Ευνάπιος Σάρδεων

 

Νεοπλατωνικός σοφιστής, ιστορικός και ρήτορας από τις Σάρδεις. Σπούδασε φιλοσοφία στην Ακαδημία της Αθήνας (364-368). Υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής της ειδωλολατρίας (της «ἀ ρχαίας καὶ πατρίου πολιτείας») και οπαδός του μεταρρυθμιστικού  έργου του αυτοκράτορα Ιουλιανού (361-363). Διακρίθηκε ως συγγραφέας και αποτελεί τον κατεξοχήν εκπρόσωπο της πρώτης  φάσης της πρώιμης βυζαντινής κοσμικής ιστοριογραφίας. Τόπος και Χρόνος Γέννησης περίπου 349, Σάρδεις Τόπος και Χρόνος Θανάτου 420, Σάρδεις Κύρια Ιδιότητα λόγιος, σοφιστής

1. Βιογραφικά στοιχεία 1.1. Η γέννηση στις Σάρδεις Ο Ευνάπιος γεννήθηκε γύρω στο 345 στις Σάρδεις, την πρωτεύουσα της Λυδίας. 1 Προερχόταν πιθανόν από επιφανή οικογένεια με  περιορισμένες όμως οικονομικές δυνατότητες. Ήταν ξάδελφος της Μελίτης, η οποία παντρεύτηκε τον διακεκριμένο νεοπλατωνικό  φιλόσοφο Χρυσάνθιο, δίπλα στον οποίο ξεκίνησε ο Ευνάπιος τη μελέτη της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. 1.2. Η παραμονή στην Αθήνα Στα τέλη Σεπτεμβρίου του 361/362 ο Ευνάπιος στάλθηκε από τους γονείς του στην Αθήνα για να συνεχίσει τις σπουδές του. Κατά  τη διάρκεια του ταξιδιού προσβλήθηκε από υψηλό πυρετό, από τον οποίο θεραπεύτηκε στην Αθήνα με τη φροντίδα του Χίου  γιατρού Αισχίνη. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του εκεί ο Ευνάπιος σπούδασε για πέντε χρόνια κοντά στον χριστιανό ρήτορα  Προαιρέσιο, 2 παρακολούθησε μαθήματα επιφανών διδασκάλων και ήρθε σε επαφή με διακεκριμένους λογίους. Μετά την  ενηλικίωσή του, πιθανόν το 367, μυήθηκε στα ελευσίνια μυστήρια. Πέραν της φιλοσοφίας ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την ιατρική. Μάλιστα μετά τις σπουδές του στην Αθήνα σχεδίαζε να επισκεφθεί την Αίγυπτο, με σκοπό να εμπλουτίσει τις ιατρικές του  γνώσεις, αλλά τελικά επέστρεψε στις Σάρδεις. 1.3. Η επιστροφή στις Σάρδεις Το 366/367 ο Ευνάπιος, κατόπιν παρότρυνσης των γονέων του, επέστρεψε οριστικά στις Σάρδεις, όπου συνέχισε με τον  Χρυσάνθιο τις μελέτες για τους νεοπλατωνικούς φιλοσόφους, και ιδιαίτερα για τον Ιάμβλιχο. 3 Στη συνέχεια άσκησε το επάγγελμα  του ρήτορα και ασχολήθηκε με τη διδασκαλία της ρητορικής. Πριν από το 372 ο Ευνάπιος συναντήθηκε με τον Μάξιμο Εφέσιο, 4 λόγιο από τον στενό κύκλο του Ιουλιανού (361-363). Επίσης  συνδέθηκε με στενή φιλία με τον επιφανή γιατρό Ορειβάσιο, από την Πέργαμο, ο οποίος έτρεφε σεβασμό και εκτίμηση στο  πρόσωπό του και του αφιέρωσε κάποια έργα όπου τον αποκαλούσε «φιλιατρόν, κράτιστον και λογιώτατον». 5 Ο θάνατός του  χρονολογείται γύρω στο 420.6 2. Το ιστορικό πλαίσιο Επί Ουάλεντος (364-378) και στις αρχές της βασιλείας του Θεοδοσίου Α' (379-395), ο τότε βικάριος της Ασιανής Ιούστος, εθνικός  ο ίδιος, είχε προσελκύσει στις Σάρδεις λογίους και διδασκάλους στην προσπάθειά του να αναβιώσει την αρχαία θρησκεία. Το

