Ελληνιστική εποχή

Αρχαία Ελληνική Τέχνη

Ελληνιστική εποχή

(Πρόσοψη του βωμού του Δία στην Πέργαμο και Πύλη της αγοράς της Μιλήτου)

Η ελληνιστική περίοδος ήταν το κύκνειο άσμα της κλασικής τέχνης, αφού ποτέ άλλοτε δεν θα επαναλαμβανόταν στον χώρο της αρχαίας Ελλάδας μια τόσο μεγάλη πνευματική και καλλιτεχνική άνθηση, όπως αυτή που συντελέστηκε σε αυτούς τους δύο αιώνες. Αυτή την εποχή αναγείρονται τεράστια οικοδομικά σύνολα και μνημειακές κατασκευές που δηλώνουν την αγάπη των ηγεμόνων της εποχής για το μεγάλο και το πομπώδες. Οι αρχιτέκτονες των ελληνιστικών χρόνων δεν ενδιαφέρονταν μόνο για την ανέγερση επιβλητικών δημόσιων κτιρίων, αλλά και για την σωστή διάταξη τους στον γενικότερο χώρο που ανήκαν. Οι ρυθμοί και η ευρηματικότητα της Ελληνικής τέχνης προσαρμόστηκαν στην κλίμακα και στις παραδόσεις των ανατολικών βασιλείων. Είναι εμφανής η προτίμηση για τον ιωνικό (και για τον συγγενή του κορινθιακό) ρυθμό στην κατασκευή των ναών ενώ εμφανίζονται κα 2 ellinist epoxi

ι κάποιες ενδιαφέρουσες καινοτομίες. Οι πόλεις που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος και οι διάδοχοί του αναπτύσσονται σε συμμετρικά ορθογώνια τετράγωνα σύμφωνα με το «Ιπποδάμειο» σύστημα και με βάση τα ελληνικά πρότυπα. Σε δημόσιους χώρους και ιερά κτίζονται τεράστιοι ναοί και στοές, βωμοί με μνημειακές κλίμακες και προσόψεις, πολυτελή ταφικά κτίσματα, θέατρα, πολυτελείς κατοικίες, θέατρα κ.α. και όλα διακοσμούνται με έργα γλυπτικής, που τα θέματά τους οι καλλιτέχνες τα αντλούν από την παράδοση της κλασικής εποχής.

(Νίκη της Σαμοθράκης και Σύμπλεγμα Γαλάτη)

Στην γλυπτική επικρατεί το στοιχείο του πάθους, της ορμής και της έντασης, το στοιχείο της φύσης, οι εικόνες της καθημερινής ζωής, η απεικόνιση της παιδικής ηλικίας, η απεικόνιση διαφόρων θεοτήτων, ηρώων και ισχυρών προσώπων της εποχής, γυναικών κτλ. Οι μορφές εμφανίζονται τρισδιάστατες μέσα στον χώρο και οι καλλιτέχνες επιδιώκουν να αποδώσουν την κίνηση όσο πιο πιστά γίνεται. Ένα νέο στοιχείο ωστόσο που παρουσιάζουν τα ελληνιστικά γλυπτά είναι αυτό του ήπιου ρεαλισμού. Για πρώτη φορά στην αρχαιοελληνική γλυπτική κάνει την εμφάνιση του το είδος της προσωπογραφίας με γλυπτά επωνύμων (π.χ. φιλοσόφων) που φέρουν ιδιαίτερα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά. Απαλλάσσονται από το παραδοσιακό ιδεώδες της απόλυτης ομορφιάς (που στα κλασικά χρόνια ήταν συνώνυμο με τον άρτιο ηθικό χαρακτήρα των υποκειμένων) και οι μορφές αποδίδονται γερασμένες και καταπονημένες. Το ήθος και πνεύμα πλέον δεν ανακλώνται στο καλοσχηματισμένο σώμα της μορφής, αλλά στην αυστηρή και αποφασιστική της έκφραση. Στις περισσότερες περιπτώσεις έχουμε να κάνουμε με προτομές, τις οποίες οι πολιτικοί τις θεωρούσαν ως μέσα προβολής, οι αθλητές ως ένδειξη φόρου τιμής και οι γυναίκες ως ένδειξη καταξίωσης λόγω υψηλής κοινωνικής θέσης.

