Τρίτη 28 Ιουλίου 2020

Βαρονία Καλαβρύτων





Η Βαρονία των Καλαβρύτων (Colovrate στη Γαλλική έκδοση του Χρονικού) αναφέρεται στο Χρονικό του Μορέως ως μία από τις 12 υψηλές Βαρονίες του Πριγκηπάτου της Αχαϊας. Οι Βαρονίες αυτές δόθηκαν σε σημαντικούς ακόλουθους του Πρίγκηπα Γοδεφρείδου Βιλεαρδουίνου ως ανταμοιβή για τις στρατιωτικές υπηρεσίες τους κατά τη διάρκεια της κατακτήσεως της Πελοπονήσου και οργανώθηκαν κατά τα δυτικά φεουδαρχικά πρότυπα (1209).
Τὸν μισὲρ Ὄτον ντὲ Ντουρνᾶ ἐπρόνοιασεν ὡσαύτως
νὰ ἔχῃ τὰ Καλάβρυτα καὶ φίε δέκα καὶ δύο.
Ιστορία (1209-1295)
Πρώτος Βαρόνος των Καλαβρύτων σύμφωνα με το Χρονικό του Μορέως ορίστηκε ο Othon de Tournay (το Τουρναί βρίσκεται στα σημερινά σύνορα Γαλλίας κ Βελγίου) ο οποίος έχτισε το κάστρο σε περίοπτη και ιδιαίτερα οχυρή θέση βορειοδυτιά του σημερινού χωριού των Καλαβρύτων. Στη Γαλλική εκδοχή του Χρονικού αναφέρεται πως η γυναίκα του Όθωνα παντρεύτηκε ξανά τον Κωσταντινουπολίτη Φράγκο ευγενή Anselin de Toucy ο οποίος βρήκε καταφύγιο στο Πριγκηπάτο μετά την επανάκτηση της Πόλης από τους Ρωμαίους το 1261 και επομένως περίπου αυτη τη χρονολογία μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε για να προσδιορίσουμε την έναρξη της περιόδου κατά την οποία η Βαρονία περνάει στα χέρια του γιου του Όθωνα, Γοδεφρείδου (Geoffroy). Ο Γοδεφρείδος βάσει των πληροφοριών που αντλούμε από το Χρονικό (συχνές είναι οι αναφορές στο πρόσωπό του) φαίνεται πως ήταν μια από τις εξέχουσες μορφές του Πριγκηπάτου συμμετέχοντας στις κρίσιμες και σημαντικές στρατιωτικές αλλά και πολιτικές εξελίξεις της περιόδου, διατηρώντας σχέσεις με την αυλή των Ανδεγαυών (στους οποίους ανήκε το πριγκηπάτο απο το 1278 και μετά) στην Ιταλία, ενώ ήταν και από τους εμπνευστές της έλευσης του Φλωρέντιου του Αινώ (Hainaut) ως Πρίγκηπα του Μορέα ύστερα απο τον γάμο του με την Ισαβέλλα Βιλλεαρδουίνου (1289). Το τελευταίο μέλος της οικογένειας που αναφέρεται στις πηγές, ειναι ο Jean de Tournay ”ο πιο γενναίος άνδρας σε όλον τον Μορέα” και ο αδελφός του Othon οι οποίοι πρωταγωνιστούν σε μια απο κοινού επίθεση με τον καστελλάνο της Καλαμάτας Giorgio Ghisi εναντίον των δυνάμεων του ξακουστού ναυάρχου του στέμματος της Αραγωνίας Roger de Lluria κοντά στο Ζόνκλον (σημερινό Ναυαρίνο). Στη συμπλοκή που θα επακολουθήσει ο Jean de Tournay θα καταφέρει να ρίξει τον ναύαρχο από το άλογό του αλλά οι εμπειροπόλεμοι Καταλανοί θα υπερισχύσουν εν τέλει των τοπικών δυνάμεων και θα αιχμαλωτίσουν τόσο τον Jean de Tournay όσο και τον Giorgio Ghisi (1292). Θα απελεθυερωθούν στην Γλαρέντζα έπειτα από παρέμβαση της πριγκήπισσας Ισαβέλλας με την καταβολή λύτρων (4000 υπέρπυρα για τον Jean de Tournay και τα διπλάσια για τον Giorgio Ghisi), ενώ ο παλαίμαχος ναύαρχος επαινώντας τον Jean για την ανδρεία του, του χαρίζει ένα άλογο αλλά και ακριβά άρματα [1].
