ο Πέτρος Κανακάκης

Ένας Αντιστράτηγος του 1821 από την Καρδαμύλη

Του Δημήτρη Π. Μαριόλη

Νομικού – ΙστορικοσΜανιάτης Καπετάνιος Otto Magnus von Stackelberg 1834 «Habitants du Magne (Morée)»

Ένας από τους κλάδους της μεγάλης πατριάς των Τρουπάκηδων – Παλαιολόγων της Καρδαμύλης (έδρας σήμερα του Δήμου Δυτικής Μάνης), είναι και αυτός του Μπουκουβαλέα. Η προσωνυμία “Μπουκουβάλας”, όπως ξέρουμε από την ιστορία της οικογένειας, είχε δοθεί αρχικά στον Θεόδωρο Παν. Τρουπάκη (εγγονό του γενάρχη Μιχαήλ Παλαιολόγου), επειδή είχε βαπτιστεί από αρματωλούς των Αγράφων. Από τότε οι απόγονοι του Θεόδωρου, εκτός του “Τρουπάκης”, έφεραν και το επώνυμο “Μπουκουβαλέας”. Ένας από τους εγγονούς του τελευταίου, ήταν και ο Παναγιώτης (γεν. το έτος 1783), πρόσωπο με πολύ σημαντική στρατιωτική δράση κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821.

Για την οικογενειακή κατάσταση του Παναγιώτη Μπουκουβαλέα Τρουπάκη γνωρίζουμε (από τα διαθέσιμα στοιχεία των στρατιωτικών καταλόγων της Φάλαγγας, όπου κατατάχθηκε επί Όθωνα) ότι στα 1803 είχε παντρευτεί την Αντωνία (Ντονίνα), κόρη του πρώην μπέη της Μάνης Τζανέτμπεη Κουτούφαρη (ή Κουτήφαρη) (1777 – 1779) και ότι μαζί της είχε αποκτήσει αρκετά παιδιά. Υπάρχει μάλιστα και το προικοσύμφωνο για το γάμο τους που χρονολογείται από το 1801. Ο πατέρας του ονομαζόταν Γεώργιος και είχε αδελφό με το όνομα Χριστόδουλος. Είχε κοντινή συγγένεια (ανηψιός) με τον καπετάνιο της Ανδρούβιστας Παναγιώτη Τρουπάκη – Μούρτζινο και με τον γιο του τελευταίου, τον στρατηγό και Υπουργό Διονύσιο Μούρτζινο, με τον οποίο καθ’ όλη την επανάσταση είχε στενότατη συνεργασία και ήταν ο πρωτοκαπετάνιος του. Η συνεργασία τους αυτή αποτυπώνεται καθαρά στις βεβαιώσεις δράσης του αγωνιστή, που αντλήσαμε από τα αρχεία του Υπουργείου Πολέμου (ΓΑΚ) και παρακάτω δημοσιεύουμε.

Μυημένος ο αγωνιστής από τον Απρίλιο του 1819 στη Φιλική Εταιρεία από το θείο του Παναγιώτη Μούρτζινο, δεν έλειψε και αυτός από το πατριωτικό προσκλητήριο για την απελευθέρωση της Πατρίδας από τους Τούρκους.

Κύριοι σταθμοί της δράσης του, εκτός φυσικά της κατάληψης της Καλαμάτας (23 Μαρτίου 1821) όπου παραβρέθηκε και εκείνος ως οπλαρχηγός μαζί με άλλους πολλούς Μανιάτες, υπήρξαν :

-Η μάχη κατά των 1.700 Τούρκων του Φαναρίου (επαρχίας Ολυμπίας), κοντά στην Καρύταινα, ως επικεφαλής 280 Μανιατών υπό τις οδηγίες του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη (τέλη Μαρτίου 1821).

-Η συμμετοχή του στην εκστρατεία στα Δερβενοχώρια και στη Βοιωτία (Ιούνιος – Ιούλιος 1821), υπό τους Οδυσσέα Ανδρούτσο, Κυριακούλη και Ηλία Μαυρομιχάλη.

