Καλόφωνος και ΜάστοραςΟι ιππότες Αγιαποστολίτης,

Το κάστρο της Κορώνης το 1692

Στο Βενετοτουρκικό πόλεμο 1499-1503 οι Βενετοί κέρδισαν την Κεφαλονιά – που είχαν αναγκαστεί να την παραχωρήσουν στο σουλτάνο το 1485 – αλλά έχασαν τα ‘δυο τους μάτια στο Μοριά’, τη Μεθώνη και την Κορώνη. Η Μεθώνη πάρθηκε εξ εφόδου και, κατά τη συνήθεια των καιρών, οι κάτοικοι σφαγιάστηκαν ή εξανδραποδίστηκαν. Οι Κορωναίοι, και όσοι Μοθωναίοι είχαν καταφύγει εκεί, προτίμησαν να συνθηκολογήσουν. Όσοι διάλεξαν την προσφυγιά από την Οθωμανική διοίκηση μεταφέρθηκαν κυρίως στην Κεφαλονιά αλλά και στη Ζάκυνθο.

32 χρόνια αργότερα ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής, έχοντας κατακτήσει το μεγαλύτερο μέρος της Ουγγαρίας, έστειλε για δεύτερη φορά το στρατό του εναντίον της Βιέννης. Σε αντιπερισπασμό ο αυτοκράτορας Κάρολος Ε΄ έστειλε το στόλο του, ενισχυμένο με πλοία από τον πάπα και τους Ιππότες της Μάλτας, στην ανατολική Μεσόγειο. Ναύαρχος ήταν ο Γενουάτης Andrea Doria και είχε υπό τις διαταγές του 48 κάτεργα και 35 άλλα πλοία. Ο Οθωμανικός στόλος, με περίπου 80 πλοία, βρισκόταν το καλοκαίρι του 1532 στην Πρέβεζα. Ο Doria έπλευσε στη Ζάκυνθο όπου προσπάθησε μάταια να προσεταιρισθεί τους Βενετούς. Φοβόταν ο Γιάννης το θεριό και το θεριό το Γιάννη και έτσι οι δύο στόλοι κρατήθηκαν μακριά ο ένας από τον άλλο, ώσπου ο Οθωμανικός, χτυπημένος από πανούκλα, αποχώρησε.

Αρπάζοντας την ευκαιρία οι αυτοκρατορικοί επιτέθηκαν στην Κορώνη, μιας και τη θεώρησαν ευκολότερο στόχο από τη Μεθώνη. Μαζί με τους Ισπανούς, Ναπολιτάνους και άλλους μαχητές ήταν και αρκετοί Στρατιώτες. Κάποιοι από αυτούς ήδη στην υπηρεσία του αυτοκράτορα στο Βασίλειο της Νεάπολης, άλλοι στρατολογημένοι ή εθελοντές από τη Ζάκυνθο. Μετά από σφοδρούς κανονιοβολισμούς και τέσσερες εφόδους εναντίον των τειχών οι επιτιθέμενοι μπήκαν στο κάστρο, αλλά οι Τούρκοι αντιστέκονταν ακόμα στο ισχυρότερο σημείο του. 700 Τούρκοι ιππείς που έφτασαν στο μεταξύ από τη Λακωνία έπεσαν σε τάφρο και εξολοθρεύτηκαν. Τα παλουκωμένα τους κεφάλια λύγισαν το ηθικό των αμυνομένων και συνθηκολόγησαν.

Ο στρατός του Κάρολου Ε΄ στην Τύνιδα το 1535, Jan Cornelisz Vermeyen

Οι απώλειες των αυτοκρατορικών ήταν σημαντικές και ανάμεσα στους νεκρούς ήταν και οι καπεταναίοι Θεόδωρος Μπόχαλης και Θεόδωρος Βοσκίτης. Η Κορώνη όμως δεν θα έμενε σε χριστιανικά χέρια για πολύ. Ο σουλτάνος είχε εγκαταλείψει την εκστρατεία εναντίον της Βιέννης και ήταν αποφασισμένος για λόγους γοήτρου να ξαναπάρει την Κορώνη οπωσδήποτε. Για τον αυτοκράτορα η πόλη δεν είχε πια καμιά σχεδόν αξία και η άμυνα της κόστιζε πολύ. Όταν τον Αύγουστο του 1533 ξαναγύρισε ο Doria με 36 πλοία και εφόδια οι οχτώ χιλιάδες πολεμιστές και άμαχοι είχαν φτάσει να τρώνε τα παπούτσια τους. Ο Γενουάτης κατάφερε να σπάσει τον αποκλεισμό του Οθωμανικού στόλου και το κάστρο πήρε ανάσα με κάποιες πρόσκαιρες πολεμικές επιτυχίες.

