Η αίθουσα του Παρθενώνα, στο 3ο επίπεδο του Μουσείου Ακρόπολης, παρουσιάζει ολόκληρο το γλυπτό διάκοσμο (σε πρωτότυπο και αντίγραφα), μαζί με πληροφορίες για τον τρόπο λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών της πόλης κατά τον 5ο π.Χ. αιώνα. Από το γλυπτό διάκοσμο παρουσιάζουμε εδώ μερικά από τα πιο όμορφα και καλά διατηρημένα δείγματα, που υπάρχουν στο Μουσείο. Σε άλλη ανάρτηση εμφανίζουμε όλον το γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα.
Ο ΓΛΥΠΤΟΣ ΔΙΑΚΟΣΜΟΣ
Ο γλυπτός διάκοσμος του μνημείου αποτελεί μοναδικό αριστούργημα στην ιστορία της παγκόσμιας τέχνης. Η έκθεση αποτελεί συνδυασμό αυθεντικών γλυπτών με γύψινα αντίγραφα όλων των τμημάτων που βρίσκονται σε μουσεία και συλλογές του εξωτερικού (Βρετανικό Μουσείο, Λούβρο κ.α.). Παρουσιάζεται η κλασική δημιουργία του Χρυσού Αιώνα, η ζωφόρος με την πομπή των Παναθηναίων, τοποθετημένη γύρω από τον πυρήνα του σύγχρονου κτιρίου του Μουσείου, για να την βλέπουμε όπως ακριβώς και στο μνημείο. Οι μετόπες, ανάγλυφες πλάκες που εικονίζουν μυθικές μάχες, έχουν τοποθετηθεί ψηλά ανάμεσα σε μεταλλικούς κίονες, ισάριθμους με εκείνους της εξωτερικής κιονοστοιχίας του Παρθενώνα. Οι αετωματικές συνθέσεις των τριγωνικών χώρων στις στενές πλευρές της στέγης, που παριστάνουν σημαντικά για την Αθήνα μυθικά γεγονότα, έχουν ανασυντεθεί από τα σωζόμενα τμήματά τους επάνω σε χαμηλά βάθρα. Ο γλυπτός διάκοσμος του Παρθενώνα είναι οργανωμένος σε τρεις διακριτές ενότητες: τις μετόπες, ορθογώνιες πλάκες με ανάγλυφες σκηνές στο διάζωμα της εξωτερικής κιονοστοιχίας, την ανάγλυφη ιωνική ζωφόρο στο επάνω μέρος των τοίχων του σηκού και της ζώνης επάνω από τα επιστύλια των εσωτερικών κιόνων και τα αετώματα, τα οποία κοσμούσαν συνθέσεις από ολόγλυφα αγάλματα. Τα γλυπτά, λαξευμένα σε μάρμαρο Πεντέλης και συμπληρωμένα με μεταλλικά εξαρτήματα και χρώματα, ήταν αριστουργήματα σύνθεσης και κατεργασίας. Η σύλληψη και εν μέρει η εκτέλεση οφείλονται στο μεγάλο γλύπτη Φειδία, που είχε την καλλιτεχνική εποπτεία όλου του μνημείου και ανέλαβε την κατασκευή του χρυσελεφάντινου αγάλματος της Αθηνάς Παρθένου στον σηκό του. Στην εκτέλεση συνεργάστηκαν ταλαντούχοι γλύπτες, μαθητές του Φειδία, ο Αγοράκριτος, ο Αλκαμένης και άλλοι τεχνίτες, οι οποίοι σε δεκαπέντε μόλις χρόνια ολοκλήρωσαν το μοναδικό αυτό σύνολο. Ο Φλαμανδός ζωγράφος Jacques Carrey, που επισκέφθηκε την Αθήνα στη συνοδεία του Μαρκησίου Olier de Nointel το 1674, 13 χρόνια πριν ο Παρθενώνας ανατιναχτεί κατά την πολιορκία της Ακρόπολης από τον Ενετό Francesco Morosini (1687), σχεδίασε τα γλυπτά του ναού στη θέση τους.
ΟΙ ΜΕΤΟΠΕΣ
Οι 92 μετόπες κοσμούσαν ανά 32 τις μακρές και ανά 14 τις στενές πλευρές του ναού. Είναι η πρώτη ενότητα γλυπτών που ολοκληρώθηκε και τοποθετήθηκε στο διάστημα 447-442 π.Χ. Τα θέματα των παραστάσεων δεν αναφέρονται στις αρχαίες πηγές. Εικονίζουν μυθικές μάχες που συμβόλιζαν τους νικηφόρους αγώνες των Αθηναίων κι ερμηνεύονται ως εξής: στην ανατολική πλευρά η Γιγαντομαχία, στη δυτική η Αμαζονομαχία, στη βόρεια η Άλωση της Τροίας (Ιλίου Πέρσις) και στη νότια η Κενταυρομαχία (εκτός από τις μεσαίες μετόπες που έχουν διάφορα θέματα). Οι μορφές στις μετόπες των τριών πλευρών (εκτός από τη νότια) απολαξεύτηκαν στα πρώιμα χριστιανικά χρόνια, όταν ο Παρθενώνας μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία και γι’ αυτό σώζονται αποσπασματικά. Την καταστροφή διέφυγαν οι νότιες μετόπες της Κενταυρομαχίας και η 32η βόρεια μετόπη στη ΒΔ γωνία του ναού, ίσως επειδή δόθηκε χριστιανική ερμηνεία στις παραστάσεις.
ΝΟΤΙΑ ΜΕΤΟΠΗ
Στη νότια πλευρά του ναού υπήρχαν 32 μετόπες. Από αυτές οι 23 εικονίζουν σκηνές από την Κενταυρομαχία και οι υπόλοιπες 9 διάφορα θέματα. Η Κενταυρομαχία εικονίζεται στις 12 πρώτες (1-12) και στις 11 τελευταίες (22-32). Για τις 9 μεσαίες μετόπες έχουν προταθεί διάφορες απόψεις για το τι εικονίζουν. Σύμφωνα με το Robertson στις μετόπες παρουσιάζεται ένα θέμα σχετικό με το Δαίδαλο. Η Simon πιστεύει ότι διαπραγματεύονται την ιστορία του Ιξίονα. Άλλοι μελετητές αποδίδουν στις μετόπες θέματα σχετικά με τους βασιλιάδες της Αττικής. Όσον αφορά την Κενταυρομαχία πέρα από την αναφορά στο μύθο, κυριαρχεί κυρίως η αντίθεση ανάμεσα στη βαρβαρότητα και στον πολιτισμό. Οι Κένταυροι θεωρούνται ως βάρβαροι, καταχρώνται τη φιλοξενία των πολιτισμένων Λαπιθών, αρπάζουν τις γυναίκες τους και χρησιμοποιούν ως όπλα τα σκεύη της φιλοξενίας (υδρίες), όπως φαίνεται στις μετόπες 4, 9, 23, ενώ οι Λαπίθες χρησιμοποιούν όπλα ευγενή όπως είναι το ξίφος και το δόρυ. Οι μετόπες της πλευράς αυτής δε σφυροκοπήθηκαν, είτε γιατί δεν ήταν απευθείας ορατές, είτε γιατί το θέμα τους παρεξηγήθηκε. Ο J. Carrey σχεδίασε το 1674 όλες τις μετόπες και είναι ευνόητη η πολύτιμη αξία αυτών των σχεδίων, γιατί μετά από 13 χρόνια, το βράδυ της 26ης Σεπτεμβρίου 1687, σημειώθηκε η καταστροφική έκρηξη από τις οβίδες του Φραγκίσκου Μοροζίνι. Δεκαπέντε μετόπες βρίσκονται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο, μία στο Λούβρο και μία στη θέση της στην Ακρόπολη. Από τα θραύσματα ανασυντάχθηκε με τη βοήθεια των σχεδίων του Carrey η 12η μετόπη και φυλάσσεται στο Μουσείο της Ακρόπολης.
ΜΕΤΟΠΗ 1
Η μετόπη αυτή της νότιας πλευράς απεικονίζει έναν Κένταυρο που καταβάλλει έναν Λαπίθη.
ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΖΩΦΟΡΟΣ
Στην Ανατολική ζωφόρο συνεχίζει και καταλήγει η πομπή που παριστάνεται στις υπόλοιπες τρεις πλευρές. Η πομπή πλησιάζει από τις δυο πλευρές προς το κέντρο, όπου εικονίζεται η παράδοση του πέπλου. Αποτελείται από 8 ή 9 λίθους (σύμφωνα με τους ερευνητές οι λίθοι VII και VIII αποτελούσαν έναν ενιαίο λίθο). Ο πρώτος και ο τελευταίος λίθος έχουν μικρό μήκος, γιατί αποτελούν τις στενές πλευρές των λίθων της βόρειας και της νότιας ζωφόρου. Εικονίζονται συνολικά 63 μορφές: 12 θεοί, 10 ήρωες, 9 τελετάρχες και 32 κόρες. Δεν εικονίζεται κανένα ζώο γιατί η σκηνή εξαιτίας της παρουσίας των θεών είναι ιερή και δεν αρμόζει στο χώρο που παρίστανται οι θεοί να υπάρχουν και ζώα.
ΛΙΘΟΣ Α Ι: ΤΕΛΕΤΑΡΧΗΣ
Εικονίζεται ένας επόπτης που στηρίζεται στο αριστερό του πόδι, ενώ έχει το δεξί στα πλάγια. Το κεφάλι του ήταν στραμμένο στ' αριστερά κοιτάζοντας τα ζώα που έρχονται με τους οδηγούς τους. Με το ανασηκωμένο χέρι του ίσως να έκανε κάποιο νεύμα. Με το αριστερό του χέρι κρατά το ιμάτιο που καλύπτει το κάτω μέρος του σώματός του.
ΛΙΘΟΣ Α ΙΙ: ΚΟΡΕΣ
Ο λίθος II απεικονίζει πομπή που την αποτελούν κοπέλες και άνδρες. Οι κόρες κρατούν φιάλες για σπονδή.
Η ΔΥΤΙΚΗ ΖΩΦΟΡΟΣ
Στη δυτική ζωφόρο εικονίζεται η προετοιμασία της πομπής των ιππέων. Ήταν πάνω στο επιστύλιο του οπισθόναου και αποτελείται από 16 λίθους. Οι δύο πρώτοι λίθοι περιλαμβάνονται ανάμεσα στα τμήματα της ζωφόρου που απέσπασε ο Elgin και σήμερα βρίσκονται στο Βρετανικό μουσείο. Οι υπόλοιποι 14 βρίσκονταν στη θέση τους στο μνημείο έως το 1992-93, οπότε απομακρύνθηκαν κατά την αναστήλωση του ναού. Σήμερα φυλάσσονται στο Μουσείο της Ακρόπολης. Εικονίζονται συνολικά 30 μορφές: 3 τελετάρχες, 1 επόπτης, 2 υπηρέτες, 15 έφιπποι και 9 ιππείς δίπλα στα άλογά τους. Παράλληλα εικονίζονται και 23 άλογα.
