Ο ένας από τους εφτά σοφούς της Αρχαίας Ελλάδας που ενορχήστρωσε τη δολοφονία του και σκηνοθέτησε την εξαφάνισή του – Τα μεγάλα τεχνικά έργα της Κορίνθου – Ο βίαιος χαρακτήρας του – Τα βαθύσοφα λόγια του
https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=68897839
Μια δροσερή μαγιάτικη νύχτα του 585 π.Χ. σε μια σκοτεινή γωνιά στις παρυφές της πόλης της Κορίνθου, δύο στρατιώτες κρύβονται στις σκιές και περιμένουν τον διαβάτη που σκυφτός έρχεται από την άλλη άκρη του δρόμου. Η εντολή που έχουν από τον ηγέτη τους, είναι σαφής: Ο πρώτος διαβάτης που θα περάσει από εκείνο το σημείο πρέπει να πέσει νεκρός.
Ο γερασμένος ξένος πλησιάζει. Τα κουρέλια που φοράει και το σκυφτό κορμί του διακρίνονται μέσα στη νύχτα όταν οι δύο στρατιώτες πέφτουν πάνω του και τον σκοτώνουν σε λίγα λεπτά. Κουβαλούν το πτώμα του και το θάβουν λίγο πιο πέρα σε μια έρημη γη, μακριά από την πλούσια πολιτεία. Παίρνουν το δρόμο του γυρισμού…
Ξαφνικά τέσσερις άνδρες πετάγονται μέσα από το σκοτάδι και τους επιτίθενται. Το στοιχείο του αιφνιδιασμού, η άνιση μάχη φέρνουν το λογικό αποτέλεσμα: Οι δύο στρατιώτες πέφτουν νεκροί. Οι τέσσερις άνδρες τους θάβουν πρόχειρα σε μιαν άκρη και προχωρούν προς την πόλη …όταν ξαφνικά, οκτώ άλλοι στρατιώτες ορμούν στα σκοτάδια και τους σκοτώνουν κι αυτούς!
Με το ξημέρωμα, οι έκπληκτοι Κορίνθιοι ανακαλύπτουν τα πτώματα των στρατιωτών και υποθέτουν ότι έμπλεξαν σε αψιμαχίες, καβγάδες και διαφωνίες. Εξάλλου, την Κόρινθο την απασχολεί άλλο σοβαρότερο θέμα: Ο Περίανδρος, ο σοφός τύραννος της πόλης έχει εξαφανιστεί!
Οι φήμες φουντώνουν και νωρίς το απόγευμα οργιάζουν για το τι συμβαίνει όταν ξαφνικά το φως του ήλιου χάνεται, ένα μαύρο σκοτάδι καταπίνει τον ζωοδότη αστέρα και βυθίζει την πόλη σε ένα κρύο μαύρο πέπλο κι ένας αέρας – κρύος κι αυτός – σαρώνει τα πάντα!
Οι Κορίνθιοι τρομαγμένοι κοιτάζουν τον ουρανό και βλέπουν γύρω από τον μαύρο κύκλο να αστράφτει ολόφωτο ένα στέμμα τόσο εκθαμβωτικό, που τους τυφλώνει!
Σε λίγα λεπτά όλα έχουν ξαναπάρει την παλιά μορφή τους και μόνο το δέος και ο φόβος έχει μείνει να τρυπά την καρδιά τους. Όλα εκτός από ένα: Ο τύραννος Περίανδρος έχει χαθεί για πάντα! Κανείς δεν ξέρει πως, κανείς δεν ξέρει πού! Οι πιο ζωηρές φαντασίες ιστορούν ότι χάθηκε την ώρα που έσβησε ο ήλιος…
Εκείνη την ίδια μέρα, 28 Μαΐου 585 π.Χ., χιλιάδες χιλιόμετρα ανατολικότερα, κάτω από τα μουστάκια του, ένας άλλος σοφός, ο Θαλής γελάει πονηρά. Στον ποταμό Άλυ οι Μήδοι σαφώς ισχυρότεροι και υπεράριθμοι, αντί να προχωρήσουν σε πόλεμο με τους συμπατριώτες του, τους Λυδούς, υπογράφουν εκεχειρία. Το σβήσιμο του ήλιου που έγινε λίγο αφότου οι Λυδοί τους είχαν προειδοποιήσει ότι οι θεοί θα έστελναν σημάδι, τους έπεισε ότι αυτός ο πόλεμος ήταν άδικος.
Ο Θαλής, που είχε προβλέψει την έκλειψη και είχε ενημερώσει τους συμπατριώτες του για να χρησιμοποιήσουν το πλεονέκτημα, είναι ικανοποιημένος. Η επιστήμη για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου, αλλάζει την φορά της ιστορίας, και το μυαλό νικά τη δύναμη στο πεδίο της μάχης!
