«Τρία είναι τα γνωστά στην ηπειρωτική Ελλάδα –και, ειδικότερα, στην Πελοπόννησο– ανάκτορα υστέρων μυκηναϊκών χρόνων: στις Mυκήνες (ανασκαφή Xρ. Tσούντα, A. Γουέις, Γ.E. Μυλωνάς), στην Τίρυνθα (ανασκαφή Ερρίκου Σλήμαν, Γουλ. Ντέρπφελντ, K. Μίλερ, Κλάους Κίλιαν) και στο λόφο του Επάνω Εγκλιανού (Κάρολος Μπλέγκεν) σε οδική απόσταση 3 χλμ. NΔ από τη Χώρα Τριφυλίας και 21 χλμ. βόρεια από την Πύλο, αλλά το τρίτο ανάκτορο διέθετε τη μεγαλύτερη εστία (διαμέτρου 4,02 μ.) στην Αίθουσα Θρόνου σε σύγκριση με τις αντίστοιχες εστίες των Μυκηνών (4,00 μ.) και της Τίρυνθος (3,50 μ.), πράγμα που δείχνει, όπως και όλη η διάρθρωσή του, η όλη διακόσμησή του και οργάνωσή του ότι ο αφέντης της περιοχής ήταν, πράγματι, από «μεγάλο τζάκι», όπως λέμε.» Από άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Kορρέ,
Το Ανάκτορο του Νέστορα είναι κεντρικό μέγαρο της Ύστερης Ελλαδικής Εποχής, που περιβάλλεται από οχυρωματικό περίβολο. Ήταν διώροφο κτίριο που περιελάμβανε αποθηκευτικούς χώρους, εργαστήρια, λουτρά, φωταγωγούς, χώρους υποδοχής και κεντρικό σύστημα αποχέτευσης και βρίσκεται στον επιμήκη λόφο του Επάνω Εγκλιανού.
Πρόκειται για το πιο καλά διατηρημένο μυκηναϊκό παλάτι που έχει ως τώρα ανακαλυφθεί.
Κατά τη διάρκεια της ανασκαφής του, το 1939, ταυτοποιήθηκαν επίσης περίπου 1.000 πινακίδες της γραμμικής Β. Επίσης ανακαλύφθηκαν πολλά καλλιτεχνικά αντικείμενα που χρονολογούνται από το 1300 π.Χ.. Το ανακτορικό συγκρότημα που χρησιμοποίησε ο βασιλιάς Νέστωρ, Το ανάκτορο φαίνεται ότι καταστράφηκε ολοσχερώς από πυρκαγιά τον 12ο αιώνα π.Χ.,-αρχαιογνώμων- η οποία όμως κατάφερε να διατηρήσει μία πληθώρα κεραμικών πινακιδίων που μας παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για την οικονομική, κοινωνική και θρησκευτική ζωή κατά τους μυκηναϊκούς χρόνους.
Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΣ ΤΟΥ ΝΕΣΤΟΡΟΣ
Το Ανάκτορο του Νέστορος βρίσκεται στο λόφο του
Άνω Εγκλιανού, στη δυτική πλευρά της οδού που ενώνει την Πύλο με τη Χώρα. Απέχει 4χλμ. νότια από τη Χώρα και 17χλμ. βόρεια από την Πύλο. Ο λόφος δεσπόζει ανάμεσα σε ρεματιές, σε μια περιοχή κατάφυτη από ελαιώνες και αμπελώνες, ενώ απέναντί του ανοίγεται ο κόλπος του Ναυαρίνου.
Η Πύλη και τμήματα των τειχών σώζονται ακόμη. Πρόσφατες έρευνες αποκάλυψαν ακόμη, ότι τουλάχιστον ένα πρωιμότερο ανακτορικό κτίριο βρισκόταν ακριβώς κάτω από το κεντρικό κτίριο.
Όμως αυτό το κτίσμα ισοπεδώθηκε προσεχτικά στις αρχές της ΥΕ ΙΙΙ Β εποχής, στο τέλος του 14ου αι. π.Χ. και το νέο ανάκτορο, που το αντικατέστησε είναι το κτίριο που βλέπουν σήμερα οι επισκέπτες.
Η ακρόπολη δεν ήταν οχυρωμένη -σε αντίθεση με τις άλλες γνωστές μυκηναϊκές ακροπόλεις της ηπειρωτικής Ελλάδας (Μυκήνες, Τίρυνθα, Μιδέα, Αθήνα), που περιβάλλονταν από ισχυρά κυκλώπεια τείχη. Το ανάκτορο, που ήταν διώροφο, διέθετε μεγάλες αυλές, πολλούς αποθηκευτικούς χώρους, ιδιωτικά διαμερίσματα, εργαστήρια, λουτρά, κλιμακοστάσια, φωταγωγούς καθώς και αποχετευτικό σύστημα.-αρχαιογνώμων-Ο χώρος του ανακτόρου συγκέντρωνε πολλές λειτουργίες, αφού αποτελούσε οικονομικό, διοικητικό, πολιτικό και θρησκευτικό κέντρο αλλά και χώρο κατοίκησης.
Το Νοτιοδυτικό κτίριο συνολικού εμβαδού 1.400τ.μ. περίπου γειτνιάζει με το πιο πυκνοκατοικημένο τμήμα της Κάτω Πόλης, είναι παλαιότερο βασιλικό ενδιαίτημα και θεωρείται ως το Ανάκτορο του Νηλέως, ενώ το Κεντρικό κτίριο συνολικού εμβαδού 2.000 τ.μ. είναι το Ανάκτορο του Νέστορος.
Το Ανάκτορο του Νέστορος είναι το καλύτερα διατηρημένο μυκηναϊκό ανάκτορο, το οποίο μάλιστα σώζεται όχι απλώς στα θεμέλια του, αλλά στην αρχή των τοίχων του, σε ορισμένα σημεία μέχρι και σε ύψος 1μ. Στην ακρόπολη υπάρχει επίσης το λεγόμενο Βορειοανατολικό κτίριο, που ίσως να ήταν οπλοστάσιο ή ιερό και σε μικρή απόσταση από τα όρια της ακρόπολης δύο βασιλικοί θολωτοί τάφοι (Θολωτοί τάφοι ΙΙΙ, ΙV).
Ένας από τους θολωτούς τάφους. |
Αναπαράσταση της αίθουσας του θρόνου |
Ο σημαντικότερος και επισημότερος χώρος του, ήταν η αίθουσα του Θρόνου, μια μεγάλη αίθουσα με τέσσερις ή έξι κίονες για τη στήριξη της οροφής.-αρχαιογνώμων- Στην αίθουσα αυτή οδηγούσε ένας προθάλαμος με δύο κίονες στην ανοιχτή του πλευρά και έναν τρίτο, ανορθόδοξα από στατικής άποψης τοποθετημένο στο κέντρο, ελεύθερα, χωρίς να φτάνει στην οροφή.
Την επισημότητα της κεντρικής αίθουσας μαρτυρούν τα ίχνη εστίας, και η χαμηλή κατασκευή για τη θέση του φρουρού στα δεξιά της εισόδου. Η λαμπρότητα του προθαλάμου και της αίθουσας του θρόνου επιβεβαιώνεται από τα θραύσματα των πλούσιων νωπογραφιών που στόλιζαν τους τοίχους.
Φαίνεται, πως στην αίθουσα του Θρόνου και στον πρόθαλαμό της ο άνακτας θα εκτελούσε τα ιερατικά του καθήκοντα.
Η Πύλη των Σφιγγών .Ένα σπάραγμα από μία νωπογραφία ΒΑ του τείχους του Πρόπυλου μας δείχνει πώς ήταν ή κεντρική πύλη του Ανακτόρου του Νέστορος |
Επάνω Εγκλιανός, Ανάκτορο Νέστορος. Η τοιχογραφία της "Λευκής θεάς", από επίχωση στη βορειοδυτική πλαγιά του λόφου (κατά Lang 1969, σχεδιαστική συμπλήρωση από τον Pietde Jong). Μουσείο Χώρας |
Νωπογραφία του ανακτόρου του Νέστορος |
3 φωτο. -Η αίθουσα του θρόνου |
Μεταξύ του δυτικού κίονα και της εστίας βρέθηκε μεγάλη πήλινη επιχρισμένη τράπεζα προσφορών. Στο κέντρο της βορειοανατολικής πλευράς της αίθουσας, αντικριστά στην εστία, βρίσκεται η θέση του θρόνου. -αρχαιογνώμων-Από το θρόνο, που θα πρέπει να ήταν ξύλινος δεν σώθηκε κανένα ίχνος. Δίπλα ακριβώς από αυτόν, βρέθηκε μια κατασκευή, που συνδέεται με την τέλεση σπονδών από τον ιερουργό-βασιλιά. Ιδιαίτερα εντυπωσιακές θα ήταν οι τοιχογραφίες, που στόλιζαν τους τοίχους.