-Η συμμετοχή του στην πολιορκία της Τριπολιτσάς μέχρι την άλωση της (Σεπτέμβριος 1821), όπου για δύο μήνες διορίστηκε από όλους τους οπλαρχηγούς της πολιορκίας ως επικεφαλής του κανονιοστασίου.

-Η αποστολή του στην πολιορκία της Πάτρας και (Ιούλιος του 1822) στην εκστρατεία στην Ήπειρο προς βοήθεια των Σουλιωτών (Μούρτο, Φανάρι, Σπλάντζα), όπου συμμετείχαν και άλλοι σημαντικοί Μανιάτες αγωνιστές υπό τον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη.

-Η συμμετοχή του (Αύγουστος 1824), με το βαθμό πλέον του αντιστρατήγου, στην εκστρατεία του στρατοπέδου στο Μεσσηνιακό κόλπο υπό τον στρατηγό Διονύσιο Μούρτζινο, όπως επίσης και αργότερα (Ιούνιος 1826) στη λαμπρή νίκη κατά του Ιμβραήμ πασά στη Βέργα του Αλμυρού.

Η παλιά Καρδαμύλη σε γκραβούρα του 19ου αιώνα στο βάθος οι πύργοι των Τρουπάκηδων

Η συμβολή του στην Ιερή Επανάσταση, όπως ο ίδιος χαρακτηριστικά την περιγράφει, επιβεβαιώνεται από την παρακάτω αναφορά που ο ίδιος κατέθεσε αρχές Μαρτίου του 1826 προς τη Διοίκηση της Επαναστατημένης Ελλάδας, επισυνάπτοντας μάλιστα και τρεις βεβαιώσεις (αποδεικτικά), των Διονυσίου Μούρτζινου, Κωνσταντίνου Μαυρομιχάλη και Δημητρίου Υψηλάντη :

“Προς το Σεβαστόν Εκτελεστικόν Σώμα

Είναι γνωστόν προς όλους τους σημαντικούς οπλαρχηγούς της Πελοποννήσου, και αυτής της Ανατολικοδυτικής Ελλάδος, ωσαύτως και προς πολλούς πολιτικούς εντός και εκτός της Σ. Διοικήσεως, ότι απ’ αρχής της Ιεράς ημών επαναστάσεως δεν έλλειψα και εγώ ο υποσημειούμενος του να προσφέρω θύμα της πατρίδος τον εαυτό μου και όσους ηδυνάμην στρατιώτας εις διαφόρους ανάγκας της Γλυκυτάτης ημών Πατρίδος. Ου μόνον κατά την Πελοπόννησον, όπου ο Ιερός ούτος αγών ήτον πλησίον της Πατρίδος μου, αλλά και κατ’ αυτήν την Ανατολικήν Ελλάδα και Δυτικήν, ως εκ των εσωκλείστων αποδεικτικών πληροφορείται τούτο.

Τας αυτάς δουλεύσεις μου, δύναται το Σεβ. τούτο Σώμα να τας ακούσει και ζώση τη φωνή, παρά μεν των Πελοποννησίων, από τους εκλαμ. Π. Μαυρομιχάλην, Θ. Κολοκοτρώνην, Κανέλλον Δεληγιάννην, αυτόπτων όντων και από πολλούς ωσαύτως οπλαρχηγούς Πελοποννήσιους συναγωνισθέντας μετ’ εμού, παρά δε των ανατολικοδυτικών, από τον Οδυσσέα, από τον Καπετάν Γεώργη αδελφόν της Βασιλικής, Καπετάν Βασίλη Σουλιώτην και άλλους πολλούς (τους οποίους αποσιωπώ), συναγωνισθέντες εις Μούρτο και Φαναράκια, ένθα εσυστήθη τότε το Ελληνικόν στατόπεδον, Αρχηγός του οποίου ήτον ο αείμνηστος Κυριακούλης.

Όθεν παρακαλείται το Σ. τούτο σώμα δια να διατάξει όπου ανήκει να θεωρηθεί ούτος ο λογαριασμός μου δια να αποζημιωθώ και εγώ. Ο τοσαύτως παθών δια την ελευθερίαν της πατρίδος και δια να προθυμοποιηθώ και του λοιπού να εξακολουθώ τα προς την πατρίδα μας Ιερά χρέη με περισσότερον ζήλον και προθυμίαν. Και μένω με σέβας βαθύτατον.