Στο μεταξύ ο Κάρολος Ε΄ προσπαθούσε να ξεφορτωθεί την Κορώνη. Την παραχώρησε στους Βενετούς αλλά δεν τη δέχτηκαν. Προσπάθησε μέσω του πάπα να μοιραστεί τα έξοδα με άλλους χριστιανούς ηγεμόνες αλλά ούτε αυτό κατάφερε. Έτσι ο στόλος του ξαναπήγε για μια τελευταία φορά στην Κορώνη το 1534 και πήρε το στρατό και 5.000 κατοίκους της περιοχής. Πολλοί από τους Μεσσήνιους εγκαταστάθηκαν στην Μεσσήνη της Σικελίας, παλιά τους αποικία, άλλοι στη Νεάπολη και άλλοι στα νησιά του Ιονίου και την Κρήτη.

Τρεις τουλάχιστον κάτοικοι της Ζακύνθου διακρίθηκαν στις επιχειρήσεις του 1532. Ανακηρύχτηκαν ιππότες και τους δόθηκαν κάστρα και φέουδα στο Μοριά, μόνο που έπρεπε πρώτα να ... κατακτηθούν. Οι ανδραγαθήσαντες ήταν μάλλον πολύ περισσότεροι αλλά, όπως θα δούμε παρακάτω, η ανδρεία από μόνη της συνήθως δεν αρκεί.

Ο ένας λεγόταν Νικόλαος Μάστορας (1) ή Μάστορης, αλλά αναφέρεται και σαν Νικόλαος Μανουράς (2). Τα αποδεικτικά έγγραφα βρίσκονταν το 19ο αιώνα στην κατοχή της οικογένειας Λογοθέτη, που είχε κληρονομήσει τον τίτλο και τα προνόμια του στα τέλη του 17ου. Τα είχε εξετάσει ο Παναγιώτης Χιώτης αλλά δεν τα δημοσίευσε.

Ο δεύτερος λεγόταν Θεόδωρος Αγιαποστολίτης και ήταν Κορωναίος στην καταγωγή. Ο Διονύσιος Ρώμας στον ‘Σοπρακόμιτο’ λέει ότι οι Αγιαποστολίτες είχαν καταγωγή από το Βυζάντιο και είχαν καταφύγει στην Κορώνη πριν εγκατασταθούν στη Ζάκυνθο (3). Λέει ακόμη ότι ο Θεόδωρος ήταν stradioto, δηλαδή Στρατιώτης (4). Ήταν μάλλον γεννημένος στη Ζάκυνθο. Ανακηρύχτηκε ιππότης από τον Κάρολο Ε΄ το 1533. Παρακάτω το αυτοκρατορικό έγγραφο, σε μετάφραση από τα Λατινικά του Κερκυραίου Ανδρέα Μουστοξύδη.

Ο Άγιος Γεώργιος των Σκορτών ήταν πιθανότατα το κάστρο που παράδωσε ο Κροκόνδυλος Κλαδάς στο Μωάμεθ τον Πορθητή και πήρε σε αντάλλαγμα το κάστρο της Βαρδούνιας. Δυστυχώς το έγγραφο δεν δίνει λεπτομέρειες ούτε για τις πράξεις του Αγιαποστολίτη, ούτε για το ιπποτικό τάγμα στο οποίο εντάχθηκε. Για αυτό το τελευταίο μας δίνει κάποιες σοβαρές ενδείξεις το αντίστοιχο έγγραφο του Μιχαήλ Καλόφωνου.

Οι Καλόφωνοι, όπως και οι Αγιαποστολίτες, ήταν από την Κωνσταντινούπολη (5). Πρόσφυγες στην Κορώνη, ξαναπροσφυγοποιήθηκαν το 1500 και εγκαταστάθηκαν στη Ζάκυνθο. Παρακάτω το αυτοκρατορικό έγγραφο σε μετάφραση του Παναγιώτη Χιώτη.

Ο χρυσός σταυρός με τους τέσσερις μικρότερους ήταν το σύμβολο του σταυροφορικού Βασιλείου της Ιερουσαλήμ, το στέμμα του οποίου διεκδικούσε ο Κάρολος και ήταν ενσωματωμένο στο έμβλημα του Βασιλείου της Νεάπολης (των Δύο Σικελιών).