Αναπαράσταση του θρόνου στο παλάτι του Νέστορα |
Το Μέγαρο, πλαισιώνεται, από στενούς διαδρόμους, προσιτούς από τον προθάλαμο και από το αίθριο, που οδηγούν σε βοηθητικούς και αποθηκευτικούς χώρους του ισογείου (σκευοφυλάκια, αποθηκευτικούς χώρους λαδιού και αρωματικών ελαίων), καθώς και στον όροφο, διαμέσου δύο κλιμακοστασίων, όπου προφανώς βρίσκονταν οι βασιλικοί κοιτώνες και άλλες αποθήκες.
Ανάμεσα στους υπόλοιπους χώρους, που έχει επιβεβαιωθεί η χρήση τους είναι τρία αυτοτελή διαμερίσματα, στα οποία οδηγεί υπόστυλη στοά στα βορειοανατολικά του αιθρίου: α) μια διώροφη πυργοειδής κατασκευή, β) η λεγόμενη αίθουσα της Βασίλισσας, με την υπαίθρια περίκλειστη αυλή, τους εσωτερικούς διαδρόμους και τους βοηθητικούς χώρους της και γ) το λουτρό.
Νωπογραφία του ανακτόρου του Νέστορος Ταυροκαθάψια Οι ταυρομάχοι φορούν μινωϊκά ενδύματα. |
Δίπλα στο φρουραρχείο βρίσκεται το δεύτερο αυτοτελές διαμέρισμα. -αρχαιογνώμων-Σε αυτό κυριαρχεί ένα σχεδόν τετράγωνο δωμάτιο με τρεις εισόδους, η λεγόμενη αίθουσα της Βασίλισσας, πλούσια διακοσμημένη με νωπογραφίες στην οροφή και τους τοίχους και με εστία στο κέντρο με παρόμοια διακόσμηση με την αισθητά μεγαλύτερή της εστία της αίθουσας του θρόνου.
Οι νωπογραφίες και η εστία μαρτυρούν την επισημότητα του χώρου, ο οποίος όμως πρέπει μάλλον να συνδεθεί όχι με τη βασίλισσα, της οποίας τα διαμερίσματα θα βρίσκονταν στον όροφο, αλλά με τον επικεφαλής και τους αξιωματούχους της φρουράς.
Άλλοι αυτοτελείς χώροι της κεντρικής πτέρυγας, όλοι κατά μήκος της αριστερής πλευράς της είναι μερικά δικάμαρα διαμερίσματα με εσωτερική επικοινωνία, διαδοχικά τοποθετημένα: σκευοθήκη, όπου βρέθηκαν 6000 πήλινα αγγεία και οικιακά σκεύη, κυλικείο με αίθουσα αναμονής και το αρχείο.
Το αρχείο βρίσκεται στην είσοδο του κεντρικού ανακτορικού συγκροτήματος, δίπλα στο εξωτερικό πρόπυλο. Ο χώρος αυτός αποτέλεσε το κέντρο άσκησης της δημοσιονομικής πολιτικής του ανακτόρου. Σε αυτόν βρέθηκαν περίπου 1000 πήλινες πινακίδες και θραύσματα πινακίδων με επιγραφές της Γραμμικής Β΄ Γραφής.
Τα κείμενα των πινακίδων αποτελούν κατά βάση, οικονομικούς καταλόγους με απογραφές αγαθών και καταγραφές εμπορικών συναλλαγών και φοροεισπράξεων, καθώς και καταγραφές προσφορών και αφιερωμάτων στους θεούς παρέχοντας σημαντικότατες πληροφορίες για την παραγωγή των προϊόντων, την αποθήκευση τους, τη διανομή των αγαθών, τη διάθεσή τους στο εμπόριο, αλλά και για την πολιτική συγκρότηση, τη διοικητική διάρθρωση, την οικονομία, τη δομή της κοινωνίας των Μυκηναίων καθώς και στοιχεία για τη λατρεία.
Πινακίδα Γραμμικής Β γραφής από το Ανάκτορο του Νέστορα. |
Η μεγάλη αποθήκη πλάι από την αίθουσα του θρόνου του παλατιού |
Ανεξάρτητο δικάμαρο κτίσμα, μεγάλων διαστάσεων, εκτός των ορίων του ανακτόρου, είναι η κεντρική αποθήκη κρασιού, εμβαδού 250 τ.μ. Είχε ιδιαίτερο προθάλαμο προορισμένο για τον υπεύθυνο της διάθεσης του κρασιού, το οποίο φυλασσόταν σε σειρές πιθαριών,-αρχαιογνώμων- που βρίσκονταν στις πλευρές του μεγάλου δωματίου και σε διπλή σειρά κατά μήκος του κεντρικού του άξονα.
Επίσης εκτός των ορίων του ανακτόρου (στα ΒΑ) βρίσκεται ένα ανεξάρτητο συγκρότημα αποτελούμενο από 6 χώρους με διάδρομο ανάμεσά τους και πιθανότατα από στεγασμένο προστώο με κιονοστοιχία.
Τρεις χώροι είναι πιθανόν, πως αποτελούσαν εργαστήριο κατασκευής και επισκευής μετάλλινων και δερμάτινων ειδών, όπως προέκυψε από τις 100 περίπου πινακίδες που βρέθηκαν στο συγκρότημα και αναφέρονται σε προμήθειες χαλκού και δερμάτων και σε εξαρτήματα αρμάτων. Τα παραπάνω στοιχεία σε συνδυασμό με τις εκατοντάδες αιχμές βελών, που αποκαλύφθηκαν, δείχνουν ότι το συγκρότημα αυτό ήταν εργαστήριο πολεμικών ειδών και οπλοστάσιο του ανακτόρου.
Ο πιο ενδιαφέρων χώρος του συγκροτήματος αυτού είναι ένα μικρό τετράγωνο δωμάτιο, ανοιχτό στην πρόσοψή του, ανάμεσα σε δύο ογκώδεις παραστάδες και με ορθογώνιο λίθινο βωμό απέναντι από την είσοδο. Όπως υποδηλώνει ενεπίγραφη πινακίδα, από τις 100 που βρέθηκαν στο χώρο, πρόκειται για ιερό αφιερωμένο στη θεά Πότνια Ιππία, θεότητα ταυτισμένη με την Αθηνά.
Κοντά στο ανακτορικό συγκρότημα υπάρχουν δύο βασιλικοί θολωτοί μυκηναϊκοί τάφοι.
Ο ένας σε απόσταση 145μ. από το ανάκτορο, στα νοτιοανατολικά της ακρόπολης (Θολωτός τάφος ΙΙΙ), ήταν συλημένος και κατεστραμμένος και σώζεται σε ύψος μόλις 30 εκ.
Ωστόσο σε έξι άθικτες λακκοειδείς ταφές στο δάπεδό του βρέθηκαν μεταξύ άλλων πολύτιμων αντικειμένων, τέσσερις μεγάλοι πίθοι με έναν σκελετό ο καθένας, 22 χάλκινα ξίφη και εγχειρίδια, χάλκινα σκεύη και πολλά αγγεία.
Σήμερα κανένα μέρος του τάφου δεν είναι ορατό καθώς το δάπεδο και οι λακκοειδείς ταφές έχουν καταχωθεί για λόγους προστασίας.
Ο άλλος βασιλικός τάφος (Θολωτός τάφος IV), σε απόσταση 90μ. από την πύλη της ακρόπολης στα βορειοανατολικά, με διάμετρο θαλάμου 9,35μ., χρονολογείται το 16ο αι. π.Χ. και χρησιμοποιήθηκε με διαδοχικές ταφές ίσως μέχρι και το 13ο αι. π.Χ.-αρχαιογνώμων- Στον τάφο αυτό που αναστηλώθηκε το 1957, μεταξύ άλλων βρέθηκαν μια χρυσή σφραγίδα με απεικόνιση φτερωτού γρύπα, τέσσερις σφραγιδόλιθοι, ένα χρυσό δαχτυλίδι με παράσταση ιερού κορυφής μινωικού τύπου, πλήθος ψήφων, κυρίως από αμέθυστο και τέσσερις χρυσές γλαύκες στοιχείο κοσμήματος.
Το Ανάκτορο καταστράφηκε από μεγάλη πυρκαγιά στα τέλη της Υστεροελλαδικής ΙΙΙ Β/ ΙΙΙ Γ εποχής, γύρω στο 1200π. Χ., η οποία ευνοήθηκε ιδιαίτερα από τις πυκνές ξυλοδεσιές των τοίχων του κτιρίου καθώς και τις μεγάλες ποσότητες αποθηκευμένου ελαίου. Η καταστροφή του Ανακτόρου του Νέστορος, όπως και οι καταστροφές των άλλων σύγχρονων ανακτόρων της ηπειρωτικής Ελλάδας (Γλας, Ορχομενός, Καδμείον, Μυκήνες, Τίρυνθα), κατά την ίδια περίοδο, πιθανότατα οφείλονται σε γενικότερες λαϊκές αναστατώσεις και εξεγέρσεις στις έδρες των μυκηναϊκών βασιλείων, που οδήγησαν σε πολιτικές ανακατατάξεις.