1 2 3 4

5 6 7 8 Κάποιοι από τους γλύπτες της εποχής που γνωρίζουμε ήταν οι εξής:

1. Χαιρέστρατος
2. Ευτυχίδης
3. Πολύευκτος
4. Δοιδάλσης
5. Βόηθος
6. Τίμαρχος και Κηφισόδοτος, γιοι του Πραξιτέλη
7. Αγήσανδρος, Αθηνόδωρος, Πολύδωρος, Ρόδιοι γλύπτες
8. Αλέξανδρος Αντιόχειας

και ακόμη οι Φυρόμαχος, Αντίγονος, Στρατόνικος, Επίγονος, Νικήρατος, Δαμοφών, Ευκλείδης, Χάρης, Ευβουλίδης, Αρχέλαος, Φιλίσκος, Απολλώνιος, Ταυρίσκος κ.α.

(Ανάγλυφα από τον Βωμό της Περγάμου)

Αξιόλογα είναι ακόμη τα ανάγλυφα των επιταφίων μνημείων, τα αναθηματικά ανάγλυφα (προσφορές θνητών σε θεούς ή ήρωες), και τα ανάγλυφα αντίγραφα των κλασικών έργων. Οι περισσότερες μορφές εικονίζονται σε έντονη κίνηση με τολμηρές προοπτικές βραχύνσεις με πολύ έντονη πλαστικότητα στην απόδοση των γυμνών ανδρικών σωμάτων και πλούσιες, βαθιά χαραγμένες πτυχές στα ενδύματα των γυναικών. Οι καλλιτέχνες ήθελαν να δημιουργ 14 ellinist epoxi

ούν έντονες δραματικές εντυπώσεις. Για να γίνει πιο έντονη η εντύπωση, το ανάγλυφο δεν είναι πια επίπεδο, αλλά αποτελείται από τρισδιάστατες σχεδόν μορφές που μοιάζουν να «ξεχειλίζουν» από το πλαίσιο τους. Επίσης στα πρόσωπα αποτυπώνονται έντονα τα συναισθήματα που θέλουν να προσδώσουν για κάθε περίσταση.

(Τοιχογραφίες από τους τάφους της Βεργίνας και την Πομπηία)

Η μεγάλη ζωγραφική παρουσιάζει σημαντική ανάπτυξη. Είναι ανθρωποκεντρική, με μορφές που έχουν κερδίσει σε κίνηση και έκφραση, αλλά και συστηματικές ενδείξεις φυσικού τοπίου. Στην ελληνική τέχνη, την εποχή του Φειδία ή του Πραξιτέλη, το τοπίο δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ, καθώς το κύριο θέμα του καλλιτέχνη παρέμενε ο άνθρωπος. Ανάμεσα, λοιπόν, στις καινοτομίες της ελληνιστικής τέχνης τα στοιχεία τοπίου ήταν ίσως η μεγαλύτερη κατάκτηση. Τα τοπία που συναντάμε στις τοιχογραφίες της Πομπηίας προέρχονται προφανώς από ελληνιστικά πρότυπα. Παρόλο που δεν σώζονται έργα των ελληνιστικών χρόνων, θεωρείται ότι το μεγαλύτερο μέρος της ρωμαϊκής ζωγραφικής αποτελείται από αντίγραφα της ελληνιστικής εποχής. Αντιπροσωπευτικές είναι οι τοιχογραφίες που βρέθηκαν σε σπίτια της Πομπηίας.

