Χορός με ρίζες στην αρχαιότητα ο χορός της Τράτας αναβιώνει στα Μέγαρα ως ένα από τα σημαντικότερα έθιμα της πόλης.
Χορός με ρίζες από τα αρχαία χρόνια, που έχει τις βάσεις του και καθιερώθηκε την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ο χορός της Τράτας που αναβιώνει κάθε Τρίτη του Πάσχα (της Διακαινησίμου) στα Μέγαρα και αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα πολιτιστικά έθιμα της πόλης.
ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ
Οι απαρχές του χορού της Τράτας αναμφίβολα βρίσκονται πίσω στο χρόνο. Πολλοί υποστηρίζουν σήμερα πως ο χορός αυτός, μιμείται τον τρόπο με τον οποίο οι ψαράδες σέρνουν τα δίχτυα (τράτα).
Το κυκλικό σχήμα του χορού, η μεγαλοπρέπεια και το σοβαρό ύφος των γυναικών, ο αργός ρυθμός και ο ρυθμικός βηματισμός, η ενδυμασία και το κάλυμμα του κεφαλιού (μπόλια) καθώς και η απεικόνιση του χορευτικού αυτού σχηματισμού στην τοιχογραφία ενός τάφου στους Ρούβους της Απουλίας, στη Ν. Ιταλία, (μια περιοχή όπου αποίκισαν οι Μεγαρείς κατά την αρχαιότητα ), που χρονολογείται το 400 π.Χ., είναι στοιχεία που φανερώνουν ότι ο χορός αυτός τελούνταν κατά την αρχαιότητα.
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΤΟΥ ΤΑΦΙΚΟΥ ΣΥΝΌΛΟΥ ΣΤΗΝ ΑΠΟΥΛΙΑ
O Tάφος στο Ruvo di Puglia της Ιταλίας. Ανακαλύφθηκε στη νεκρόπολη Corso Cotugno το Νοέμβριο του 1833. Η χρονολόγηση κατασκευής του είναι αβέβαιη ,με ημερομηνίες που κυμαίνονται από το τέλος του πέμπτου αιώνα π.Χ. στα μέσα του τέταρτου αιώνα π.Χ. είναι αυτές που έχουν προταθεί. Σε κάθε περίπτωση, οι τοιχογραφίες του τάφου είναι το παλαιότερο παράδειγμα εικονιστικής ζωγραφικής στην Απουλία. Ο τάφος έχει έξι ζωγραφισμένες τοιχογραφίες που απεικονίζουν τριάντα ή περισσότερες χορεύτριες , κινούνται από αριστερά προς τα δεξιά με τα χέρια αλληλοσυνδεδεμένα σαν να χορεύουν έναν κύκλο γύρω από το εσωτερικό του τάφου. Είναι ντυμένες με χιτώνα και μανδύες και έχουν έντονα χρωματιστά πέπλα στο κεφάλι τους. Υπάρχουν τρεις άνδρες στην ομάδα, που διακρίνονται από τα λευκά ρούχα τους. Ένας από αυτούς κρατά μια λύρα .
Το νόημα της σκηνής μπορεί να ανακαλυφθεί τόσο στην ταφική όσο και στη μυθική σφαίρα, όπως χορεύουν οι έφηβοι της Αθήνας αυτοί που προορίζονταν να θυσιάσουν στον Μινώταυρο στην Δήλο, επιστρέφοντας από την Κρήτη, για να γιορτάσουν τη δολοφονία του Μινώταυρου από τον Θησέα . Ένας χορός - γράφει ο Πλούταρχος από αυτή την άποψη - «που αναπαράγει τους γύρους, τα περάσματα του Λαβύρινθου, που αποτελείται από ρυθμικές συσπάσεις και κυκλικές κινήσεις. Οι αρχαίοι το ονόμαζαν "χορός των γερανών" , που συχνά δικαιολογούν το όνομα με τη διάθεση των χορευτών , όπως κάνουν τα μεταναστευτικά πουλιά ".
- Αλλά το γαλήνιο τελετουργικό της τοιχογραφημένης σκηνής θυμίζει επίσης την ορφική-πυθαγόρεια ιδέα της απελευθέρωσης του θανάτου που επιτρέπει στον αποθανόντα να επανασυνδεθεί με την κοσμική ενότητα με τον ήχο του εγώ-συμφωνίας, όργανο που θεωρείται πιο κατάλληλο από το φλογερό φλάουτο που συνοδεύει το πέρασμα, συμβολικό ότι ο αριθμός επτά που αναλήφθηκε στο Ελληνικό της Μεγάλης Ελλάδος φιλοσοφικό-θρησκευτικό σχολείο που ίδρυσε ο Πυθαγόρας.
