Τετάρτη 27 Μαΐου 2020

Αγίων Θεοδώρων στο Νίρου Χάνι Μινωικά ναυπηγεία


Το πρώτο μινωικό ναυπηγείο κατασκευής μεγάλων πλοίων 50 μέτρων θα παρουσιάσουν σε συνέδριο για την Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία, που θα γίνει στο Ηράκλειο στις 21 Μαρτίου, ο ερευνητής δρ Μηνάς Τσικριτσής και ο γεωλόγος Στέλιος Μανωλιούδης.
Η ανάπτυξη της μινωικής ναυσιπλοΐας προϋποθέτει την ύπαρξη ενός κατάλληλου πλαισίου πολιτικοοικονομικών και κατασκευαστικών υποδομών. Μέχρι σήμερα η περιγραφή των μινωικών πλοίων στηριζόταν στην εικονογραφική απεικόνιση που είχαμε από διάφορα ευρήματα. Έτσι σε διάφορα άρθρα του Μηνά Τσικριτσή, σχετικά με την τεχνολογία και τα ταξίδια του κρητομυκηναϊκού πολιτισμού, είχε αναδειχθεί η δυνατότητα κατασκευής μεγάλων πλοίων που μπορούσαν να έχουν μήκος μέχρι και 50 μέτρα.
Σε ένα πρόσφατο συνέδριο παρουσιάστηκαν τα στοιχεία από τον Πλούταρχο (46-120 μ.Χ), και αναδείχτηκαν οι πρώτες κρητομυκηναϊκές αποικίες στην Αμερική 3.500 χρόνια πριν τον Κολόμβο όπως δημοσιεύτηκε στο "Βήμα
Για την ανάπτυξη της μινωικής ναυτιλίας οι ερευνητές στηρίχτηκαν σε αναπαραστάσεις με εικόνες πλοίων που δείχνουν ποντοπόρα πλοία με 50 κουπιά τα οποία αντιστοιχούν θεωρητικά σε σκάφη μήκους 40 έως 50 μέτρα.
Το υποστηρικτικό υλικό προερχόταν από το έργο του Πλουτάρχου "Περί του εμφαινομένου προσώπου τω κύκλω της Σελήνης". Με βάση την περιγραφή του κειμένου μπόρεσαν να αποδείξουν μέσω Η/Υ την αλήθεια των αναφερομένων στοιχείων του περιγραφόμενου ταξιδιού. Φαίνεται ότι μετά τους πρώτους εμπόρους, Μινωίτες, συνέχισαν και οι Μυκηναίοι, όπως αναφέρει ο Πλούταρχος, με την εκστρατεία του Ηρακλή που πήγε και αναθέρμανε το ελληνικό στοιχείο, το οποίο είχε χαθεί με τις επιμιξίες με τους ντόπιους. Τα ταξίδια στον Καναδά είχαν σχέση με το εμπόριο και τη διακίνηση του καθαρού χαλκού που βρισκόταν στη λίμνη Superior.
Σύμφωνα με τους δύο επιστήμονες, στην ακτή των Αγίων Θεοδώρων κοντά στο μινωικό μέγαρο του Νίρου Χάνι (Κοκκίνη Χάνι) υπάρχουν λαξεύματα και βάσεις μινωικών κτισμάτων τόσο στην ξηρά όσο και μέσα στη θάλασσα. Σύμφωνα με τις αρχαιολογικές έρευνες ήταν σημαντικός χώρος με κτίρια τα οποία λειτούργησαν την Υ.Μ.Ι. εποχή (Σπύρου Ν. Μαρινάτου Π.Α.Ε. 1925-1926 σελ 141-147). Στη βόρεια πλευρά της αμμώδους παραλίας εμφανίζονται μεγάλα ορθογώνια λαξεύματα τα οποία έχουν κατακλυστεί από τη θάλασσα - πιθανότατα χώρος κατασκευής μεγάλων μινωικών πλοίων όπως προκύπτει από το μέγεθος του νεωρίου.
Γεωλογία
Η ακτή και τα νησάκια αλλά και μέρος του πυθμένα καλύπτεται από συνεκτικούς ψαμμίτες τεταρτογενούς - αιολιακές αποθέσεις. Οι κλίσεις των στρωμάτων είναι 25-30ο ΑΝΑ.
Στο νησάκι η κλίση των ψαμμιτών γίνεται μεγαλύτερη και φτάνει τις 45ο περίπου. Οι συνεκτικοί αυτοί ψαμμίτες καλύπτουν το ακρωτήρι που σχηματίζεται και τον πυθμένα της γύρω θάλασσας μέχρι βάθους 4 μέτρα περίπου. Οι ψαμμίτες αυτοί σε αρκετά σημεία έχουν διαβρωθεί από τα κύματα.