Το θέμα της σύνθεσης είναι το ξεκίνημα της πομπής, δηλαδή η συγκέντρωση και εκκίνηση του αθηναϊκού ιππικού που γινόταν στον Κεραμεικό. Ιδιαίτερο γνώρισμα, όπως και στην ανατολική ζωφόρο, είναι η λάξευση αυτοτελών σκηνών με δύο ή τρεις μορφές, με επίκεντρο τον μοναδικό ιπποδαμαστή (VIII,15). Στιγμιότυπα προετοιμασίας με νέους σε χαλαρές στάσεις εναλλάσσονται με έφιππους σε καλπασμό. Άλλοι ιππείς τακτοποιούν τα εξαρτήματα της ενδυμασίας τους, περνούν τα χαλινάρια ή προσπαθούν να συγκρατήσουν τα άλογά τους με την βοήθεια νεαρών βοηθών, ενώ ορισμένοι έχουν ήδη ιππεύσει. Η ενδυμασία συμπληρώνεται με στοιχεία οπλισμού (θώρακα, ξίφος, κράνος) και κάλυμμα κεφαλής ή μανδύα από δέρμα ζώου. Ανάμεσα στους ιππείς παρεμβάλλονται και αθλοθέτες. (ΙΙΙ,5). Οι ώριμοι γενειοφόροι ιππείς ταυτίζονται με τους δύο ιππάρχους του αθηναϊκού ιππικού ( IV, 8 και VIII,15). Ο δεύτερος φοράει εξωμίδα (χιτώνα στερεωμένο στον ένα ώμο) και χλαμύδα που ανεμίζει και προσπαθεί να συγκρατήσει το περήφανο άλογο που ορθώνεται στα πίσω του πόδια. Η σύνθεση πιστεύεται ότι λαξεύτηκε από το χέρι του πρωτομάστορα Φειδία.
ΛΙΘΟΣ Δ III
Σκηνή ανάπαυλας της πομπής των Παναθηναίων. Αριστερά ένας ιππέας με χλαμύδα και πέτασο (πλατύγυρο καπέλο) στην πλάτη στέκεται μπροστά σε ήρεμο άλογο. Συνοδεύεται από ένα γενειοφόρο τελετάρχη και ένα βοηθό που κρατούσε τα ηνία του ζώου, άλλοτε δηλωμένα με χρώμα.
ΛΙΘΟΣ Δ ΙV
Δύο ιππείς πάνω σε άλογα που καλπάζουν είναι το θέμα του λίθου αυτού. Ο πρώτος ιππέας φοράει κοντό χιτώνα και πλαστικό θώρακα. Κρατάει τα χαλινάρια κοντά στη βάση του λαιμού του αλόγου. Ο επόμενος ιππέας φοράει εξωμίδα και χλαμύδα, ενώ το κεφάλι του το καλύπτει αλωπεκή. Με το αριστερό χέρι κρατά τα χαλινάρια και έχει τεντωμένο το δεξί, χαϊδεύοντας μάλλον το άλογο. Το στήσιμο των κεφαλιών των δύο αλόγων μοιάζει με κείνο του λίθου II.
ΛΙΘΟΣ Δ VΙΙ
Δύο ιππείς με τα άλογά του που καλπάζουν εικονίζονται στον όγδοο λίθο. Ο ιππέας αριστερά φορά χλαμύδα και χιτώνα, ενώ ο επόμενος ιππέας φορά χιτώνα και δέρμα ζώου που ανεμίζει έντονα προς τα πίσω. Το άλογο του δεύτερου ιππέα επικαλύπτει στο μεγαλύτερο μέρος το άλογο του πρώτου ιππέα χαρίζοντας στη σύνθεση ένταση και κίνηση.
ΛΙΘΟΣ Δ ΙΧ
Σε αντίθεση με την ένταση του λίθου VIII επανερχόμαστε και πάλι σε μια κατάσταση σχετικής ηρεμίας. Εικονίζονται δύο ιππείς με το άλογο του πρώτου ιππέα σε τροχασμό και το άλογο του δεύτερου ιππέα σε ήρεμο καλπασμό. Και οι δυο φορούν χιτώνα και χλαμύδα. Ο δεύτερος φέρει στο κεφάλι πέτασο και είναι προσηλωμένος στο κράτημα των ηνίων. Η ηρεμία της κίνησης αποδίδεται χαρακτηριστικά στις πτυχώσεις των χλαμύδων που εφάπτονται στο σώμα των ιππέων.
Παρόμοιος με το λίθο VI είναι αυτός ο λίθος. Εικονίζεται ένας ιππέας στα δεξιά στραμμένος προς την αντίθετη κατεύθυνση από εκείνη της πομπής και προσπαθεί να δέσει το σανδάλι του. Το πόδι του ακουμπά στο βράχο. Ο ιππέας αριστερά προσπαθεί να περάσει τα ηνία στο άλογό του.
ΒΟΡΕΙΑ ΖΩΦΟΡΟΣ
Στη βόρεια ζωφόρο εικονίζονται τα ζώα για τη θυσία, τέσσερα βόδια και τέσσερα κριάρια, ακολουθούν οι σκαφηφόροι, οι υδριαφόροι, οι μουσικοί, οι θαλλοφόροι, τα άρματα με τους αποβάτες και τέλος οι ιππείς στο αγώνισμα των αποβατών, ένα από τα αθλήματα των Παναθηναίων. Οι αγωνιζόμενοι, σε πλήρη πολεμική εξάρτυση, έπρεπε να ανεβοκατεβαίνουν από το άρμα τους, ενώ αυτό ήταν σε κίνηση. Η ομάδα κάθε αποβάτη περιλαμβάνει, εκτός από τον ίδιο, ένα άρμα με δύο, τρία ή τέσσερα άλογα κι έναν ηνίοχο. Τελετάρχες παρεμβάλλονται σε διάφορα σημεία της σκηνής αυτής. Αποτελείται από 47 λίθους με συνολικό μήκος 58,70 μ. Κάποιοι λίθοι έχουν χαθεί και μερικοί από αυτούς είναι γνωστοί μόνο από τα σχέδια του Carrey, ενώ κάποιοι άλλοι είναι παντελώς άγνωστοι. Οι λίθοι φυλάσσονται στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο της Ακρόπολης. Στους 3 πρώτους λίθους εικονίζονται τα 4 βόδια που προορίζονταν για τη θυσία, στον 4ο λίθο τα 4 κριάρια, ο 5ος παριστάνει τους 3 σκαφηφόρους, ο 6ος τους 4 υδριαφόρους, ο 7ος και ο 8ος τους 4 αυλητές και τους 4 κιθαριστές, ο 9ος και ο 10ος του 16 γέροντες θαλλοφόρους. Από τον 11ο λίθο ως τον 28ο παριστάνονται τα άρματα με τους αποβάτες και από τον 29ο ως τον 47ο οι 60 ιππείς σε 10 ομάδες. Εικονίζονται συνολικά 136 μορφές, 93(;) άλογα, 4 βόδια και 4 κριάρια.
ΛΙΘΟΣ Β Ι
Η πλάκα αυτή βρίσκεται στην αρχή της βόρειας πλευράς της ζωφόρου, στη συνένωση με τη δυτική πλευρά. Στο δεξί άκρο η ανάγλυφη μορφή ενός μικρού αγοριού φαίνεται να δένει τη ζώνη σ’ έναν ιππέα (κύριό του πιθανόν), η οποία διαφαίνεται ως νοητή προέκταση της χαίτης του αλόγου. Ο άνδρας σε στάση χαλαρή, με το κεφάλι σκυμμένο, διορθώνει το χιτώνα του και μάλλον περιμένει να σκεπαστεί με το ιμάτιο που φέρει στους ώμους του ο μικρός του υπηρέτης. Σε δεύτερο φόντο μία ανδρική κεφαλή σημειώνεται πιθανόν για να καλύψει το αισθητικό κενό. Η διήγηση της μεγαλοπρεπούς πομπής των Παναθηναίων συνεχίζεται με μία εντυπωσιακή ανδρική φιγούρα να προβάλει προσπαθώντας να συγκρατήσει με τα χαλινάρια το άλογό της, σκηνή έντονου δυναμισμού και αξιοπρόσεκτης απόδοσης των εξωτερικών ανατομικών λεπτομερειών τόσου του αλόγου όσο και του νέου. Η συστροφή του σώματος, η περιτύλιξη μιας ταινίας στο κεφάλι με την ανύψωση του αριστερού χεριού και το ανέμισμα του ενδύματός του απορρέει τη λάμψη των μυθικών ηρώων χωρίς ωστόσο να αποτελεί παράταιρο σχήμα για τη συνολική σύνθεση. Είναι κοινός τόπος ότι καμία λεπτομέρεια δεν εμφανίζεται ξένη προς τις υπόλοιπες. Η σύνθεση είναι ενιαία και αναδεικνύει την ελευθερία στους πειραματισμούς του Φειδία. Η τοποθέτηση των σωμάτων είναι πλήρως εναρμονισμένη, ώστε να δημιουργείται η εντύπωση του βάθους σε μία άχρονη και άτοπη σκηνή, που αναβαθμίζεται αναμφισβήτητα σε μία ρυθμική αλληλουχία μαζών.
ΛΙΘΟΣ B II: ΒΟΗΛΑΤΕΣ
Η σκηνή με τους βοηλάτες, που συμμετέχουν στην πομπή των Παναθηναίων, είναι από τις ωραιότερες της ζωφόρου του Παρθενώνα. Ο λίθος ΙΙ προέρχεται από τη βόρεια πλευρά και απεικονίζει 4 νέους, ντυμένους με ιμάτια, που οδηγούν τα βόδια για τη μεγαλοπρεπή θυσία προς την Αθηνά. Όλοι φορούν ιμάτια και κινούνται προς τα αριστερά. Τη σύνθεση χαρακτηρίζει η αντίθεση ανάμεσα στις ήρεμες, πλατειές επιφάνειες των σωμάτων των ζώων και στις κατακόρυφες των ανθρώπινων μορφών, με τις πλούσιες πτυχώσεις των ενδυμάτων. Τα σώματα των ζώων αποδίδονται με θαυμαστή πλαστικότητα και ελαστικότητα, ενώ η σεμνή ενδυμασία των νέων δίνει στη σκηνή μεγαλοπρέπεια. Άξια προσοχής είναι το αρτιότερα σωζόμενο κεφάλι του πρώτου νέου, αλλά ιδιαίτερα εκφραστική είναι και η απόδοση του δεύτερου βοδιού που αντιστέκεται, με ανασηκωμένο το κεφάλι του, στο βοηλάτη του. Στο δεξί άκρο φαίνεται το χέρι ενός τέταρτου άνδρα, που προσπαθεί να πειθαρχήσει το ζώο. Το ανάγλυφο θεωρείται από τα καλύτερα της ζωφόρου και αποδίδεται στον ίδιο το Φειδία.