Στην αρχική εικονογραφική σχεδίαση των τοιχογραφιών του Ruvo, οι χορευτές είχαν διατεθεί σε σειρές δεκαοχτώ από τις μακριές πλευρές και εννέα από τις κοντές, με καθοδήγηση τριών αρσενικών μορφών, συμπεριλαμβανομένου του μουσικού: δεν ήταν τυχαίο οι ομάδες να υπακούν σε ένα αριθμητικό κριτήριο αυτό του τρία και στα πολλαπλάσια του.
Αν προσπαθήσουμε τώρα να φανταστούμε την εξέλιξη της χορογραφίας γύρω από το σώμα του νεκρού, μπορούμε να θαυμάσουμε το κυματισμό των ωχρών, των κόκκινων ή μπλε χιτώνων, να ακούσουμε το θόρυβο από το θρόισμα των ρούχων και το ρυθμικό βήμα των χορευτών στο ρυθμό που δίνεται από τη λύρα. Σε ένα σήμα όπου το νήμα όπου ενεργοποιείται χωρίς να διακόπτεται και αναστρέφει την κατεύθυνση του, σαν να ξαναγυρνάει το προνοητικό νήμα της Αριάδνης που επέτρεψε την επιτυχία της επιχείρησης του Θησέα και την απελευθέρωση των νεαρών από τον Λαβύρινθο.
Συνοδεύεται από αυτή τη συνεχή κυκλική κίνηση, η οποία απελευθερώνει την αρμονία και μετριάζει την αγωνία μπροστά στο άγνωστο, ο αποθανών παίρνει άδεια από τη ζωτική αλληλεπίδραση της κοινότητας της οποίας ήταν μέρος, αλλά μόνο να ξαναγεννηθεί και να ενταχθεί σε έναν άλλο κύκλο: που προορίζονται για μια καλύτερη ζωή, χωρίς τέλος.
(ΣΗΜ Παράξενο είναι ότι ο χορός της Τράτας χορεύεται στα Μέγαρα τρεις ημέρες μετά την Ανάσταση ..!!! )
ΜΕΓΑΡΑ
ΑΝΑΦΟΡΑ 1Η προφορική παράδοση αναφέρει ότι ο χορός της Τράτας ανανεώθηκε και καθιερώθηκε την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Τότε οι Μεγαρίτες, στην προσπάθεια τους να διατηρήσουν αναλλοίωτα τα θρησκευτικά τους ήθη, θέλησαν να έχουν δικό τους τόπο λατρείας.
Ζήτησαν λοιπόν από τον Οθωμανό διοικητή να τους επιτρέψει να κτίσουν μίαν εκκλησία στο χώρο που σήμερα είναι το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη.
Μέγαρα Αγ.Ιωάννης και η Τράτα 2013 |
Για να γιορτάσουν το γεγονός, οι κοπέλες έστησαν το χορό και πιάνοντας τα χέρια χιαστί, όπως στο χορό της Τράτας, χόρεψαν το χορό αυτό, που καθιερώθηκε να χορεύεται την Τρίτη του Πάσχα. Πολλοί περιηγητές είδαν και κατέγραψαν το χορό της Τράτας τον19ο αιώνα.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Ο χορός της Τράτας ξαναζωντανεύει κάθε Τρίτη μέρα του Πάσχα στην πλατεία του Αγίου Ιωάννη Γαλιλαίου (Χορευταρά), από γυναίκες με τα χέρια χιαστί σχηματίζοντας κύκλο, ντυμένες με τις παραδοσιακές ενδυμασίες και στολισμένες με όμορφα κοσμήματα.
- Ανήκει στους αναγνωρισμένους Ελληνικούς χορούς και χορεύεται σε χρόνο 2/4. Είναι ομαδικός χορός και αποτελείται από έξι βήματα από τα οποία τα τέσσερα προς τα δεξιά με προβολή του δεξιού ποδιού και δύο προς τα αριστερά με προβολή του αριστερού ποδιού.
Τα ιστορικά και επιστημονικά τεκμηριωμένα στοιχεία που αφορούν στον χορό είναι λίγα έως ανύπαρκτα, γεγονός που κάνει τους λαογράφους και μελετητές της λαϊκής μας παράδοσης να αναφέρονται μόνο στην προφορική παράδοση.