Η παραλιακή ζώνη αλλά και ο πυθμένας εντός του κόλπου καλύπτονται από άμμο, μέρος της οποίας μετακινείται ανάλογα με τις συνθήκες κυματισμού
Επίσης αρκετοί δόμοι-οικοδομικό υλικό καλύπτουν ολόκληρο τον πυθμένα του κόλπου έως το νησί στα ΒΑ.
Αναφορές-προηγούμενες έρευνες
Στη βόρεια πλευρά υπάρχουν λαξεύματα, τόσο κάτω από τη σημερινή στάθμη της θάλασσας, όσο και στην ακτογραμμή πάνω από τη στάθμη της θάλασσας. Επίσης στην αμμώδη ακτή εμφανίζονται βάσεις κτιρίων όπως και στον πυθμένα της θάλασσας. Σύμφωνα με τον ανασκαφέα Σπύρο Μαρινάτο, «αν υπήρξε ποτέ εκτός του ύδατος, θα ηδυνάμεθα βασίμως να υποθέσωμεν ότι ήτο μινωικόν νεώριον, μέρος όπου εναυπηγούντο τα πλοία των σπουδαίων εκείνων θαλασσοπόρων. Ήδη όμως μετά την αποκάλυψιν μεγάλου μέρους των ερειπίων είναι προφανές ότι οικοδομήματα εκτισμένα εκ λαξευτών μεγάλων πωρόλιθων μετά κιόνων, μετά πλακοστρώσεων εκ σχιστολίθου, αντιστοιχούντα προς τα καλύτερα κτήρια της Μινωικής εποχής, δεν ήτο δυνατόν να ανήκουσιν εις αλιείς, αλλ' ευρισκόμεθα προφανώς προ σοβαρών λιμενικών εγκαταστάσεων» (Σπύρου Ν. Μαρινάτου Π.Α.Ε. 1925-1926 σελ 141-147).
Πρόκειται δηλαδή για μινωικά νεώρια, δηλαδή χώρο στον οποίο ναυπηγούσαν τα σκάφη τους οι σπουδαίοι αυτοί θαλασσοπόροι. Εκείνο που τον προβλημάτισε ήταν το γεγονός πως το νεώριο καλύπτεται υπό τη θάλασσα. Επομένως προκύπτει το ερώτημα: η στάθμη της θάλασσας στην Υ.Μ. Ι. εποχή σε ποιο ύψος ήταν;
Μετρήσεις-παρατηρήσεις
Από τους ερευνητές πραγματοποιήθηκαν σειρά επισκέψεων και πολύωρων παρατηρήσεων και μετρήσεων από τις οποίες προκύπτει αρχικά ότι η περιοχή ολόκληρη αποτέλεσε ένα μεγάλο λατομείο, με δύο μάλιστα φάσεις λειτουργίας, όπως προκύπτει από το πλάτος των εγκοπών (περιμετρικών αυλακιών-καναλιών). Στα ανατολικά στον πυθμένα οι εγκοπές έχουν πλάτος πάνω από 20 εκατοστά και επομένως σύμφωνα με συγκριτικά στοιχεία και από άλλους χώρους εξόρυξης (Ανισαρά Χερσονήσου, παραλία Μαλίων, Πελεκητά Ζάκρου κ.λπ.) αφορούν εργασίες εξόρυξης κατά την Παλαιοανακτορική περίοδο. Την περίοδο αυτή παρατηρούνται στα ανάκτορα και κατ' επέκταση και στα λατομεία μεγάλοι δόμοι μήκους 2,5-4,2 μέτρων.
Αργότερα (Νεοανακτορική περίοδος) οι εγκοπές αυτές έχουν πλάτος 8-15 εκατοστά και οι δόμοι που εξορύσσονται γίνονται μικρότεροι. Είναι φυσικό να γίνεται δεύτερη χρήση των παλαιότερων μεγάλων δόμων σε μεταγενέστερα κτίρια. Όπως π.χ. στο κτίριο Ρ του Κομμού ο ανατολικός τοίχος.
Στους Αγίους Θεοδώρους παρατηρούνται οι παρακάτω εξορύξεις:
1. Στο νησάκι μικρή εξόρυξη (εκτίμηση διαστάσεων 10mΧ10mΧ0,50m) είναι εμφανής. Φαίνονται τα αυλάκια πλάτους 10-15 εκατοστών του μέτρου που οριοθετούσαν κάθε ογκόλιθο (διαστάσεις ογκόλιθων 1mΧ0,60mΧ0,40m).
