Δευτέρα 31 Ιανουαρίου 2022

Αναστάσιος Α.


 εξώφυλλο: Απεικόνιση του Αναστασίου Α’ Internet Archive Book Images, No restrictions, via Wikimedia Commons

Η δημοσίευση βασίζεται σε άρθρο του Mark Cartwright που δημοσιεύθηκε στο World History Encyclopedia στις 15 Δεκ. 2017.

copyright © μετάφραση – επιμέλεια Χείλων

Ο Φλάβιος Αναστάσιος κυβέρνησε τη Βυζαντινή αυτοκρατορία από το 491 έως το 518 μ.Χ. Παρότι οι φορολογικές και νομισματικές μεταρρυθμίσεις του ήταν σωτήριες και επιτυχείς, εντούτοις δεν κατόρθωσε να αποκαταστήσει τον καταστροφικό διχασμό στη Χριστιανική Εκκλησία που δημιούργησαν οι προκάτοχοί του. Κατά τη διάρκεια της θητείας του αντιμετώπισε εξεγέρσεις εντός και εκτός της αυτοκρατορίας και οι εκστρατείες του δεν ήταν όλες πετυχημένες και αποτελεσματικές όσο το περίφημο Μακρύ Τείχος στη Θράκη. Παρ’ όλα αυτά, ο Αναστάσιος έθεσε τα θεμέλια στα οποία βασίστηκε τον 6ο αιώνα ο Ιουστινιανός για να υλοποιήσει τα θεαματικά επιτεύγματά του.

Βιογραφικό

Ο Φλάβιος Αναστάσιος γεννήθηκε περί το 431 στο Δυρράχιο από γονείς ταπεινής καταγωγής και ήταν οπαδός του Μονοφυσιτισμού. Οι κόρες των ματιών του είχαν διαφορετικό χρώμα, ώστε το ένα μάτι φαινόταν μαύρο ενώ το άλλο γαλανό, γι’ αυτό και ονομάστηκε Δίκορος. Σε νεαρή ηλικία πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου έγινε δεκτός στην υπηρεσία των ανακτόρων και με την πάροδο του χρόνου, προήχθη σε σιλεντιάριο (χαμηλόβαθμος αυλικός με καθήκον να τηρεί τάξη & ησυχία κατά την παρουσία του αυτοκράτορα). Απέκτησε όμως φήμη για τις διοικητικές του ικανότητες και εξασφάλισε την εύνοια της Αριάδνης κόρης του αυτοκράτορα Λέοντα Α’.

Η εν λόγω εύνοια είχε αποτέλεσμα να ξεφύγει από τη αφάνεια του αυλικού, για να διαδεχθεί τον αυτοκράτορα Ζήνωνα (βασ. 474-491 μ.Χ.) εκλιπόντα σύζυγο της Αριάδνης. Ο νόμιμος διάδοχος του Ζήνωνα Λέων Β’ απεβίωσε πρόωρα το 474 μ.Χ. και ο μεγαλύτερος αδελφός του Φλάβιος
Λογγίνος ήταν ακατάλληλος, με συνέπεια οι νόμιμοι υποψήφιοι για τον Βυζαντινό θρόνο να είναι περιορισμένοι. Η Αριάδνη, κόρη του αυτοκράτορα Λέοντα Α’ (βασ. 457-474 μ.Χ.) αγνόησε τις συμβουλές του εκλιπόντα συζύγου της και επέλεξε να παντρευτεί τον 60χρονο Αναστάσιο. Ο Λογγίνος οργάνωσε εξέγερση χωρίς αποτέλεσμα και το 492 μ.Χ. εξορίστηκε μαζί με τους οπαδούς του (ο Ζήνων ήταν επικεφαλής της δυναστείας των Ισαύρων από την Κεντρική Μικρά Ασία). Εξορίστηκε επίσης όλη η οικογένεια του Ζήνωνα μετά από σαρωτικό ξεκαθάρισμα, δείγμα της ενδελεχούς προσέγγισης του νέου αυτοκράτορα σε όλους τους τομείς της διακυβέρνησής του.