Ο ιδιόρρυθμος σοφός και ο σκληρότατος τύραννος
Την ιστορία για τη σχέση μεταξύ της έκλειψης του ηλίου, της μάχης στον ποταμό Άλυ, της πρόβλεψης του Θαλή και του θανάτου του Περίανδρου μάς την παραδίδει ο Πλίνιος. Φυσικά όχι με όλες αυτές τις γλαφυρές λεπτομέρειες, με τις οποίες το περιγράψαμε. Ωστόσο, θεωρεί βέβαιο ότι ο θάνατος του Περιάνδρου επήλθε τις μέρες εκείνες προ ή μετά ή και την ίδια μέρα της έκλειψης του ήλιου, στις 28 Μαΐου 585 π.Χ.
Γιατί βέβαια, όπως ίσως καταλάβατε ο φτωχικός διαβάτης που σκότωσαν οι στρατιώτες ήταν, σύμφωνα πάντα με την παράδοση, ο Περίανδρος. Ο ίδιος ο τύραννος της Κορίνθου, δεν δεχόταν να πεθάνει σαν κοινός θνητός. Επέλεξε να «φύγει» με έναν τρόπο που θα αφήνει για πάντα έναν θρύλο να πλανιέται γύρω από το όνομά του. Γι’αυτό άλλωστε, διέταξε τους διαδοχικά τους τέσσερις επόμενους και κατόπιν τους οκτώ στρατιώτες του να σκοτώσουν τους προηγούμενους χωρίς κανείς εξ’ αυτών να γνωρίζει γιατί σκοτώνει και ποιον! Εξάλλου, ο Περίανδρος στα 40 χρόνια που είχε ηγηθεί της Κορίνθου είχε σίγουρα πετύχει να έχει την τυφλή υπακοή των ανδρών του, χωρίς ερωτήματα, χωρίς απορίες για οτιδήποτε!
Ο Περίανδρος ήταν γιος του Κύψελου και απόγονος των Ηρακλειδών, όπως γράφει ο Διογένης Λαέρτιος στους «Βίους Φιλοσόφων». Γεννήθηκε το 668 π.Χ. και μεγάλωσε στην Κόρινθο όπου ο πατέρας του ήταν τύραννος. Ήταν πολύ έξυπνος, σοφός και πολυπράγμων αποδείχθηκε όμως και πολύ σκληρός τύραννος.
Είχε παντρευτεί την Λυσίδη, κόρη του τυράννου των Επιδαυρίων του Προκλέους. Τη φώναζε χαϊδευτικά Μέλισσα και απέκτησε μαζί της δύο αγόρια. Όταν η Λυσίδη ήταν έγκυος στο τρίτο παιδί τους, οι παλλακίδες του Περίανδρου την κακολόγησαν και ο τύραννος οργισμένος την έσπρωξε και την έριξε από τη σκάλα, προκαλώντας το θάνατό της.
Ο Περίανδρος έκλαψε πικρά τη γυναίκα του, η οργή και η απόγνωση για το χαμό της τον έφερε σε έξαλλη κατάσταση ώστε διέταξε να καούν ζωντανές οι παλλακίδες που του είχαν βάλει λόγια. Έτσι κι έγινε.
Με την Λυσίδη όπως είπαμε είχε δύο αγόρια: τον Κύψελο και τον Λυκόφρονα. Ο μεν πρώτος, όπως αναφέρουν οι πηγές, ήταν πνευματικά καθυστερημένος, ο δε δεύτερος, ένας ευγενικός, έξυπνος και ευπροσήγορος νέος, δεν συγχωρούσε τον πατέρα του για το φόνο της μητέρας του και τη θρηνούσε.
Ο Περίανδρος αποφάσισε να τον στείλει στον παππού τον Προκλή, στην Επίδαυρο για να μην τον βλέπει. Το αγόρι μεγαλώνοντας, μισούσε τον πατέρα του, όλο και περισσότερο, αφού και ο Προκλής του καλλιεργούσε το αίσθημα. Έτσι ο Λυκόφρονας όταν ενηλικιώθηκε αποφάσισε να ακολουθήσει τη συμβουλή του παππού του και να εγκαταστήσει δική του τυραννία, στην περιοχή όπως γράφεται από τους αρχαίους συγγραφείς, μεταξύ Επιδαυρίας και Κορινθίας, περίπου στην περιοχή της Σολυγείας. Ένα αγκάθι δηλαδή στα ανατολικά πλευρά του πατέρα του.