2. Στο ίδιο το μεγάλο τεχνητό λάξευμα-"δεξαμενή" το συνολικό μήκος στη βόρεια πλευρά είναι 53 μέτρα και στη νότια πλευρά 40 μέτρα και βυθίζεται στα ιζήματα. Η εξόρυξη ξεκίνησε από ανατολικά (μεγάλες εγκοπές) και με την ολοκλήρωση της εξόρυξης (στη Νεοανακτορική περίοδο) στο δυτικό άκρο μετατράπηκε σε χώρο κατασκευής μεγάλων πλοίων, αφού άφησαν στη μέση του λαξεύματος τοίχο πλάτους ενός μέτρου περίπου με μικρή κλίση προς ανατολικά. Από το μεσαίο αυτό τοίχο σώζονται λαξευτά τμήματα. Στα δυτικά  η άκρη του και στη μέση λαξευτό τμήμα μήκους 14 μέτρων και στα ενδιάμεσα υπολείμματά του.
3. Νότια από το μεγάλο λάξευμα υπάρχει σκαλοπάτι 18Χ5μέτρα με εξέχον τμήμα, 9Χ5 μέτρα, με ύψος 1,10 έως 1,20 μέτρα. Είναι εμφανείς οι εγκοπές και στο κέντρο έχει τοποθετηθεί πριν λίγα χρόνια μια σύγχρονη μικρή μεταλλική κατασκευή για πρόσδεση σκαφών μάλλον.
4. Βόρεια από το τεχνητό λάξευμα, γύρω από τα νησάκια, και εντός του πυθμένα εμφανίζονται εξορύξεις σημαντικές οι οποίες καλύπτονται από την υποθαλάσσια βλάστηση.
5. Στα δυτικά, υπάρχει λαξευτή "δεξαμενή" διαστάσεων μήκους 25 μέτρων κατά την κατεύθυνση Β-Ν και πλάτους 7,5-8 μέτρων με περιθώριο στα ανατολικά 18Χ3,5 μέτρα. Έχει ενδιαφέρον η λαξευτή λοξή "έξοδος" (με ΒΔ κατεύθυνση) προς την θάλασσα. Στο χώρο αυτό οι ερευνητές οδηγήθηκαν από τα λαξευτά κανάλια για τα οποία θα γίνει αναφορά παρακάτω.
6. Νοτιότερα, στο χερσαίο τμήμα, υπάρχει μικρή εξόρυξη με ημιτελές τεμάχιο διαστάσεων 0,80m Χ 0,52m Χ 0,20m. Στη βάση υπάρχει μερική αποκόλληση η οποία μπορεί να οφείλεται είτε στην εξόρυξη είτε πιθανότατα στη διαβρωτική ενέργεια του θαλασσινού νερού αφού τις ημέρες κυματισμού τα νερά χτυπούν τη βάση του.
Αναλυτικά, το μεσαίο λάξευμα είναι τεχνητό και στη νότια πλευρά του το εμφανές λαξευτό μήκος του είναι 40 μέτρα το οποίο σβήνει εντός των προσχώσεων άμμων, κροκαλών κ.λπ. Σίγουρα έχει μεγαλύτερο μήκος προς τα ανατολικά και τμήμα του έχει καλυφθεί από τις προσχώσεις. Το ύψος του κατακόρυφου λαξεύματος είναι περί τα 1,80m στο κέντρο και σβήνει  ανατολικά στο βυθό της θάλασσας ενώ στη δυτική πλευρά κυμαίνεται περί το 1,40m. Είναι προφανές πως η θέση αυτή τις μέρες μεγάλου κυματισμού με βόρειους και βορειοδυτικούς ανέμους επηρεάζεται σημαντικά. Η διασπορά του οικοδομικού υλικού στα ανατολικά είναι αποτέλεσμα των έντονων φαινομένων (κύματα, τσουνάμι) που μεσολάβησαν από την περίοδο λειτουργίας των εγκαταστάσεων που με βάση τα ευρήματα (στις οικίες του Ακρωτηρίου) τοποθετούνται στην ΥΜ Ι περίοδο έως σήμερα. Η βύθιση της ξηράς πιθανόν να έγινε σε δύο ή τρία στάδια.
Η βόρεια πλευρά του λαξεύματος σε μεγάλο μέρος είναι λαξευτή και φτάνει στα ανατολικά έως τα 53 μέτρα με διαβρώσεις σε αρκετά σημεία. Υπάρχουν προσχώσεις με άμμο άγνωστου πάχους.
