Πέμπτη 22 Αυγούστου 2019

ο ταξίδι στην Ανατολή των Ζακόμπ Σπον και Τζορτζ Γουέλερ Η «γέννηση» της Ευρώπης και η «ανακάλυψη» της Αθήνας

Οι Σπον και Γουέλερ στην Αθήνα σε φανταστική εικόνα της ολλανδικής έκδοσης του βιβλίου του πρώτου, που δεν υπάρχει στην αρχική, αγγλική έκδοση.
Δείτε την σε πλήρη ανάλυση (Ανοίγει σε νέα σελίδα. Credits: Internet Archive, UCL)

Πολύς λόγος γίνεται τα τελευταία χρόνια για τη σχέση Ελλάδας και Ευρώπης. Αν και αναφέρονται διάφορες χρονολογίες ή εποχές σε αυτόν το διάλογο, σπάνια συναντά κανείς αναφορές στο 17ο αιώνα, παρόλο που πρόκειται για την εποχή κατά την οποία εμφανίζεται η ιδέα της Ευρώπης με το νόημα που της δίνουμε σήμερα, γίνεται η συσχέτισή της με την αρχαία Ελλάδα, και αναδύεται η ιδέα της Ελλάδας ως ιδιαίτερου γεωγραφικού χώρου με επίκεντρο την Αθήνα. Ο παραπάνω χάρτης της πόλης μάς ταξιδεύει ακριβώς σε αυτήν την εποχή. Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή, εστιάζοντας πάντα στην Αθήνα, που μας ενδιαφέρει κυρίως εδώ…

Όταν η Δύση αναζητούσε ταυτότητα…
Χάρτης της Αττικής από τον Ζακόμπ Σπον (1676)
Χάρτης της Αττικής από τον Ζακόμπ Σπον (1676)


Αν και το ενδιαφέρον για την Αθήνα ξεκινά από τους ουμανιστές και τους αρχαιοδίφες του 16ου αιώνα, μέχρι και τα μέσα του 17ου οι λόγιοι της Δύσης δείχνουν ελάχιστο ενδιαφέρον για την υπαρκτή πόλη, θεωρώντας την ως αφανισμένη ή τουλάχιστον ρημαγμένη πόλη ερειπίων, που πιθανώς ένας άνθρωπος των γραμμάτων μπορεί να γνωρίσει καλύτερα μέσα από τα έργα του Παυσανία και των άλλων αρχαίων συγγραφέων. Είναι ενδεικτικό ότι μέχρι εκείνη την εποχή το περίφημο «Ταξίδι στην Ανατολή» (Grand Tour) των εύπορων δυτικών περιηγητών, δεν περιλάμβανε την Αθήνα ή άλλους σημαντικούς τόπους της ελληνικής αρχαιότητας: οι συνηθισμένοι προορισμοί ήταν η Ρώμη, η Βενετία, η Κωνσταντινούπολη και οι Άγιοι Τόποι…

Ωστόσο, κάπου εκεί στα μέσα του 17ου αιώνα συμβαίνει μια μεγάλη αλλαγή στη Δύση: μια νέα, κοινή «ευρωπαϊκή» συνείδηση αναδύεται εκεί –στην αρχή, βέβαια, ανάμεσα στους λόγιους- αντικαθιστώντας τον παλιότερο συνδετικό ιστό της «χριστιανοσύνης» (Μην ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε σε μια εποχή που η θρησκεία υποχωρεί, η επιστημονική επανάσταση βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη και στον ορίζοντα ανατέλλουν ο διαφωτισμός, η αστική τάξη και –αργότερα- τα εθνικά κράτη…) Η νέα αυτή αντίληψη αναζητά ρίζες και ταυτότητα και τα βρίσκει στην αρχαία Ελλάδα, την οποία αναγνωρίζει ως πρόγονο της νέας Ευρώπης, με μία ιδιαίτερη προτίμηση στην αρχαία Αθήνα… Πρόκειται, βέβαια, για μία αρχαία Ελλάδα ιδωμένη μέσα από το βλέμμα των λογίων της εποχής, που θυμίζει τα εθνικά κράτη που θα ακολουθήσουν: σε κάποιους χάρτες της εποχής, για παράδειγμα, η Ελλάδα αποτυπώνεται  ως μια ιδιαίτερη χώρα με «πρωτεύουσα» την Αθήνα, παρόλο που η τελευταία ήταν μια μικρή περιφερειακή πόλη εκείνα τα χρόνια…

Μέσα σε αυτό το κλίμα είναι τεράστια η συμβολή των περιηγητών της εποχής, οι οποίοι με τις περιγραφές, τις εικόνες και τους χάρτες τους αλλάζουν τις αντιλήψεις και καθιστούν «απτή» την Ελλάδα –και ιδιαίτερα την Αθήνα- μεταφέροντας την προσοχή από τα κείμενα των αρχαίων συγγραφέων καταρχήν στα ίδια τα μνημεία, αλλά και στον τόπο που τα φιλοξενεί και στους κατοίκους του. Και ανάμεσα σε αυτούς τους περιηγητές ξεχωριστή θέση κατέχει ένα μάλλον παράδοξο δίδυμο…

Μια τυχαία συνάντηση
Ο γάλλος αρχαιοδίφης Ζακόμπ Σπον.
Ο γάλλος αρχαιοδίφης Ζακόμπ Σπον.