Μετά την καταστροφή, κάποια στιγμή στους σκοτεινούς χρόνους (περ. 1100-900π.Χ.) οι άνθρωποι ξανακατοίκησαν το λόφο, αφήνοντας πίσω τους σαφή ίχνη της παρουσίας τους: κεραμική, εργαλεία και οικοδομικά λείψανα. -αρχαιογνώμων-Το στρώμα αυτό κάλυπτε περίπου το 20% του χώρου του Ανακτόρου.Υλικά δομής και μέθοδοι κατασκευής.
Το ξύλο και ο λίθος αποτέλεσαν τα βασικά υλικά δομής του ανακτορικού συγκροτήματος.
Λίθοι ακατέργαστοι χρησιμοποιήθηκαν για τα θεμέλια, Πωρόλιθος λαξευμένος σε ορθογώνιους δόμους χρησιμοποιήθηκε για την επένδυση των προσόψεων των εξωτερικών τοίχων, σε μια πολύ επιμελημένη κατασκευή. Παρόμοιοι τέτοιοι δόμοι είναι ορατοί στο κατώτερο μέρος κάποιων εσωτερικών τοίχων καθώς και στις κλίμακες ανόδου.-αρχαιογνώμων-
Το γέμισμα των τοίχων, όπως και οι εσωτερικοί τοίχοι ήταν από αργούς λίθους. Η επιφάνεια ωστόσο των εσωτερικών τοίχων καλυπτόταν από ασβεστοκονίαμα, ενώ τις σημαντικές αίθουσες διακοσμούσαν πολύχρωμες τοιχογραφίες.
Τα δάπεδα στις αυλές και στους χώρους κατοίκησης έφεραν επίσης επίστρωση κονιάματος.
Κίονες, πλαίσια θυρών και παραθύρων, επενδύσεις, ταβάνια, στέγες ήταν κατασκευασμένα από ξύλο, ενώ το σύστημα της ξυλοδεσιάς εφαρμόστηκε ευρέως στην τοιχοποιία, ενισχύοντας την ελαστικότητα των τοίχων και συμβάλλοντας έτσι στην αντισεισμική προστασία του κτιρίου.
Είναι αποδεδειγμένο ότι τα δύο μεγάλα κτιριακά συγκροτήματα είχαν και δεύτερο όροφο προσιτό από κλιμακοστάσια.-αρχαιογνώμων- Για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκαν ελαφρά υλικά: ωμές πλίνθοι τοποθετημένες σε σκελετό ξυλοδεσιάς και ξύλο.
Επίσης εκτός των ορίων του ανακτόρου (στα ΒΑ) βρίσκεται ένα ανεξάρτητο συγκρότημα αποτελούμενο από 6 χώρους με διάδρομο ανάμεσά τους και πιθανότατα από στεγασμένο προστώο με κιονοστοιχία.
Η Πύλη των Σφιγγών και Έλληνες στρατιώτες του Νέστορα -ΓΡΑΦ.ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ |
Ο πιο ενδιαφέρων χώρος του συγκροτήματος αυτού είναι ένα μικρό τετράγωνο δωμάτιο, ανοιχτό στην πρόσοψή του, ανάμεσα σε δύο ογκώδεις παραστάδες και με ορθογώνιο λίθινο βωμό απέναντι από την είσοδο. Όπως υποδηλώνει ενεπίγραφη πινακίδα, από τις 100 που βρέθηκαν στο χώρο, πρόκειται για ιερό αφιερωμένο στη θεά Πότνια Ιππία, θεότητα ταυτισμένη με την Αθηνά.
Κοντά στο ανακτορικό συγκρότημα υπάρχουν δύο βασιλικοί θολωτοί μυκηναϊκοί τάφοι.
Ευρήματα από το παλάτι του Νέστορος |
Ωστόσο σε έξι άθικτες λακκοειδείς ταφές στο δάπεδό του βρέθηκαν μεταξύ άλλων πολύτιμων αντικειμένων, τέσσερις μεγάλοι πίθοι με έναν σκελετό ο καθένας, 22 χάλκινα ξίφη και εγχειρίδια, χάλκινα σκεύη και πολλά αγγεία.
Σήμερα κανένα μέρος του τάφου δεν είναι ορατό καθώς το δάπεδο και οι λακκοειδείς ταφές έχουν καταχωθεί για λόγους προστασίας.
Ο άλλος βασιλικός τάφος (Θολωτός τάφος IV), σε απόσταση 90μ. από την πύλη της ακρόπολης στα βορειοανατολικά, με διάμετρο θαλάμου 9,35μ., χρονολογείται το 16ο αι. π.Χ. και χρησιμοποιήθηκε με διαδοχικές ταφές ίσως μέχρι και το 13ο αι. π.Χ.-αρχαιογνώμων- Στον τάφο αυτό που αναστηλώθηκε το 1957, μεταξύ άλλων βρέθηκαν μια χρυσή σφραγίδα με απεικόνιση φτερωτού γρύπα, τέσσερις σφραγιδόλιθοι, ένα χρυσό δαχτυλίδι με παράσταση ιερού κορυφής μινωικού τύπου, πλήθος ψήφων, κυρίως από αμέθυστο και τέσσερις χρυσές γλαύκες στοιχείο κοσμήματος.
Νωπογραφία του ανακτόρου του Νέστορος Μάχη στρατιωτών με ημιάγριους |
Ευρήματα μονότου και δίοτου κανθάρου από το παλάτι |
Λίθοι ακατέργαστοι χρησιμοποιήθηκαν για τα θεμέλια, Πωρόλιθος λαξευμένος σε ορθογώνιους δόμους χρησιμοποιήθηκε για την επένδυση των προσόψεων των εξωτερικών τοίχων, σε μια πολύ επιμελημένη κατασκευή. Παρόμοιοι τέτοιοι δόμοι είναι ορατοί στο κατώτερο μέρος κάποιων εσωτερικών τοίχων καθώς και στις κλίμακες ανόδου.-αρχαιογνώμων-
Το γέμισμα των τοίχων, όπως και οι εσωτερικοί τοίχοι ήταν από αργούς λίθους. Η επιφάνεια ωστόσο των εσωτερικών τοίχων καλυπτόταν από ασβεστοκονίαμα, ενώ τις σημαντικές αίθουσες διακοσμούσαν πολύχρωμες τοιχογραφίες.
Νωπογραφίες από το παλάτι του Νέστορος |
Κίονες, πλαίσια θυρών και παραθύρων, επενδύσεις, ταβάνια, στέγες ήταν κατασκευασμένα από ξύλο, ενώ το σύστημα της ξυλοδεσιάς εφαρμόστηκε ευρέως στην τοιχοποιία, ενισχύοντας την ελαστικότητα των τοίχων και συμβάλλοντας έτσι στην αντισεισμική προστασία του κτιρίου.
Είναι αποδεδειγμένο ότι τα δύο μεγάλα κτιριακά συγκροτήματα είχαν και δεύτερο όροφο προσιτό από κλιμακοστάσια.-αρχαιογνώμων- Για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκαν ελαφρά υλικά: ωμές πλίνθοι τοποθετημένες σε σκελετό ξυλοδεσιάς και ξύλο.
Αναπαράσταση του δαπέδου της αίθουσας του θρόνου |
Ακουαρέλα – το ζωγραφισμένο δάπεδο στην Αίθουσα του Θρόνου του παλατιού του Νέστορα από Piet de Jong |
Η στέγη πρέπει να ήταν διαμορφωμένη σε ταράτσες ίσως και σε δύο ή περισσότερα επίπεδα. Πάνω από την αίθουσα του Θρόνου η στέγη σίγουρα θα ήταν ψηλότερη απ’ ότι στις πλαϊνές πλευρές.
Λίθος, ξύλο, ενδεχομένως και ορείχαλκος, χρησιμοποιούνταν μερικές φορές για διακοσμητικούς σκοπούς, αλλά το κύριο διακοσμητικό στοιχείο ήταν η τοιχογραφία, ακόμη και σε εξωτερικούς τοίχους σε στεγασμένα πρόπυλα.
Ανάκτορο του Νέστορα Ζωφόρος με τα σκυλιά από το ανάκτορο της Πύλου (σύμφωνα με τον ML Lang, στην Πύλο στη Δυτική Μεσσηνία Ι (1969) |
Η εκτεταμένη χρήση της ξυλοδεσιάς, οι ισόδομες λίθινες προσόψεις, οι πολυάριθμες αυλές, το πρόπυλο με τον τελετουργικό κίονα, ο χώρος του λουτρού, οι φωταγωγοί, οι χώροι με τα μεγάλα αποθηκευτικά αγγεία, οι χώροι συναθροίσεων, το αποχετευτικό σύστημα, το μικρό ιερό καθώς και η ύπαρξη ενός ζεύγους κεράτων καθοσιώσεως, που η αρχική τους θέση ήταν προφανώς στην κορυφή του κτιρίου.-αρχαιογνώμων- Ένα ακόμη μινωικό ιερό σύμβολο, ο διπλός πέλεκυς, βρέθηκε χαραγμένο, εν είδη αρχιτεκτονικού σημείου, σε πωρόλιθο κάτω από το δάπεδο του δωματίου 7. Είναι πιθανό ότι η πλάκα αυτή προερχόταν από παλαιότερο κτίσμα, ενδεχομένως μινωικής παράδοσης, που αντικατέστησε το μυκηναϊκό ανάκτορο.
