ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΗ ΕΙΚΟΝΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

Αθηναίοι περιηγητές (Σπον και Γουίλερ) στα ερείπια της αρχαίας Αθήνας 1689 μ.Χ.. Πηγή Γεννάδειος Βιβλιοθήκη.
Η εικόνα που η πλειοψηφία των ανθρώπων έχει για την Βυζαντινή Αθήνα, απέχει παρασάγγας από την πραγματική. Η Αθήνα κατά την Βυζαντινή περίοδο ουδέποτε υπήρξε ένα ερειπωμένο, εξαθλιωμένο και μισοεγκαταλελειμμένο χωριό κατάσπαρτο από αρχαία ερείπια, όπως υποστήριξαν οι δυτικοί περιηγητές της Αθήνας 17-19ου αιώνος μ.Χ.. Αντίθετα η εικόνα αυτή ήταν της τουρκοκρατούμενης Αθήνας, που συνάντησαν οι ίδιοι. Εξ αιτίας αγνοίας, ελλείψεως πηγών, προκαταλήψεως, αλλά και σκοπιμότητας, οι περιηγητές αυτοί θεώρησαν τους ορθοδόξους κληρονόμους (βυζαντινού) της αρχαϊκής Αθήνας, ως αγράμματους, σκοταδιστές και αδιάφορους για τα μνημεία που τους περιέβαλαν.

αιώνος μ.Χ..

Δυστυχώς, η πραγματική εικόνα της Βυζαντινής Αθήνας, δεν έχει αποκατασταθεί μέχρι σήμερα επαρκώς, καθότι οι περισσότερες έρευνες μεταπηδούν από την αρχαιότητα απευθείας στην αναγέννηση. Στο γεγονός αυτό, συνέβαλαν σημαντικά οι λιγοστές και γραμμένες σε αρχαιοπρεπή γλώσσα διασωθείσες πηγές της εποχής εκείνης.

"Αυτό που υπαινίσσονται με έμφαση οι δυτικοί περιηγητές ή δηλώνουν απερίφραστα, είναι ότι κατά τη Βυζαντινή περίοδο δε συνέβη τίποτα πραγματικά σημαντικό στο πεδίο του πολιτισμού, καθώς οι Βυζαντινοί δεν είχαν την σχέση με το κλασσικό παρελθόν που είχαν και ανέπτυξαν αργότερα οι Ευρωπαίοι. Η κλασσική αρχαιότητα υποτίθεται ότι παρέμενε θαμμένη για περισσότερα από χίλια χρόνια, μέχρι τη στιγμή που ανακαλύφθηκε εκ νέου από τους Ευρωπαίους, τους γνήσιους και φυσικούς κληρονόμους της. Οι Ευρωπαίοι ούτε ήθελαν, ούτε μπορούσαν ποτέ να διανοηθούν ένα δημιουργικό διάλογο ανάμεσα στην κλασσική και τη χριστιανική πόλη, αποκλείοντάς τον εκ των προτέρων, γεγονός που τους έφερε σε αδυναμία να απαντήσουν στο κρίσιμο ερώτημα της διατηρήσεως των μνημείων από τους βυζαντινούς." (Α. Καλδέλης)

Κατά την περίοδο λοιπόν μεταξύ 16-19ου αιώνος μ.Χ. η Αθήνα λόγω του ένδοξου παρελθόντος της, δέχεται μεμονωμένες επισκέψεις ευρωπαίων ταξιδιωτών, λογίων, καλλιτεχνών, Ιησουϊτών μοναχών, προξένων, συγγραφέων κ.λπ. κατά την περιπλάνησή τους στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Παρά την ασυλία και την ελευθερία κινήσεων που τους παρείχε η Υψηλή Πύλη, οι περιηγητές είχαν να αντιμετωπίσουν και να υποστούν το ανύπαρκτο οδικό δίκτυο, τα βρώμικα καταλύματα και την λιτή διατροφή κατά την «συνάντησή» τους με την καθημερινότητα της Ανατολής,

Στην Αθήνα οι περιηγητές εντυπωσιάζοντο έντονα από την Ακρόπολη, τα κατάσπαρτα μνημεία, τα αγάλματα, τις επιγραφές κ.λπ., που ζωντάνευαν στα μάτια τους τις ένδοξες ημέρες της αρχαιότητας, αλλά ταυτόχρονα και από το μέγεθος της δυστυχίας της εξαθλίωσης και της καταπίεσης των κατοίκων της. Οι υπόδουλοι Αθηναίοι υπήρξαν μια απογοήτευση για τους δυτικούς, καθότι δεν παρουσίαζαν τίποτα κοινό με τους αρχαίους προγόνους τους. Ήταν άνθρωποι πάμπτωχοι, φοβισμένοι, αλλά και γεμάτοι προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες, λόγω της αμορφωσιάς τους.

