Η καθημερινότητα στην Οθωμανική αυτοκρατορία και η θέσις του Ελληνισμού
Η Οθωμανική αυτοκρατορία δεν κάνει διάκριση βάσει εθνότητος, αλλά βάσει θρησκεύματος.
Ναί μεν θέλει να έχει αρκετούς απίστους που πληρώνουν τα έσοδα του κράτους, αλλά απο την άλλη το Κοράνι επιτάσσει εξισλαμισμό!
Ετσι προσπαθεί να κρατήσει κάποιες ισορροπίες. Ανέχεται δηλαδή τις «Βιβλικές» θρησκείες (Χριστιανισμό, Εβραισμό , Ζωροαστρισμό) αρκεί να πληρώνουν τον κεφαλικό φόρο.
Για να ισχύει αυτή η ισορροπία γίνεται επίσημη συνθήκη (Ντζιμά) μεταξύ του αρχηγού των πιστών (Σουλτάνου) και των αρχηγών των απίστων (πατριάρχη για τους Χριστιανούς).
Με βάση αυτό το σκεπτικό, μετά την πτώση ο Μωάμεθ Β’ χρίζει πατριάρχη τον Γεννάδιο και υπογράφει μαζί του Ντζιμά, ορίζοντας τις σχέσεις μεταξύ πιστών και απίστων.
Βάσει αυτής της συνθήκης οι χριστιανικές εκκλησίες απαγορεύεται να φέρουν καμπάνες. Τα σπίτια των χριστιανών δεν πρέπει να είναι ψηλώτερα απο αυτά των μουσουλμάνων. Απαγορεύεται στους χριστιανούς να ιππεύουν άλογα. Απαγορεύεται στους χριστιανούς η δημόσια εκδήλωσις θρησκευτικής λατρείας. Επιβάλλεται φέσι (μπλέ για τους χριστιανούς , κίτρινο για τοιυς Εβραίους).
Οι διαφορές μεταξύ των χριστιανών λύνονται απο τον ιερέα και κατα συνέπεια απο τον πατριάρχη ως ανώτατη χριστιανική εξουσία.
Η ιεραρχία της χριστιανικής εκκλησίας παραμένει ως έχει.
Με δεδομένο οτι ο Μωάμεθ ισχυρίζεται πως όλοι οι Χριστιανοί και οι Εβραίοι είναι ψεύτες (πιστεύουν σε ψεύτικο θεό), οι Χριστιανοί και οι Εβραίοι δεν θεωρούνται έγκυροι μάρτυρες, ενω αντίθετα οι μόνοι δεκτοί μάρτυρες στο δικαστήριο είναι οι μουσουλμάνοι. Συνέπεια αυτού είναι ακόμη και σε ενδοχριστιανικές δικαστικές υποθέσεις, ο διάδικος που διαθέτει μουσουλμάνο μάρτυρα υπεράσπισης κερδίζει και την δίκη. Αν όμως ο χαμένος γινόταν μουσουλμάνος, η υπόθεσίς του ξαναδικαζόταν απο τον καδή (μουσουλμάνο δικαστή) και βεβαίως δικαιωνόταν. Ετσι πολλοί χριστιανοί εξισλαμίσθηκαν για λόγους δικαστικούς.
Φόνος χριστιανού απο μουσουλμάνο αποτελούσε απλή αστική υπόθεση με προστιμο (παραβίαση των όρων της Ντζιμά). Φόνος χριστιανού απο χριστιανό ήταν ποινικό αδίκημα και δικαζόταν απο χριστιανικό εκκλησιαστικό δικαστήριο. Ενω φόνος μουσουλμάνου απο χριστιανό δεν δικαζόταν καν, αλλά επέφερε την θανατική ποινη για τον χριστιανό φονέα.
Οι όροι της Ντζιμά σε συνδυασμό με την βαρύτατη φορολογία είχαν σαν συνέπεια τον εξισλαμισμό μεγάλων μαζών του πληθυσμού.
Μερικοί ασπάστηκαν τον Μουσουλμανισμό για να γλυτώσουν την πίεση αλλά και τις περιουσίες τους, πλην όμως παρέμειναν κρυπτοχριστιανοί. Στην αρχή η εκκλησία ευνόησε αυτό το φαινόμενο.