Επιχρωματισμένη φωτογραφία με την Τράτα -Μέγαρα |
Τα όργανα που συνόδευαν τον χορό της Τράτας ήταν παλαιότερα ζυγιές από βιολί-λαγούτο ή βιολί-σαντούρι και σήμερα, που το έθιμο έχει γίνει ένα λαϊκό πανηγύρι με τη συμμετοχή και ανδρών, συνοδεύεται από όλα τα όργανα που υπάρχουν στην πόλη των Μεγάρων και των γύρω περιοχών.
Σχηματίζοντας την ανθρώπινη αλυσίδα οι κοπέλες, τραγουδά η τελευταία το παρακάτω τραγούδι «ΛΑΜΠΡΗ ΚΑΜΑΡΑ» (που ακούγεται μόνο στα Μέγαρα) και επαναλαμβάνουν οι υπόλοιπες:
►«Λαμπρή καμάρα κι ας περνά, του Άη Γιωργιού ‘ναι το τέλος, πάρτε τα δραπανάκια σας γιατ’ έφτασε το θέρος».«Αχ ντουνιά μου παινεμένε δε σε γλέντησα καημένε.Ωραία πουν ‘τα Μέγαρα την Τρίτη στον Άγιάννη, που έρχεται όλη η ξενουργιά και κάνουνε σεργιάνι…»◄
ΑΝΑΦΟΡΑ 2
Αρχαία κρήνη στην περιοχή του Άη Γιάννη του Χορευταρά το 1892 (Πηγή: Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο) |
Οι κάτοικοι αποφάσισαν να ξορκίσουν το κακό χτίζοντας στο πηγάδι μια εκκλησία. Γι’ αυτό ζήτησαν από τον Οθωμανό διοικητή της περιοχής, να τους επιτρέψει να χτίσουν ένα εκκλησάκι.
►Άλλη παράδοση αναφέρει ότι οι κάτοικοι ζήτησαν από τον Οθωμανό διοικητή να χτίσουν απλώς μια εκκλησούλα πάνω στα ερείπια μιας άλλης.
Ο Τούρκος τους επέτρεψε να χτίσουν το εκκλησάκι με την προϋπόθεση να ολοκληρώσουν την ανέγερση μέσα σε μια μέρα από την ανατολή μέχρι τη δύση του ήλιου. Οι κάτοικοι συμφώνησαν και συγκέντρωσαν όλα τα υλικά την Κυριακή και τη Δευτέρα του Πάσχα και την Τρίτη άρχισαν το χτίσιμο.
Μια παράδοση αναφέρει ότι το εκκλησάκι πραγματικά χτίστηκε μέσα σε μια μέρα και πάνω στο πηγάδι τοποθετήθηκε η Αγία Τράπεζα.
►Άλλη παράδοση λέει ότι η εκκλησία δεν είχε τελειώσει μέχρι τη δύση του ήλιου. Γι’ αυτό οι Μεγαρείς έβαλαν τις κοπέλες να χορέψουν γύρω από αυτήν, ώστε να αποσπάσουν την προσοχή της τουρκικής φρουράς, ενώ οι χτίστες συνέχιζαν το έργο τους μέχρι που το ολοκλήρωσαν.
ΑΝΑΦΟΡΑ 3
- «Ο χορός της Τράτας , ένας μοναδικός χορός σε ολόκληρη την Ελλάδα, έχει τις βάσεις του στην εποχή της Τουρκοκρατίας, ενώ οι ρίζες του ξεκινούν από τα αρχαία χρόνια όπως πολλοί αναφέρουν.
Αυτή, θέλει τον χορό να καθιερώθηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όταν οι Μεγαρείς, προσπαθώντας να διατηρήσουν αναλλοίωτα τα θρησκευτικά τους έθιμα στον χρόνο, ζήτησαν από τον Τούρκο διοικητή να ξαναχτίσουν την εκκλησία.
Η άδεια, τους δόθηκε με την προϋπόθεση να τελειώσουν το εκκλησάκι μέσα σε μια μόνο ημέρα. Έτσι λοιπόν οι Μεγαρίτες με σύμμαχο την πίστη τους στον Θεό, κατάφεραν να χτίσουν μέχρι την δύση του ήλιου το εκκλησάκι του Αϊ Γιάννη του οποίου έδωσαν και το προσωνύμιο Χορευταράς (στην τοποθεσία που βρίσκεται ακόμα και σήμερα).