ΟΙ ΕΡΕΥΝΕΣ
Οι αρχαιολογικές έρευνες για τον εντοπισμό μυκηναϊκών οικιστικών καταλοίπων στη Μεσσηνία ξεκίνησαν ήδη από το 1909 με τον αρχαιολόγο Α.Σκιά ενώ το 1912 ο Κων/νος Κουρουνιώτης αναζητούσε το μυκηναϊκό-ομηρικό ανάκτορο της Πύλου.
Κατά τα έτη 1912 και 1926 ο Κωνσταντίνος Κουρουνιώτης ανέσκαψε δύο θολωτούς τάφους, στις θέσεις Τραγάνα και Κορυφάσιο, στην ευρύτερη περιοχή του κόλπου του Ναυαρίνου. Παρόλο που και οι δύο τάφοι, είχαν συληθεί ήδη κατά την αρχαιότητα, έδωσαν σημαντικά ευρήματα: από τον πρώτο (στην Τραγάνα) προήλθαν τρεις αμφορείς ανακτορικού ρυθμού και από τον δεύτερο (στο Κορυφάσιο) μια συλλογή από αγγεία Μέσης Ελλαδικής και Υστεροελλαδικής Ι εποχής.
Η παρατήρηση από τον Κωνσταντίνο Κουρουνιώτη επιφανειακών ενδείξεων για την ύπαρξη και άλλων θολωτών τάφων στάθηκε αφορμή για τη σύσταση μιας ελληνοαμερικανικής αποστολής, με επικεφαλής τον ίδιο εκ μέρους της Ελληνικής Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και τον Carl Blegen από το Πανεπιστήμιο του Cincinnati, με στόχο τον εντοπισμό και την ανασκαφική έρευνα μυκηναϊκών θέσεων και νεκροταφείων της Δυτικής Μεσσηνίας.
Τα ευρήματα των δύο ανεσκαμένων τάφων καθιστούσαν σαφές, ότι επρόκειτο για βασιλικούς τάφους και επομένως στην ευρύτερη περιοχή θα πρέπει να βρισκόταν και μυκηναϊκό ανάκτορο. Το 1938 διεξήχθη μια πρώτη σύντομη επιφανειακή έρευνα και το 1939 -αρχαιογνώμων-επισημάνθηκαν με τη βοήθεια των κατοίκων της περιοχής και ειδικά του κ. Χαράλαμπου Χριστοφιλόπουλου, επτά-οκτώ θέσεις μυκηναϊκής εποχής, στα ΒΑ του κόλπου του Ναυαρίνου.
Ο λόφος του Άνω Εγκλιανού, που δεσπόζει στην περιοχή, με θέα στον μεγαλοπρεπή κόλπο του Ναυαρίνου στα Νότια και το όρος Αιγάλεω στα Βόρεια, επιλέχθηκε από τους ερευνητές για την διενέργεια ανασκαφικής έρευνας. Την προσοχή τους είχαν προσελκύσει δύο συμπαγείς άμορφες μάζες στην κορυφή του λόφου, που προεξείχαν από το έδαφος.
Αντιλήφθηκαν ότι επρόκειτο για αρχιτεκτονικά λείψανα μεγάλου οικοδομήματος της Εποχής του Χαλκού, που είχε καταστραφεί από πυρκαγιά. Στις 4 Απριλίου του 1939 έγιναν οι πρώτες δοκιμαστικές τομές, οι οποίες αποκάλυψαν τμήματα τοίχων, δάπεδα, τμήματα τοιχογραφιών και μυκηναϊκά όστρακα. -αρχαιογνώμων-Το πιο εντυπωσιακό εύρημα, ωστόσο, ήταν η ανακάλυψη 600 και πλέον πήλινων πινακίδων Γραμμικής Β΄ Γραφής, οι οποίες ήταν ως τότε γνωστές μόνο από την Κνωσό. Ήταν πια φανερό πώς επρόκειτο για ανακτορικό συγκρότημα, όμοιο με αυτά των Μυκηνών, της Τίρυνθας, των Θηβών.
Έλληνας στρατιώτης εν δράση της μυκηναϊκής περιόδου από νωπογραφία του ΝΔ κτηρίου του παλατιού του Νέστορα. |
Το έργο του Κωνσταντίνου Κουρουνιώτη στην περιοχή, συνέχισε ο Σπυρίδων Μαρινάτος, ο οποίος τον διαδέχτηκε μετά τον θάνατό του, το 1952.
Συμπλοκή μάχης με στρατιώτες του βασιλείου και πιθανά επαναστάτες που κρατούν και ρόπαλα |
Ο Σπ. Μαρινάτος αποφάσισε να ερευνήσει παρακείμενους προϊστορικούς οικισμούς και νεκροταφεία, ενώ η αμερικανική αποστολή αφοσιώθηκε στην συστηματική ανασκαφή και αποκάλυψη του ανακτόρου και των κτιριακών συνόλων γύρω από αυτό.
Το χειμώνα 1960-1961 κατασκευάστηκε από την ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία μεταλλικό προστατευτικό στέγαστρο πάνω από το κεντρικό τμήμα του ανακτορικού συγκροτήματος. Έτσι ένα μεγάλο μέρος των δαπέδων, των εστιών και άλλων αρχιτεκτονικών στοιχείων παρέμειναν ορατά για τους επισκέπτες.
Εγκλιανός, Ανάκτορο Νέστορος. Σχεδιαστική αναπαράσταση της βορειοανατολικής πρόσοψης του Ανακτόρου, με τον Πυλώνα 41 (κατά].0. Wright 1984). |
Επάνω Εγκλιανός, Ανάκτορο Νέστορος. Τοιχογραφία με παράσταση κυνηγού και ελαφιού, από την επίχωση του Δωματίου 43 (κατά Lang 1969, ζωγραφική αναπαράσταση από τον Pietde Jong). Μουσείο Χώρας.
|
Η άνω νωπογραφία του ανακτόρου του Νέστορος |
Νωπογραφία του ανακτόρου του Νέστορος |
Νωπογραφία του ανακτόρου του Νέστορος |
Η χρήση νέων τεχνολογιών όπως της δορυφορικής τηλεπισκόπησης, το παγκόσμιο σύστημα εντοπισμού θέσης, αλλά και οι εκτεταμένες εφαρμογές των Γεωγραφικών συστημάτων πληροφόρησης-αρχαιογνώμων- συνέβαλαν τα μέγιστα στον επαναπροσδιορισμό της θέσης τάφων και ταφών που ο Blegen είχε ανασκάψει, όπως και στον εντοπισμό στην ευρύτερη περιοχή ορυχείων και πηγών οψιδιανού.
Κατά τα έτη 1991-1996 πραγματοποιήθηκε μια μεγάλης κλίμακας έρευνα πεδίου, το πρόγραμμα PRAP (Pylos Regional Archaeological Project / Περιφερειακό Αρχαιολογικό Πρόγραμμα Πύλου), με επικεφαλής τον καθηγητή αρχαιολογίας του πανεπιστημίου του Cincinnati, Jack Davis στην ευρύτερη περιοχή της ΝΔ Μεσσηνίας, έχοντας ως επίκεντρο το Ανάκτορο.
Στόχος της διεπιστημονικής ερευνητικής ομάδας ήταν να μελετήσει την ιστορία της ευρύτερης περιοχής διαχρονικά αλλά και να εντοπίσει και να προσδιορίσει την έκταση της πόλης που περιέβαλε το ανακτορικό συγκρότημα.
