθήκη, Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, Βαυαρική Κρατική Βιβλιοθήκη, Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας: Gemeinsame Normdatei. 118537202. Ανακτήθηκε στις 17 Οκτωβρίου 2015.
2. thesaurus.cerl.org/cgi-bin/record.pl?rid=cnp01235003.
3. Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, τ. 2ος , Εκδοτική Αθηνών 1983
4. Λαμέρας, Κωνσταντίνος (1975). Γαληνού Περί Κράσεων. Αθήνα: Πάπυρος, σελ. 3.
5. Κουτρούμπας, Δημήτριος (2010). Η Φαρμακολογία του Γαληνού. Διδακτορική Διατριβή. Αθήνα: Ε.Κ.Π.Α., σελ. 289.
6. El Daly, Okasha (2016). Egyptology: The Missing Millennium: Ancient Egypt in Medieval Arabic Writings. Routledge. ISBN 1315429756.
7. Κουτρούμπας, Δημήτριος (2016). Η Οδοντιατρική στον Αρχαίο Κόσμο. Αθήνα: Ε.Κ.Π.Α., σελ. 205 – 238. ISBN 978-960-93-8402-5.
8. C. Singer, Galen on Anatomical Prosedures (Λονδίνο 1956)
9. W.L.H. Duckworth, Galen on Anatomical Procedures (Καίμπριτζ 1962)

[Βικιπαίδεια]