Αγ. Ιωάννης ο Χορευταράς (Γαλιλαίος) |
Πιθανά ο χορός της Τράτας από Μεγαρίτισσες στην Ελευσίνα για τον φωτογράφο στην καρτ ποστάλ αναφέρεται ως χορός Ελευσίνος |
«Ο χορός των Μεγάρων (Τράτα)», ζωγραφισμένος με καζεΐνη σε καμβά, το 1933. Στον πίνακά του ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος αποδίδει με έναν εξαιρετικό τρόπο την κίνηση στο χορό. |
►Ο χορός αυτός παραδοσιακά θεωρείται ότι ξεκινάει από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας όταν, όπως πιστεύεται, χτίστηκε ο ναός του Αγίου Ιωάννη σε μια μέρα. Ο ναός χτίστηκε γύρω από μια πηγή, για να την προστατεύσει από τους Τούρκους οι οποίοι την εκμεταλλεύονταν.
Οι κάτοικοι της περιοχής με έξυπνο κόλπο έπεισαν τον πασά της Κορίνθου να τους επιτρέψει να κτίσουν ένα μικρό ξωκλήσι στο μέρος εκείνο. Του είχαν πει ότι κάποιο δαιμόνιο κατοικούσε στην πηγή.
Η συμφωνία ήταν ότι θα τους επέτρεπε μόνον αν η εκκλησία χτιστεί σε μια μέρα, διαφορετικά θα έκοβε όλων τα κεφάλια.
Επειδή φοβόταν ότι θα είχε διαμαρτυρίες από Χριστιανούς αν δεν χτιζόταν η εκκλησία και από Μωαμεθανούς αν χτιζόταν, σκέφτηκε ότι σε μια μέρα, δεν θα προλάβαινε κανείς να διαμαρτυρηθεί, ούτε οι Χριστιανοί ούτε οι Μουσουλμάνοι.
Χορός της Τράτας στα Μέγαρα 1910 |
Η εκδοχή αυτή αν και παραδοσιακή, ελέγχεται ως ανακριβής, μιας και η αρχαιολογία υποστηρίζει πως ο ναός είναι παλαιότερος, ενώ πολλές βελτιώσεις έγιναν στα κατοπινά χρόνια.
►Ο ερευνητής Στέλιος Γκίνης (ομότιμος καθηγητής μετεωρολογίας, πρόεδρος της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Μεγάρων, συγγραφέας, αρθρογράφος και μελετητής – ερευνητής της Μεγαρικής ιστορίας) αναφέρει οτι στην αρχαιότητα ήταν ο χορός της Τρίτης του φεγγαριού της Άνοιξης, δηλαδή μετά την ισημερία, όπως και σήμερα το Πάσχα.Ο «Χορός της Τρίτης» λοιπόν έγινε «Χορός της Τράτας», από παραφθορά.
- Γάλλος διπλωμάτης στα 1878 αναφέρει πως «… Αυτός ο χορός, που τη ρίζα του πρέπει να αναζητήσουμε στην αρχαιότητα, έχει ένα χαρακτήρα χαριτωμένης αγνότητας και συνάμα μελαγχολικής και παρθενικής κομψότητας…
Συνειδητοποιήσαμε λοιπόν ότι ο χορός είναι ένα θρησκευτικό σύμβολο ή καλύτερα θα λέγαμε μια λατρευτική τελετή». Γερμανός περιηγητής το 1861 αναφέρει τον χορό ως «Κύκλιο των Αρχαίων» ανακαλύπτοντας ομοιότητες με παράσταση που υπήρχε στην ασπίδα του Αχιλλέα.
Η «ασπίδα του Αχιλλέα». Αναπαράσταση της ασπίδας του Αχιλλέα από τους Murray και Rylland - μία μορφή παίζοντας λύρα οδηγεί τον χορό |
Η Τράτα στην Ελευσίνα |
(ΣΗΜ. Το Θριάσιον Πεδίον είναι πολύ κοντά με τα Μέγαρα...Και πάρα πολύ κοντά πολιτισμικά ... Η θεά Δήμητρα είναι δε η Μεγάλη θεά της Ελευσίνας, εκεί που συναπαντάτε ο χορός των πεπλοφόρων παρθένων που χόρευαν προς τιμήν της θεάς , εκτός από την Μ. Ελλάδα. )
Ο νεαρός χορευτής όμως εκτελούσε επιδέξιες φιγούρες, μιμούμενος πράξεις νεανικές και όσα υπόσχεται να κάνει μετά τον πόλεμο. Κάτι σαν τον πρωτοχορευτή στο τσάμικο.