Σε απόσταση 5m από το νότιο λάξευμα και 4m από το βόρειο εμφανίζεται τοίχος ο οποίος διατηρείται σε ορισμένα σημεία. Στο δυτικό άκρο υπάρχει λαξευτό τμήμα μήκους ενός μέτρου περίπου.
Στη συνέχεια εμφανίζονται η βάση του μεσαίου τοίχου και στη μέση ένα τμήμα του, μήκους 14 μέτρων περίπου, παραμένει σε πλάτος 1,0m και ύψος γύρω στο 1m από τον πυθμένα.
Προς τα ανατολικά συνεχίζεται η βάση του μεσαίου τοίχου και καταλήγει σε εγκοπή διαστάσεων 0,60mΧ πλάτος 0,20 -0,25 mΧ ύψος 0,10m. Το συνολικό μήκος του μεσαίου τοίχου αγγίζει τα 48 m.
Η καταβύθιση της περιοχής
Η στάθμη της θάλασσας ήταν 1,50-1,80 m χαμηλότερα τη Μινωική εποχή. Αυτό προκύπτει από το γεγονός της ύπαρξης αυλακιών εξόρυξης στο βυθό του λαξεύματος (μέγιστο βάθος 1,80m). Η λαξευμένη περιοχή, κάποια εποχή, θα πρέπει να ήταν εκτός της θάλασσας, αλλιώς θα ήταν αδύνατη η λάξευση πάνω από 1.000 τόνων πωρόλιθων, που περιείχε το λάξευμα.
Η υποθαλάσσια έρευνα που έγινε στην περιοχή οδήγησε στον εντοπισμό της βυθισμένης παλιάς γραμμής ακτής ανατολικά από το νησάκι. Υπάρχουν και άλλες αποδείξεις βύθισης της ξηράς κατά μήκος της βόρειας ακτής της Κρήτης από τον Καρτερό έως Χερσόνησο τουλάχιστον. Ειδικότερα ανατολικότερα υπάρχει μεγάλο λατομείο, μινωικής εποχής, που καλύπτει επιφάνεια πάνω από δύο στρέμματα σε βάθος υπό τη θάλασσα 1,50-1,80 μέτρα.
Η πιθανή ονομασία του ναυπηγείου στην περιοχή των Αγ. Θεοδώρων
Οι πινακίδες της Γραμμικής Β από την Κνωσό μάς φέρνουν στο φως στοιχεία του κρητικού στόλου πλοίων που ήταν σταθμευμένα σε κάποια λιμάνια. Ο Chadwick θεώρησε ότι το πολύπτυχο των πινακίδων V, του χεριού 125, αποτελούσε κατάλοιπο μέρους του κρητικού στόλου. Θεώρησε ότι μνημόνευε πλοία σταθμευμένα σε διάφορα λιμάνια του νησιού καθώς και τους δύο αξιωματικούς( πόντιλοι-θαλασσινοί) που ήταν υπεύθυνοι στο κάθε σκάφος.
KN V 1005 po-ti-ro, e-wa-ko-ro 1 pi-ra-ka-wo- qe 1, ki-ra-di-ja
Στην περιοχή Κιράδια, πόντιλοι, Έβακρος 1, και Πιρακάος 1
Η λέξη ki-ra-di-ja (χεράδος) ερμηνεύεται:
Στο λεξικό Suda Lexicon: χεράδος «η μετ' οστράκων, λίθων ύλη»
Στα Scholia In Apollonii Rhodii Argonautika (scholia vetera): «χεράδος δε ο των λίθων σωρός»
Στα Scholia In Hometum Scholia In Iliadem (scholia vetera): «το πλήθος των ποταμίων ή θαλασσίων ψήφων», «υπό της ιλύος του ποταμού, ο έστι το πλήθος του πηλού»
Στον Απολλόδωρο: «το πλήθος των θαλαττίων και ποταμίων λίθων, ους εμείς τροχμάλους ή χερμάδια καλούσι»
«Της υπό αθροιζομένης ψάμμου και ξύλων συγκομιδής Αρίσταρχος δε φησί- χεράδος ουν λιθάδος».
Επομένως ταιριάζει με την περιοχή αφού οι πιθανές λοιπές εγκαταστάσεις δεν έχουν τα παραπάνω χαρακτηριστικά.
Συμπεράσματα
Σύμφωνα με μια συνολική θεώρηση όλων των δεδομένων προκύπτει ότι το κεντρικό λάξευμα έχει διαστάσεις 53 m X11,5m με μέγιστο βάθος τα 1,80 m. To βάθος στο δυτικό τμήμα είναι γύρω στα 1,30m και στα ανατολικά γύρω στο 1m λόγω των προσχώσεων του πυθμένα κυρίως στα ανατολικά. Ο μεσαίος τοίχος του λαξεύματος έχει μήκος 48 μέτρα.