Το 1675 ο Τζορτζ Γουέλερ (George Wheler ή Wheeler, 1650-1723), ένας άγγλος ερασιτέχνης βοτανολόγος που είχε ξεκινήσει το δικό του ταξίδι στην Ανατολή στα 1673, συνάντησε στη Ρώμη τον Ζακόμπ Σπον (Jacob Spon, 1647-1685), έναν προτεστάντη γάλλο γιατρό, που ουσιαστικά είχε εγκαταλείψει το επάγγελμά του ακολουθώντας το πάθος του για την κλασική αρχαιότητα. Είχε μάλιστα ήδη εκδώσει το βιβλίο ενός ιησουίτη μοναχού για την Αθήνα και ενδιαφερόταν να την επισκεφθεί και να τη μελετήσει ο ίδιος.  Ίσως να ήταν αυτό το πάθος σε συνδυασμό με την κοινή πίστη στον προτεσταντισμό, που ώθησαν τον Γουέλερ να συνεχίσει μαζί με τον Σπον προς την Ανατολή, βάζοντας μάλιστα και τα χρήματα για το ταξίδι. Οι δυο περιηγητές ξεκίνησαν με καράβι από τη Βενετία το καλοκαίρι του 1675, και αφού πέρασαν από Δαλματικές Ακτές, Ζάκυνθο, Κύθηρα και Δήλο, κατέληξαν στην Κωνσταντινούπολη.  Ήταν ο πρώτος σημαντικός προορισμός τους, καθώς σε αυτήν συνάντησαν τον εκεί πρεσβευτή της Γαλλίας και επίσης αρχαιολάτρη, Σαρλ-Φρανσουά Ολιέ, Μαρκήσιο του Νουαντέλ (Charles-François Olier, Marquis de Nointel), που είχε ήδη επισκεφθεί την Αθήνα ένα χρόνο πριν. Κλείνοντας αυτό το σκέλος του ταξιδιού με μια περιπλάνηση στην ηπειρωτική Τουρκία, επέστρεψαν στη Ζάκυνθο, από όπου πέρασαν  τον επόμενο χρόνο στην Πάτρα, και μέσω Δελφών έφθασαν στην Αθήνα στα τέλη Ιανουαρίου του 1676, όπου παρέμειναν για δύο εβδομάδες περίπου, πραγματοποιώντας και εξορμήσεις σε Ελευσίνα και Κόρινθο.

Λίγο αργότερα οι δρόμοι των δυο περιηγητών χώρισαν. Ο Σπον επέστρεψε στη Λυών όπου το 1678 εξέδωσε ένα τρίτομο έργο με τίτλο «Ταξίδι στην Ιταλία, τη Δαλματία, την Ελλάδα και το Λεβάντε» (Voyage d ’Italie, de Dalmatie, de Grèce et de Levant). Σε αυτό το έργο, που σύντομα μεταφράστηκε από τα γαλλικά σε άλλες γλώσσες, ο Σπον  δίνει τις πρώτες ολοκληρωμένες και ακριβείς περιγραφές των μνημείων της Αθήνας, στις οποίες προέχουν οι δικές του παρατηρήσεις και όχι αυτές των αρχαίων συγγραφέων, ανατρέπει την άποψη ότι πρόκειται για μια αφανισμένη πόλη και επισημαίνει την ιστορική συνέχεια τόσο της ίδιας όσο και των κατοίκων της…

Ο Παρθενώνας από τον γάλλο αρχαιοδίφη Ζακόμπ Σπον (1676)
Ο Παρθενώνας, όπως τον αποτύπωσε ο Σπον, πριν την καταστροφή που υπέστη κατά την πολιορκία του Μοροζίνι. Βέβαια, έχει σκόπιμα παραλειφθεί ο μιναρές που τότε υπήρχε στο μνημείο, καθώς αυτό χρησιμοποιείτο ως τζαμί…


Το 1682 ο Γουέλερ, ο οποίος είχε επιστρέψει στην Αγγλία, εξέδωσε και αυτός το δικό του χρονικό του ταξιδιού τους, σε ένα εξάτομο έργο με τίτλο «Ταξίδι στην Ελλάδα» (A journey into Greece… In Company of Dr Spon of Lyons). Σε αυτό, πέρα από τις βοτανολογικές παρατηρήσεις του και κάποιες ταξιδιωτικές εντυπώσεις του, περιέλαβε και μεταφρασμένα αποσπάσματα από τον Σπον σε τέτοια κλίμακα ώστε πολλοί να μιλούν για λογοκλοπή. Παρ’ όλα αυτά για δεκαετίες το χρονικό του Γουέλερ και όχι αυτό του Σπον θα αποτελέσει το έργο αναφοράς για τις αρχαιότητες της Αθήνας, κάτι που δείχνει ότι και η γνώση –όπως και η δικαιοσύνη- δεν είναι πάντα «τυφλή»…