- Η παρθένος που ακολουθεί δείχνει στις άλλες να χορεύουν κόσμια. Το σχήμα του χορού (όρμος = περιδέραιο = κύκλος), οι κόσμιες κινήσεις των κοριτσιών και οι επιδεκτικές του μπροστάρη εφήβου μας οδηγούν στους σημερινούς «παραδοσιακούς» χορούς, όπως συρτό, καλαματιανό κ.ά.
Οι κάτοικοι της περιοχής με έξυπνο κόλπο έπεισαν τον πασά της Κορίνθου να τους επιτρέψει να κτίσουν ένα μικρό ξωκλήσι στο μέρος εκείνο. Του είχαν πει ότι κάποιο δαιμόνιο κατοικούσε στην πηγή.
Η συμφωνία ήταν ότι θα τους επέτρεπε μόνον αν η εκκλησία χτιστεί σε μια μέρα, διαφορετικά θα έκοβε όλων τα κεφάλια. Επειδή φοβόταν ότι θα είχε διαμαρτυρίες από Χριστιανούς αν δεν χτιζόταν η εκκλησία και από Μωαμεθανούς αν χτιζόταν, σκέφτηκε ότι σε μια μέρα, δεν θα προλάβαινε κανείς να διαμαρτυρηθεί, ούτε οι Χριστιανοί ούτε οι Μουσουλμάνοι
.Όταν έτοιμοι οι Χριστιανοί από νωρίς το πρωί κατάφεραν να κτίσουν το ξωκλήσι, άρχισαν να χορεύουν για να γλεντήσουν την επιτυχία τους.
Η εκδοχή αυτή αν και παραδοσιακή, ελέγχεται ως ανακριβής, μιας και η αρχαιολογία υποστηρίζει πως ο ναός είναι παλαιότερος, ενώ πολλές βελτιώσεις έγιναν στα κατοπινά χρόνια.
Τέσσερις διδάσκαλοι παραδοσιακών χορών που μελέτησαν τον χορό αυτό σημειώνουν ότι τα βήματα του, που συμβολίζουν το τράβηγμα από τα δίχτυα, δείχνουν ότι η προέλευσής του ίσως είναι από αρχαιότερους χρόνους, πολύ πριν τους Οθωμανούς και χορευόταν μετά από τις επιτυχίες ψαράδων.
Βυζαντινή ζωγραφική Έλληνες χορευτές της εποχής του Βυζαντίου. Τοιχογραφία, 16ος αιώνας. Μονή Κουτλουμουσίου, Άγιον Όρος, Ελλάδα. |
ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ
- https://www.epiaspalathon.gr/
- http://www.amapola.gr/kalithea
- Από το ηλεκτρονικό μπλοκ της ψηφιακής βιβλιοθήκης :Europeana Collections
- Π.Σκουρολιάκος , Ι.Γαριβάλδης, Σ.Γκίνης
- https://greekcultureellinikospolitismos.wordpress.com
- http://visitmegara.gr/ethima-ke-paradosis/
- http://local.e-history.gr/
- ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
- https://www.megaraonair.gr/
- Λαογραφικό Συγκρότημα Μεγάρων
- Δημήτρης Μπουρίκος-Από τον τόμο This is Greece που επιμελήθηκαν οι αρχαιολόγοι Μ. Alison και L.Talcott. O συγκεκριμένος τόμος εκδόθηκε το 1941 από το Hasting House/New York, βρίσκεται ως ψηφιακό τεκμήριο στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, περιλαμβάνει 128 σελίδες φωτογραφικών τεκμηρίων από όλη την Ελλάδα, ένα χάρτη της Ελλάδας και φωτογραφίες εξώφυλλου και οπισθόφυλλου.
ΕΚ.ΤΟΥ.ΣΥΝΕΡΓΆΤΗ
ΜΑΣ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
Σας
προσκαλώ να εγγραφείτε στο νέο κανάλι μου στο you tube
Να το
στηρίξετε και να έχετε έγκαιρη και έγκυρη ενημέρωση.
Όπως
επίσης μπορείτε να μου στέλνετε στο mail μου dsgroupmedia@gmail.com
τα video σας να τα ανεβάζουμε άμεσα.
Αν σας άρεσε το άρθρο κάντε ένα like, κοινοποιήστε το
στους φίλους σας και μοιραστείτε μαζί τους την γνώση
Δημοσίευση σχολίου
Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.