Πινακίδα νόμων του Αναστασίου Α’ για τη διέλευση από τα Δαρδανέλια Hermann Junghans, CC BY-SA 3.0 DE, via Wikimedia Commons

Εκστρατείες

Επί θητείας του η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία συμμετείχε στον Ισαυριανό Πόλεμο κατά του σφετεριστή Λογγίνου και στον Αναστασιανό Πόλεμο κατά των Σασσανιδών Περσών.

Ο Ισαυριανός πόλεμος (492-497) ανακινήθηκε από τους Ισαύρους υποστηρικτές του Λογγίνου, αδελφού του Ζήνωνα, ο οποίος έχασε το θρόνο υπέρ του Αναστάσιου. Η μάχη του Κοτύαιου (σημερινή Κιουτάχεια) το 492 κατέστειλε το κυρίως σώμα της εξέγερσης, αλλά ο ανταρτοπόλεμος συνεχίστηκε στα βουνά της Ισαυρίας για αρκετά χρόνια. Η αντίσταση στα βουνά εξαρτιόταν από τη διατήρηση του Κάστρου του Παπυρίου από τους Ισαύρους. Ο πόλεμος διήρκεσε πέντε χρόνια, αλλά ο Αναστάσιος ψήφισε νομοθεσία σχετικά με την οικονομία στα μέσα της δεκαετίας του 490, δηλώνοντας ότι ο Ισαυριανός Πόλεμος δεν απορρόφησε όλη την ενέργεια και τους πόρους της κυβέρνησης. Μετά από πέντε χρόνια, η αντίσταση των Ισαύρων κατεστάλη και μεγάλος αριθμός Ισαύρων εκτοπίστηκε βίαια στη Θράκη, για να διασφαλιστεί ότι δεν θα εξεγερθούν ξανά.

Κατά τη διάρκεια του Αναστασιανού πολέμου το 502-505 με τους Σασσανίδες Πέρσες, οι δεύτεροι κατέλαβαν τις πόλεις της Θεοδοσιούπολης και της Άμιδας, αν και αργότερα οι Βυζαντινοί ανέκτησαν την δεύτερη έναντι χρυσού. Οι Περσικές επαρχίες υπέστησαν πολλές επιθέσεις και η ειρήνη ολοκληρώθηκε το 506. Στη συνέχεια, για να κρατήσει υπό έλεγχο τους Πέρσες στη Νισίβη ο Αναστάσιος έχτισε το ισχυρό φρούριο της Δάρας, η οποία μετονομάστηκε σε Αναστασιούπολη.

Βυζαντινή και Περσική Αυτοκρατορία το 500 μ.Χ, που απεικονίζει επίσης τα όμορα κράτη, πολλά από τα οποία σύρθηκαν σε πολέμους μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Talessman at the English Wikipedia, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons

Άλλες εκστρατείες όμως δεν ήταν τόσο πετυχημένες. Ο Θεοδώριχος, ο βασιλιάς της Ιταλίας, παρέμενε ισχυρός εχθρός των Βυζαντινών συμφερόντων στη δυτική Μεσόγειο, ακόμα και όταν ο Αναστάσιος τον αναγνώρισε επίσημα ως βασιλιά το 497 μ.Χ. Η Πανονία, επαρχία της κεντρικής Ευρώπης κατά μήκος του Δούναβη, αποτελούσε σημείο τριβής μεταξύ των δύο κρατών με τους Οστρογότθους να καταλαμβάνουν το Σίρμιο. Αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν ότι κατά μήκος του Δούναβη χτίστηκαν αρκετά Βυζαντινά φρούρια κατά τη διάρκεια βασιλείας του Αναστάσιου και όχι όπως λανθασμένα θεωρείται, κατά τη βασιλεία του Ιουστινιανού Α’ (βασ. 527-575 μ.Χ.). Ο Αναστάσιος αντέκρουσε την απειλή του Θεοδώριχου κάνοντας τον Χιλδέριχο, βασιλιά των Φράγκων στη Γαλατία, επίτιμο πρόξενο και στέλνοντάς του στόλο για να βοηθήσει στον πόλεμο με με τους Οστρογόθους το 507 μ.Χ.