ΛΙΘΟΣ Β IV: ΘΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΟΜΠΗ
Νέοι ιματιοφόροι οδηγούν αργά κριάρια προς θυσία. Η σκηνή είναι ειρηνική και ήρεμη. Αν και τα επίπεδα είναι πολλά, αποφεύγεται επιδέξια η σύγχυση των περιγραμμάτων των μορφών.
ΛΙΘΟΣ Β VI: ΥΔΡΙΑΦΟΡΟΙ
Χαρακτηριστική σκηνή από την πομπή των Παναθηναίων, που απεικονίζεται στη βόρεια ζωφόρο του Παρθενώνα. Στο λίθο VI, που σώζεται ακέραιος, παριστάνονται τρεις νέοι τυλιγμένοι σε ιμάτια να μεταφέρουν στους ώμους τους υδρίες με νερό, υλικό απαραίτητο για τη θυσία που θα γίνει για τη θεά Αθηνά στο τέλος της πομπής. Όλοι φορούν μακρύ ιμάτιο, που αφήνει ελεύθερο το δεξιό ώμο και μέρος του στήθους, και κινούνται αργά και ήρεμα, με μεγαλοπρέπεια. Η ομοιομορφία της σύνθεσης ποικίλλει με μικρές παραλλαγές στη διευθέτηση των ενδυμάτων των νέων, στις χειρονομίες και στη θέση των κεφαλιών τους. Ακολουθεί ένας ακόμη τέταρτος νέος, λαξευμένος σε χαμηλότερο ανάγλυφο από τους άλλους, που σκύβει για να σηκώσει την υδρία του από κάτω. Πίσω του διακρίνονται τα χέρια και ο διπλός αυλός ενός αυλητή που τους ακολουθεί, προπομπός της ομάδας των μουσικών. Τα περιγράμματα των προσώπων αποδίδονται με τρόπο θαυμάσιο, εντάσσοντας το ανάγλυφο στα κορυφαία της κλασικής τεχνοτροπίας. Το έργο αποδίδεται στον ίδιο το Φειδία, που είχε την ευθύνη όλου του διακόσμου του Παρθενώνα. Η ζωφόρος του Παρθενώνα θεωρείται το κατ’ εξοχήν έργο του Φειδία, ανάμεσα στις τρεις ενότητες του γλυπτού διακόσμου του Παρθενώνα.
ΛΙΘΟΣ Β ΙΧ: ΟΙ ΘΑΛΛΟΦΟΡΟΙ
Ο ένατος λίθος της βόρειας πλευράς (Akr 876). Εικονίζονται οι θαλλοφόροι, άνδρες ηλικιωμένοι, αριστοκρατικής καταγωγής, που συμμετέχουν στην πομπή κρατώντας κλαδιά ελιάς. Αυτά δεν διακρίνονται πια, επειδή ήταν ζωγραφιστά και το χρώμα τους έχει σβηστεί.
ΛΙΘΟΣ Β XVI
Άρμα τεσσάρων αλόγων σε κίνηση. Μεταξύ των αλόγων και του ηνίοχου διακρίνεται ο κορμός του τελετάρχη.
ΛΙΘΟΣ Β XVII
Ένας αποβάτης τη στιγμή που πηδά στο άρμα που το οδηγεί ένας βραχύσωμος ηνίοχος. Ο αποβάτης φορά εξωμίδα και κράνος και κρατά στρογγυλή ασπίδα. Ανάμεσα σε αυτόν και το επόμενο άρμα φαίνεται ένας τελετάρχης που στηρίζεται στο έδαφος με ανοιχτά πόδια. Το ιμάτιό του καλύπτει μερικά τα άλογα που ακολουθούν καλπάζοντας και από το σώμα του, μόνο την πλάτη, το αριστερό του χέρι και το δεξί του πόδι.
ΛΙΘΟΣ Β XXΙΙ
Αποβάτης με το ένα του πόδι πάνω στο άρμα και το άλλο στο έδαφος. Πίσω του, τελετάρχης με κοντό χιτώνα, που ανακόπτει την πορεία των αλόγων του επόμενου άρματος.
ΛΙΘΟΣ Β XXΙX
Αριστερά, γυμνός ιππέας που κρατά τα ηνία του αλόγου του στο δεξί του χέρι και στρέφει το κεφάλι προς τον πίσω. Με γυρισμένη την πλάτη του σ’ αυτόν, στέκεται ένας τελετάρχης, ο οποίος γνέφει στους ιππείς που ακολουθούν. Οι μορφές είναι πλασμένες με ιδιαίτερη ευαισθησία και οι κινήσεις τους είναι γεμάτες χάρη.
Σημειώστε ότι αυτός ο λίθος είναι ο μοναδικός που φωτογραφήθηκε από τον Αμερικανό φωτογράφο William James Stillman’s (1828-1901) και συμπεριλήφθηκε στη συλλογή φωτογραφιών του «The Acropolis of Athens» («Η Ακρόπολις των Αθηνών»). Το γλυπτό φωτογραφήθηκε το 1869, το άλμπουμ εκδόθηκε το 1870 και θεωρείται ορόσημο της εξέλιξης της φωτογράφισης αρχαίων μνημείων.
ΛΙΘΟΣ Β XXXΙ: ΙΠΠΕΙΣ
Ο λίθος Β XXXI προέρχεται από το πιο εντυπωσιακό τμήμα του γλυπτού διακόσμου του Παρθενώνα. Ανήκει στη βόρεια πλευρά της ζωφόρου, στην οποία εικονίζεται η παράταξη των ιππέων, που συμμετείχαν στην επιβλητική πομπή των Παναθηναίων. Τα άλογα εικονίζονται να καλπάζουν κατά μήκος της βόρειας πλευράς του ναού κατευθυνόμενοι προς την ανατολική. Ο συγκεκριμένος λίθος περιλαμβάνει τέσσερις μορφές: προηγείται ένα ζεύγος ιππέων και ακολουθούν άλλοι δύο. Ο τρίτος αποδίδεται ολόκληρος, καθισμένος χωρίς σέλα επάνω στο ανασηκωμένο άλογό του, ενώ στρέφει το κεφάλι προς το σύντροφό του, που ακολουθεί. Ο τελευταίος φοράει χειριδωτό χιτώνα και φέρνει το χέρι στο κεφάλι του, για να φορέσει ένα στεφάνι. Η σύνθεση ξεχωρίζει για την αριστουργηματική απόδοση των ιππέων και των ποδιών των αλόγων, που κινούνται σε διαφορετικά επίπεδα του ανάγλυφου, αλλά και για την εξαίρετη απόδοση του στιγμιότυπου, με τις αυθόρμητες κινήσεις των ιππέων. Το έργο αποδίδεται στον ίδιο το Φειδία, που είχε την ευθύνη για όλο το γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα.
ΝΟΤΙΑ ΖΩΦΟΡΟΣ
Στη νότια ζωφόρο εικονίζονται οι ιππείς, τα άρματα με τους αποβάτες και η πομπή της θυσίας στην οποία συμμετέχουν, οι πρεσβύτεροι, οι μουσικοί ή πινακοφόροι, και τα ζώα για τη θυσία με τους οδηγούς. Οι 60 ιππείς συμμετέχουν στην πομπή μάλλον κατά φυλές, γιατί είναι χωρισμένοι σε 10 ομάδες και η κάθε ομάδα διακρίνεται από την ιδιαίτερη ενδυμασία της. Αποτελείται από 47 λίθους με συνολικό μήκος 58,70 μ. Η έκρηξη της βόμβας του Μοροζίνι το 1687 προκάλεσε καταστροφές σε πολλούς λίθους. Έχουν χαθεί δώδεκα λίθοι κι από αυτούς τους επτά τους γνωρίζουμε μόνο από τα σχέδια του Carrey, ενώ για τους υπόλοιπους πέντε δεν έχουμε καμιά πληροφορία. Οι λίθοι φυλάσσονται στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο της Ακρόπολης.
ΛΙΘΟΣ Ν ΧVI
Από το λίθο αυτό λείπει το πάνω μέρος. Ο ιππέας δεξιά ανήκει στην 7η ομάδα. Διακρίνεται ο χιτώνας, τα χέρια του και το πόδι με τις μπότες.
ΛΙΘΟΣ Ν ΧΧΧVΙΙ
Με τις πέντε μορφές τελειώνει η πομπή των πρεσβυτέρων. Η τελευταία μορφή, όπως και οι τρεις επόμενες θεωρήθηκαν από άλλους μελετητές ως κιθαριστές, από το σχήμα του σκεύους που κρατούν κι άλλοι ως πινακοφόροι. Οι πίνακες που κουβαλούν είναι είτε αναθηματικοί είτε έχουν γραμμένα τα πεπραγμένα των αθηναϊκών αρχών, οπότε αυτοί που τους φέρουν είναι γραμματείς ή ταμίες. Η δεύτερη άποψη συμπίπτει με την τελετή των Παναθηναίων, δεν ταυτίζεται όμως με την απεικόνιση της βόρεια ζωφόρου στην οποία συμμετέχουν κιθαριστές κι όχι πινακοφόροι. Το σωζόμενο τμήμα του λίθου φυλάσσεται στο Μουσείο της Ακρόπολης.
ΤΑ ΓΛΥΠΤΑ ΤΩΝ ΑΕΤΩΜΑΤΩΝ
Τα γλυπτά των αετωμάτων αποτελούνται από περίοπτες μορφές, μεγαλύτερες από το φυσικό μέγεθος στις κεντρικές σκηνές, που μειώνονται βαθμιαία προς τα άκρα υπακούοντας στο τριγωνικό σχήμα του αετώματος. Θεωρείται ότι ο Φειδίας δημιούργησε προπλάσματα (μοντέλα) των έργων σε μικρή κλίμακα. Η λάξευση των γλυπτών από τον Αλκαμένη και τον Αγοράκριτο και η τοποθέτησή τους στο κτήριο έγινε μεταξύ 438 και 432 π.Χ. Οι μορφές συνδυάζουν υψηλή ποιότητα σχεδίου και μεγάλη τεχνική επιδεξιότητα στην κατεργασία. Τα θέματα των συνθέσεων, η Γέννηση της Αθηνάς από το κεφάλι του πατέρα της Δία στο ανατολικό και η Έρις Αθηνάς και Ποσειδώνα για την προστασία της Αθήνας στο δυτικό αέτωμα, είναι γνωστά και από το έργο του Παυσανία, περιηγητή του 2ου αι. μ.Χ. Το μεγαλύτερο μέρος των γλυπτών των αετωμάτων αποσπάστηκε και μεταφέρθηκε στο Λονδίνο από τον λόρδο Elgin στα χρόνια 1801-1803, κατά τη διάρκεια της τουρκικής κυριαρχίας, και σήμερα βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο. Τα υπόλοιπα γλυπτά είτε παρέμειναν στη θέση τους ή κατέπεσαν και αποκαλύφθηκαν στις ανασκαφές που έγιναν μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, από το 1833 και εξής, στην Ακρόπολη. Ακόμη, μεμονωμένες μορφές ή συμπλέγματα, σήμερα απαρτίζονται από τμήματά τους που είναι διεσπαρμένα σε διαφορετικά Μουσεία (Βρετανικό Μουσείο, Λούβρο και Μουσείο Ακρόπολης), όπως για παράδειγμα, οι κορμοί της Αθηνάς και του Ποσειδώνα από το Δυτικό αέτωμα. Άλλες μορφές μάς είναι γνωστές μόνο από τα σχέδια του J. Carrey.
ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΑΕΤΩΜΑ
ΦΥΤΙΚΟ ΑΚΡΩΤΗΡΙΟ
Το φυτικό ακρωτήριο που επέστρεφε την κορυφή του αετώματος του Παρθενώνα. Αποκατάσταση σε γύψο, 1990. Το αρχικό ύψους υπολογίζεται σε 3.90-4.00 μ. Τα αυθεντικά σωζόμενα θραύσματα έχουν αποδοθεί με χρώμα, ενώ έχει προστεθεί και ένα αυθεντικό μαρμάρινο φύλλο άκανθος.
ΠΗΓΕΣ
Αρχαιολογία της Πόλης των Αθηνών
Ελληνική Βικιπαίδεια
Μουσείο Ακρόπολης
Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης
Υπουργείο Πολιτισμού
Windmills Travel & Tourism
Ο γλυπτός διάκοσμος του μνημείου αποτελεί μοναδικό αριστούργημα στην ιστορία της παγκόσμιας τέχνης. Η έκθεση αποτελεί συνδυασμό αυθεντικών γλυπτών με γύψινα αντίγραφα όλων των τμημάτων που βρίσκονται σε μουσεία και συλλογές του εξωτερικού (Βρετανικό Μουσείο, Λούβρο κ.α.). Παρουσιάζεται η κλασική δημιουργία του Χρυσού Αιώνα, η ζωφόρος με την πομπή των Παναθηναίων, τοποθετημένη γύρω από τον πυρήνα του σύγχρονου κτιρίου του Μουσείου, για να την βλέπουμε όπως ακριβώς και στο μνημείο. Οι μετόπες, ανάγλυφες πλάκες που εικονίζουν μυθικές μάχες, έχουν τοποθετηθεί ψηλά ανάμεσα σε μεταλλικούς κίονες, ισάριθμους με εκείνους της εξωτερικής κιονοστοιχίας του Παρθενώνα. Οι αετωματικές συνθέσεις των τριγωνικών χώρων στις στενές πλευρές της στέγης, που παριστάνουν σημαντικά για την Αθήνα μυθικά γεγονότα, έχουν ανασυντεθεί από τα σωζόμενα τμήματά τους επάνω σε χαμηλά βάθρα. Ο γλυπτός διάκοσμος του Παρθενώνα είναι οργανωμένος σε τρεις διακριτές ενότητες: τις μετόπες, ορθογώνιες πλάκες με ανάγλυφες σκηνές στο διάζωμα της εξωτερικής κιονοστοιχίας, την ανάγλυφη ιωνική ζωφόρο στο επάνω μέρος των τοίχων του σηκού και της ζώνης επάνω από τα επιστύλια των εσωτερικών κιόνων και τα αετώματα, τα οποία κοσμούσαν συνθέσεις από ολόγλυφα αγάλματα. Τα γλυπτά, λαξευμένα σε μάρμαρο Πεντέλης και συμπληρωμένα με μεταλλικά εξαρτήματα και χρώματα, ήταν αριστουργήματα σύνθεσης και κατεργασίας. Η σύλληψη και εν μέρει η εκτέλεση οφείλονται στο μεγάλο γλύπτη Φειδία, που είχε την καλλιτεχνική εποπτεία όλου του μνημείου και ανέλαβε την κατασκευή του χρυσελεφάντινου αγάλματος της Αθηνάς Παρθένου στον σηκό του. Στην εκτέλεση συνεργάστηκαν ταλαντούχοι γλύπτες, μαθητές του Φειδία, ο Αγοράκριτος, ο Αλκαμένης και άλλοι τεχνίτες, οι οποίοι σε δεκαπέντε μόλις χρόνια ολοκλήρωσαν το μοναδικό αυτό σύνολο. Ο Φλαμανδός ζωγράφος Jacques Carrey, που επισκέφθηκε την Αθήνα στη συνοδεία του Μαρκησίου Olier de Nointel το 1674, 13 χρόνια πριν ο Παρθενώνας ανατιναχτεί κατά την πολιορκία της Ακρόπολης από τον Ενετό Francesco Morosini (1687), σχεδίασε τα γλυπτά του ναού στη θέση τους.
Οι 92 μετόπες κοσμούσαν ανά 32 τις μακρές και ανά 14 τις στενές πλευρές του ναού. Είναι η πρώτη ενότητα γλυπτών που ολοκληρώθηκε και τοποθετήθηκε στο διάστημα 447-442 π.Χ. Τα θέματα των παραστάσεων δεν αναφέρονται στις αρχαίες πηγές. Εικονίζουν μυθικές μάχες που συμβόλιζαν τους νικηφόρους αγώνες των Αθηναίων κι ερμηνεύονται ως εξής: στην ανατολική πλευρά η Γιγαντομαχία, στη δυτική η Αμαζονομαχία, στη βόρεια η Άλωση της Τροίας (Ιλίου Πέρσις) και στη νότια η Κενταυρομαχία (εκτός από τις μεσαίες μετόπες που έχουν διάφορα θέματα). Οι μορφές στις μετόπες των τριών πλευρών (εκτός από τη νότια) απολαξεύτηκαν στα πρώιμα χριστιανικά χρόνια, όταν ο Παρθενώνας μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία και γι’ αυτό σώζονται αποσπασματικά. Την καταστροφή διέφυγαν οι νότιες μετόπες της Κενταυρομαχίας και η 32η βόρεια μετόπη στη ΒΔ γωνία του ναού, ίσως επειδή δόθηκε χριστιανική ερμηνεία στις παραστάσεις.
Νότια μετώπη (Κενταυρομαχία) |
Στη νότια πλευρά του ναού υπήρχαν 32 μετόπες. Από αυτές οι 23 εικονίζουν σκηνές από την Κενταυρομαχία και οι υπόλοιπες 9 διάφορα θέματα. Η Κενταυρομαχία εικονίζεται στις 12 πρώτες (1-12) και στις 11 τελευταίες (22-32). Για τις 9 μεσαίες μετόπες έχουν προταθεί διάφορες απόψεις για το τι εικονίζουν. Σύμφωνα με το Robertson στις μετόπες παρουσιάζεται ένα θέμα σχετικό με το Δαίδαλο. Η Simon πιστεύει ότι διαπραγματεύονται την ιστορία του Ιξίονα. Άλλοι μελετητές αποδίδουν στις μετόπες θέματα σχετικά με τους βασιλιάδες της Αττικής. Όσον αφορά την Κενταυρομαχία πέρα από την αναφορά στο μύθο, κυριαρχεί κυρίως η αντίθεση ανάμεσα στη βαρβαρότητα και στον πολιτισμό. Οι Κένταυροι θεωρούνται ως βάρβαροι, καταχρώνται τη φιλοξενία των πολιτισμένων Λαπιθών, αρπάζουν τις γυναίκες τους και χρησιμοποιούν ως όπλα τα σκεύη της φιλοξενίας (υδρίες), όπως φαίνεται στις μετόπες 4, 9, 23, ενώ οι Λαπίθες χρησιμοποιούν όπλα ευγενή όπως είναι το ξίφος και το δόρυ. Οι μετόπες της πλευράς αυτής δε σφυροκοπήθηκαν, είτε γιατί δεν ήταν απευθείας ορατές, είτε γιατί το θέμα τους παρεξηγήθηκε. Ο J. Carrey σχεδίασε το 1674 όλες τις μετόπες και είναι ευνόητη η πολύτιμη αξία αυτών των σχεδίων, γιατί μετά από 13 χρόνια, το βράδυ της 26ης Σεπτεμβρίου 1687, σημειώθηκε η καταστροφική έκρηξη από τις οβίδες του Φραγκίσκου Μοροζίνι. Δεκαπέντε μετόπες βρίσκονται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο, μία στο Λούβρο και μία στη θέση της στην Ακρόπολη. Από τα θραύσματα ανασυντάχθηκε με τη βοήθεια των σχεδίων του Carrey η 12η μετόπη και φυλάσσεται στο Μουσείο της Ακρόπολης.
Η μετόπη αυτή της νότιας πλευράς απεικονίζει έναν Κένταυρο που καταβάλλει έναν Λαπίθη.
ΜΕΤΟΠΗ 12
Η μετόπη αυτή από τη νότια πλευρά έχει το γλυπτό της αρπαγής της Λαπιθίδας από τον Κένταυρο.
ΔΥΤΙΚΕΣ ΜΕΤΟΠΕΣ
Στη δυτική πλευρά του Παρθενώνα υπήρχαν 14 μετόπες. Το θέμα τους είναι η Αμαζονομαχία. Ο Ηρακλής, μετά από εντολή του Ευρυσθέα, πήγε στη χώρα των Αμαζόνων για να κλέψει τη ζώνη της βασίλισσας Ιππολύτης. Μαζί του πήρε και το Θησέα, που άρπαξε μια Αμαζόνα, την Αντιόπη. Για να εκδικηθούν οι Αμαζόνες την αρπαγή της Αντιόπης εκστράτευσαν εναντίον της Αθήνας. Οι συγκρούσεις κράτησαν 4 μήνες κι επειδή δεν νικούσε κανείς ήρθαν σε συμφωνία και σταμάτησαν τον πόλεμο. Εξαιτίας της κακής τους κατάστασης είναι αρκετά δύσκολη η αναγνώριση των μορφών στις μετόπες. Σε άλλες μετόπες διακρίνονται έφιππες μορφές να βρίσκονται πάνω από πεσμένους οπλίτες και σε άλλες διακρίνονται πεζομαχίες. Για το φύλο των μορφών δεν σώζεται καμιά σαφής ένδειξη. Όσον αφορά τα ρούχα είναι λογικό να είναι ανατολίτικα, αφού οι Αμαζόνες κατοικούσαν γενικά στην Ασία.
ΜΕΤΟΠΗ 1 και 2:
Στη δυτική πλευρά του Παρθενώνα υπήρχαν 14 μετόπες. Το θέμα τους είναι η Αμαζονομαχία. Ο Ηρακλής, μετά από εντολή του Ευρυσθέα, πήγε στη χώρα των Αμαζόνων για να κλέψει τη ζώνη της βασίλισσας Ιππολύτης. Μαζί του πήρε και το Θησέα, που άρπαξε μια Αμαζόνα, την Αντιόπη. Για να εκδικηθούν οι Αμαζόνες την αρπαγή της Αντιόπης εκστράτευσαν εναντίον της Αθήνας. Οι συγκρούσεις κράτησαν 4 μήνες κι επειδή δεν νικούσε κανείς ήρθαν σε συμφωνία και σταμάτησαν τον πόλεμο. Εξαιτίας της κακής τους κατάστασης είναι αρκετά δύσκολη η αναγνώριση των μορφών στις μετόπες. Σε άλλες μετόπες διακρίνονται έφιππες μορφές να βρίσκονται πάνω από πεσμένους οπλίτες και σε άλλες διακρίνονται πεζομαχίες. Για το φύλο των μορφών δεν σώζεται καμιά σαφής ένδειξη. Όσον αφορά τα ρούχα είναι λογικό να είναι ανατολίτικα, αφού οι Αμαζόνες κατοικούσαν γενικά στην Ασία.