Ο ταπεινός πατριώτης

Παναγιώτης Μπουκουβαλέας”

Ακολουθούν τα αποδεικτικά του :

1)“Ο καπετάν Παναγιώτης Μπουκουβαλέας απ’ αρχής της Ιεράς ημών επαναστάσεως δεν έλλειψε κατά διαταγήν μου του να τρέχη εδώ και εκεί, όπου η ανάγκη της Πατρίδος, οίον κατά πρώτον εις Καρύταινα μετά του Κ. Θεοδώρου Κολοκτρώνη με διακόσιους ογδοήκοντα στρατιώτας ένθα εδούλευσεν ημέρας είκοσι πέντε, δεύτερον δε έτρεξεν πάλιν κατά διαταγήν μου εις την πολιορκίαν Τριπολιτζάς με ογδοήκοντα στρατιώτας, και χρείας τυχούσης, διετάχθη και εστάλη εις Δερβενοχώρια μέχρι Βοιωτίας όπου διέτριψεν μήνας δύο. Επομένως δε επιστρέψας με τους αυτούς στρατιώτας κατά πρόσκλησίν μου εις Τριπολιτσάν εδιωρίσθη παρ’όλων των εκεί οπλαρχηγών φυλακή του εκεί ελληνικού κανονιοστασίου, ένθα εδούλευσεν μήνας δύο μέχρι της πτώσεως της Τριπολιτζάς. Τρίτον εξεστράτευσε κατά της Παλ. Πάτρας με εκατόν είκοσι στρατιώτας, όπου εδούλευσεν έναν μήνα. Ακολούθως δε διαταχθείς παρ’ εμού απέρασεν εις την Δυτικήν Ελλάδα μετά των λοιπών οπλαρχηγών με στρατιώτας τριάκοντα πέντε όπου εδούλευσε ένα μήνα, εις Μούρτο και Φαναράκια ένθα εσυστήθη Ελληνικόν στρατόπεδον. Τέταρτον εξεστράτευσε με εξήκοντα στρατιώτας και κατά του Δράμαλη, όπου ασθενήσας καθ’ οδόν, τους έστειλεν υπό την οδηγίαν του ανηψιού του Καπετάν Δημητράκη Ζερβέα, εδούλευσαν δε ημέρας τριάκοντα πέντε. Διο του δίδεται το παρόν αποδεικτικόν.

Τη α Φεβρουαρίου 1826 Ο πατριώτης

Εν Άργει Διονύσιος Μούρτζινος”

2)“Δηλοποιώ ότι ο αντιστράτηγος καπετάν Παναγιώτης Μπουκουβαλέας επ’ αρχής του Ιερού Αγώνος, δεν έλειψε δια να ακολουθήσει, όπου η ανάγκη της πατρίδος, προθύμως και πατριωτικώς, πρώτον κατά της Τριπολιτσάς, Ανατολική Ελλάδα, εις το μέρος της Πάτρας, και εις την Δυτική Ελλάδα με τον αδελφόν μου καπετάν Κυριακούλη, και κατά του Δράμαλη, με αρκετούς στρατιώτες μαντινιάροντάς τους εξ ιδίων του και εις ένδειξιν δίδω το παρόν μου δια να του χρησιμεύσει όθεν ανήκει.

Τη 15 Φεβρουαρίου 1826 Ο πατριώτης

Εν Ναυπλίω Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης”

3)“Ο καπετάν Παναγιώτης Μπουκουβαλέας απ’ αρχής του Ιερού μας Αγώνος εδούλευσε την πατρίδα με ζήλον πάντοτε και πατριωτισμόν όπου και εάν εδιωρίσθη να παρευρεθή. Εδιωρίσθη δε προς τοις άλλοις επί του πρώτου χρόνου της επαναστάσεως επί της πολιορκίας της Τριπολιτσάς φυλακή του Ελληνικού κανονιοστασίου, όπου εστάθη δύο μήνας έως της πτώσεως ταύτης. Και ευρέθη εις διαφόρους άλλας εκστρατείας με ικανούς υπαλλήλους του αγωνιζόμενος φιλοτίμως πάντοτε και γενναίως κατά τα οποία έλαβεν αποδεικτικά παρά των ανωτέρων του. Όθεν του δίδεται και παρ’ εμού το παρόν αποδεικτικόν των καλών και πατριωτικών εκδουλεύσεών του.