Τα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας το 493 μ.Χ. δέχθηκαν επίθεση από τους Βούλγαρους, γεγονός που οδήγησε τον Αναστάσιο να χτίσει το περίφημο Μακρύ Τείχος για την καλύτερη προστασία της Θράκης. Το τείχος εκτεινόταν από τη Σηλυμβρία στη βόρεια ακτή της Θάλασσας του Μαρμαρά μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα και είχε μήκος περίπου 45 χιλιόμετρα. Σχεδιάστηκε για να προστατεύσει την πρωτεύουσα, αλλά μακροπρόθεσμα, αποδείχθηκε αναποτελεσματικό, καθώς οι σεισμοί κατέστρεψαν τμήμα του και η φρουρά στην οποία ανατέθηκε η υπεράσπιση αποδείχθηκε ανεπαρκής. Η επίδραση του τείχους ήταν περισσότερο ψυχολογική, ιδίως στους Βυζαντινούς, διότι υπενθύμιζε σε όλους ότι τα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας ήταν ουσιαστικά η «πίσω πόρτα» της Κωνσταντινούπολης.

Χρυσός σόλιδος που απεικονίζει τον Αναστάσιο. Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC BY-SA 2.5 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.5&gt;, via Wikimedia Commons

Εσωτερική πολιτική

Ο Αναστάσιος μπορεί να μην είχε βασιλική καταγωγή, αλλά επέδειξε πολιτικές και οικονομικές ικανότητες. Ο νέος αυτοκράτορας αναμόρφωσε το προβληματικό Βυζαντινό νόμισμα εισάγοντας νέα και βελτιωμένα νομίσματα, κυρίως τον αργυρό φόλλιδα, με αναλογία 288 φόλλιδες = ένα χρυσό νόμισμα (σόλιδο) το τυποποιημένο νόμισμα έναντι του οποίου αποτιμήθηκαν όλα τα άλλα. Η είσπραξη φόρων αναμορφώθηκε και η δουλειά ανατέθηκε σε κρατικούς αξιωματούχους αντί για τοπικούς φοροσυλλέκτες. Από τις πρώτες ενέργειες του Αναστασίου ήταν η κατάργηση του μισητού στους Βυζαντινούς κεφαλικού-επαγγελματικού φόρου, του χρυσάργυρου. Ο φόρος έπρεπε να καταβάλλεται σε χρυσό ή ασήμι κάθε τέσσερα χρόνια και η κατάργησή του είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση δημοτικότητας του αυτοκράτορα σε όλη την αυτοκρατορία. Το έλλειμμα στα κρατικά ταμεία μηδενίστηκε από τα έσοδα της αυτοκρατορικής περιουσίας και έναν νέο φόρο, τη χρυσοτέλεια, η οποία παραμένει αδιευκρίνιστη όσον αφορά στον σκοπό ή την εφαρμογή. Όλες οι μεταρρυθμίσεις είχαν το επιθυμητό αποτέλεσμα και τα δημόσια ταμεία είχαν πλεόνασμα 320.000 λιρών χρυσού μέχρι το τέλος της βασιλείας του Αναστάσιου.

Στις θρησκευτικές υποθέσεις, οι παρεμβάσεις του Αναστάσιου ήταν σαφώς λιγότερο επιτυχείς και δημοφιλείς από τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις του. Το ενδιαφέρον του αυτοκράτορα για τη θεολογία παρέπεμπε πίσω στην εποχή του ως αυλικός όταν παρέδιδε σεμινάρια στην Αγία Σοφία, οπότε δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι θα χρησιμοποίησε την εξουσία του για να επηρεάσει το δόγμα της Εκκλησίας. Το 482 μ.Χ. ο Ζήνων είχε εκδώσει το διάταγμα του Ενωτικού ελπίζοντας να επιλύσει τη διαφορά για το αν ο Χριστός είχε δύο φύσεις (θεϊκή και ανθρώπινη) ή μόνο μία. Το εν λόγω διάταγμα, που ουδέποτε δικαίωσε το όνομά του «Ενωτικό» δεν ικανοποίησε κανένα από τα δύο στρατόπεδα και ο Πάπας Φήλιξ ΙΙΙ το καταδίκασε και να αφόρισε τον Επίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως Ακάκιο. Το σχίσμα έγινε γνωστό ως Ακακιανό Σχίσμα και ο Αναστάσιος δεν μπόρεσε να το αποτρέψει.