ΜΕΤΟΠΗ 1 και 2:
Η μετόπη αυτή της δυτικής πλευράς απεικονίζει μια έφιππη Αμαζόνα, πιθανόν τη βασίλισσα Αντιόπη. Στη δεύτερη μετόπη περιέχεται το γλυπτό της μάχης ενός Έλληνα με μια Αμαζόνα.
ΒΟΡΕΙΑ ΜΕΤΟΠΗ: ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΤΡΟΙΑΣ
Στη μετόπη αυτή της βόρειας πλευράς βλέπουμε την Ελένη να καταφεύγει στο ξόανο της Αθηνάς, ενώ παραβρίσκονται η Αφροδίτη και ο Έρωτας.
ΑΝΑΤΟΛΙΚΕΣ ΜΕΤΟΠΕΣ
Στην ανατολική πλευρά του Παρθενώνα υπήρχαν 14 μετόπες. Το θέμα τους είναι η Γιγαντομαχία. Σύμφωνα με το μύθο, οι Γίγαντες, αν και είχαν θεϊκή καταγωγή, ήταν θνητοί ή μπορούσαν να σκοτωθούν με τον όρο να κτυπηθούν ταυτόχρονα από ένα θεό και ένα θνητό. Τα μαλλιά τους ήταν πυκνά, το γένι τους δασύ και ως πόδια είχαν σώματα φιδιών. Όταν γεννήθηκαν άρχισαν να εξακοντίζουν κατά του ουρανού αναμμένα δέντρα και τεράστιους βράχους. Εναντίον τους κινήθηκαν ο Δίας, η Αθηνά και ο Ηρακλής, ο θνητός που ήταν απαραίτητος για να θανατωθεί ένας Γίγαντας. Καθώς ο μύθος πλουτιζόταν έπαιρναν μέρος κι άλλοι θεοί.
Η ΖΩΦΟΡΟΣ
Στη μετόπη αυτή της βόρειας πλευράς βλέπουμε την Ελένη να καταφεύγει στο ξόανο της Αθηνάς, ενώ παραβρίσκονται η Αφροδίτη και ο Έρωτας.
Στην ανατολική πλευρά του Παρθενώνα υπήρχαν 14 μετόπες. Το θέμα τους είναι η Γιγαντομαχία. Σύμφωνα με το μύθο, οι Γίγαντες, αν και είχαν θεϊκή καταγωγή, ήταν θνητοί ή μπορούσαν να σκοτωθούν με τον όρο να κτυπηθούν ταυτόχρονα από ένα θεό και ένα θνητό. Τα μαλλιά τους ήταν πυκνά, το γένι τους δασύ και ως πόδια είχαν σώματα φιδιών. Όταν γεννήθηκαν άρχισαν να εξακοντίζουν κατά του ουρανού αναμμένα δέντρα και τεράστιους βράχους. Εναντίον τους κινήθηκαν ο Δίας, η Αθηνά και ο Ηρακλής, ο θνητός που ήταν απαραίτητος για να θανατωθεί ένας Γίγαντας. Καθώς ο μύθος πλουτιζόταν έπαιρναν μέρος κι άλλοι θεοί.
Η ζωφόρος, ιωνικό στοιχείο ενσωματωμένο στο δωρικό κτήριο, είναι η τελειότερη δημιουργία της κλασικής γλυπτικής. Απαρτιζόταν από 115 ανάγλυφες παραστάσεις με συνολικό μήκος 160 μ. Τα μέλη της είναι αυτοτελή δομικά στοιχεία με πάχος 60 εκ. Η ονομασία «πλάκες», που είχε επικρατήσει παλαιότερα, οφείλεται στη δράση του συνεργείου του Elgin, οι τεχνίτες αφαίρεσαν με πριόνι μόνο την ανάγλυφη επιφάνεια των μελών, για να ελαφρώσουν το βάρος τους στη μεταφορά. Το ύψος του ανάγλυφου δεν υπερβαίνει τα 5,5 εκ., εν τούτοις η απόδοση σε επάλληλα επίπεδα δίνει την εντύπωση του βάθους. Τα σχέδια του Carrey έχουν διασώσει την παράσταση της ζωφόρου. όπως ήταν στη θέση της το 1674, εκτός από 6 λίθους των μακρών πλευρών, οι οποίοι είχαν αφαιρεθεί για να αποκτήσει παράθυρα η χριστιανική εκκλησία που διαμορφώθηκε στον Παρθενώνα. Η ανάγλυφη ζωφόρος του Παρθενώνα κατασκευάστηκε στο διάστημα 442-438 π.Χ. και πιθανόν λαξεύτηκε επάνω στο ναό, του οποίου αποτελούσε αναπόσπαστο δομικό στοιχείο.
Η σύνθεση κατά γενική παραδοχή παριστάνει την πομπή των μεγάλων Παναθηναίων, της μεγαλύτερης γιορτής, που εορτάζονταν κάθε 4 χρόνια προς τιμή της πολιούχου Αθηνάς, την ημέρα των γενεθλίων της (την 28η του μήνα Εκατομβαιώνα). Καταληκτικό γεγονός της γιορτής ήταν η πομπή που μετέφερε στην Ακρόπολη τον καινούριο πέπλο της θεάς, κεντημένο με παράσταση Γιγαντομαχίας. Η πομπή ξεκινά από τη ΝΔ γωνία του ναού, σε δυο ομάδες που κινούνται κατά μήκος της βόρειας και νότιας πλευράς, για να συναντηθούν στην ανατολική, όπου εικονίζεται ενώπιον των Ολυμπίων θεών η παράδοση του πέπλου για το λατρευτικό άγαλμα της θεάς. Θεωρήθηκε ότι στη ζωφόρο εικονίζεται η πρώτη πομπή των Παναθηναίων ή η πρώτη μετά την περσική καταστροφή της Ακρόπολης.
Στην Ανατολική ζωφόρο συνεχίζει και καταλήγει η πομπή που παριστάνεται στις υπόλοιπες τρεις πλευρές. Η πομπή πλησιάζει από τις δυο πλευρές προς το κέντρο, όπου εικονίζεται η παράδοση του πέπλου. Αποτελείται από 8 ή 9 λίθους (σύμφωνα με τους ερευνητές οι λίθοι VII και VIII αποτελούσαν έναν ενιαίο λίθο). Ο πρώτος και ο τελευταίος λίθος έχουν μικρό μήκος, γιατί αποτελούν τις στενές πλευρές των λίθων της βόρειας και της νότιας ζωφόρου. Εικονίζονται συνολικά 63 μορφές: 12 θεοί, 10 ήρωες, 9 τελετάρχες και 32 κόρες. Δεν εικονίζεται κανένα ζώο γιατί η σκηνή εξαιτίας της παρουσίας των θεών είναι ιερή και δεν αρμόζει στο χώρο που παρίστανται οι θεοί να υπάρχουν και ζώα.
ΛΙΘΟΣ Α Ι: ΤΕΛΕΤΑΡΧΗΣ
Εικονίζεται ένας επόπτης που στηρίζεται στο αριστερό του πόδι, ενώ έχει το δεξί στα πλάγια. Το κεφάλι του ήταν στραμμένο στ' αριστερά κοιτάζοντας τα ζώα που έρχονται με τους οδηγούς τους. Με το ανασηκωμένο χέρι του ίσως να έκανε κάποιο νεύμα. Με το αριστερό του χέρι κρατά το ιμάτιο που καλύπτει το κάτω μέρος του σώματός του.
ΛΙΘΟΣ Α ΙΙ: ΚΟΡΕΣ
Ο λίθος II απεικονίζει πομπή που την αποτελούν κοπέλες και άνδρες. Οι κόρες κρατούν φιάλες για σπονδή.
ΛΙΘΟΣ Α VI: ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΘΕΩΝ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ
Από τις ωραιότερες συνθέσεις της ζωφόρου του Παρθενώνα, η λίθινη πλάκα VI ανήκει στην ανατολική πλευρά, που επέστεφε τον πρόναο. Εικονίζονται οι θεοί του Ολύμπου που κάθονται ο ένας πίσω από τον άλλον σε δίφρους και περιμένουν όλοι μαζί την άφιξη της μεγαλόπρεπης πομπής των Παναθηναίων. Από αριστερά προς τα δεξιά διακρίνονται: Πρώτος φαίνεται ο Ποσειδώνας, που έχει υψωμένο το αριστερό του χέρι με το οποίο κρατούσε πιθανότατα τρίαινα. Δίπλα στον Ποσειδώνα, κάθεται ο Απόλλων, που γυρίζει προς τα πίσω για να συνομιλήσει μαζί του. Από τις ειδικές οπές στα μαλλιά και στον βραχίονα φαίνεται ότι φορούσε δάφνινο στεφάνι στο κεφάλι και κρατούσε κλαδί δάφνης στο αριστερό του χέρι. Η θεά στα δεξιά του Απόλλωνα ταυτίζεται με την Άρτεμη. Τα μαλλιά της είναι μαζεμένα σε σάκο και με το δεξί της χέρι συγκρατεί τον χιτώνα που γλιστρά αποκαλύπτοντας τον ώμο της. Δίπλα της κάθεται η Αφροδίτη, με καλύπτρα στο κεφάλι. Η στενή σχέση των δύο θεών υπογραμμίζεται από την χειρονομία της Άρτεμης που πιάνει τον δεξιό βραχίονα της Αφροδίτης με το αριστερό της χέρι. Από την τελευταία θεά σώζονται μόνο μερικά θραύσματα. Η υπόλοιπη μορφή της, όπως και ο Έρωτας που στέκεται πλάι της, είναι ανασύνθεση από θραύσματα σύμφωνα με το παλαιότερο γύψινο εκμαγείο του τελευταίου πρωτοτύπου από τον Fauvel, με τις μορφές της Αφροδίτης και του Έρωτα που κρατεί σκιάδιο ακουμπώντας στα γόνατα της μητέρας του. Το θραύσμα με τα πόδια της Αρτέμιδος είναι εκμαγείο του πρωτοτύπου, που βρίσκεται στο Παλέρμο. Η λάξευση της σύνθεσης έχει αποδοθεί στον Αλκαμένη, μαθητή και στενό συνεργάτη του Φειδία.