Παρόλη την ενεργητικότητα και μαχητικότητα των μελών του οίκου de Tournay, φαίνεται πως από πολύ νωρίς χάνει τον έλεγχο μέρους τουλάχιστον της Βαρονίας του συμπεριλαμβανομένου και του κάστρου των Καλαβρύτων. Η πρώτη μεγάλη εισβολή αυτοκρατορικών δυνάμεων στον Μορέα πραγματοποιείται το 1263, στον απόηχο του θριάμβου της Πελαγονίας (1259) και της ανάκτησης της Πόλης (1261). Το κύριο μέρος των δυνάμεων εισβάλλει μεσω του περάσματος του Αλφειού προς την κατεύθυνση της Ανδραβίδας και ηττάται στην μάχη της Πρινίτζας ενώ ένα δεύτερο τμήμα ενεργώντας παράλληλα στην Αρκαδία καταφέρνει να αποκτήσει τον έλεγχο του κάστρου των Καλαβρυτων  [2].  Όπως θα δούμε παρακάτω υπάρχουν ενδείξεις (αλλά όχι ξεκαθαρες αναφορές) στο Χρονικό που  συνιστούν ότι ο έλεγχος της Βαρονίας Καλαβρύτων πέρασε στα χέρια των Ρωμιών στη διάρκεια της ‘θητείας’ του Γοδεφρείδου και πιθανότατα κάποια στιγμή την περίοδο 1263-1278. Παρακάτω δίδονται κάποιες ερμηνείες και υποθέσιες σχετικά με την χρονολογία αλλά και τις συνθήκες ανάκτησης των Καλαβρύτων.
1)
Το 1268 ο Πρίγκηπας Γουλιέλμος μαζί με δυνάμεις του Πριγκηπάτου συμμετείχε στην κρίσμιη μάχη του Tagliacozzo στην κεντρική Ιταλία, στο πλευρό του νέου επικυρίαρχού του Κάρολου του Ανδεγαυικού (σύμφωνα με τη συνθήκη  εναντίον του Μανφρέδου Χοχενστάουφεν [3]. Στο απόσπασμα του Χρονικού που αναφέρεται στη συγκέντρωση της Μωραϊτικης στρατιωτικής δύναμης μπορουμε να παρατηρήσουμε οτι ενώ στις περιπτώσεις του Βαρόνου της Άκοβας και της Καρύταινας χρησιμοποιείται η λέξη ‘αφέντης΄ σε σχέση με τον τόπο που αυτοί όριζαν, στην περίπτωση του Γοδεφρείδου (Ντζεφρὲ ντὲ Ντουρνᾶ) αυτή απουσιάζει. Μπορούμε να υποθέσουμε πως αυτή είναι μια πρώτη ένδειξη της απώλειας της Βαρονείας των Καλαβρύτων.
Ἐν πρώτοις ἀπῆρεν μετ᾿ αὐτὸν τὸν ἀφέντην τῆς Καρυταίνου·
ὁμοίως ἐπῆρε μετ᾿ αὐτὸν τὸν ἀφέντην τῆς Ἀκόβου,
τὸν μέγαν τὸν κοντόσταυλον τὸν Τσιαντεροῦν ἐκεῖνον,
τὸν μισὲρ Ντζεφρὲ ντὲ Ντουρνᾶ κι ἄλλους καβαλλαρίους,
εἰς ἀριθμὸν τετρακοσίων ἀπάνω εἰς τὰ φαριά τους.
2)
To 1270 μια νέα εκστρατεία των Ρωμαίων με δυνάμεις σταλμένες απο την Πόλη θέτει εκ νέου σε κίνδυνο την υπόστασή του. Οι δυνάμεις αυτές ακολουθώντας τις εντολές του Αυτοκράτορα αποφεύγουν να συγκρουστούν εκ του συστάδην με τις δυνάμεις των Φράγκων και επιδίδονται σε εκστρατείες φθοράς με λεηλασίες και πλιάτσικο ακολουθώντας την τακτική του ‘έμμεσου’ πολέμου [3,4]. Tόσο οι Κουμάνοι όσο και οι Τούρκοι ελαφροί ιππείς που συμμετέχουν στην εκστρατευτική δύναμη ειδικεύνται άλλωστε σε τέτοιου είδους ενέργειες. Οι πρόσφατες πανωλεθρίες των Ρωμαίικων δυνάμεων στην Πρινίτζα και το Μακρυπλάγι ειναι ακόμα νωπές (1263 και 1264 αντίστοιχα) άλλωστε.