Ο λέων άρπαξ ήταν επίσης σύμβολο που χρησιμοποιούσε ο Κάρολος, ενώ ο μαύρος δικέφαλος ήταν το σύμβολο της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που είχε αποκτηθεί μέσω επιγαμίας με τους Κομνηνούς. Η λόγχη με σταυρό (λόγχη αιχμιζομένη δια σταυρού) είναι στην πραγματικότητα αυτό που είναι γνωστό σαν ‘σταυρός του Αγίου Ιακώβου’, προστάτη αγίου της Ισπανίας. Ήταν επίσης το έμβλημα του Santiago de Compostela, του μεγαλύτερου και σημαντικότερου από τα τρία Ισπανικά ιπποτικά τάγματα. Οι ‘santiaguistas’ λέγονταν και ‘caballeros de la espada’, δηλαδή ιππότες της σπάθης. Στο έγγραφο οι ‘ομοβάθμιοι’ του Καλόφωνου αποκαλούνται ‘οι φέροντες γυμνήν σπάθην’.

Νομίζω αυτά είναι αρκετά για να είμαστε βέβαιοι σε ποιό τάγμα ανήκε ο Καλόφωνος αλλά και οι άλλοι δύο. Τα άλλα δύο τάγματα ήταν σφιχτότερα στις προϋποθέσεις που έβαζαν και δεν δέχονταν καν έγγαμους. Υπήρχε και ένα άλλο τάγμα όπου θεωρητικά θα μπορούσε να τους εντάξει ο Κάρολος, το του Χρυσόμαλλου Δέρατος, αλλά εκεί αφ’ ενός μέλη ήταν μόνο μικροί και μεγάλοι ηγεμόνες και αφ’ ετέρου είχε μόνο 30 μέλη στα οποία δεν περιλαμβάνονταν. Αντίθετα, το τάγμα του Santiago είχε εκατοντάδες μέλη.

Αυτό δεν σημαίνει πως θα μπορούσαν να γίνουν μέλη όλοι οι ανδραγαθήσαντες Έλληνες. Έπρεπε να είναι επιβεβαιωμένα από οικογένεια αρχοντική, να μην είναι νόθοι και να είναι καθολικοί. Δεν ξέρω αν οι τρεις πληρούσαν αυτούς τους όρους ή ο ευγνώμων αυτοκράτορας νέρωσε το κρασί του. Τα αρχεία πάντως του τάγματος σώζονται και βρίσκονται στο Archivo Historico Nacional της Μαδρίτης. Εκεί ίσως φυλάγονται κάποιες επιπλέον πληροφορίες για τους τρεις αυτούς πολεμιστές.

Τελειώνοντας ας επισημάνουμε και ένα λάθος του έκανε ο Λεωνίδας Ζώης όταν έγραφε μια περίληψη του εγγράφου για τον Καλόφωνο (6). Έγραψε:

Είναι φανερό σε όποιον διαβάσει το έγγραφο ότι αυτό δεν είναι σωστό. Δικαίωμα, και οφειλή, είχε να φέρει τα παράσημα και τα σύμβολα. Δεν χρειαζόσουν ιδιαίτερο δικαίωμα για να διοργανώσεις γκιόστρα ή να μονομαχήσεις. Ειδικά στη Ζάκυνθο, όπως είχαμε πει, γίνονταν γκιόστρες ακόμα και στα πανηγύρια.

-----------------------------------------------------------------------------------------   

(1) Π. Χιώτης, ‘Ιστορικά Απομνημονεύματα’, τόμος Β΄, σελ. 548.

(2) Π. Χιώτης, ‘Ιστορικά Απομνημονεύματα’, τόμος Γ΄, σελ. 84.

(3) Α΄, σελ. 434, σημ. 10 του 5^ου κεφ.

(4) Α΄, κεφ. 5^ο, σελ. 267.

(5) Λ. Ζώη, ‘Λεξικόν Ιστορικόν και Λαογραφικόν Ζακύνθου’, τόμος Α΄, σελ. 258.

(6) ‘Λεξικόν’, τόμος Α΄, σελ. 259.

πηγη https://pampalaia.blogspot.com/search/label/%CE%9A%CE%B1%CE%BB%CF%8C%CF%86%CF%89%CE%BD%CE%BF%CF%82