Μακέτα του παλατιού |
Μυκηναίοι σε σπονδή με τρίποδα από την Πύλο Ανάκτορο Δωμάτιο 46 -Δεξιά τρίποδας από την μυκηναϊκή Ιθάκη .Ο Όμηρος αναφέρει ότι ο Οδυσσέας άφησε αφιερωματικό τρίποδα στην Πύλο |
2010-Ο αρχαιολογικός χώρος του Ανακτόρου του Νέστορος είναι οργανωμένος. Διαθέτει περίφραξη, χώρο στάθμευσης αυτοκινήτων, είσοδο με εκδοτήριο εισιτηρίων καθώς και WC. Επιπλέον υπάρχουν πρόχειρα διαμορφωμένες διαδρομές από την είσοδο προς το κεντρικό κτίριο του ανακτόρου, το οποίο προστατεύεται από μεταλλικό στέγαστρο. Στο εσωτερικό του στεγασμένου χώρο ο επισκέπτης ακολουθεί συγκεκριμένες διαδρομές, υπάρχει περισχοίνιση και ενημερωτικές πινακίδες. Για την περιοχή γύρω από το κεντρικό κτίριο δεν υπάρχει καμία σήμανση ούτε διαμορφωμένη διαδρομή επισκεπτών.Η παρούσα έκθεση αφορά στην περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης των κτιριακών καταλοίπων πέριξ του κεντρικού ανακτορικού συγκροτήματος, του ανακτόρου του Νέστορος, δηλ. του μη στεγασμένου τμήματος του αρχαιολογικού χώρου. Η κατάσταση του κυρίως ανακτόρου δεν θα περιγραφεί εδώ, καθότι η προτεινόμενη μελέτη αφορά στη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου, χωρίς προτάσεις για επεμβάσεις στο εσωτερικό του. Τα μνημεία που θα περιγραφούν, βρίσκονται σε κατάσταση μερικής κατάχωσης, ωστόσο τα εξωτερικά και εσωτερικά τους περιγράμματα παραμένουν ορατά σε μεγάλο βαθμό.
Από το 2012 -2015 ο χώρος είναι κλειστός για το κοινό εν αναμονή νέου στεγάστρου.
1. Ανατολική Πτέρυγα
Στην Ανατολική πτέρυγα διακρίνονται από Νότο προς Βορρά τα παρακάτω κτιριακά κατάλοιπα :
Το Βορειοανατολικό Κτίριο, που ταυτίστηκε με το ανακτορικό εργαστήριο/ οπλοστάσιο και αποτελείται από έξι χώρους τους 93, 96, 97 δυτικά, τους 98, 99, 100 ανατολικά, που χωρίζονται από τον διάδρομο 95.
Το περίγραμμα των χώρων διακρίνεται σαφώς, όπως και το εξωτερικό περίγραμμα του κτιρίου, εκτός από το νοτιοανατολικό του τμήμα, όπου το δωμάτιο 100. Οι τοίχοι είναι ορατοί σε ύψος έως και τρείς σειρές λίθων. Γενικά η τοιχοποιία αποτελείται από αργούς λίθους.
Στον χώρο 97 διακρίνονται μεγάλοι γωνιόλιθοι στις τρείς γωνίες. Μπροστά από το δωμάτιο 93, που ταυτίστηκε με το Ιερό, διακρίνεται ένας ελεύθερος χώρος (92), πιθανότατα αυλή, που τα όριά του προς νοτιανατολικά παραμένουν αδιευκρίνιστα. Στον χώρο 92 διακρίνεται ένας σωρός από χώμα που φέρει πινακίδα με σήμανση «Βωμός». Ανάμεσα στο ΒΑ κτίριο και στο κυρίως ανάκτορο παρεμβάλλεται ο διάδρομος 91, που ορίζεται σαφώς στα ανατολικά από τον δυτικό τοίχο του ΒΑ κτιρίου.
Ο τοίχος σώζεται σε ύψος 4 σειρών λίθων. Η τοιχοποιία αποτελείται από αργούς λίθους και πηλοκονίαμα. Ο διάδρομος 91 οδηγεί προς βορρά στον χώρο 101, που παραμένει αδιευκρίνιστος καθώς συνυπάρχουν κατάλοιπα διαφορετικών φάσεων, φαίνεται όμως πως αποτέλεσε το κέντρο του υδροδοτικού συστήματος του ανακτόρου.
Ακόμη βορειότερα διακρίνεται κατασκευή τετράγωνης σχεδόν κάτοψης που ταυτίζεται με δεξαμενή νερού (102). Από τη δεξαμενή φαίνεται μόνο ο δυτικός και νότιος τοίχος σε ύψος 4 σειρών λίθων, ενώ ο βόρειος και ανατολικός έχουν καταστραφεί. Για την κατασκευή της χρησιμοποιήθηκαν μικροί ασβεστόλιθοι αλλά και ορθογωνισμένοι δόμοι στις γωνίες (γωνιόλιθοι).
Επάνω Εγκλιανός, Ανάκτορο Νέστορος. Λύχνος από λευκό μάρμαρο (ύψους 14,5 εκ.) από τον Διάδρομο 61 (όψη από επάνω και τομές, κατά Blegen και Rawson 1966). Μουσείο Χώρας |
Η εξωτερική πλευρά του νότιου τοίχου έχει επίχωση. Στην περιοχή αυτή μεταξύ της δεξαμενής (102) και της βόρειας πλευράς του ΒΑ κτιρίου υπάρχουν αγωγοί με κατεύθυνση προς τα ανατολικά, που όμως έχουν καταχωθεί σε όλο τους το μήκος.
Στα βόρεια του ΒΑ κτιρίου είναι ορατά αρχιτεκτονικά λείψανα του χώρου 103, που εκτείνονται ως το κτίριο της Οινοθήκης στα βορειοδυτικά (104,105) και ως το άκρο του λόφου στα βορειοανατολικά.
Οι τοίχοι αποτελούνται από αργούς λίθους σε άλλα σημεία με πηλοκονίαμα και σε άλλα χωρίς συνδετικό υλικό. Διακρίνονται τουλάχιστον δύο φάσεις χρήσης. Εσωτερικά και εξωτερικά υπάρχει επίχωση. Σε ορισμένα σημεία ανάμεσα στο ΒΑ κτίριο και στην Οινοθήκη χάνεται το περίγραμμά του, ενώ στα βορειοανατολικά της Οινοθήκης οι τοίχοι σώζονται σε ύψος ως και 3 σειρών λίθων (νότιο τμήμα) και 1 σειράς στον δυτικό και στον ανατολικό τοίχο.
Τα κτίσματα αυτά, πιθανότατα οικιστικά, αντικατοπτρίζουν την κατοίκηση στο λόφο πριν από την κατασκευή του κεντρικού ανακτορικού συγκροτήματος δηλ. ανήκουν στην ΥΕΙΙΙΑ περίοδο. Μάλιστα τμήμα τους καταστράφηκε όταν χτίστηκε η Οινοθήκη.
Η Οινοθήκη εντοπίζεται στη βόρεια πλευρά του λόφου σε μικρή απόσταση από το κεντρικό ανάκτορο στα βορειανατολικά του. Διακρίνεται ο προθάλαμος 104 και ο κυρίως αποθηκευτικός χώρος 105. Το κτίριο έχει επίχωση εσωτερικά. Στην τοιχοποιία διακρίνονται αργοί λίθοι και πηλοκονίαμα ενώ μερικοί ορθογωνισμένοι λίθοι είναι ορατοί στους τοίχους του χώρου 105.
Οι τοίχοι του προθαλάμου σώζονται σε ύψος 1 σειράς λίθων, ο βόρειος τοίχος είναι καταχωμένος ή κατεστραμμένος και ο νότιος έντονα φθαρμένος.
Στον χώρο 105 ο νότιος και ο ανατολικός τοίχος είναι ορατοί ως ύψους 3 σειρών λίθων, ενώ ο βόρειος τοίχος είναι κατεστραμμένος.
Ο τοίχος μεταξύ του προθαλάμου και του χώρου 105 στο νότιο τμήμα του είναι επιχωμένος και στο βόρειο διακρίνεται ένας σωρός αργών λίθων.Κατά μήκος της Ανατολικής Πτέρυγας πολύ κοντά στον ανατολικό τοίχο του κεντρικού συγκροτήματος υπάρχει μια σειρά σωριασμένων ογκολίθων.
Πρόκειται για πωρόλιθους, άλλοι ακατέργαστοι ή πολύ φθαρμένοι σε μεγάλα κομμάτια και άλλοι σε δόμους. Κάποιοι σώζουν εντορμίες και άλλοι ίχνη καύσης. Πιθανότατα προέρχονται από την πρόσοψη των εξωτερικών τοίχων του κεντρικού ανακτορικού συγκροτήματος.
2. Δυτική Πτέρυγα
Στην Δυτική πτέρυγα τοποθετούνται τα κτίσματα του λεγόμενου Ανακτόρου του Νηλέως. Από νότο προς βορρά διακρίνονται τα παρακάτω οικοδομικά κατάλοιπα:
Το πρώτο κτίριο που διακρίνεται στα νοτιοδυτικά της εισόδου του στεγασμένου τμήματος είναι το δωμάτιο 60, ταυτισμένο με την Σκευοθήκη. Στο εσωτερικό υπάρχει επίχωση. Οι τοίχοι αποτελούνται από μικρούς αργούς λίθους. Στη νοτιοανατολική γωνία και στο νότιο τοίχο διακρίνεται παχύ στρώμα πηλοκονιάματος. -αρχαιογνώμων-Ο νότιος, δυτικός και ανατολικός τοίχος σώζονται σε ύψος έως και 7 σειρών λίθων, ενώ ο βόρειος είναι κατεστραμμένος. Στη νοτιοδυτική γωνία του υπάρχουν εμφανή ίχνη πυρκαγιάς. Οι λίθοι του δυτικού τοίχου έχουν αλλοιωθεί σε μια συμπαγή μάζα λόγω της πυράκτωσης από την μεγάλη πυρκαγιά. Κάτω από την νοτιανατολική γωνία της Σκευοθήκης υπάρχει είσοδος υπόγειου αγωγού. Αμέσως βορειότερα ανοίγεται η αυλή 63. Κανένα ίχνος των χώρων 62 και 61 δεν είναι ορατό καθώς πιθανότατα διατηρούνται σε κατάχωση.