ΛΙΘΟΣ Α V: ΚΕΦΑΛΙ ΙΡΙΔΑΣ
Θραύσμα μίας από τις ωραιότερες μορφές της ζωφόρου του Παρθενώνα, γεμάτης δροσιά και νεανική χάρη. Το θραύσμα προέρχεται από την επάνω αριστερή γωνία του τμήματος του λίθου V της ανατολικής ζωφόρου, που σήμερα βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο. Η αγγελιοφόρος των θεών, Ίρις (ή Ήβη) είναι φτερωτή. Και στέκεται δίπλα στην Ήρα και το Δία, που περιμένουν καθιστοί την άφιξη της Παναθηναϊκής πομπής. Το σώμα της εικονίζεται από μπροστά, αλλά το κεφάλι της στρέφεται προς τα αριστερά του θεατή. Με το αριστερό της χέρι τακτοποιεί τα μαλλιά της, που λύθηκαν από το πέταγμα. Φορεί πέπλο, ζωσμένο στη μέση, πάνω από μακρύ απόπτυγμα, και ίσως κρατούσε ζωγραφιστή ταινία με το δεξί της χέρι.
Στη δυτική ζωφόρο εικονίζεται η προετοιμασία της πομπής των ιππέων. Ήταν πάνω στο επιστύλιο του οπισθόναου και αποτελείται από 16 λίθους. Οι δύο πρώτοι λίθοι περιλαμβάνονται ανάμεσα στα τμήματα της ζωφόρου που απέσπασε ο Elgin και σήμερα βρίσκονται στο Βρετανικό μουσείο. Οι υπόλοιποι 14 βρίσκονταν στη θέση τους στο μνημείο έως το 1992-93, οπότε απομακρύνθηκαν κατά την αναστήλωση του ναού. Σήμερα φυλάσσονται στο Μουσείο της Ακρόπολης. Εικονίζονται συνολικά 30 μορφές: 3 τελετάρχες, 1 επόπτης, 2 υπηρέτες, 15 έφιπποι και 9 ιππείς δίπλα στα άλογά τους. Παράλληλα εικονίζονται και 23 άλογα.
Δυτική και Νότια Ζωφόρος |
Ο Φειδίας δείχνει τη ζωφόρο στους φίλους του |
Σκηνή ανάπαυλας της πομπής των Παναθηναίων. Αριστερά ένας ιππέας με χλαμύδα και πέτασο (πλατύγυρο καπέλο) στην πλάτη στέκεται μπροστά σε ήρεμο άλογο. Συνοδεύεται από ένα γενειοφόρο τελετάρχη και ένα βοηθό που κρατούσε τα ηνία του ζώου, άλλοτε δηλωμένα με χρώμα.
Δύο ιππείς πάνω σε άλογα που καλπάζουν είναι το θέμα του λίθου αυτού. Ο πρώτος ιππέας φοράει κοντό χιτώνα και πλαστικό θώρακα. Κρατάει τα χαλινάρια κοντά στη βάση του λαιμού του αλόγου. Ο επόμενος ιππέας φοράει εξωμίδα και χλαμύδα, ενώ το κεφάλι του το καλύπτει αλωπεκή. Με το αριστερό χέρι κρατά τα χαλινάρια και έχει τεντωμένο το δεξί, χαϊδεύοντας μάλλον το άλογο. Το στήσιμο των κεφαλιών των δύο αλόγων μοιάζει με κείνο του λίθου II.
ΛΙΘΟΣ Δ V
Ο ιππέας αριστερά στέκεται κατενώπιον, φορώντας μόνο χλαμύδα και κρατώντας τα χαλινάρια του αλόγου του με το δεξί του χέρι, ενώ στο αριστερό είχε στλεγγίδα (εργαλείο που χρησιμοποιούσαν οι αθλητές για να καθαρίζονται από το λάδι και τη σκόνη). Στέκεται δίπλα στο άλογό του στηριζόμενος στο δεξί του πόδι και έχοντας εκτείνει προς τα πλάγια το αριστερό. Το κεφάλι του είναι στραμμένο προς τον επόμενο ιππέα ο οποίος είναι έφιππος και φοράει κοντό χιτώνα.
Ο ιππέας αριστερά στέκεται κατενώπιον, φορώντας μόνο χλαμύδα και κρατώντας τα χαλινάρια του αλόγου του με το δεξί του χέρι, ενώ στο αριστερό είχε στλεγγίδα (εργαλείο που χρησιμοποιούσαν οι αθλητές για να καθαρίζονται από το λάδι και τη σκόνη). Στέκεται δίπλα στο άλογό του στηριζόμενος στο δεξί του πόδι και έχοντας εκτείνει προς τα πλάγια το αριστερό. Το κεφάλι του είναι στραμμένο προς τον επόμενο ιππέα ο οποίος είναι έφιππος και φοράει κοντό χιτώνα.
ΛΙΘΟΣ Δ VI
Ένας έφιππος με ενδυμασία οπλίτη, δερμάτινο ανατομικό θώρακα με πτέρυγες, λεοντόσχημες επωμίδες και γοργόνειο στο στέρνο, καλπάζει προς τα αριστερά. Φοράει αττικό κράνος διακοσμημένο με αετό που κρατά φίδι στο ράμφος του. Πίσω του ένας νέος με χλαμύδα σε αντίθετη κατεύθυνση σκύβει να δέσει το σανδάλι του αριστερού ποδιού του που πατάει σε βράχο.Δύο ιππείς με τα άλογά του που καλπάζουν εικονίζονται στον όγδοο λίθο. Ο ιππέας αριστερά φορά χλαμύδα και χιτώνα, ενώ ο επόμενος ιππέας φορά χιτώνα και δέρμα ζώου που ανεμίζει έντονα προς τα πίσω. Το άλογο του δεύτερου ιππέα επικαλύπτει στο μεγαλύτερο μέρος το άλογο του πρώτου ιππέα χαρίζοντας στη σύνθεση ένταση και κίνηση.
ΛΙΘΟΣ Δ VΙΙΙ: ΙΠΠΕΑΣ
Ο μεσαίος λίθος της δυτικής ζωφόρου αποτελεί μια δυναμική σύνθεση και θεωρείται έργο του Φειδία. Ένας ιππέας προσπαθεί να συγκρατήσει το ατίθασο άλογό του αντιστηρίζοντας το δεξί του πόδι σε βράχο. Φοράει εξωμίδα (κοντό χιτώνα στερεωμένο στον ένα ώμο), χλαμύδα που ανεμίζει πίσω του, καθώς και εξαρτήματα της θρακικής ενδυμασίας: αλωπεκή και εμβάδες με μεταλλικούς ιμάντες άλλοτε στερεωμένους σε οπές. Ερμηνεύεται ως ένας από τους δυο Αθηναίους ιππάρχους ή ως Θησέας, ο μυθικός ιδρυτής της γιορτής των Παναθηναίων. Το κεφάλι της μορφής χάθηκε μεταξύ των ετών 1802 και 1870 ενώ το πρόσωπό του έχει σωθεί σε εκμαγείο.Σε αντίθεση με την ένταση του λίθου VIII επανερχόμαστε και πάλι σε μια κατάσταση σχετικής ηρεμίας. Εικονίζονται δύο ιππείς με το άλογο του πρώτου ιππέα σε τροχασμό και το άλογο του δεύτερου ιππέα σε ήρεμο καλπασμό. Και οι δυο φορούν χιτώνα και χλαμύδα. Ο δεύτερος φέρει στο κεφάλι πέτασο και είναι προσηλωμένος στο κράτημα των ηνίων. Η ηρεμία της κίνησης αποδίδεται χαρακτηριστικά στις πτυχώσεις των χλαμύδων που εφάπτονται στο σώμα των ιππέων.
ΛΙΘΟΣ Δ Χ
Άλλοι δύο ιππείς εικονίζονται σ' αυτόν το λίθο. Ο ιππέας αριστερά, φορώντας κοντό χιτώνα κρατά με τα δυο του χέρια τα ηνία. Ο επόμενος με το αριστερό χέρι κρατά τα ηνία, ενώ με το δεξί χαϊδεύει το άλογό του το οποίο βρίσκεται στον αέρα. Φοράει κοντό χιτώνα, χλαμύδα, εμβάδες και στο κεφάλι του αλωπεκή.
Άλλοι δύο ιππείς εικονίζονται σ' αυτόν το λίθο. Ο ιππέας αριστερά, φορώντας κοντό χιτώνα κρατά με τα δυο του χέρια τα ηνία. Ο επόμενος με το αριστερό χέρι κρατά τα ηνία, ενώ με το δεξί χαϊδεύει το άλογό του το οποίο βρίσκεται στον αέρα. Φοράει κοντό χιτώνα, χλαμύδα, εμβάδες και στο κεφάλι του αλωπεκή.
ΛΙΘΟΣ Δ ΧΙΙ
Ο λίθος αυτός αποτελεί μια έκπληξη στη μέχρι τώρα απεικόνιση της δυτικής ζωφόρου. Σπάζοντας τη μονοτονία των έφιππων ιππέων εικονίζονται τρεις μορφές και στη μέση ένα άλογο. Ο πρώτος ιππέας εικονίζεται κατενώπιον γυμνός, φορώντας μόνο χλαμύδα, στηριζόμενος στο αριστερό του πόδι κι έχοντας άνετα στο πλάι το δεξί. Το κεφάλι του γέρνει ελαφρά κοιτώντας τα χέρια του, στα οποία κρατούσε κάποιο αντικείμενο. Η επόμενη μορφή θεωρήθηκε από τους μελετητές ως τελετάρχης, ως κήρυκας ή ως ο Ερμής. Σε αντίθεση με τον πρώτο ιππέα στηρίζεται στο δεξί του πόδι κι έχει στο πλάι το αριστερό. Φοράει κοντό χιτώνα και χλαμύδα, η άκρη της οποίας ζώνεται στο αριστερό πήχη. Τα σημάδια από τις τρύπες στο βραχίονα και στο μηρό οδηγούν στο συμπέρασμα ότι κρατούσε μάλλον μαστίγιο. Το δεξί του χέρι είναι ανασηκωμένο σαν να δίνει κάποιο παράγγελμα ή ίσως οδηγίες στον πρώτο ιππέα. Ακολουθεί ένας μικρός υπηρέτης που κρατάει με το δεξί του χέρι κάποιο αντικείμενο, ενώ στον ώμο του έχει ριγμένο το ιμάτιο του κυρίου του. Τέλος, είναι εντυπωσιακή η στάση του αλόγου που σκύβει το κεφάλι του ανάμεσα στα μπροστινά του πόδια.