(Ψηφιδωτά από την Πομπηία και την Δήλο)

Τα ψηφιδωτά επίσης αυτής της περιόδου γίνονται με την χρήση μικρών χαλικιών. Φτιαγμένα για να κοσμούν το δάπεδο και όχι τον τοίχο, όπως η ζωγραφική, φαίνεται καθαρά ότι απηχούν ζωγραφικές τάσεις. Στην ύστερη μάλιστα ελληνιστική περίοδο, κατασκευάστηκαν και ψηφιδωτά τα οποία ήταν απευθείας αντίγραφα παλαιότερων ή συγχρόνων τους τοιχογραφιών ή ζωγραφικών πινάκων. Μεγάλη διάδοση της ζωγραφικής και των ψηφιδωτών γνώρισαν κυρίως τα αστικ 18 ellinist epoxi

ά περιβάλλοντα, όπως της Δήλου. Περιελάμβαναν σε αυστηρά υπολογισμένη διάταξη ψηφιδωτά δάπεδα με διονυσιακά θέματα στους χώρους υποδοχής καθώς και διακόσμηση από ζωγραφικούς πίνακες ή τοιχογραφίες, πραγματικά έργα τέχνης, που ανήκαν φυσικά σε εξέχουσες οικονομικά οικογένειες. Η τεχνική εξέλιξη έχει αλλάξει τώρα στα ψηφιδωτά και οι καλλιτέχνες χρησιμοποιούν αντί για ακατέργαστες, κατεργασμένες ψηφίδες.

Πολυπληθής και πολυποίκιλη είναι και η μικροτεχνία και τορευτική αυτής της εποχής, τα έργα των οποίων χρησιμοποιούνται και για τη διακόσμηση των ανακτόρων και των πολυτελών ιδιωτικών κατοικιών. Ειδώλια και αγαλμάτια αντλούν το θεματολόγιό τους από τη θρησκευτική και την καθημερινή ζωή, από τον χώρο του θεάτρου και της μουσικής. Παραπέμπουν σε ατμόσφαιρα χαλάρωσης και ξενοιασιάς και σε ένα κόσμο προσανατολισμένο στο εφήμερο και την προσωπική ευδαιμονία. Συχνά είναι αντιγραφές ή μεταπλάσεις μεγάλων δημιουργιών του 4ου αι. π.Χ., και παράγονται σε μάρμαρο ή χαλκό.

Κοσμήματα και οικιακά σκεύη κατασκευάζονται από πολύτιμα και ημιπολύτιμα υλικά, ακόμη και γυαλί που μιμούνται στη μορφή τα μεταλλικά ή πήλινα, και εξυπηρετούν την ανάγκη για χλιδή και προσωπική προβολή των κατόχων τους. Τα πολυτελή αυτά αγγεία ανταγωνίζονται και εκτοπίζουν τα πήλινα, απλά μελαμβαφή ή διακοσμημένα με φυτικά ή γεωμετρικά θέματα από πηλό, περιστασιακά επίχρυσο. Χαρακτηριστικοί τύποι των τελευταίων είναι οι λάγυνοι, οι οινοχόες, τα μυροδοχεία, οι ανάγλυφοι σκύφοι, και οι τεφροδόχες υδρίες τύπου Ηadra.

Τα πιο γνωστά αγγεία της ελληνιστικής εποχής είναι οι επονομαζόμενοι «Μεγαρικοί Σκύφοι», που είναι μελαμβαφή αγγεία πόσεως με ανάγλυφη διακόσμηση. Αποτελούν απομιμήσεις σε πηλό χρυσών ή αργυρών αγγείων που κατασκευάζονται μεταξύ του 3ου αι. π.Χ. και του 1ου αι. μ.Χ. Η ανάγλυφη διακόσμηση συχνά διαμορφώνεται μέσα από παραστάσεις που ακολουθούν φιλολογικές πηγές, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις συνοδεύονται από αποσπάσματα στα ελληνικά. Σε γενικές γραμμές στην αγγειογραφία την περίοδο αυτή το κόκκινο χρώμα των μορφών γίνεται σταδιακά ωχρότερο, το μαύρο χάνει την λάμψη του και τα στολίδια πολλαπλασιάζονται και μεγαλώνουν. Οι μορφές είναι πολυάριθμες και περισσότερο εικονογραφικές, παρά αγαλματώδεις. Κατόπιν, το ύφος της ζωγραφικής έγινε πολύ τραχύ, και γύρω στο 100 π.Χ. έπαυσε η κατασκευή αγγείων με παραστάσεις.