Όπως και να έχει το θέμα, το ταξίδι και τα βιβλία των Σπον και Γουέλερ επέβαλαν την Αθήνα ως πολιτισμικό κέντρο της Ελλάδας και ως βασικό προορισμό του Ταξιδιού στην Ανατολή, σε τέτοιο μάλιστα βαθμό μάλιστα ώστε οι δύο αυτοί να θεωρούνται οι «θεμελιωτές της σύγχρονης ταξιδιωτικής λογοτεχνίας για την Ελλάδα». Επιπλέον, επιλέγοντας να επισκεφθούν την Αθήνα με συνειδητό στόχο τη μελέτη των αρχαιολογικών θησαυρών της και δημοσιεύοντας τις δικές τους περιγραφές και εμπειρίες, οι Σπον και Γουέλερ εγκαινίασαν ουσιαστικά το δρόμο στον οποίο θα ακολουθούσαν πολλοί άλλοι στους επόμενους αιώνες, ένα δρόμο που υπήρξε καθοριστικός για τη σχέση Ευρώπης-Ελλάδας-Αθήνας…

Η Αθήνα του 1676 από τον Ζακόμπ Σπον
Η πόλη και τα μνημεία της, όπως τα αποτύπωσε ο γάλλος αρχαιοδίφης, σε ένα χάρτη με μεγάλη απήχηση…
Δείτε το χάρτη

Παιχνίδια της μοίρας
Το Ωρολόγιο του Κυρρήστου σε σχέδιο του Ζακόμπ Σπον (1676)
Το Ωρολόγιο του Κυρρήστου σε σχέδιο του Σπον


Στη Βενετία, προτού ακόμη ξεκινήσουν για την Ανατολή, οι Σπον και Γουέλερ είχαν γνωρίσει δύο άλλους περιηγητές που ήθελαν επίσης να επισκεφθούν την Αθήνα: τον άγγλο μαθηματικό Φράνσις Βέρνον (Francis Vernon) και τον ευγενή συμπατριώτη του, Τζάιλς Ίστκορτ (Giles Eastcourt). Οι τέσσερίς τους ξεκίνησαν μαζί από τη Βενετία τον Ιούνιο του 1675, ωστόσο οι δρόμοι τους χώρισαν στη Ζάκυνθο. Οι Βέρνον και Ίστκορτ πέρασαν στην Πάτρα και έφθασαν πρώτοι στην Αθήνα. Ήταν, μάλιστα, και οι πρώτοι που μελέτησαν συστηματικά τα μνημεία της. Ωστόσο, η μοίρα τούς στέρησε την αναγνώριση που άξιζαν: ο Ίστκορτ πέθανε λίγο αργότερα στη Ναύπακτο, ενώ ο Βέρνον, ο οποίος συνολικά παρέμεινε στην Αθήνα πάνω από δύο μήνες και δημοσίευσε το 1676 από την Τουρκία μια πρώτη σύντομη αλλά περιεκτική περιγραφή της επίσκεψής του στο περιοδικό της Βασιλικής Εταιρείας της Αγγλίας, δεν πρόλαβε να γράψει κάτι άλλο, καθώς δολοφονήθηκε λίγο αργότερα στην Περσία. Η μοίρα υπήρξε σκληρή και για τον Σπον: κυνηγημένος από τη Γαλλία λόγω της προτεσταντικής πίστης του, έχασε από ληστές όλα τα υπάρχοντά του στο δρόμο προς Γενεύη, όπου πέθανε φτωχός το 1685 σε ηλικία 38 ετών. Ο μόνος που βγήκε κερδισμένος από το ταξίδι στην Ανατολή ήταν ο Γουέλερ: έχοντας αφιερώσει το έργο του στο βασιλιά Κάρολο Β΄ της Αγγλίας, κέρδισε τον τίτλο του ιππότη, σημαντική κοινωνική αναγνώριση και, βέβαια, χρήματα… Πέθανε σε βαθιά γεράματα, σε ηλικία 73

πηγη athensopenmuseum


Σας προσκαλώ να εγγραφείτε στο νέο κανάλι μου στο you tube
Να το στηρίξετε και να έχετε έγκαιρη και έγκυρη ενημέρωση.
Όπως επίσης μπορείτε να μου στέλνετε στο mail μου dsgroupmedia@gmail.com   τα  video σας να τα ανεβάζουμε άμεσα.

Αν σας άρεσε το άρθρο κάντε ένα like, κοινοποιήστε το στους φίλους σας και μοιραστείτε μαζί τους την γνώση 



Δημοσίευση σχολίου

Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.

Δημοφιλείς κατηγορίες

...
Οι πιο δημοφιλείς κατηγορίες του blog μας

Whatsapp Button works on Mobile Device only