Ἐνταῦτα ἦλθαν ἐκ τὸν Μορέαν τοῦ πρίγκιπος μαντᾶτα
τὸ πῶς ἀπὸ τοῦ βασιλέως ἦλθε εἰς Μονοβασίαν
ὁκάποιος του ἕνας ἀνεψίος καὶ ἤφερεν φουσσᾶτα,
Κουμάνους, Τούρκους καὶ Ρωμαίους ἐκ τῆς Νικαίας τὰ μέρη,
κ᾿ ἔχουσιν φόβον στὸν Μορέαν οἱ ἄνθρωποι τοῦ τόπου,
τὸν πρίγκιπα παρακαλοῦν νὰ καταλάβῃ ἐκεῖσε.
Ἀκούσων ταῦτα ὁ πρίγκιπας, ἀπῆγεν εἰς τὸν ρῆγαν
καὶ εἶπεν του λειπομερῶς ἐκεῖνα τὰ μαντᾶτα,
κ᾿ ἐζήτησέ του ἀπολογίαν ν᾿ ἀπέλθῃ στὸν Μορέαν
Τόσο ο William Miller όσο και οι Kenneth Setton και Rennel Rodd δέχονται πως τα Καλάβρυτα είχαν περάσει σε Ρωμαίικο έλεγχο πριν το θάνατο του Πρίγκηπα Γουλιέλμου Β΄Βιλεαρδουίνου το 1278.
3)
Περί το 1288 ένας απογοητευμένος διεκδικητής της Βαρονίας της Καρύταινας, ξάδερφος του πρόσφατα αποθανόντα Βαρόνου της, θα καταφέρει να καταλάβει με δόλο το υψηλής στρατηγικης σημασίας κάστρο του Αγ. Γεωργίου των Σκορτών προσφέροντάς το στους Ρωμιούς του Μύστρά. Πανικόβλητος ο βαϊλος (διοιηκητής) του Πριγκηπάτου ο μισίρ Νικόλας ντὲ Σαὶντ Ὀμὲρ αναμένοντας γενική εισβολή μέσω του αφύλακτου πλέον περάσματος του Αλφειού, συγκεντρώνει εσπευσμένα τις στρατιωτικές δυνάμεις προκειμένου να αποτρέψει αυτή την εξέλιξη. Και σε αυτό το απόσπασμα του Χρονικού δυνάμεις απο τα Καλάβρυτα δεν αναφέρονται σε αντίθεση με τις γειτονικές βαρονίες της Βοστίτζας και της Χαλανδρίτζας.
Ἐνταῦτα ὁρίζει κ᾿ ἔκραξαν μισὶρ Σιμοῦν ἐκεῖνον,
τὸν κιβιτᾶνον τῶν Σκορτῶν, κι ὁρίζει του νὰ ἐπάρῃ
τὸν ἐδικόν του γὰρ λαὸν καὶ τῶν Σκορτῶν τοῦ δρόγγου,
τῆς Καλομάτας τὸν λαὸν καὶ τοῦ Περιγαρδίου,
τῆς Χαλαντρίτσας ἀλλαδὴ κ᾿ ἐκεῖνον τῆς Βοστίτσας,
νὰ ἀπέλθῃ εἰς τὴν Ἴσοβαν, στὸ πέραμα τῆς Πτέρης,
στὸ παραπόταμον τοῦ Ἀλφέως νὰ στήκῃ καὶ φυλλάτῃ,
νὰ μὴ περάσουν οἱ Ρωμαῖοι εἰς τῶν Σκορτῶν τὸν δρόγγον.