ΛΙΘΟΣ Δ ΧVΟ λίθος αυτός αποτελεί μια έκπληξη στη μέχρι τώρα απεικόνιση της δυτικής ζωφόρου. Σπάζοντας τη μονοτονία των έφιππων ιππέων εικονίζονται τρεις μορφές και στη μέση ένα άλογο. Ο πρώτος ιππέας εικονίζεται κατενώπιον γυμνός, φορώντας μόνο χλαμύδα, στηριζόμενος στο αριστερό του πόδι κι έχοντας άνετα στο πλάι το δεξί. Το κεφάλι του γέρνει ελαφρά κοιτώντας τα χέρια του, στα οποία κρατούσε κάποιο αντικείμενο. Η επόμενη μορφή θεωρήθηκε από τους μελετητές ως τελετάρχης, ως κήρυκας ή ως ο Ερμής. Σε αντίθεση με τον πρώτο ιππέα στηρίζεται στο δεξί του πόδι κι έχει στο πλάι το αριστερό. Φοράει κοντό χιτώνα και χλαμύδα, η άκρη της οποίας ζώνεται στο αριστερό πήχη. Τα σημάδια από τις τρύπες στο βραχίονα και στο μηρό οδηγούν στο συμπέρασμα ότι κρατούσε μάλλον μαστίγιο. Το δεξί του χέρι είναι ανασηκωμένο σαν να δίνει κάποιο παράγγελμα ή ίσως οδηγίες στον πρώτο ιππέα. Ακολουθεί ένας μικρός υπηρέτης που κρατάει με το δεξί του χέρι κάποιο αντικείμενο, ενώ στον ώμο του έχει ριγμένο το ιμάτιο του κυρίου του. Τέλος, είναι εντυπωσιακή η στάση του αλόγου που σκύβει το κεφάλι του ανάμεσα στα μπροστινά του πόδια.
Παρόμοιος με το λίθο VI είναι αυτός ο λίθος. Εικονίζεται ένας ιππέας στα δεξιά στραμμένος προς την αντίθετη κατεύθυνση από εκείνη της πομπής και προσπαθεί να δέσει το σανδάλι του. Το πόδι του ακουμπά στο βράχο. Ο ιππέας αριστερά προσπαθεί να περάσει τα ηνία στο άλογό του.
ΒΟΡΕΙΑ ΖΩΦΟΡΟΣ
Στη βόρεια ζωφόρο εικονίζονται τα ζώα για τη θυσία, τέσσερα βόδια και τέσσερα κριάρια, ακολουθούν οι σκαφηφόροι, οι υδριαφόροι, οι μουσικοί, οι θαλλοφόροι, τα άρματα με τους αποβάτες και τέλος οι ιππείς στο αγώνισμα των αποβατών, ένα από τα αθλήματα των Παναθηναίων. Οι αγωνιζόμενοι, σε πλήρη πολεμική εξάρτυση, έπρεπε να ανεβοκατεβαίνουν από το άρμα τους, ενώ αυτό ήταν σε κίνηση. Η ομάδα κάθε αποβάτη περιλαμβάνει, εκτός από τον ίδιο, ένα άρμα με δύο, τρία ή τέσσερα άλογα κι έναν ηνίοχο. Τελετάρχες παρεμβάλλονται σε διάφορα σημεία της σκηνής αυτής. Αποτελείται από 47 λίθους με συνολικό μήκος 58,70 μ. Κάποιοι λίθοι έχουν χαθεί και μερικοί από αυτούς είναι γνωστοί μόνο από τα σχέδια του Carrey, ενώ κάποιοι άλλοι είναι παντελώς άγνωστοι. Οι λίθοι φυλάσσονται στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο της Ακρόπολης. Στους 3 πρώτους λίθους εικονίζονται τα 4 βόδια που προορίζονταν για τη θυσία, στον 4ο λίθο τα 4 κριάρια, ο 5ος παριστάνει τους 3 σκαφηφόρους, ο 6ος τους 4 υδριαφόρους, ο 7ος και ο 8ος τους 4 αυλητές και τους 4 κιθαριστές, ο 9ος και ο 10ος του 16 γέροντες θαλλοφόρους. Από τον 11ο λίθο ως τον 28ο παριστάνονται τα άρματα με τους αποβάτες και από τον 29ο ως τον 47ο οι 60 ιππείς σε 10 ομάδες. Εικονίζονται συνολικά 136 μορφές, 93(;) άλογα, 4 βόδια και 4 κριάρια.
ΛΙΘΟΣ Β Ι
Η πλάκα αυτή βρίσκεται στην αρχή της βόρειας πλευράς της ζωφόρου, στη συνένωση με τη δυτική πλευρά. Στο δεξί άκρο η ανάγλυφη μορφή ενός μικρού αγοριού φαίνεται να δένει τη ζώνη σ’ έναν ιππέα (κύριό του πιθανόν), η οποία διαφαίνεται ως νοητή προέκταση της χαίτης του αλόγου. Ο άνδρας σε στάση χαλαρή, με το κεφάλι σκυμμένο, διορθώνει το χιτώνα του και μάλλον περιμένει να σκεπαστεί με το ιμάτιο που φέρει στους ώμους του ο μικρός του υπηρέτης. Σε δεύτερο φόντο μία ανδρική κεφαλή σημειώνεται πιθανόν για να καλύψει το αισθητικό κενό. Η διήγηση της μεγαλοπρεπούς πομπής των Παναθηναίων συνεχίζεται με μία εντυπωσιακή ανδρική φιγούρα να προβάλει προσπαθώντας να συγκρατήσει με τα χαλινάρια το άλογό της, σκηνή έντονου δυναμισμού και αξιοπρόσεκτης απόδοσης των εξωτερικών ανατομικών λεπτομερειών τόσου του αλόγου όσο και του νέου. Η συστροφή του σώματος, η περιτύλιξη μιας ταινίας στο κεφάλι με την ανύψωση του αριστερού χεριού και το ανέμισμα του ενδύματός του απορρέει τη λάμψη των μυθικών ηρώων χωρίς ωστόσο να αποτελεί παράταιρο σχήμα για τη συνολική σύνθεση. Είναι κοινός τόπος ότι καμία λεπτομέρεια δεν εμφανίζεται ξένη προς τις υπόλοιπες. Η σύνθεση είναι ενιαία και αναδεικνύει την ελευθερία στους πειραματισμούς του Φειδία. Η τοποθέτηση των σωμάτων είναι πλήρως εναρμονισμένη, ώστε να δημιουργείται η εντύπωση του βάθους σε μία άχρονη και άτοπη σκηνή, που αναβαθμίζεται αναμφισβήτητα σε μία ρυθμική αλληλουχία μαζών.
Η σκηνή με τους βοηλάτες, που συμμετέχουν στην πομπή των Παναθηναίων, είναι από τις ωραιότερες της ζωφόρου του Παρθενώνα. Ο λίθος ΙΙ προέρχεται από τη βόρεια πλευρά και απεικονίζει 4 νέους, ντυμένους με ιμάτια, που οδηγούν τα βόδια για τη μεγαλοπρεπή θυσία προς την Αθηνά. Όλοι φορούν ιμάτια και κινούνται προς τα αριστερά. Τη σύνθεση χαρακτηρίζει η αντίθεση ανάμεσα στις ήρεμες, πλατειές επιφάνειες των σωμάτων των ζώων και στις κατακόρυφες των ανθρώπινων μορφών, με τις πλούσιες πτυχώσεις των ενδυμάτων. Τα σώματα των ζώων αποδίδονται με θαυμαστή πλαστικότητα και ελαστικότητα, ενώ η σεμνή ενδυμασία των νέων δίνει στη σκηνή μεγαλοπρέπεια. Άξια προσοχής είναι το αρτιότερα σωζόμενο κεφάλι του πρώτου νέου, αλλά ιδιαίτερα εκφραστική είναι και η απόδοση του δεύτερου βοδιού που αντιστέκεται, με ανασηκωμένο το κεφάλι του, στο βοηλάτη του. Στο δεξί άκρο φαίνεται το χέρι ενός τέταρτου άνδρα, που προσπαθεί να πειθαρχήσει το ζώο. Το ανάγλυφο θεωρείται από τα καλύτερα της ζωφόρου και αποδίδεται στον ίδιο το Φειδία.
Νέοι ιματιοφόροι οδηγούν αργά κριάρια προς θυσία. Η σκηνή είναι ειρηνική και ήρεμη. Αν και τα επίπεδα είναι πολλά, αποφεύγεται επιδέξια η σύγχυση των περιγραμμάτων των μορφών.
Χαρακτηριστική σκηνή από την πομπή των Παναθηναίων, που απεικονίζεται στη βόρεια ζωφόρο του Παρθενώνα. Στο λίθο VI, που σώζεται ακέραιος, παριστάνονται τρεις νέοι τυλιγμένοι σε ιμάτια να μεταφέρουν στους ώμους τους υδρίες με νερό, υλικό απαραίτητο για τη θυσία που θα γίνει για τη θεά Αθηνά στο τέλος της πομπής. Όλοι φορούν μακρύ ιμάτιο, που αφήνει ελεύθερο το δεξιό ώμο και μέρος του στήθους, και κινούνται αργά και ήρεμα, με μεγαλοπρέπεια. Η ομοιομορφία της σύνθεσης ποικίλλει με μικρές παραλλαγές στη διευθέτηση των ενδυμάτων των νέων, στις χειρονομίες και στη θέση των κεφαλιών τους. Ακολουθεί ένας ακόμη τέταρτος νέος, λαξευμένος σε χαμηλότερο ανάγλυφο από τους άλλους, που σκύβει για να σηκώσει την υδρία του από κάτω. Πίσω του διακρίνονται τα χέρια και ο διπλός αυλός ενός αυλητή που τους ακολουθεί, προπομπός της ομάδας των μουσικών. Τα περιγράμματα των προσώπων αποδίδονται με τρόπο θαυμάσιο, εντάσσοντας το ανάγλυφο στα κορυφαία της κλασικής τεχνοτροπίας. Το έργο αποδίδεται στον ίδιο το Φειδία, που είχε την ευθύνη όλου του διακόσμου του Παρθενώνα. Η ζωφόρος του Παρθενώνα θεωρείται το κατ’ εξοχήν έργο του Φειδία, ανάμεσα στις τρεις ενότητες του γλυπτού διακόσμου του Παρθενώνα.
Ο ένατος λίθος της βόρειας πλευράς (Akr 876). Εικονίζονται οι θαλλοφόροι, άνδρες ηλικιωμένοι, αριστοκρατικής καταγωγής, που συμμετέχουν στην πομπή κρατώντας κλαδιά ελιάς. Αυτά δεν διακρίνονται πια, επειδή ήταν ζωγραφιστά και το χρώμα τους έχει σβηστεί.
Ένας αποβάτης τη στιγμή που πηδά στο άρμα που το οδηγεί ένας βραχύσωμος ηνίοχος. Ο αποβάτης φορά εξωμίδα και κράνος και κρατά στρογγυλή ασπίδα. Ανάμεσα σε αυτόν και το επόμενο άρμα φαίνεται ένας τελετάρχης που στηρίζεται στο έδαφος με ανοιχτά πόδια. Το ιμάτιό του καλύπτει μερικά τα άλογα που ακολουθούν καλπάζοντας και από το σώμα του, μόνο την πλάτη, το αριστερό του χέρι και το δεξί του πόδι.
Αποβάτης με το ένα του πόδι πάνω στο άρμα και το άλλο στο έδαφος. Πίσω του, τελετάρχης με κοντό χιτώνα, που ανακόπτει την πορεία των αλόγων του επόμενου άρματος.