Ανάμεσα στις αυλές 63 και 88 παρεμβάλλεται ένα ορθογώνιο κτίσμα αποτελούμενο από δύο χώρους (89,90), που συνδέει το κεντρικό ανάκτορο με το Νοτιοδυτικό συγκρότημα. Οι τοίχοι αποτελούνται από ογκώδεις ορθογωνισμένους πωρόλιθους, ολόκληρους ή τμήματα αυτών συχνά με ίχνη φθοράς, χτισμένους σε δύο σειρές με γέμισμα από αργούς λίθους. Σώζονται σε μικρό ύψος.-αρχαιογνώμων- Κατά τους ανασκαφείς το κτίσμα αυτό είναι μεταγενέστερο, πιθανότατα των πρώιμων γεωμετρικών χρόνων, για την κατασκευή του οποίου χρησιμοποιήθηκε το οικοδομικό υλικό από τα καταστραμμένα ανακτορικά συγκροτήματα.
Οι τοίχοι των δωματίων 89,90, βαίνουν κάθετα στον ανατολικό τοίχο του προθαλάμου 64 της Αίθουσας του θρόνου του Νηλέως. Από τον προθάλαμο 64 είναι ορατός μόνο ο ανατολικός τοίχος σε ύψος 1 δόμου. Η κατασκευή θα είχε επιμελημένη πρόσοψη, όπως δείχνουν οι ορθογωνισμένοι δόμοι πωρόλιθου της εξωτερικής πλευράς του τοίχου, ενώ εσωτερικά είναι ορατή αργολιθοδομή.
Το χρυσό κύπελλο του Νέστορα |
Το περίγραμμα του προθαλάμου φαίνεται χωρίς, όμως, άλλα ορατά κατάλοιπα τοίχων.
Στη βορειανατολική γωνία της αίθουσας 64 σώζεται in situ τετραγωνισμένος ογκόλιθος, πιθανότατα μια θέση για τον φρουρό. Η αίθουσα του θρόνου (65) ανοίγεται στα δυτικά του προθαλάμου 64. Υπάρχει μεγάλη επίχωση στο εσωτερικό της. Διακρίνεται το περίγραμμά της, που ορίζεται από χαμηλούς τοίχους (έως και 3 σειρές λίθων) από αργολιθοδομή.
Πιθανότατα σώθηκε μόνο το γέμισμα των τοίχων, οι οποίοι θα ήταν από πώρινους δόμους. Όπως αναφέρει ο ανασκαφέας οι δόμοι διαρπάγησαν μετά την καταστροφή του ανακτόρου. Δύο κυκλικοί σωροί λίθων διακρίνονται στο εσωτερικό της αίθουσας 65.
Βόρεια του Προθαλάμου 64, διακρίνονται οι χώροι 66 και 69, οι οποίοι είναι μερικώς καταχωμένοι. Οι τοίχοι από αργολιθοδομή σώζονται σε ύψος μόλις μιας σειράς λίθων. Το δωμάτιο 67 δεν είναι πλέον ορατό. Πιθανότατα σώζεται σε κατάχωση, ενώ από το δωμάτιο 68 φαίνεται μόνο ο δυτικός τοίχος. Από τους χώρους 71,72,73 διακρίνεται το περίγραμμα αποσπασματικά.
Στο δωμάτιο 71 μια σειρά αργών λίθων ορίζει τον βόρειο τοίχο, ενώ λίγοι μεσαίου μεγέθους αργοί λίθοι ορίζουν το νότιο τοίχο. Από τα δωμάτια 73 και 74 διακρίνονται, μόνο επιφανειακά, περιμετρικοί τοίχοι από αργολιθοδομή, που σώζονται καλύτερα στη δυτική και νότια πλευρά σε ύψος 2 σειρών. -αρχαιογνώμων-Το περίγραμμα του χώρου 76 είναι ορατό σε ύψος μιας σειράς αργών λίθων και μόνο στην εξωτερική πλευρά του βόρειου τοίχου αυξάνεται σε τρείς σειρές λίθων.
Διακρίνεται επίσης το περίγραμμα του χώρου 78, του οποίου ο βόρειος τοίχος αν και χαμηλός (1 σειρά αργών λίθων) είναι παχύτερος, πιθανότατα γιατί συμπίπτει με τον εξωτερικό τοίχο του όλου συγκροτήματος. Ο νότιος τοίχος του είναι λίγο ψηλότερος (3 σειρές λίθων).
Από τους χώρους 75,79 δεν φαίνεται τίποτα πλέον, διατηρούνται σε κατάχωση. Οριακά διακρίνεται το περίγραμμα του δωματίου 77.
Φαίνεται ωστόσο η βάση του νότιου τοίχου με τη διπλή είσοδο. Από το δωμάτιο 80 διακρίνεται το περίγραμμά του. Ο δυτικός τοίχος έχει καταρρεύσει. Στο δωμάτιο 81 είναι ορατοί σε αρκετά μεγάλο ύψος (7 σειρών) ο ανατολικός, δυτικός και βόρειος τοίχος, οι οποίοι συμπίπτουν με τον εξωτερικό τοίχο του ανακτόρου του Νηλέως.
Η κατασκευή είναι συμπαγής χωρίς εσωτερικό γέμισμα, ιδιαίτερα επιμελημένη αποτελούμενη από ορθογώνιους μεγάλους δόμους πωρόλιθου.
ΞΕΝΑΓΗΣΗ
Επάνω Εγκλιανός. Κάτοψη του Ανακτόρου του Νέστορος (κατά Blegen. Rawson 1966, σχέδιο Ι. Τραυλού). |
Η Ελληνική λέξη «οίνος» και ο μυκηναϊκός τύπος της Fοίνος [wo-no] που ανήκουν σε ομάδα λέξεων της ίδιας σημασίας, που τις βρίσκουμε σ’ έναν πλατύ κύκλο γλωσσών της Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής. Και η λέξη «άμπελος», που δεν μαρτυρείται άμεσα μυκηναϊκός τύπος της, εκτός από κάποιο κύριο όνομα που είναι παράγωγο της [a-pe-ri-ta-wo : ΑμπελιτάFων] και το επίθετο [wi-no-qo-so : FοίνοικFς = Οίνοψ], πιστεύεται ότι αποτελεί δάνειο από μια μεσογειακή γλώσσα.
Το ιδεόγραμμα του οίνου
Υπάρχει άλλη λέξη στα μυκηναϊκά για το αμπέλι [we-je-we: νιήFes, όνομ. Ενικού *υιεύς] που δεν θα την είχαν αντιληφθεί οι επιστήμονες, αν δεν υπήρχε η μνεία της σε ένα αρχαίο λεξικό [του Ησυχίου (Δ’ αιών μ. Χ.), όπου σημειώνεται το εξής λήμμα: «υιήν την άμπελον» -ονομ. *υιής, αντίστοιχος αρκαδικός ή κυπριακός τύπος του *υιεύς].
Σε πινακίδα της Κνωσού (Gv 863) αναφέρονται αμπέλια [wo-je-we], 420 ρίζες και συκιές 104, και σε κάποια φθαρμένη πινακίδα της Πύλου (Er 880) αναφέρονται 1100 τουλάχιστον αμπέλια [we-je-(we)] και πάλιν μετά από αυτά συκιές.
Ο βασιλιάς της Πύλου θα μπορούσε αν ήθελε να βγει στην Ταράτσα του παλατιού του και να έχει από εκεί θαυμάσια θέα σε μια μεγάλη έκταση της δυτικής ακτής της Πελοποννήσου, στο νοτιότερο τμήμα της. Από το άλλο μέρος, κατά τα βορειοανατολικά, η ματιά του θα σταματούσε πέρα στις δαντελωτές κορφές του όρους Αιγάλεον ύψους 1218 μ. Και στα νότια πάλι ο βασιλιάς θα έβλεπε το βουνό που λέγεται σήμερα Λυκόδημος στα νότια του Ναβαρίνου.
Ο κόλπος του Ναβαρίνου σχηματίζει ένα υπέροχο λιμάνι που προστατεύεται από το νησί Σφακτηρία. Ο γιαλός είναι αβαθής, αλλά παρέχει θαυμάσια αγκυροβόλια ακόμα και για μεγάλα πλοία. Οι αρχαίοι, βέβαια, όσον καιρό δεν χρησιμοποιούσαν τα πλοία τους, τα τραβούσαν έξω στην στεριά.