Περίπου έναν αιώνα μετά όμως, το φαινόμενο του κρυπτοχριστιανισμού περιορίστηκε αφού η εκκλησία το απέρριψε και προέβη σε αφορισμούς των κρυπτοχριστιανών, γιατι οι κρυπτοχριστιανοί σε 2η και 3η γενεά συνήθως γινονταν οριστικά μουσουλμάνοι.
Την Οθωμανική κατοχή οι χριστιανοί την εξέλαβαν ως θεία τιμωρία για τις αμαρτίες του (γι αυτό και πολλοί γίνονταν μουσουλμάνοι εξ αυτού του λόγου).
Στην συνέχεια η εκκλησίά διεκήρυξε οτι η κατοχή ήταν η ύστατη δοκιμασία προ της 2ας Παρουσίας, έτσι ώστε να κρατήσει τους πιστούς αφού η 2α παρουσία θεωρήθηκε οτι ήταν κοντά !
Ο Μωάμεθ Β’ θέσπισε και τον νόμο της αδελφοκτονίας. Βάσει αυτού του νόμου, όποιος εγένετο Σουλτάνος έπρεπε να σκοτώσει όλα τα αρσενικά μέλη της οικογενείας του, εξαφανίζοντας έτσι την δυνατότητα διακδικήσεων του θρόνου).
Ο νόμος αυτός καταργήθηκε απο τον Σουλειμάν τον Μεγαλοπρεπή 1,5 αιώνα αργότερα. Αντικαταστάθηκε με άλλον νόμο, βασει του οποίου όλα τα αρσενικά μέλη της οικογενείας του Σουλτάνου κλείνονταν στα ανάκτορα εφ’ όρου ζωής.
Αυτό βέβαια σε περίπτωση θανάτου του Σουλτάνου εξασφάλιζε διαδοχή , αλλά ο νέος Σουλτάνος, κλεισμένος όλη του την ζωή στα ανάκτορα, δεν ήξερε τίποτε για διοίκηση, γενόμενος υποχείριο του Μεγάλου Βεζύρη….
Σημαντικό κέντρο εξουσίας ήταν και η μητέρα του Σουλτάνου, η Βαλιντέ Σουλτάνα, η οποία είχε ακόμη και δική της στρατιωτική φρουρά. Η Αθήνα ήταν μάλιστα προσωπική της περιουσία. Η κυριαρχία της Βαλιντέ Σουλτάνας είναι τόσο ισχυρή που όταν ο πασάς των Αθηνών Τζιζαράκης θέλησε να ρίξει τις στήλες του ναού του Ολυμπίου Διός , οι Αθηναίοι διαμαρτύρονται στην Βαλιντέ Σουλτάνα και ο Τζιζαράκης πασάς αποκεφαλίζεται επάνω στον στήλο που είχε προλάβει να γκρεμίσει….
Υπάρχει διαφορά μεταξύ της Βαλιντέ Σουλτάνας που είναι η μητέρα του Σουλτάνου , απο την Βαλιντέ Χανούμ που είναι η 1η τη τάξει χανούμισα.
Η πορεία της αυτοκρατορίας σταμάτησε με την παύση της επέκτασής της τον 17ο αιώνα (ανεπιτυχής πολιορκία της Βιέννης) και αφού δεν υπήρχε πολεμική λεία για να συντηρεί το κράτος, άρχισε η σταδιακή φθορά της.
Το κράτος είναι τεράστιο και δύσκολο να διοικηθεί.
Ο στρατός, ενώ παλαιότερα ήταν ανίκητος, ξεπερνιέται απο τους προηγμένους τεχνολογικά στρατούς της Ευρώπης.
Μην έχοντας πολεμική λεία οι τοπικοί άρχοντες προσπαθούν να αναπληρώσουν την απώλεια εσόδων απο το εσωτερικό. Έτσι έδιναν μεν στον Σουλτάνο τον καθορισμένο φόρο, αλλά οι ίδιοι εισέπρατταν πολλαπλάσια για λογαριασμό τους.
Με αυτήν την κατάσταση το κράτος τρεφόταν απο τις ίδιες τις σάρκες του!
Λόγω του οικονομικού μαρασμού, οι χριστιανικές κοινότητες μαραζώνουν. Ετσι οι χριστιανοί μετακομίζουν στα νησιά και γίνονται ναυτικοί δεδομένου οτι το κράτος δίνει κίνητρα για δημιουργία εμπορικού στόλου, έτσι ώστε να συναγωνίζεται τους Ευρωπαίους. Επειδή οι χριστιανοί είχαν δικαίωμα στο εμπόριο, αρκεί να πλήρωναν τους φόρους, φτιάχνουν πλοία και ειδικεύονται στο ναυτικό εμπόριο.