Αυτοκρατορικό δίπτυχο που αναπαριστά την αυτοκράτειρα Αιλία Αριάδνη, Εθνικό Μουσείο Bargello. wikimedia commons

Πράγματι, η ανοιχτή υποστήριξη του αυτοκράτορα στον Μονοφυσιτισμό και οι προσπάθειες διορισμού ομοϊδεατών επισκόπων στις μεγάλες πόλεις απλώς πυροδότησαν τη κατάσταση και προκάλεσαν αρκετές δημόσιες διαμαρτυρίες στην Κωνσταντινούπολη. Ένα ιδιαίτερο σημείο διαφωνίας ήταν η επιμονή του αυτοκράτορα να τροποποιηθεί το Τρισάγιο στις λειτουργίες της Ορθόδοξης εκκλησίας, έτσι ώστε στο τυπικό «άγιος ο Θεός, άγιος ισχυρός, άγιος αθάνατος, ελέησον ημάς» να προστεθεί «….ο οποίος σταυρώθηκε για εμάς» που υποδήλωνε ότι η θεϊκή φύση του Θεού υπέφερε, μια αδιανόητη θέση για τους Ορθόδοξους Χριστιανούς. Το 512 ο Αναστάσιος κέρδισε πίσω την εύνοια του λαού του με την εμφάνισή του στον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης, βγάζοντας το διάδημά του μπροστά στο πλήθος των 20.000 ατόμων και προτείνοντας να αποσυρθεί μόνο αν πρότειναν κάποιον διάδοχο. Η έξυπνη πολιτική λειτούργησε και ουδείς μπορούσε να σκεφτεί κάποιον πραγματικό λόγο για να καθαιρέσει τον αυτοκράτορα.

Παρ’ όλα αυτά οι φωνές διαμαρτυρίας συνεχίστηκαν και η πιο σοβαρή συνέπεια ήταν η εξέγερση του Βιταλιανού, που έλαβε το όνομά της από τον στρατιωτικό διοικητή που ηγήθηκε της εξέγερσης στη Θράκη μεταξύ 513 και 515 μ.Χ. Ήταν ένα ακόμη παράδειγμα του πόσο αλληλένδετα ήταν τα λαϊκά κινήματα και το εκκλησιαστικό δόγμα στη Βυζαντινή ζωή. Ο Βιταλιανός ηγήθηκε ορθόδοξου κινήματος, όταν ο Αναστάσιος προσπάθησε να εγκαταστήσει έναν μονοφυσίτη επίσκοπο στην Κωνσταντινούπολη. Η απειλή του σφετεριστή προς το θρόνο, αν και ουδέποτε υλοποιήθηκε, δεν έπαυσε μέχρι την συνδιαλλαγή με τον Ιουστίνο Α’ (βασ. 518-527 μ.Χ.) και τη δολοφονία του το 520 μ.Χ., πιθανώς κατόπιν εντολής του αντιπάλου του, Ιουστινιανού Α’. Η εκκλησιαστική διαίρεση μεταξύ Ρώμης και Κωνσταντινούπολης θα ανέμενε τον διάδοχο του Αναστασίου, όταν γεφυρώθηκε, έστω και προσωρινά, το 519 μ.Χ.