Σ’ όλη αυτή τη γη που σήμερα είναι η ίδια, απλώνονταν περιβόλια και κήποι γεμάτοι από αμπέλια και άλλα φρούτα και λαχανικά. Οι Μυκηναίοι εργάτες πηγαινοέρχονταν και μοχθούσαν ανάμεσα στα περιβόλια. Όταν δεν ήταν απασχολημένοι στην πόλη, εργάζονταν κατά κανόνα σε αυτά. Μερικοί είχαν και κάποιο κομμάτι γης δικό τους, ένα λαχανόκηπο, ένα μικροσκοπικό περιβόλι, κοντά στο σπίτι τους που ήταν κτισμένο με τσατμά από οπτόλινθους ή ωμόπλινθους και δοκάρια. Οι πιο πολλές πόλεις της εποχής εκείνης μοιάζουν πολύ περισσότερο με μεγαλοχώρια παρά με κλασικές πολιτείες. Ολόκληρος ο μυκηναϊκός κόσμος στηρίζεται σε αγροτικές βάσεις:
Παρ’ όξω απ’ την αυλή, σιμά στη θύρα, έχει περιβόλι,
τεσσάρων ζευγαριών παντού καλοφραγμένο, που
δέντρα πλήθος φαίνονται αψηλά και φουντωμένα,
εκεί απιδιές, ροδιές, μηλιές με τα λαμπρά τα μήλα,
συκιές γλυκόκαρπες κι ελιές γερές και φουντωμένες.
Σ΄ αυτή την περιγραφή της 7ης ωδής της Οδύσσειας αντιστοιχεί και η περιγραφή του περιβολιού του γερο-Λαέρτη, έξω από τα τείχη της Ιθάκης και ιδιαίτερα η σειρά Gv των πινακίδων των Μυκηναϊκών χρόνων με τα ιδεογράμματα της ελιάς, της συκιάς και των αμπελιών. Όταν γίνεται και σ’ αυτά λόγος για σταφύλια και ελιές, καθορίζουν οι πινακίδες με τα ιδεογράμματα με ακρίβεια πως πρόκειται για εδώδιμους καρπούς και όχι κρασί ή λάδι. Όλοι οι αγρότες εργάζονται σκληρά με την τσάπα, την αξίνα ή το σκαλιστήρι, σκάβουν, βωλοκοπούν, βοτανίζουν καθαρίζουν τη γη από τα ζιζάνια, κορφολογούν τα κλήματα, τρυγούν και απλώνουν σε αλώνια τα σταφύλια ή τα κρεμούν για να ξεραθούν.
Από τα μέσα του Αυγούστου αρχίζει ο τρύγος και συνεχίζει μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου. Η ύπαιθρος αντιβουίζει τότε από τις φωνές και τα τραγούδια των γυναικών, που κόβουν τα σταφύλια, και των ανδρών που μεταφέρουν τα γεμάτα καλάθια. Τα περισσότερα αμπέλια (Woϊnades) απλώνονται στις βουνοπλαγιές, πίσω από τις ξερολιθιές, που στεφανώνονται με αγκάθια: φυλάγονται από τις αλεπούδες και τους τράγους. Τα κλήματα (we-ve-we) τυλίγονται συχνά σε μεγάλα δέντρα ή στηρίζονται σε μικρούς πασσάλους. Ξέρουν ωστόσο να τα φυτεύουν γραμμωτά, σε απόσταση ένα μέτρο και ογδόντα με δυο μέτρα το ένα από το άλλο, να τα στηρίζουν και να κάνουν κληματαριές ή να τα αφήνουν να σέρνονται στο χώμα.
Το Φθινόπωρο τα οργώνουν, τα κλαδεύουν με προσοχή τον χειμώνα, τα σκαλίζουν την Άνοιξη, τα βλαστολογούν στις αρχές του Καλοκαιριού και τα διατηρούν καθαρά όλες τις εποχές. Μόλις κόψουν τα σταφύλια τα βάζουν σ’ ένα αλώνι για δέκα μέρες και κατόπιν στη σκιά για πέντε ακόμη μέρες για να ζαχαρώσουν.
Όταν θέλουν να κάνουν μούστο τα πατούν φρέσκα σ’ ένα μεγάλο κάδο, τον ληνό, που ήταν κατασκευασμένος από λαξεμένη πέτρα ή από ψημένη άργιλο. Ο μούστος τρέχει και μεταγγίζεται σε μια λεκάνη, που βρίσκεται από κάτω. Ψηλά πιθάρια θα γεμίσουν με εκατόν είκοσι ως διακόσια λίτρα μούστο ή θα τα τοποθετήσουν σε ξύλινα βαρέλια.
Ο μούστος ζυμώνεται, γίνεται ζύμωση και βράζει για 40-50 ημέρες όπου γίνεται η μετάγγιση. Είναι η στιγμή για μεγάλες χαρές. Οι Μυκηναίοι δοκιμάζουν, για πρώτη φορά, το αίμα του θεού του πατητηριού του Διονύσου. Η γιορτή του κρασιού είναι μια ξεχωριστή βραδιά μέσα στη μονοτονία της ζωής. Χιλιάδες άνθρωποι χορεύουν ξέφρενα ώσπου να αποκάμουν. Στήνουν χορό κοντά στο πατητήρι ή στον κάδο με το κρασί ή γύρω από τα ιερά δέντρα, που είναι κάτι περισσότερο από χορός είναι πραγματική τελετή. Στα βουνά της Βοιωτίας τρέχουν οι Μαινάδες, που τις ξετρελαίνει η παρουσία του θεού.
Θα τον ξαναγιορτάσουν με διαλογικά τραγούδια (από αυτά γεννήθηκε ο διάλογος της Τραγωδίας) και χορούς τον Γενάρη, όταν το κρασί θα έχει γίνει και τον Μάρτη ή τον Απρίλη, όταν θα ξαναφουντώσουν τα αμπέλια. Κρασί στους καταλόγους, που περιλαμβάνουν συνήθως σιτηρέσια, δεν εμφανίζεται, ίσως ήταν πολυτέλεια. Όμως στη Πύλο έχουμε έγγραφο (Gn 428), όπου σημειώνεται χορήγηση κρασιού σε μικρές ποσότητες, ή μεγαλύτερη ποσότητα που χορηγείται σε κάποιον είναι 48 λίτρα –μπορεί όπως αυτός να αντιπροσώπευε ομάδα. Δυο άλλες ομάδες παίρνουν μόνον από 9,6 λίτρα καθεμιά.
Ένα πολύ ευρύχωρο οίκημα στο ανακτορικό συγκρότημα στον Άνω Εγγλιανό, όπου βρέθηκαν αγγεία μεγάλης περιεκτικότητας, αναγνωρίστηκε από τους αρχαιολόγους ως οιναποθήκη και τούτο επιβεβαιώθηκε από την παρουσία σφραγισμάτων που φέρουν αποτυπωμένο το ιδεόγραμμα του κρασιού και χιλιάδες ποτήρια δίοπα. Στο κύριο Δωμάτιο του ανακτόρου περιέχονταν 35 πιθάρια για κρασί διευθετημένα σε σειρές. Σ’ ένα από αυτά υπάρχει και η λέξη μελίτιος [me-ri-ti-jo], δηλαδή κρασί με μέλι. Ας σημειωθεί επίσης ότι σε ορισμένα από τα 60 πήλινα σφραγίσματα που βρέθηκαν στην Αποθήκη του Οίνου υπήρχε ιδιαίτερο εγχάρακτο σημείο της Γραμμικής Β’ Γραφής δηλωτικό του κρασιού. Η Αποθήκη περιγράφεται στην Οδύσσεια γ’, 390-392.
«Ανάκτορο Νέστορος», αποθήκη Οίνου. Πρόκειται για ένα ανεξάρτητο δικάμαρο κτίσμα, μεγάλων διαστάσεων, εκτός των ορίων του ανακτόρου, εμβαδού 250 τ.μ. Είχε ιδιαίτερο Προθάλαμο, προορισμένο για τον υπεύθυνο της διάθεσης του κρασιού, και κύριο Δωμάτιο, που περιείχε 35 πιθάρια για κρασί, διευθετημένα σε σειρές, που βρίσκονταν στις πλευρές του μεγάλου δωματίου και σε διπλή σειρά κατά μήκος του κεντρικού του άξονα. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε ορισμένα από τα 60 πήλινα σφραγίσματα που βρέθηκαν στην Αποθήκη υπήρχε ιδιαίτερο εγχάρακτο σημείο της Γραμμικής Β Γραφής, δηλωτικό του κρασιού.