κλίμα ευνοούσε την ανάπτυξη της πνευματικής ζωής και των γραμμάτων στην πόλη, η οποία, μολονότι βρισκόταν μακριά από το  κέντρο των πολιτικών εξελίξεων, δεν ήταν αμέτοχη στα γεγονότα της εποχής. Η προσωπικότητα και το έργο του Ευναπίου  αποτελούν αδιαμφισβήτητη μαρτυρία για τον πλούσιο πνευματικό βίο των Σάρδεων στον 4ο αιώνα. 3. Έργο Ο Ευνάπιος έγραψε δύο έργα: τους Βίους Σοφιστών (Vitae Sophistarum ή Βίοι Φιλοσόφων και Σοφιστών), κατόπιν παρότρυνσης  του Χρυσανθίου, που μας έχουν παραδοθεί στο σύνολό τους, και τη Χρονική Ιστορία, η οποία διασώζεται αποσπασματικά. Η Ιστορία καλύπτει την περίοδο από το 270 μέχρι το 414, συνεχίζοντας τα χρονικά του Δεξίππου. Το έργο αποτελεί το κυριότερο  παράδειγμα για την αντίδραση των εθνικών στις πολιτικές, οικονομικές και θρησκευτικές αλλαγές του 4ου αιώνα, ενώ ο Ευνάπιος  βάλλει έντονα κατά του Μεγάλου Κωνσταντίνου και του Θεοδοσίου Α΄. 7 Στην ουσία πρόκειται για ένα κείμενο προπαγάνδας όπου  εκθειάζεται το πρόσωπο του Ιουλιανού. 8 Το έργο Βίοι Σοφιστών διασώζεται σήμερα ακέραιο σε πολλά χειρόγραφα. 9 Η συγγραφή του ολοκληρώθηκε μετά το 396, κατά  πάσα πιθανότητα στις αρχές του 5ου αιώνα. 10 Μέσα από το έργο του ο Ευνάπιος επιχείρησε να αναπτύξει την ιστορία της  φιλοσοφίας και της ρητορικής, ωστόσο περιορίστηκε σε βιογραφικές λεπτομέρειες και ελάχιστα έθιξε ζητήματα της καθαυτό  φιλοσοφίας ή της μεταφυσικής. Οι Βίοι Σοφιστών αποτελούν ένα είδος προσωπογραφίας και περιγράφουν τη ζωή και το έργο  εννέα φιλοσόφων (Πλωτίνου, 11 Πορφυρίου, 12 Ιαμβλίχου, 13Αιδεσίου, Μαξίμου, Πρίσκου, 14 Χρυσανθίου, Επιγόνου και  Βερονικιανού), δέκα σοφιστών (ρητόρων) (Ιουλιανού του Καππαδοκέως, Προαιρεσίου, Επιφανίου, Διοφάντου, 15 Σωπόλιδος, Ημερίου, Παρνασίου, Λιβανίου, Ακακίου και Νυμφιδιανού) και πέντε γιατρών (Ζήνωνος, Μάγνου, Ορειβασίου, Ιωνικού και  Θέωνος).16 Τα πρόσωπα αναβιώνουν μέσα από το έργο ως μια οικογένεια λογίων με τρία κοινά χαρακτηριστικά: όλοι είναι  Έλληνες, εθνικοί και έχουν καταγωγή από τη Μικρά Ασία ή τις ανατολικές επαρχίες. Το έργο διακρίνεται για το ρητορικό και πομπώδες ύφος και αποτελεί μάλλον ηθικοδιδακτικό παρά φιλοσοφικό σύγγραμμα. Με  άμεσο τρόπο ο Ευνάπιος αντιπαραβάλλει το ήθος των αρχαίων Ελλήνων στο χριστιανισμό και καταφέρεται εναντίον των μοναχών, στους οποίους προσάπτει κατηγορίες για αχαλίνωτο βίο, φανατική μανία και προδοσία της πατρίδας. Η βασική αξία των Βίων έγκειται στις βιογραφικές πληροφορίες που αναφέρονται για τους κυριότερους εκπροσώπους της νεοπλατωνικής σχολής, καθώς  και στη σκιαγράφηση του κοινωνικού και πνευματικού βίου του 4ου αιώνα μέσω της μικρής κοινωνίας των σοφιστών και των  φιλοσόφων. 1. Πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του Ευναπίου αντλούμε κυρίως από τα συγγράμματά του, Βίοι Σοφιστών και Χρονική Ιστορία, η οποία σώζεται  αποσπασματικά στη Βιβλιοθήκη του πατριάρχη Φωτίου. 2. Χριστιανός σοφιστής από την Αρμενία. Άκμασε γύρω στο 340. 3. Νεοπλατωνικός φιλόσοφος από τη Συρία (3ος αιώνας). 4. Ο Μάξιμος Εφέσιος υπήρξε δάσκαλος και σύμβουλος του Ιουλιανού. Άκμασε περίπου το 350. Βλ. Αθανασιάδη, Π., Ιουλιανός. Μια βιογραφία (Αθήνα 2001), σελ. 69-73. 5. Penella, R.J., Greek Philosophers and Sophists in the Fourth Century A.D. Studies in Eunapius of Sardis (Leeds 1990), σελ. 1-8, και The Prosopography of the Later Roman Empire I (A.D. 260-395) (1971), σελ. 296, βλ. λ. “Eunapios 2” (A.H.M. Jones – J.R. Martindale). 6. Δεν υπάρχουν μαρτυρίες σχετικά με το θάνατο του Ευναπίου. Στο έργο του Χρονική Ιστορία αναφέρονται γεγονότα που σχετίζονται με την Πουλχερία, αδελφή του Θεοδοσίου Β´ (408-450), και χρονολογούνται το 414. Άρα, το 414 είναι το terminus post quem για τη χρονολογία του θανάτου του. 7. Στο έργο αυτό ο Ευνάπιος επιχειρεί να αμαυρώσει τη φήμη του Μεγάλου Θεοδοσίου. Τον κατηγορεί για τις στρατιωτικές και διοικητικές μεταρρυθμίσεις, τη  φορολογία και την εξωτερική πολιτική. Βλ. Buck D.F., “Eunapius of Sardis and Theodosius the Great”, Byzantion 58 (1988), σελ. 36-53. Για γεγονότα της  βασιλείας του Αρκαδίου, έτσι όπως περιγράφονται στο έργο, βλ. Buck, D.F., “The Reign of Arcadius in Eunapius’ Histories”, Byzantion 68 (1998), σελ. 15-46.

8. Penella, R.J., Greek Philosophers and Sophists in the Fourth century A.D. Studies in Eunapius of Sardis (Leeds 1990), σελ. 9-11. Buck, D.F., “The Reign of Arcadius in Eunapius’ Histories”, Byzantion 68 (1998), σελ. 15. 9. Ο παλαιότερος κώδικας στον οποίο διασώζεται το έργο Βίοι Σοφιστών είναι ο Laurentianus Mediceus Gr. 86.7. Χρονολογείται στο 12ο-13ο αιώνα. 10. Στο έργο γίνεται αναφορά στη λεηλασία της Ελλάδας από τον Αλάριχο το 396. Βλ. Penella, R.J., Greek Philosophers and Sophists in the Fourth Century A.D. Studies in Eunapius of Sardis (Leeds 1990), σελ. 12. Ο Ευνάπιος στηρίχτηκε για τη συγγραφή του έργου σε γραπτές πηγές αλλά και στην προφορική  παράδοση: βλ. ό.π., σελ. 23. 11. Φιλόσοφος από την Αίγυπτο, θεμελιωτής της νεοπλατωνικής φιλοσοφίας (205-270). 12. Νεοπλατωνικός φιλόσοφος από την Τύρο της Φοινίκης (233-304). 13. Για τον Ιουλιανό ως αποδέκτη των επιστολών του Ιαμβλίχου βλ. Barnes, T.D., “A Correspondent of Iamblichus”, Greek Roman and Byzantine Studies 19 (1978), σελ. 99-106. 14. Ελάχιστα γνωστός νεοπλατωνικός φιλόσοφος και μάγος του 4ου αιώνα από την Ήπειρο. Υπήρξε συνεργάτης του Ιουλιανού (361-363). Πέθανε το 395. 15. Μαθηματικός από την Αλεξάνδρεια (3ος αιώνας). Θεωρείται ότι είναι ο πρώτος που εισήγαγε τον αλγεβρικό συμβολισμό. 