Για τους απλούς ανθρώπους, η ζωή υπό τον Αναστάσιο είχε ορισμένα πλεονεκτήματα, επικρατούσε σταθερότητα και δεν υπήρχαν πολλοί πόλεμοι ή εισβολές με τις γνωστές φρικαλεότητες λεηλασίας και θανάτων. Ωστόσο, κάτι έλειπε και όπως εξηγεί ο ιστορικός J. J. Norwich, η ζωή για τους Βυζαντινούς υπό τον Αναστάσιο είχε λιγότερη διασκέδαση:

Το κύριο ελάττωμά του ήταν η φειδωλότητα – ελάττωμα που σε συνδυασμό με τον ισχυρό πουριτανισμό, έκανε την Κωνσταντινούπολη ένα βαρετό τόπο. Οι ;αγώνες με άγρια θηρία απαγορεύτηκαν. Οι πολίτες δεν επιτρεπόταν να διοργανώνουν νυχτερινές γιορτές, με το σκεπτικό ότι κατέληγαν σε αχαλίνωτη ακολασία – κάτι που πράγματι ίσχυε.

Το ελεφαντόδοντο Μπαρμπερίνι/Barberini, δίπτυχο από ελεφαντόδοντο του 6ου αιώνα που αναπαριστά τον Αναστάσιο ή τον Ιουστινιανό Α΄ Louvre Museum, Public domain, via Wikimedia Commons

Θάνατος & διαδοχή

Ο Αναστάσιος πέθανε από φυσικά αίτια το 518 μ.Χ. σε ηλικία 90 ετών, χωρίς απογόνους και τον διαδέχθηκε ο Ιουστίνος Α’. Ο ηλικιωμένος και αμόρφωτος διοικητής της φρουράς του παλατιού, επιλέχθηκε σύμφωνα με τα ιστορικά στοιχεία, από τον Αναστάσιο μόνο και μόνο επειδή ήταν ο πρώτος που εισήλθε κάποιο πρωινό στους θαλάμους του αυτοκράτορα. Ο Ιουστίνος θα βασίλευε μέχρι το 527 μ.Χ., όταν θα ανερχόταν στο θρόνο ο ανιψιός του Ιουστινιανός εγκαινιάζοντας μια Χρυσή Εποχή για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, για την οποία είχε θέσει τα θεμέλια ο Αναστάσιος με τις λιτές και καινοτόμες δημοσιονομικές πολιτικές του.


Πηγές – βιβλιογραφία

https://www.worldhistory.org/Anastasios_I/

https://en.wikipedia.org/wiki/Anastasius_I_Dicorus

Gregory, T.E. A History of Byzantium. Wiley-Blackwell, 2010.

Herrin, J. Byzantium. Princeton University Press, 2009.

Mango, C. The Oxford History of Byzantium. Oxford University Press, 2002.

Norwich, J.J. A Short History of Byzantium by John Julius Norwich. Vintage (December 29,1998), 2017.

Rosser, J. H. Historical Dictionary of Byzantium. Scarecrow Press, 2001.

Shepard, J. The Cambridge History of the Byzantine Empire c.500-1492. Cambridge University Press, 2009.

Με πολύ μεράκι αλλά και υπομονή συνεχίζουμε την προσπάθεια μας .Αθόρυβα …σιγά σιγά με πολύ υπομονή αλλά και διάθεση προχωράμε 

Στόχος μας παραμένει να αρθρογραφούν οι πολίτες σε αθρα με   θέματα πολιτισμού   που  επιλέξουν

Το όνομα και επώνυμο αλλά η ευπρέπεια των άρθρων είναι απαραίτητα .Η διεύθυνση μας για επιστολές Άρθρα είναι   zantedanias@gmail.com 

Όπως έχουμε από την αρχή της προσπάθεια μας αναφέρει θα αναρτώνται μετά από έγκριση μας

Σας ευχαριστούμε από καρδιας

Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους ο οποίος φέρει και την ευθύνη των γραφομένων και δε συμπίπτουν κατ’ ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας

https://www.youtube.com/channel/UC0wk2ge3sheyTkgpAkeBang



Δημοσίευση σχολίου

Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.

Δημοφιλείς κατηγορίες

...
Οι πιο δημοφιλείς κατηγορίες του blog μας

Whatsapp Button works on Mobile Device only