Ο Περίανδρος αντέδρασε ακαριαία. Ενώ γενικά δεν έκανε πολεμικές επιχειρήσεις, σ’ αυτήν την περίπτωση δεν άφησε τίποτα στην τύχη. Οδήγησε το στρατό του κατά του γιου και του πεθερού του, κατέκτησε και την Επίδαυρο και την προσάρτησε στην Κόρινθο. Τον Λυκόφρονα τον έστειλε στην Κέρκυρα, εξόριστο, να διοικεί το νησί.
Προς το τέλος της ζωής του, όμως, τον ανακάλεσε, για να του παραδώσει την εξουσία. Ο Λυκόφρονας, όμως, αρνήθηκε την πατρική και δημόσια θέση λέγοντας πως δεν μπορεί να συζεί με τον φονιά της μητέρας του. Τότε ο Περίανδρος δέχθηκε να παραιτηθεί υπέρ του γιου του και να αποσυρθεί στην Κέρκυρα.
Οι Κερκυραίοι που το αντιλήφθηκαν, και φοβήθηκαν την σκληρή διοίκηση του τυράννου της Κορίνθου, σκότωσαν τον Λυκόφρονα προκαλώντας την οργή του Περίανδρου, ο οποίος διέταξε να συλληφθούν 300 νέοι των Κερκυραίων και να σταλούν στο βασιλιά της Λυδίας για να ευνουχιστούν! Για καλή τους τύχη τα 300 παλικάρια της Κέρκυρας σώθηκαν από Σάμιους, που τους απελευθέρωσαν. Αυτά συνέβησαν το 586 π.Χ., ένα χρόνο πριν διατάξει τον περίεργο θάνατό του, απογοητευμένος.
Το περιστατικό με τον Θρασύβουλο
Ο Ηρόδοτος αφηγείται ότι ο Περίανδρος έστειλε κάποιον έμπιστό του στον Θρασύβουλο, τύραννο της Μιλήτου, για να του ζητήσει τη συμβουλή του, σχετικά με την επιτυχία της τυραννίδας του. Ο Θρασύβουλος πήρε τον απεσταλμένο του Περίανδρου σε ένα χωράφι με σπαρτά και, χωρίς να βγάλει κουβέντα από το στόμα του, με ένα ραβδί άρχισε να χτυπά και να τσακίζει όλους τους μεγαλύτερους και ευρωστότερους βλαστούς.
Ύστερα από αυτόν τον παράξενο περίπατο στο χωράφι, ο απεσταλμένος του Περίανδρου ρώτησε τον Θρασύβουλο να του πει τι παράγγελνε στον αφέντη του. Και ο τύραννος της Μιλήτου του απάντησε ότι έπρεπε να αφηγηθεί στον κύριό του τη βόλτα τους στο χωράφι και αυτός θα καταλάβει!
Ο Περίανδρος έπιασε το νόημα της πράξης και πήρε απόφαση να συμπεριφερθεί όπως τον συμβούλευε ο Θρασύβουλος: σκοτώνοντας όσους πολίτες της Κορίνθου ξεχώριζαν με οποιονδήποτε τρόπο, έτσι ώστε να σιγουρέψει την εξουσία του!
Ο Περίανδρος για την Κόρινθο
Η Κόρινθος την εποχή του Περίανδρου γνώρισε μεγάλη ακμή. Παραδόξως ο τύραννος παρά τη βιαιότητα και σκληρότητα του χαρακτήρα του αποδείχθηκε ικανός ηγέτης. Στην οργάνωση της τοπικής κοινωνίας και της άμβλυνσης των ταξικών αντιθέσεων, πήρε μέτρα υπέρ των φτωχών μικροκαλλιεργητών γης, απαγορεύοντας την αγορά νέων δούλων από τους πλούσιους κτηματίες για την αύξηση της παραγωγής τους. Επιπλέον, δίνοντας εργασία στον φτωχό αστικό πληθυσμό της Κορίνθου, στα πολλά τεχνικά έργα που εκτελούσε, κατάφερε να ενισχύσει το βιοτικό επίπεδό τους δημιουργώντας συνθήκες ισορροπίας μεταξύ των κοινωνικών τάξεων.
Όσον αφορά στην αποικιακή πολιτική συνέχισε την ήδη προδιαγεγραμμένη πορεία του πατέρα του ενισχύοντας τον αποικισμό, σε Βόρεια Ήπειρο (Απολλωνία) και Χαλκιδική (Ποτίδαια) κατακτώντας παράλληλα την Κέρκυρα ώστε να διευκολύνονται τα κορινθιακά πλοία στο εμπόριό τους στη Δυτική Μεσόγειο.