Γενικά τους 2 πρώτους αιώνες τις Οθωμανοκρατίας , το χριστιανικό στoιχείο δοκιμάζεται σκληρά απο την φορολογική αφαίμαξη και μαραζώνει.
Η εκκλησία όμως κατα την Οθωμανοκρατία έχει διοικητική αυτονομία.
Κάποιες ελπίδες αναγέννησης αναφύονται έτσι απο ορισμένους λειτουργούς της εκκλησίας. Σε αυτήν την ελπίδα κοινωνοί είναι και μερικοί πατριάρχες (λίγοι…).
Απο αυτούς τους λίγους πατριάρχες που προσπαθούν για την αναγέννηση του έθνους, σημαντικώτερος είναι ο Κύριλος Λούκαρις (1570 μ.χ.) που προωθεί τα θέματα της εκπαίδευσης μέσα απο τα εκκλησιαστικά κανάλια, αρχίζει να κατασκευάζει την Μεγάλη του Γένους Σχολή, μεταφράζει αρχαίους συγγραφείς κ.ο.κ.
Μέχρι τότε , οι πατριάρχες που διαδέχτηκαν τον Γεννάδιο (τον οποίο κάποια στιγμή οι Οθωμανοί εξεθρόνισαν), ήσαν αγράμματοι (πολλές φορές ο πατριαρχικός θρόνος έμπαινε σε διαδικασία πλειστηριασμού και τον κέρδιζε κάποιος κοσμικός έμπορος) και αυτό έγινε επίτηδες για να μην δημιουργείται πρόβλημα στο Οθωμανικό κράτος.
Η προσπάθεια του Κυρίλου Λουκάρεως ενοχλεί το κράτος και τελικά ο πατριάρχης καθαιρείται και εκτελείται ως υποκινητής επαναστάσεως.
Μετά τον Λούκαρη το πατριαρχείο για πολύ καιρό δεν δραστηριοποιείται σε αυτήν την κατεύθυνση, απο τον φόβο των Οθωμανών.
Αντίθετα, ο κατώτερος κλήρος αντιδρά στην μουσουλμανική εξουσία και οι παπάδες αποτελούν την εστία εθνικής συσπείρωσης και απο τον κατώτερο κλήρο βγαίνουν και οι λεγόμενοι νεομάρτυρες.
Σε αντίθεση με την γενική κατάσταση, το Άγιο Όρος δεν υπόκειται στους όρους της Ντζιμά και διατηρεί όλα τα προνόμοια που είχε επι Βυζαντίου. Απλά πληρώνει φόρους και κατα τ άλλα παραμένει απείραχτο ( οι λόγοι είναι οτι η Οθωμανική διοίκηση χρειάζεται τον χριστιανισμό για τους λόγους που έχουν ήδη αναφερθεί).
Η κοινότητα του Αγίου Όρους δεν έχει κοσμική εξουσία (έχει μόνο μοναστήρια), ούτε μεγάλη περιουσία, οπότε αν οι Οθωμανοί επενέβαιναν, θα δημιουργείτο μεγαλυτερη αντίδραση απο την προσδοκώμενη ωφέλεια που θα είχαν αν επενέβαιναν.
Οι Εβραίοι επίσης, ως μή αποτελούντες κίνδυνο για την αυτοκρατορία, ήσαν πιο κοντά στους μουσουλμάνους και δεν υπέφεραν ιδιαίτερα. Αντίθετα , λόγω έχθρας με τους χριστιανούς, συνεργάστηκαν με τους μουσουλμάνους και τελικά ήκμασαν και πλούτισαν κατα την Οθωμανοκρατία.
Οθωμανικό σαρίκι , η Παππική τιάρα ;
Έχοντας εξετάσει τις συνθήκες ζωής των χριστιανών κατα την Οθωμανοκρατία , γεννάται το ερώτημα αν είχαν δίκιο η όχι , οι Βυζαντινοί που ισχυρίζονταν οτι «καλύτερα το σαρίκι του Τούρκου απο την τιάρα του Πάπα». Για να απαντηθεί το ερώτημα χρειάζεται να εξεταστούν και οι συνθήκες υπο τις οποίες ζούσαν οι ορθόδοξοι (Έλληνες) στις Λατινοκρατούμενες περιοχές , ώστε να υπάρχει δυνατότητα σύγκρισης.