Αριστερά, γυμνός ιππέας που κρατά τα ηνία του αλόγου του στο δεξί του χέρι και στρέφει το κεφάλι προς τον πίσω. Με γυρισμένη την πλάτη του σ’ αυτόν, στέκεται ένας τελετάρχης, ο οποίος γνέφει στους ιππείς που ακολουθούν. Οι μορφές είναι πλασμένες με ιδιαίτερη ευαισθησία και οι κινήσεις τους είναι γεμάτες χάρη.
Ο λίθος Β XXXI προέρχεται από το πιο εντυπωσιακό τμήμα του γλυπτού διακόσμου του Παρθενώνα. Ανήκει στη βόρεια πλευρά της ζωφόρου, στην οποία εικονίζεται η παράταξη των ιππέων, που συμμετείχαν στην επιβλητική πομπή των Παναθηναίων. Τα άλογα εικονίζονται να καλπάζουν κατά μήκος της βόρειας πλευράς του ναού κατευθυνόμενοι προς την ανατολική. Ο συγκεκριμένος λίθος περιλαμβάνει τέσσερις μορφές: προηγείται ένα ζεύγος ιππέων και ακολουθούν άλλοι δύο. Ο τρίτος αποδίδεται ολόκληρος, καθισμένος χωρίς σέλα επάνω στο ανασηκωμένο άλογό του, ενώ στρέφει το κεφάλι προς το σύντροφό του, που ακολουθεί. Ο τελευταίος φοράει χειριδωτό χιτώνα και φέρνει το χέρι στο κεφάλι του, για να φορέσει ένα στεφάνι. Η σύνθεση ξεχωρίζει για την αριστουργηματική απόδοση των ιππέων και των ποδιών των αλόγων, που κινούνται σε διαφορετικά επίπεδα του ανάγλυφου, αλλά και για την εξαίρετη απόδοση του στιγμιότυπου, με τις αυθόρμητες κινήσεις των ιππέων. Το έργο αποδίδεται στον ίδιο το Φειδία, που είχε την ευθύνη για όλο το γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα.
ΝΟΤΙΑ ΖΩΦΟΡΟΣ
Στη νότια ζωφόρο εικονίζονται οι ιππείς, τα άρματα με τους αποβάτες και η πομπή της θυσίας στην οποία συμμετέχουν, οι πρεσβύτεροι, οι μουσικοί ή πινακοφόροι, και τα ζώα για τη θυσία με τους οδηγούς. Οι 60 ιππείς συμμετέχουν στην πομπή μάλλον κατά φυλές, γιατί είναι χωρισμένοι σε 10 ομάδες και η κάθε ομάδα διακρίνεται από την ιδιαίτερη ενδυμασία της. Αποτελείται από 47 λίθους με συνολικό μήκος 58,70 μ. Η έκρηξη της βόμβας του Μοροζίνι το 1687 προκάλεσε καταστροφές σε πολλούς λίθους. Έχουν χαθεί δώδεκα λίθοι κι από αυτούς τους επτά τους γνωρίζουμε μόνο από τα σχέδια του Carrey, ενώ για τους υπόλοιπους πέντε δεν έχουμε καμιά πληροφορία. Οι λίθοι φυλάσσονται στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο της Ακρόπολης.
ΛΙΘΟΣ Ν ΧVI
Από το λίθο αυτό λείπει το πάνω μέρος. Ο ιππέας δεξιά ανήκει στην 7η ομάδα. Διακρίνεται ο χιτώνας, τα χέρια του και το πόδι με τις μπότες.
ΛΙΘΟΣ Ν ΧΧΙΙΙ
Οι τρεις ιππείς που εικονίζονται ανήκουν στη δέκατη ομάδα και φορούν χιτώνα με κοντά μανίκια και εμβάδες. Ο λίθος φυλάσσεται στο Βρετανικό Μουσείο εκτός από το τμήμα με τον τελευταίο ιππέα, που βρίσκεται στο Μουσείο της Ακρόπολης.Με τις πέντε μορφές τελειώνει η πομπή των πρεσβυτέρων. Η τελευταία μορφή, όπως και οι τρεις επόμενες θεωρήθηκαν από άλλους μελετητές ως κιθαριστές, από το σχήμα του σκεύους που κρατούν κι άλλοι ως πινακοφόροι. Οι πίνακες που κουβαλούν είναι είτε αναθηματικοί είτε έχουν γραμμένα τα πεπραγμένα των αθηναϊκών αρχών, οπότε αυτοί που τους φέρουν είναι γραμματείς ή ταμίες. Η δεύτερη άποψη συμπίπτει με την τελετή των Παναθηναίων, δεν ταυτίζεται όμως με την απεικόνιση της βόρεια ζωφόρου στην οποία συμμετέχουν κιθαριστές κι όχι πινακοφόροι. Το σωζόμενο τμήμα του λίθου φυλάσσεται στο Μουσείο της Ακρόπολης.
Τα γλυπτά των αετωμάτων αποτελούνται από περίοπτες μορφές, μεγαλύτερες από το φυσικό μέγεθος στις κεντρικές σκηνές, που μειώνονται βαθμιαία προς τα άκρα υπακούοντας στο τριγωνικό σχήμα του αετώματος. Θεωρείται ότι ο Φειδίας δημιούργησε προπλάσματα (μοντέλα) των έργων σε μικρή κλίμακα. Η λάξευση των γλυπτών από τον Αλκαμένη και τον Αγοράκριτο και η τοποθέτησή τους στο κτήριο έγινε μεταξύ 438 και 432 π.Χ. Οι μορφές συνδυάζουν υψηλή ποιότητα σχεδίου και μεγάλη τεχνική επιδεξιότητα στην κατεργασία. Τα θέματα των συνθέσεων, η Γέννηση της Αθηνάς από το κεφάλι του πατέρα της Δία στο ανατολικό και η Έρις Αθηνάς και Ποσειδώνα για την προστασία της Αθήνας στο δυτικό αέτωμα, είναι γνωστά και από το έργο του Παυσανία, περιηγητή του 2ου αι. μ.Χ. Το μεγαλύτερο μέρος των γλυπτών των αετωμάτων αποσπάστηκε και μεταφέρθηκε στο Λονδίνο από τον λόρδο Elgin στα χρόνια 1801-1803, κατά τη διάρκεια της τουρκικής κυριαρχίας, και σήμερα βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο. Τα υπόλοιπα γλυπτά είτε παρέμειναν στη θέση τους ή κατέπεσαν και αποκαλύφθηκαν στις ανασκαφές που έγιναν μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, από το 1833 και εξής, στην Ακρόπολη. Ακόμη, μεμονωμένες μορφές ή συμπλέγματα, σήμερα απαρτίζονται από τμήματά τους που είναι διεσπαρμένα σε διαφορετικά Μουσεία (Βρετανικό Μουσείο, Λούβρο και Μουσείο Ακρόπολης), όπως για παράδειγμα, οι κορμοί της Αθηνάς και του Ποσειδώνα από το Δυτικό αέτωμα. Άλλες μορφές μάς είναι γνωστές μόνο από τα σχέδια του J. Carrey.
Δυτικό Αέτωμα (Κέκρωπας και Πάνδροσος) |
Τα γλυπτά που ανήκουν στο κέντρο αυτού του αετώματος καταστράφηκαν όταν ο Παρθενώνας είχε μετατραπεί σε χριστιανική εκκλησία με το κτίσιμο αψιδωτού σηκού στο ανατολικό άκρο. Γνωρίζουμε από περιγραφές ότι το αέτωμα αναπαριστούσε τη γέννηση της Αθηνάς, που αναπήδησε σε πλήρη ανάπτυξη και με πλήρη οπλισμό από το μηρό του Δία, αφού ο Ήφαιστος τον χτύπησε με ένα τσεκούρι.
Το κεντρικό μέρος πρέπει να συμπεριλάμβανε τις μορφές αυτών των θεών, και πιθανώς και της Ήρας, η μορφή της οποίας έχει ταυτιστεί με την όρθια «Πεπλοφόρο Wegner».
Τα γλυπτά, δεξιά και αριστερά, που σώθηκαν ανήκουν σε άλλους θεούς που παρακολουθούν το συμβάν, όρθιοι, καθιστοί ή ξαπλωμένοι, υπακούοντας στον τριγωνικό χώρο του αετώματος.
Τα άκρα του αετώματος κλείνουν με τα τέθριππα του Ηλίου που ανατέλλει και της Σελήνης που δύει και ορίζουν το χρονικό διάστημα της ημέρας της γέννησης της θεάς.
Η αναπαράσταση που εκτίθεται στο Μουσείο είναι μόνο μία από τις πολλές που έχουν κατά καιρούς προταθεί από τους ερευνητές.
ΔΥΤΙΚΟ ΑΕΤΩΜΑ
Η αναπαράσταση δείχνει πώς θα μπορούσε να είναι η σύνθεση του Δυτικού Αετώματος, όταν τελείωσε το έργο γύρω στο 433 π.Χ. Το κεντρικό τμήμα καταλάμβανε η μεγάλη φιλονικία του Ποσειδώνα και της Αθηνάς, για το ποιος θα γίνει πολιούχος της Αθήνας.
Τους συνοδεύουν άρματα με δύο άλογα το καθένα, με ηνιόχους τη Νίκη για την Αθηνά και την Αμφιτρίτη για τον Ποσειδώνα. Πίσω από αυτά τρέχουν οι αγγελιοφόροι θεοί, Ερμής και Ίρις.
Τις γωνίες καταλαμβάνουν ξαπλωμένες ή γονατιστές μορφές, και των δύο φύλων, να παρακολουθούν με ένταση την έκβαση της μονομαχίας, υποστηρίζοντας τον ένα ή την άλλη από τους υποψήφιους. Ανήκουν μάλλον σε παλιούς βασιλιάδες και ήρωες της Αττικής και τις οικογένειές τους. Ανάμεσά τους, στα αριστερά, έχει αναγνωριστεί ο ποταμός Ιλισός. Όπως και στην περίπτωση του Ανατολικού Αετώματος, η συγκεκριμένη αναπαράσταση είναι μόνο μία από αυτές που έχουν προταθεί κατά καιρούς από τους ειδικούς.
Το φυτικό ακρωτήριο που επέστρεφε την κορυφή του αετώματος του Παρθενώνα. Αποκατάσταση σε γύψο, 1990. Το αρχικό ύψους υπολογίζεται σε 3.90-4.00 μ. Τα αυθεντικά σωζόμενα θραύσματα έχουν αποδοθεί με χρώμα, ενώ έχει προστεθεί και ένα αυθεντικό μαρμάρινο φύλλο άκανθος.
ΠΗΓΕΣ
Αρχαιολογία της Πόλης των Αθηνών
Ελληνική Βικιπαίδεια
Μουσείο Ακρόπολης
Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης
Υπουργείο Πολιτισμού
Windmills Travel & Tourism
Δημοσίευση σχολίου
Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.