Στην ίδια την πόλη επί των ημερών του εκτελέστηκαν πολλά τεχνικά έργα μεγάλης σημασίας. Πρώτο και καλύτερο βέβαια, ήταν η κατασκευή της Διόλκου, όταν κατάλαβε ότι ήταν αδύνατον με τα τεχνικά μέσα που κατείχε να «κόψει» τον Ισθμό. Ο Δίολκος, ένας ιδιαίτερος δρόμος που χρησιμοποιούταν για τη μεταφορά πλοίων από το Σαρωνικό στον Κορινθιακό και αντίστροφα, μέσω της στενής στεριάς του Ισθμού, έδωσε τη δυνατότητα στην Κόρινθο να αξιοποιήσει και τα δύο λιμάνια της (Λέχαιο και Κεγχρεές) και να γίνει η ισχυρότερη ναυτική δύναμη της εποχής.
Ο πλούτος που εισέρρευσε από το εμπόριο στην πόλη, ήταν τεράστιος και συνεχής, έτσι που η Κόρινθος ονομάστηκε «αφνειός» δηλαδή πλούσια. Μάλιστα, τα έσοδα από τα δύο λιμάνια λόγω δασμών και φόρων ήταν τόσο μεγάλα που οι Κορίνθιοι δεν πλήρωναν κανέναν άλλο φόρο στην πολιτεία τους.
Επίσης, ο Περιάνδρος επιχείρησε να δώσει λύση στο προαιώνιο πρόβλημα της διαχείρισης του νερού στην πόλη κατασκευάζοντας υδραγωγείο και εκμεταλλευόμενος το νερό της πηγής Πειρήνης.
Αυτός ο διφορούμενος, κραταιός, αδυσώπητος και συνάμα σοφός ηγέτης πήρε υπό την αιγίδα του τα γράμματα και τις τέχνες, ενισχύοντας κάθε πολιτιστική δραστηριότητα. Επί των ημερών του τα κορινθιακά κεραμικά έγιναν διάσημα σε όλη τη Μεσόγειο, ενώ ο ποιητής Αρίων βρήκε καταφύγιο στην αυλή του, τελειοποιώντας τον διθύραμβο, τον πρόγονο της Τραγωδίας. Ο ίδιος ο Περίανδρος έγραψε ένα έργο σε ελεγειακό μέτρο, αποτελούμενο από 2000 στίχους υπό τον τίτλο «Υποθήκες στον ανθρώπινο βίο», εκ του οποίου σώζονται αποσπάσματα, που ξαφνιάζουν γιατί έρχονται σε αντίθεση με πολλές από τις αποφάσεις και τις ενέργειες του τυράννου.
Μάλιστα σε τέτοιο βαθμό υπάρχει η απόσταση μεταξύ τυράννου και φιλοσόφου που κάποιοι αρχαίοι συγγραφείς προσπάθησαν να το δικαιολογήσουν λέγοντας ότι ήταν δύο διαφορετικά πρόσωπα, γεγονός βέβαια που δεν ισχύει.
Μερικά λοιπόν από τα αποφθέγματά του είναι: Να προσηλώνεσαι στην αλήθεια. Η Δημοκρατία προτιμότερη της τυραννίδας. Να τιμάς τους δίκαιους. Οι ηδονές είναι εφήμερες, οι αρετές όμως αθάνατες. Να ελπίζεις ως θνητός και να οικονομείς ως αθάνατος. Όταν ευτυχείς να είσαι μετριόφρων όταν δυστυχείς να δείχνεις φρόνηση. Μελέτα το παν. Να μην υπερηφανεύεσαι για δόξα. Μη τιμωρείς μόνο τους παρανόμους αλλά και τους μελλοντικούς εμπόδιζε. Ευημερεί η πόλη στην οποία όλα θεωρούνται ίσα, αλλά η αρετή περισσότερο ως άριστη ενώ η κακία ως χείριστη.
Ρωτήθηκε κάποτε γιατί δεν εγκαταλείπει την εξουσία και απάντησε: Για εκείνον που κυβερνά δια της βίας και η εκούσια παραίτηση συνεπάγεται κίνδυνο.
Ίσως έτσι εξηγείται γιατί διάλεξε να μην πεθάνει απλά, αλλά να εξαφανιστεί!
Έρευνα-κείμενα-επιμέλεια: Γιώτα Χρ. Αθανασού
Πηγές:
- Διογένης Λαέρτιος, Βίοι Φιλοσόφων
- Ηροδότου Ιστορίαι (Ε΄92)
- Fine, John V.A., «The Ancient Greeks: A critical history», Harvard University Press, 1983
Δημοσίευση σχολίου
Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.