16. Για λεπτομέρειες στους βίους των φιλοσόφων, σοφιστών και γιατρών βλ. Penella R.J., Greek Philosophers and Sophists in the Fourth Century A.D. Studies in Eunapius of Sardis (Leeds 1990), σελ. 39-117, και Buck, D.F., “Eunapius’ Lives of the Sophistes. A Literary Study”, Byzantion 62 (1992), σελ. 141- 157. Βιβλιογραφία : Hunger H., Βυζαντινή λογοτεχνία. H λόγια κοσμική γραμματεία των Βυζαντινών, 2: Ιστοριογραφία, Φιλολογία, Ποίηση, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1992, Κόλιας, Τ. – Συνελλή, Κ. – Μακρής, Γ.Χ. – Βάσσης, Ι. (μτφρ.) Καρπόζηλος Α., Βυζαντινοί ιστορικοί και χρονογράφοι, Κανάκη, Αθήνα 1997 Penella R.J., Greek Philosophers and Sophists in the Fourth Century A.D. Studies in Eunapius of Sardis, Leeds 1990 Γρατσέας Γ., "Ευνάπιος", Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, 5, Αθήνα 1963, 1062 Banchich Th.M., "On Goulet’s Chronology of Eunapius’ Life and Works", Journal of Hellenic Studies, 107, 1987, 164-167. Bartelink G.J.M., "Eunape et le vocabulaire Chrétien", Vigiliae Christianae, 23, 1969, 293-303 Buck D.F., "Eunapius of Sardis and Theodosius the Great", Byzantion, 58, 1988, 36-53 Goulet R., "Sur la chronologie de la vie et des oeuvres d’Eunape de Sardes", Journal of Hellenic Studies, 100, 1980, 60-72 Goulet R., "Eunape de Sardes", Dictionnaire des philosophes antiques, 3, Paris 2000, 310-324 Martindale J.R., "Eunapios (2)", Jones, A.H.M. – Martindale, J.R. (eds), The Prosopography of the Later Roman Empire I (A.D. 260-395), Cambridge 1971, 296 Opelt I., "Das Nationalitatenproblem bei Eunapius von Sardes", Wiener Studien, 3, 1969, 28-36

Buck D.F., "The Reign of Arcadius in Eunapius’ Histories", Byzantion, 68, 1998, 15-46 Δικτυογραφία : The Historians of Late Antiquity http://books.google.gr/books?id=g7-AteT1eZIC&pg=RA1-PA64&lpg=RA1- PA64&dq=Eunapius+of+Sardis&source=web&ots=rONjyuzJLP&sig=aWaWSudihvzSRdrs7ammI1pIzTo&hl=el#PPT1,M1 Γλωσσάριo : βικάριος (vicarius), ο Γενικά ο όρος δηλώνει τον αντικαταστάτη αξιωματούχων. Από τον 3ο αιώνα αντικαθιστά κυρίως procuratores από τις τάξεις των ιππέων. Οι πιο σημαντικοί  βικάριοι ήταν οι αντικαταστάτες των επάρχων του πραιτορίου. Στην πρώιμη βυζαντινή διοίκηση κατά κανόνα ο όρος σημαίνει τους πολιτικούς άρχοντες στις  «διοικήσεις» που θεσπίστηκαν τη δεκαετία του 310. Οι βικάριοι μπορούσαν επίσης να έχουν στρατιωτικά καθήκοντα (όπως τη διοίκηση της φρουράς της  Αιγύπτου) ή και δικαστικά. Η σημασία του αξιώματος μειώθηκε κατά το β΄ μισό του 4ου αιώνα. ελευσίνια μυστήρια Μυστική αρχαία ιεροτελεστία που διεξαγόταν στο ιερό της Δήμητρας και της Κόρης στην Ελευσίνα. Καταργήθηκαν περίπου στα τέλη του 4ου  αιώνα. νεοπλατωνισμός, ο Φιλοσοφικό ρεύμα που επικράτησε από τον 3ο μέχρι και τον 6ο