Άλλη μια υπόθεση σχετικά με την ‘απελευθέρωση΄ αυτή είναι και η συνεργασία τοπικών πληθυσμών, συχνές είναι οι αναφορές κατάκτησης κάστρων με τέχνασμα και δόλο απο τους Ρωμιούς του Μωριά αυτήν την περίοδο. Οι αυτόνομοι ορεσίβιοι πληθυσμοί μεταξύ Χελμού και Ζήριας πιθανόν να βοήθησαν σε αυτές τις ενέργειες με αντάλαγμα τίτλους και προνόμια στους άρχοντες των πληθυσμών αυτών. Η τακτική αυτή είχε εφαρμοστεί και απο τον στρατηγό (παρακοιμώμενο) Μακρυνό στην πρώτη εισβολή του Μορέα φέρνοντάς στη σφαίρα επιρροής των Ρωμαίων τους Δρόγγους των Μελιγών του Γαρδαλεβού και των Τσακώνων (σύμφωνα με το Χρονικό οι εν λόγω τίτλοι ήταν ΄σεβαστοί΄και ΄Τζαστάδες‘). Είναι πολύ πιθανό παρόμοια στρατηγική να εφαρμόστηκε και στους πληθυσμμούς του Χελμού. Η αναφορά για κάποιον διοικητή των Καλαβρύτων με το όνομα ‘Jaques le Ζasses’ ο οποίος μάλιστα χαρακτηρίζεται ως ο πιό γενναίος στρατίωτης του Αυτοκράτορα σε όλο το Μορέα (1289-1296) ενισχύει αυτή την υπόθεση. Το επώνυμο Zasses σχεδόν σίγουρα παραπέμπει στον τίτλο ‘Τζαούσιος’ ή ‘Τζάσσης’ που συναντάται ευρέως στον Μορέα αυτή την περίοδο (πιθανόν ως απόρροια της προσπάθειας προσεταιρισμου των βουνίσιων νομάδων) και σχετίζεται με την διοίκηση κάστρων (για το αν ήταν αποκλειστικά στρατιωτικός τίτλος την περίοδο που εξετάζουμε  ή ενείχε και την έννοια του διαχειριστή-διοικητή δεσ [5]. Η σημασία των Τζαουσίων στον Μορέα αποδεικνύεται και από το γεγονός πως οι εφτά από τους έντεκα Τζαούσιους για τους οποίους υπάρχουν πηγές για την Παλαιολόγεια περίοδο, βρίσκονταν σ’άυτον [6]. Έχει ενδιαφέρον να αναφέρουμε πως ο ξάδερφος του ‘Jaques le Ζasses’, Foty (Φώτης) ”ένας πλούσιος άντρας από τα Kαλάβρυτα” που είχε στην κατοχή του εκτάσεις γης στην Καστελλανία της Κορίνθου ήταν ο πρωταγωνιστής του φόνου του Βαρόνου της Βοστίτζας, περιστατικό που εξιστορείται στην Γαλλική εκδοχή του Χρονικού. Ο φόνος αυτός είχε σαν συνέπεια ο Πρίγκηπας Φλωρέντιος να ζητήσει την τιμωρία του Foty από τον Ρωμαίο διοικητή (κεφαλή) οτον Μυστρά, δείχνοντας με αυτόν τον τρόπο πως ο Καλαβρυτινός πρωταγωνιστής του επεισοδίου ήταν υπήκοος της Ρωμαϊκής αρχής και όχι του Πριγκηπάτου [7].
Τοποθεσία-Ρόλος
Η Βαρονία Καλαβρύτων κάλυπτε μια κατεξοχήν ορεινή περιοχή που περικλειόταν από τους ορεινούς όγκους του Ερύμανυθου (δυτικά) του Χελμού (ανατολικά) του Κλώκου (βόρεια) ενώ τα νότια σύνορα πρέπει να συμπίπτανε με την πορεία της σημερινής εθνικης οδού 111. Άλλο ένα όριο προς βορρά που μπορεί να χρησιμοποιηθεί, είναι και το χωριό Κερπινή το οποίο ανήκε στην Βαρονία της Βοστίτζας (παρατηρούμε την ομοιότητα με την ονομασία της οικογένειας των Βαρόνων της Βοστίτζας ”de Charpigny”). Το κάστρο–κέντρο διοίκησης και κατοικία του Βαρόνου βρισκόταν δυτικά των Καλαβρύτων σε ιδιαίτερα οχυρή θέση (38 ο1’57.00”Ν, 22 07’49.00”Ε) σε υψόμετρο 1170 μέτρων σε απόληξη πλαγιάς του Χελμού (σήμερα περνάει απαρατήρητο από τους χιλιάδες επισκέπτες του χιονοδρομικού κέντρου αν και η θέα από τον βράχο του καστρου είναι μαγευτική). Ένα πυκνό δίκτυο πύργων και δευτερευουσών οχυρώσεων έλεγχε τις διαβάσεις και τα περάσματα λεοτουργώντας ως παρατηρητήρια αλλά και σαν αυτόνομες αμυντικές μονάδες (αναλυτικότερα σε μελλοντική ανάρτηση).
Εικ3. Η τοποθεσία της Βαρονίας Καλαβρύτων και πιθανά σύνορα. Στην πάνω φωτογραφία μια γενική άποψη, στην κάτω φωτογραφια μια τρισδιάστατη απεικόνιση. (κοιτάζοντας και στις δυο περιπτώσεις νότο-βορρά).