Το χάσμα μεταξύ της Αρχαιότητας και της Τουρκοκρατίας ήταν τεράστιο, γεγονός που συνέβαλε στην διαπότιση των έργων τους -οδοιπορικών και εικαστικών- με ένα φιλελληνικό πνεύμα που οδήγησε εν συνέχεια στην δημιουργία του αντίστοιχου κινήματος στην Ευρώπη, αλλά και στην εντελώς αυθαίρετη υπόθεση ότι η πόλη μετά την Αρχαιότητα έπεσε σε πλήρη μαρασμό. Υποτιμήθηκε και αγνοήθηκε εντελώς η Βυζαντινή ιστορική περίοδος του τόπου, ως μη έχουσα αξία. Η Αθήνα ήλθε μέσω της αναγεννήσεως και των περιηγητών στο κέντρο του Ευρωπαϊκού πολιτισμού, ως η γεννήτορα πόλη του δυτικού πολιτισμού και το σημείο αναφοράς εν συνεχεία του νέου ελληνικού έθνους.

Sayer 1759 μ.Χ.. Ναός ολυμπίου Δίος και στα αριστερά τέμενος

Η Ελλάδα έγινε «αγαπητή» για τους Ευρωπαίους υπό το πρίσμα της κλασσικής αρχαιότητας, στην οποία όφειλε να προστρέξει προκειμένου να εξέλθει από τις άθλιες καταστάσεις στις οποίες είχε περιπέσει, παραγκωνίζοντας - αποκηρύσσοντας σιωπηρά τα υπόλοιπα στοιχεία της Ρωμαίικης κληρονομιάς της.

Η κόρη των Αθηνών, μέσα μπροστά από αρχαία μνημεία.

Βαθμηδόν στις αρχές του 19ου αιώνος μ.Χ., δημιουργήθηκε η ιδέα ενός εθνικού χώρου για το νέο ελληνικό κράτος, στηριζόμενο αποκλειστικά στο Αρχαϊκό του παρελθόν και απαρνούμενο πλήρως το αντίστοιχο βυζαντινό του. Το «όραμα» της Ευρώπης για την Ελλάδα, δυστυχώς έγινε πλήρως αποδεκτό από τους νεοέλληνες, οι οποίοι έσπευσαν να εντυπωσιάσουν τους Ευρωπαίους, που εμφανιζόντο πλέον ως οι μόνοι συνεχιστές του Αρχαίου Ελληνικού - Ρωμαϊκού Πολιτισμού. Για το λόγο αυτό, άλλωστε είχαν επινοήσει λίγο νωρίτερα και επέβαλαν το καινοφανή όρο Βυζάντιο, σκοπεύοντας να λησμονηθεί πλήρως η ιστορική συνέχεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Το όνειδος της αποκοπής των Ρωμιών από το παρελθόν τους, φρόντισε να το συνεχίσει κατά τον 19ο αιώνα μ.Χ. το βαβαυροκρατούμενο και εν συνεχεία το δυτικοκρατούμενο ελληνικό κράτος εξαλείφοντας με βίαιο τρόπο κάθε ίχνος, της βυζαντινής εποχής. Μιας εποχής «βάρβαρης», που κατά τους δυτικούς, θεωρείτο προσβλητική για το νέο καθαρολογικής εμπνεύσεως ιδεολόγημα τους περί ελληνισμού.

Η ιστορικότητα αυτού του τόπου, επλήγη βάναυσα τους τελευταίους δύο αιώνες. "Επιστημονικές" θεωρίες, που δεν βασίζοντο σε έρευνα και πηγές "προσέδιδαν" εγκυρότητα σε σύγχρονα ιδεολογήματα έγιναν δυστυχώς a-priori αποδεκτές παγκοσμίως.

Η ανάγκη πλέον επανατοποθετήσεως και επαναπροσδιορισμού του Ρωμαίικου είναι πιο απαραίτητη από ποτέ.

Ως επισφράγισμα των ανωτέρω παραθέτουμε την άποψη του καθηγητού του Πανεπιστημίου του Cambridge, dr. Garth Fowden σύμφωνα με την οποία:

«Υπάρχουν μονοπάτια που ξεκινούν εκεί που τελειώνει η αρχαιότητα χωρίς να οδηγούν στην Αναγέννηση…., που αναγκάζουν ακόμα και τους δυτικούς μελετητές να δώσουν μεγαλύτερη σημασία σε θεωρήσεις του παρελθόντος που δεν είναι λατινικής προελεύσεως».

Ενδεικτικά παραθέτονται κάποια σχέδια, τοπογραφικά και λοιπές ζωγραφιές περιηγητών της Αθήνας του 16-19ου αιώνος μ.Χ..