Στις Λατινοκρατούμενες λοιπόν περιοχές :
Η Παπική εξουσία δεν αναγνωρίζει κανενός είδους εξουσία στον πατριάρχη.
Δεν επιτρέπεται εκλογή ορθόδοξου επισκόπου και η εκκλησία διοικείται αποκλειστικά απο τους καθολικούς.
Τα δικαιώματα των ορθοδόξων καταπατώνται πολύ περισσότερο στις καθολικοκρατούμενες περιοχές, παρά στις Οθωμανοκρατούμενες.
Ανώτερη τάξη αποτελούν μόνο οι καθολικοί. Μόνο πολύ αργότερα (1600 μ.χ.) άρχισαν να εγγράφονται Έλληνες στο libro d’ oro , κυρίως για να μπορούν να τους στρατολογούν.
Ο Φράγκος είναι πολιτισμένος, επομένως γοητευτικός σε σχέση με τον Οθωμανό, άρα παρασύρει Έλληνες σε εθελούσια προσχώριση στον καθολικισμό.
Όμως υπο μορφήν αντιλόγου πρέπει να επισημανθεί οτι :
Οι Ελληνες υπο τους καθολικούς είναι κοντά στην Αναγέννηση. Μπορεί να είναι πτωχοί και καταπιεσμένοι, αλλά πολιτιστικά είναι πολύ πιο προηγμένοι απο τους απομονωμένους Οθωμανοκρατούμενους.
Είναι πιο εύκολο ένας Έλληνας να «Φραγκέψει» απο το να «τουρκέψει» γιατι «όποιος τουρκεύει χάνεται οριστικά».
Συνεχίζοντας την επισκόπηση της καθημερινότητας στην Οθωμανική αυτοκρατορία, παρατηρείται μαζικό κύμα φυγής απο τα κατακτημένα εδάφη, σχεδόν αμέσως με την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως. Ακόμη και προ της πτώσεως υπήρχε τάση φυγής απο την παρακμάζουσα αυτοκρατορία, ιδιαίτερα μετά την ήττα των Σέρβων απο τους Τούρκους στην μάχη του Κοσσυφοπεδίου το 1390 μ.χ.
Η μετανάστευση κατευθύνεται προς τα βόρεια Βαλκάνια (Βλαχία, δηλ. την σημερινή Ρουμανία), όπου ισχυροποιούνται οι ήδη υπάρχουσες απο την αρχαιότητα Ελληνικές κοινότητες (Μολδοβλαχία).
Κύμα μετανάστευσης παρατηρείται και προς την Μ.Ασία και τον Πόντο (ο Πόντος δεν είχε κατακτηθεί ακόμη . Κατακτήθηκε το 1461 μ.χ.).
Άλλο κύμα μετανάστευσης παρατηρήθηκε προς τα Ιώνια νησιά και απο εκεί πολλοί διεκπεραιώθηκαν στην Ιταλία.
Κυρίως μεταναστεύουν οι λόγιοι οι οποίοι και αποτελούν τον κύριο παράγοντα της Αναγέννησης στην Δύση, μεταφέροντας πολιτισμό.
Επειδή οι Οθωμανοί δεν έχουν καθόλου καλές επιδόσεις στην ναυτιλία, ακμάζει η πειρατεία (Αλγερίνοι Μπαρμπερίνοι, Φράγκοι , Έλληνες και τοπικοί ηγεμόνες).
Τα νησιά και οι παράκτιες πόλεις υποφέρουν απο την πειρατεία και μεταφέρουν το οικιστικό τους κέντρο στα πιο ορεινά (παρατηρείται πολύ αυτό το φαινόμενο στα Κυκλαδονήσια όπου οι πρωτεύουσες είναι στα ορεινά μέρη).
Ο πιο φημισμένος πειρατής της εποχής είναι ο Αλγερινός Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα , τον οποίο αφού δεν μπορούν να εξουδετερώσουν οι Οθωμανοί τον εξαγοράζουν και τον κάνουν Καπουδάν πασά (αρχιναύαρχο). Ετσι ο Μπαρμπαρόσα προσχωρεί με όλο τον στόλο του στο Οθωμανικό ναυτικό. Σαν αποτέλεσμα αυτής της προσχώρησης ισχυροποιείται ο στόλος και υποχωρεί η πειρατεία, βελτιώνοντας το εμπόριο. Έτσι παρατηρείται άνθησις του εμπορίου απο το μέσον του 16ου μ.χ. αιώνος.