Στα αντικείμενα των ανασκαφών από το Παλάτι του Νέστορος και των παρακειμένων νεκροταφείων που εκτίθενται στο Μουσείο της Χώρας Τριφυλίας περιλαμβάνονται και τα κεραμεικά όπου επικρατεί το χαρακτηριστικό Μεσσηνιακό δίδυμο κύπελλο, γνωστό ως δέπας αμφικύπελλον. Από τους τάφους της Τραγάνας έχουμε αρκετά αγγεία, αντιπροσωπευτικά δείγματα του πρώτου Μυκηναϊκού ρυθμού (-1550/-1500), όπως γραπτά κύπελλα τύπου Keftiu με μεσαίο ανάγλυφο δακτύλιο, που μιμούνται μεταλλικά πρότυπα. Υπάρχουν δυο χρυσά κύπελλα από την Περιστεριά και τρία άλλα μικρότερα χρυσά κύπελλα με έκτυπες σπείρες, δείγμα του μεγάλου πλούτου στη θέση αυτή κατά την Πρώιμη Μυκηναϊκή εποχή.
Τα πολλά ποτήρια στο παλάτι δείχνουν την ευρεία χρήση του κρασιού και σε θρησκευτικές τελετές, σε θυσίες, αλλά κυριότερα οι Μυκηναίοι πρόσφεραν κρασί στον ξένο για να τον καλωσορίσουν και να τον υποδεχτούν σαν άρχοντα.Εκτός από το κρασί στις προμήθειες του χειμώνα οι άνθρωποι της εποχής εκείνης έβαζαν να ξεραθούν και μερικά σταφύλια που τα έλιαζαν και τα έκαναν σταφίδες. Ο χωριάτης που έπινε λίγο κρασί, έδινε αντί για πληρωμή σε είδος ολόκληρη σχεδόν την παραγωγή του στους ανθρώπους των ιερών και των ανακτόρων, ως προσφορά και ως φόρο.Το σκουρόχρωμο ελληνικό κρασί αναδίδει ατμούς, είναι πλούσιο σε οινόπνευμα και είναι συχνά αρωματισμένο.
Όταν δεν το προσφέρουν για σπονδή στις θεότητες και δεν το πίνουν στα επίσημα Συμπόσια, το εξάγουν σ’ όλους τους παράκτιους πληθυσμούς της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας. Διευκολύνει πάρα πολύ τις εμπορικές δοσοληψίες. Θολώνει το μυαλό των ηλιθίων, όπως του Κύκλωπα Πολύφημου, και διεγείρει τον ζήλο και την αγάπη των πολεμιστών, όπως του Αχιλλέα ή του Οδυσσέα. Είναι πιθανόν ότι μερικά από τα είκοσι πάνω-κάτω είδη κρασιών που ήταν γνωστά στο Αρχιπέλαγος κατά τον Μεσαίωνα, της Μονεμβασίας, το μοσχάτο, το αθήρι, το σαμιώτικο, ο ανθοσμίας (ένα γλυκό κρασί που έχει φθάσει μέχρι τα Madeira της Πορτογαλίας) ανάγονται στην απώτατη αρχαιότητα.
Αριστερά και Μέσον: Από τα περίφημα χρυσά κτερίσματα του θολωτού τάφου 3 της Περιστεριάς: (-1600). Διακρίνονται ένα μεγάλο χρυσό κύπελλο ύψους 13,5 εκ. και διάμετρο χείλους 19,5 εκ με ατέρμονα σπείρα, ένα χρυσό κύπελλο του τύπου Κεφτί με περιφερειακή ταινία στην μέση και από σειρά συνεχούς σπείρας στις δύο πλευρές της ταινίας (ύψους 7,5 εκ.), χρυσός αβαθής μόνωτος κύαθος με συνεχείς σπείρες και συγκεντρικούς στον πυθμένα του κύκλου (ύψους 4,5 εκ., διάμετρος χείλους 16 εκ.). Δεξιά: Κύπελο τύπου «Κεφτί» από τον Μυκηναϊκό οικισμό στην Τραγάνα,-1600.
Οι Μυκηναίοι αρωμάτιζαν το κρασί και χαίρονταν το άρωμα κάποιου παλιού κρασιού, όπως το άρωμα του τριαντάφυλλου, της βιλέτας, του νάρκισσου, του ζουμπουλιού. Χαίρονταν με τη μυρωδιά του ξύλου του κέδρου, του έβενου και των άλλων δέντρων που έφτιαναν τα βαρέλια του κρασιού. Δεν ξέρουμε αν θεωρούσαν τους μαύρους καρπούς και το λάδι της αγριοδαμασκηνιάς (ράμνος) ως αρωματική, καθαρτική ή χρωστική ύλη.Είχαν πολύ διαφορετική από τη δική μας αντίληψη των γεύσεων και των χρωμάτων και έτσι η μαγειρική, η ιατρική και η μαγεία διαδραματίζουν και συγχέουν τους ρόλους τους. Ακόμη και για τον Πλάτωνα είναι τρεις τέχνες ή τεχνικές που είναι δύσκολο να τις ξεχωρίσουμε.
Όλοι οι λαοί της Εγγύς Ανατολής από την Αίγυπτο ως την Βαβυλωνία και από τη Μ. Ασία ως την Πελοπόννησο θεωρούσαν τα αρώματα σαν την ψυχή των πραγμάτων, ως την πιο ευαίσθητη έκφραση της προσωπικότητας των ανθρώπων και των θεών. Η ευχαρίστηση ή η αποστροφή που ένιωθαν τα ρουθούνια τους γι’ αυτά τα «αιθέρια έλαια», όπως τόσο σωστά τα ονόμαζαν, είχαν εν μέρει θρησκευτικό ή μυστικιστικό χαρακτήρα. Οι μυρωδιές σαν μια απέραντη γραφή τους βοηθούσαν για να δώσουν κάποια σημασία στον κόσμο.
Φορτωμένες με σύμβολα, αξίες και τελικούς σκοπούς δεν προορίζονταν όπως σήμερα να διεγείρουν τις αισθήσεις: μιλούσαν στο μυαλό και στην καρδιά.Ο κόσμος του Αιγαίου ήξερε από πολύ νωρίς να φυτεύει, να μπολιάζει και να κλαδεύει με πολύ προσοχή στα κτήματα. Την εποχή του Τρωικού πολέμου, οι Αιγαίοι έπιναν κρασί μέσα σε μεγάλες κούπες με δυο λαβές και έτρωγαν σταρένιο ψωμί. Ήξεραν να φτιάχνουν ένα αρωματισμένο φαγητό με όλες τις μυρωδιές της Ελληνικής γης και να προσφέρουν ένα μυρωδάτο κρασί, που δεν ξέρει κανείς αν ήταν ποτό, ηδύποτο ή το αίμα του Διονύσου. Ήθελαν να φέρουν έναν άνθρωπο κοντά στον άλλο ή να τους κάνουν πιο ανθρώπινους.
Αυτή ήταν η τέχνη να δέχονται. Αρκεί να διαβάσουμε την περικοπή από την ωδή Λ της Ιλιάδας, όπου την ωραία Εκαμήδη να ετοιμάζει ένα ορεκτικό για το γέρο-Νέστορα, το βασιλιά της Πύλου. Βρίσκουμε όλα σχεδόν τα στοιχεία στις πινακίδες: πάνω σ’ ένα ωραίο στιλβωμένο μαυρόποδο και χάλκινο τραπέζι, σερβίρει κρεμμύδι «γευστικό προσφάγι για να πίνουν» χλωρό μέλι, παλιό πράμνειο κρασί, κατσικίσιο τυρί, άσπρο αλεύρι.
Τα κείμενα δίνουν την εντύπωση ενός λαού εκλεπτυσμένου, ενός θαυμάσιου πολιτισμού, που τον διατρέχει το βλέμμα του Δία και οι φτερωτές πτέρνες του Ερμή. Μια χώρα πτωχική, άγονη, σχεδόν γεμάτη βράχια, ερημιές και βαλτοτόπια.
Πώς αυτή η χώρα έγινε τόσο μεγάλη και τόσο πολιτισμένη, τόσο σπουδαία; Και δεν μιλούμε για τα χρυσά προσωπεία και τους χρυσούς θησαυρούς των Μυκηναίων αλλά για την κληρονομιά που άφησαν στον κόσμο: ένα πνεύμα, δηλ. ιδέες, εφευρέσεις, μια ηθική. Και ακόμη περισσότερο ένα θρησκευτικό, πολιτικό, δικαστικό, τεχνικό, στρατιωτικό λεξιλόγιο με το οποίο ακόμη εκφράζεται. Από τους Έλληνες προέρχεται ακόμη η αγάπη για την ελεύθερη συζήτηση για την αντιπαράθεση των ιδεών, την άμιλλα, τον ανταγωνισμό και από μια εποχή, την Μυκηναϊκή, διδάχτηκε τόσα πολλά η Ευρώπη, μια εποχή όπου μερικοί τολμηροί αμφισβητούσαν την εξουσία, ταξίδευαν και ανακάλυπταν άλλες χώρες και άλλους ήρωες να πιούν κρασί μαζί τους, να αντιπαρατεθούν ή να διασκευάσουν και να εκπολιτιστούν.
Ευρήματα της σκευοθήκης του ανακτόρου του Νέστορος με πληθώρα αγγείων πόσεως.
Αρχαιολογικό μουσείο Χώρας Μεσσηνίας.
Δημοσίευση σχολίου
Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.