Χωροθετημένη ανάμεσα στις Βαρονίες της Άκοβας (νότια) και Βοστίτζας (βόρεια) είχε ως στρατηγικό ρόλο την προστασία του πλούσιου και ζωτικής σημασίας δυτικού τμήματος του Πριγκηπάτου από πιθανές εισβολές απο το ανατολικό τμήμα της Πελοποννήσου, αλλά και τον έλεγχο των εμπορικών δρόμων που πέρναγαν μέσα από την επικράτειά της, τόσο προς Πάτρα (εμπορική οδός Μακελαριάς) όσο και προς Διακοφτό και  Βοστίτζα (Αίγιο). Πιθανότατα ένας ακόμα ρόλος θα ήταν αυτός του ελέγχου των εποχικών μετακινήσεων των ορεσίβιων κτηνοτρόφων που βρίσκονταν στους ορεινούς όγκους του Χελμού και της Ζήριας κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών προς τις πεδινές εκτάσεις για τους χειμερινούς μήνες (μέχρι πρόσφατα κτηνοτρόφοι απο τα χωριά Αγ. Βαρβάρα και Ζαρούχλα, στην κοιλάδα του Κράθη ξεχειμώνιαζαν στην περιοχή του Σαντομερίου). Στo Γαλλικό χρονικό δύο φέουδα των Καλαβρύτων αναφέρονται, το ένα ως Guomenice σχεδόν σίγουρα ταυτίζεται με την σημερινή Γουμένισσα δυτικά των Καλαβρύτων ενώ στη δεύτερη περίπτωση αναφέρεται πως ”contree de la Coulovrate la fie de Guerraine” σύμφωνα με τον Στέφανο Δραγούμη τοποθετείται στο χωριό Γουναριάνικα (στον δεύτερο χάρτη της Εικ3. είναι η περιοχή που περικλείεται απο την κόκκινη γραμμή)[8]. Από το 1263/64 (ή 1270) και μετά οπότε τα Καλάβρυτα ξαναπερνούν σε Βυζαντινό έλεγχο, η Βαρονία καταλύεται κάποια φέουδα περνάνε πιθανόν σε γειτονικές Βαρονίες (όπως αυτό της Γουμένισσας στην Άκοβα) ενώ το υπόλοιπο τμήμα θα αποτελέσει για τα επόμενα 40 χρόνια μια Ρωμαίικη ΄νησίδα΄.
ΥΓ: Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον Καλαβρυτινό φίλο http://styx-waters.blogspot.com/ τόσο για το φωτογραφικό υλικό που παρείχε όσο και για τις πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με την τοπική γεωγραφία αλλά και τα τοπωνύμια της περιοχής.
Αναφορές
[1] The chronicle of Ramon Muntaner (Translation Lady Goodenough).
[2] Fine, John Van Antwerp (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press.
[3] Νικόλαος Κανελλόπουλος, Ιωάννα κΛεκεα. (2009). Η Βυζαντινή πόλεμική τακτική εναντίον των Φραγκων κατά τον 13ο αι και η μάχη του Tagliacozzo, Bυζαντινά Σύμμεικτα 19, 63-81.
[4] J. haldon. (1999). Warfare, State and Society in the Byzantine World, 565-1204, London – New York, 176-181.
[5] Benjamin Hendrickx.(1992). Allagion tzaousios et protoallagator dans le contexte moreote-quelques remarques. Revue des etudes byzantines, 50, 207-217.
[6] Mark C Bartusis. (1989). The megala allagia and the tzaousios: aspects of provincial military organisation in late byzantium. Revue des etudes byzantines, 47, 183-207.
[7] Gill page. (2008). Being Byzantine: Greek identity before the Ottomans, Cambridge press.
[8] Στέφανου Ν. Δραγούμη.(1921). Χρονικών Μορέως: Τοπωνυμικά – τοπογραφικά – ιστορικά.
[α] Livre de la conqueste de la princée de la Morée
[β] Sir Rennell Rodd. (1906). The Princes of Achaia and the Chronicles of Morea a study of Greece in the middle ages.
[γ] Wililiam Miller.(1908). The Latins in the Levant a history of Frankish Greece.
[δ] Kenneth M. Setton,Robert Lee Wolff,Harry W. Hazard. (1962). A History of the Crusades, Volume II: The Later Crusades.
πηγη https://pronoiarios.wordpress.com/2012/02/05/%ce%b2%ce%b1%cf%81%ce%bf%ce%bd%ce%af%ce%b1-%ce%ba%ce%b1%ce%bb%ce%b1%ce%b2%cf%81%cf%8d%cf%84%cf%89%ce%bd/

Δημοσίευση σχολίου

Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.

Δημοφιλείς κατηγορίες

...
Οι πιο δημοφιλείς κατηγορίες του blog μας

Whatsapp Button works on Mobile Device only