Τέτοια γεωμετρικά χαρακτηριστικά δεν εμφανίζονται σε κανένα λατομείο στην Κρήτη οποιασδήποτε περιόδου. Δηλαδή τόσο το μήκος του λαξεύματος, αλλά και η ύπαρξη του μεσαίου τοίχου οδηγούν στο συμπέρασμα της χρήσης του χώρου αυτού για κάποια δραστηριότητα.
Οι εγκαταστάσεις, όπως αναφέρει ο ανασκαφέας του χώρου Σπ. Μαρινάτος, υποστήριζαν σημαντική λιμενική δραστηριότητα των Μινωιτών. Τα κτίρια τόσο στη χερσαία ζώνη όσο και τα υποθαλάσσια ήταν από τα πιο καλά των Μινωιτών. Υπάρχει διάσπαρτο αρκετό οικοδομικό υλικό εντός του κόλπου.  
Η στάθμη της θάλασσας ήταν 1,50-1,80 m χαμηλότερα τη Μινωική εποχή. Αυτό προκύπτει τόσο από το γεγονός της ύπαρξης εγκοπών-καναλιών στο βυθό του λαξεύματος όσο και από την υποθαλάσσια έρευνα που έγινε στην περιοχή και εντοπίστηκε η παλιά γραμμή ακτής ανατολικά από το νησάκι.
Στη νότια πλευρά υπάρχει σκαλοπάτι διαστάσεων 18m X 6m με ενδιαφέροντα λαξευτά στοιχεία - πιθανότατα χώρος αποθήκευσης ξυλείας και ό,τι άλλο χρειαζόταν για την κατασκευή των πλοίων. Υπάρχουν όμως ενδιαφέροντα ίχνη. Ειδικότερα εμφανίζεται σχεδόν οριζόντια εγκοπή 8 εκατοστών πάχους και βάθους 4 εκατοστών που γίνεται λοξή στα δυτικά. Ακόμα πάνω από την εγκοπή υπάρχει απόλυτα επίπεδη (και λοξή προς τα δυτικά) επιφάνεια με εμφανή ίχνη λείανσης, η οποία δημιουργήθηκε πιθανότατα από τριβή σχοινιών (εμφανίζει επιπέδωση και λείανση).  
Το λάξευμα πιθανότατα κατακλυζόταν με νερό κατά βούληση. Δηλαδή όταν ολοκληρωνόταν η ναυπήγηση οδηγούσαν το νερό της θάλασσας στα τετράγωνα λαξεύματα και έτσι "σήκωναν" το μεγάλο σκάφος που είχαν κατασκευάσει και το οδηγούσαν στη θάλασσα. Αυτό το πετύχαιναν με τη διοχέτευση θαλασσινού νερού από τα δυτικά. Πάνω στον ψαμμίτη έχουν λαξευτεί κανάλια. Υπάρχει δίκτυο λαξευτών καναλιών με τα ίχνη εργαλείων από τη λάξευση. Το μεγαλύτερο έχει μήκος γύρω στα 8 μέτρα πλάτος 10-13 εκατοστά και βάθος 12 -21 εκατοστά του μέτρου.
Έως τώρα έχουν ανασκαφεί στον Κομμό από τον Shaw 6 νεώσοικοι διαστάσεων 38,5Χ5,5 μέτρα και από τον Αντ. Βασιλάκη στο Κατσαμπά Ηρακλείου έξι χώροι με ορατό μήκος 21-23 μέτρα και εκτιμώμενο 45-50 μέτρα με μέσο πλάτος 6 μέτρα.
Επομένως, σύμφωνα με τον ερευνητή δρ Μηνά Τσικριτσή και το γεωλόγο Στέλιο Μανωλιούδηήταν εφικτό για τους Μινωίτες (εξαιρετικοί θαλασσοπόροι) να διαπλεύσουν τον Ατλαντικό Ωκεανό, αφού, όπως προκύπτει από τις διαστάσεις του μινωικού ναυπηγείου στους Αγίους Θεοδώρους Νίρου Χάνι, τα πλοία που κατασκεύαζαν είχαν μήκος 40-50 μέτρα με πλάτος περί τα 10 μέτρα.


Δημοσίευση σχολίου

Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.

Δημοφιλείς κατηγορίες

...
Οι πιο δημοφιλείς κατηγορίες του blog μας

Whatsapp Button works on Mobile Device only