Απο την πειρατεία οι Έλληνες κατέληξαν να έχουν αποκτήσει γυρω στον 18ο αιώνα πολλά πλούτη (που αργότερα χρησίμευσαν στην Επανάσταση).
Το 1601 μ.χ. εγκαθίσταται μόνιμα το πατριαρχείο στο Φανάρι (συνοικία της Κωνσταντινουπόλεως), ενω μέχρι τότε δεν είχε κάποια μόνιμη έδρα.
Έτσι αρχίζει να συγκεντρώνει γύρω του το Ελληνικό στοιχείο που παράλληλα έχει ακμάσει (Φαναριώτες).
Γενικά όσο περνά ο καιρός και σταματά η εξάπλωσις του Οθωμανικού κράτους η κατάστασις στο εσωτερικό ηρεμεί σχετικά και δίνεται η ευκαιρία στην οικονομία να αναπτυχεί. Οι Έλληνες καταλαμβάνουν ακόμη και τις ύψιστες θέσεις στο κράτος
(μέχρι και στην 3η τη τάξει θέση μετά τον Σουλτάνο και τον Μεγάλο Βεζύρη , έφτασαν να αναριχηθούν οι Έλληνες) .
Τον 17ο αιώνα οι Βεζύρηδες ισχυροποιουνται πολύ (με κύριους εκπρόσωπους την Αλβανικής καταγωγής οικογένεια των Κιοπρουλήδων) και αντίστοιχα η ισχύς του Σουλτάνου παρακμάζει.
Εκτός απο την γεωργία, αρχίζει να ακμάζει και το εμπόριο και η βιοτεχνία (πάντα απο τους χριστιανούς, δεδομένου οτι οι Οθωμανοί απλά συλλέγουν τους φόρους).
Δημιουργείται λοιπόν η ανάγκη των συντεχνιών (τουρκιστί «ισνάφ» δηλ. «σινάφι»).
Οι συντεχνίες εκτός από τα επαγγελματικά συμφέροντα προάσπιζαν πολλάκις και τα συμφέροντα της κοινότητός του (δημιουργώντας έτσι πυρήνες). Προβαίνουν μάλιστα και σε αγαθοεργίες προς την κοινότητα και την εκκλησία.
Το αποτέλεσμα της δημιουργίας και της δράσης των συντεχνιών, είναι οτι ο Ελληνισμός παραμένει οργανωμένος και μάλιστα με παγιωμένη ιεραρχία (Πρωτομάστορας που εξελέγετο απο τους μαστόρους, μάστορες / μαγαζάτορες , καλφάδες / τεχνίτες , τσιράκια / βοηθούς και τέλος τα μαθητούδια) .
Αυτή η ιεραρχία και η οργάνωση θα αποδειχθεί εξαιρετικά σημαντική αργότερα κατα την Επανάσταση.
Κατα τα πρότυπα των συντεχνιών των βιοτεχνών και εμπόρων, οι αγρότες οργανώνονται σε Συνεταιρισμούς (σε πιο χαλαρή οργάνωση και με οχι τόσο πλεονεκτική θέση όσο οι συντεχνίες).
Γενικώς όσο αδυνατίζει η ισχύς του Σουλτάνου και αντίστοιχα ισχυροποιείται η θέσις του Βεζύρη, αυτός χρειάζεται τον «Δραγουμάνο» , δηλ. διερμηνέα (ένας διερμηνέας της Υψηλής Πύλης και ένας διερμηνέας του στόλου). Οι διερμηνείς είχαν καίριες οργανωτικές πρωτοβουλίες. Η θέσις του Μεγάλου Δραγουμάνου απο τον 17ο αιώνα περιέρχεται στα χέρια των Ελλήνων. Επίσης στα χέρια των Ελλήνων έρχεται και το αξίωμα του Βοεβόδα της Μολδοβλαχίας.
Αυτή λοιπόν ήταν (συνοπτικά πάντα) η εικόνα της κοινωνικής, θρησκευτικής, εμπορικής ζωής των χριστιανών κατα την Οθωμανοκρατία.
Για το ΣΑΛΑΜΙΝΙΩΝ ΒΗΜΑ
Δημοσίευση σχολίου
Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.