Τη 16 Φεβρουαρίου 1826

Εν Ναυπλίω Δημήτριος Υψηλάντης”

Στα επόμενα χρόνια, την περίοδο διακυβέρνησης του Ιωάννη Καποδίστρια (1828 – 1831), ήταν πιστός υποστηρικτής του τελευταίου, όπως επίσης και οι περισσότερες ισχυρές οικογένειες της Έξω Μάνης. Παράλληλα συνέχισε τη στρατιωτική του σταδιοδρομία στο συσταθέν, από τον Κυβερνήτη, Ταξιαρχικό σώμα, με βαθμό πεντακοσιάρχου (ταγματάρχη). Ανέπτυξε επίσης και πολιτική δράση, όντας πληρεξούσιος της επαρχίας Ανδρούβιστας στην Εθνοσυνέλευση Άργους – Ναυπλίου (1831 – 1832).

Επί βασιλείας Όθωνα, αρχικά (1836) τον κατέταξαν στην 11η τετραρχία της Φάλαγγας με βαθμό δεκανέα (ισόβαθμο υπολοχαγού του τακτικού στρατού), ενώ αργότερα (1839) στην 4η τετραρχία της Μάνης, με βαθμό ταγματάρχη. Στην ενεργό υπηρεσία διατηρήθηκε έως το 1843, οπότε και μετατέθηκε στην τάξη των προικοδοτημένων αξιωματικών, λαμβάνοντας πιστωτικό γραμμάτιο αξίας 8.400 δρχ., που θα χρησίμευε για την αγορά εθνικών γαιών. Τιμήθηκε επίσης με το αργυρό αριστείο του Αγώνα, ενώ ήταν και μέλος της εξεταστικής επιτροπής Σπάρτης (1836) που κατέταξε σε στρατιωτικούς βαθμούς τους Μανιάτες, ανάλογα με τη δράση του καθενός στην επανάσταση.

Μετά το θάνατο του Διονυσίου Μούρτζινου (1830), ο Παναγιώτης Μπουκουβαλέας ως συγγενής του, μαζί με τους Π. Σωτηρέα και Π. Ντουράκη, ανέλαβε την κηδεμονία του ανήλικου παιδιού του, Γεωργίου Μούρτζινου. Αργότεραμία από τις κόρες του Μπουκουβαλέα (είχε και ένα γιο με το όνομα Ραφαήλ), η Ελένη, παντρεύτηκε τον Γεώργιο, με τον οποίο απέκτησαν μία κόρη, την Αικατερίνη (Κατερινιώ).

Στα 1865, όταν πλέον και ο ίδιος ο αγωνιστής είχε πεθάνει (ως χρόνος θανάτου του, αναφέρεται το 1849), οι απόγονοι του μέσω του γιου του Ραφαήλ υπέβαλαν αίτηση προς την τότε συσταθείσα επιτροπή, για την αναγνώριση των δικαιωμάτων του ως αγωνιστή του ΄21. Χαρακτηρίστηκε οπλαρχηγός 4ης τάξεως, δηλαδή ταγματάρχης με αριθμό μητρώου 00280.

Στο φάκελο της αίτησης αυτής υπάρχει και ένα πιστοποιητικό (από το 1836) για τον ίδιο, από τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Εκεί ο Γέρος του Μοριά έγραψε μεταξύ άλλων για τον Παναγιώτη Μπουκουβαλέα – Τρουπάκη : “..έδειξε πάντοτε προθυμίαν, γενναιότητα και αμισθεί .. Είναι ο πρώτος οπού εκινείτο με ενθουσιασμόν υπέρ της Πατρίδος..”. Και ως τέτοιον, όπως και πολλούς άλλους αγωνιστές, οφείλουμε να θυμόμαστε και να τιμούμε, διακόσια χρόνια μετά.