αιώνα. Στη θεμελίωση και την ανάπτυξη του ρεύματος καθοριστική  υπήρξε η συνεισφορά του Πλωτίνου (204/205‑269/270). Μέσω του νεοπλατωνισμού, που εξέφρασε όλες τις κατακτήσεις της αρχαίας  ελληνικής σκέψης σε μια ανακεφαλαιωτική μορφή, επιβίωσε ο πλατωνισμός υπό την επίδραση της ορφικής και της πυθαγόρειας  φιλοσοφίας με τρόπο που να υποχωρεί η κλασική φιλοσοφία στη μεταφυσική. Σχολές του νεοπλατωνισμού άκμασαν στην  Aλεξάνδρεια, στο Πέργαμο, στη Συρία, στην Aθήνα. Κυριότεροι εκπρόσωποί του είναι ο Πρόκλος στη Σχολή της Αθήνας και ο  Ολυμπιόδωρος και η Υπατία στη Σχολή της Αλεξάνδρειας. Πηγές Ευναπίου Σάρδεων, Βίοι Σοφιστών, Boissonade, J.‑Fr. – Wittaenbachii, D. (eds), Eunapii Sardinani Vitas Sophistarum et fragmenta historiarum (Amsterdam 1822). Ευναπίου, Βίοι Σοφιστών, Giangrande, J. (ed.), Eunapii vitae sophistarum (Rome 1956). Ευναπίου Χρονικής ιστορίας της μετά Δέξιππον λόγοι ιστ΄, L. Dindorf (ed.), Historici Graeci minores, vol. 1 (Leipzig 1870), σελ. 205‑274 [=Φωτίου,  Μυριόβιβλον ή Βιβλιοθήκη, κωδ.77, στην Patrologia Graeca 103, στηλ. 245‑248]. Ορειβάσιος, Σύνοψις των Ορειβασίου εννέα λόγων προς τον υιόν αυτού Ευστάθιον, Raeder, J. (ed.), Oribasii Synopsis ad Eusthatium et libri ad Eunapium.  Corpus Medicorum Graecorum VI. 3 (Leipzig 1926), σελ. 317‑318.  Suidae Lexicon, Ρ 240 («Ρουφίνος»), Adler, A. (ed.), τ.4 (Leipzig 1935). Παραθέματα Στοιχεία για τον Ευνάπιο στην Βιβλιοθήκη του Φώτιου οὗτος ὁ Εὐνάπιος Σαρδιανὸς μὲν γένος ἐστί∙ τὰς γὰρ ἐν Λυδίᾳ Σάρδεις ἔσχε πατρίδα∙ δυσσεβὴς δὲ τὴν θρησκείαν ὤν, τὰ Ἑλλήνων γὰρ  ἐτίμα, τοὺς μὲν εὐσεβείᾳ τὴν βασιλείαν κοσμήσαντας παντὶ τρόπῳ καὶ ἀνέδην κακίζων διασύρει, καὶ μάλιστά γε τὸν μέγαν  Κωνσταντῖνον, ἐξαίρει δὲ τοὺς δυσσεβεῖς, καὶ τῶν ἄλλων πλέον Ἰουλιανὸν τὸν παραβάτην, καὶ σχεδόν τι τὸ τῆς ἱστορίας αὐτῷ εἰς τὸ  ἐκείνου ἐγκώμιον συντεθὲν ἐξεπονήθη. ἔστι δὲ καλλιεπὴς τὴν φράσιν, εἰ περιέλοι τις αὐτῷ τῶν λόγων τὸ ἀλεκτρυονῶδες καὶ  ἐλαφωδέστερον καὶ συωδέστερον, καὶ δὴ καὶ τοὺς ἱερακώδεις καὶ κορακώδεις καὶ πιθηκώδεις καὶ τὸ ποταμῶδες δάκρυον καὶ τὰ ὅμοια∙  τούτοις γὰρ καὶ τὴν ἄλλην τῶν ὀνομάτων περιλυμαίνεται καὶ διανοθεύει εὐγένειαν. καὶ τροπαῖς μὲν κέχρηται παραβόλως, ὅπερ ὁ τῆς  ἱστορίας οὐκ ἐθέλει νόμος, ἀφαιρεῖται δὲ τὸ λυποῦν ἡ τῆς λέξεως ἔμφασις τὰ πολλὰ καὶ ἀστειότης. τῇ συνθήκῃ δὲ καὶ τῷ σαφεῖ πρὸς  ἱστορίαν καὶ ταῖς περιόδοις συμμέτρως καὶ οἰκείως ἔχει∙ πλὴν ἐνιαχοῦ δικανικώτερον μᾶλλον ἢ ἱστορικώτερον μεστοῖ καὶ περιβάλλει  τὸν λόγον. νεωτερίζει δ’ οὐκ ὀλίγα καὶ περὶ τὰς συντάξεις, πλὴν οὐκ εἰς τὸ ἄχαρι οὐδ’ εἰς τὸ ταῖς μεθόδοις λαβὴν ἐπιδοῦναι

L. Dindorf (ed.), Historici Graeci minores, vol. 1 (Leipzig 1870), σελ. 205‑6 Βοηθ. Κατάλογοι ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ – ΕΚΔΟΣΕΙΣ Έργα Βίοι σοφιστών ή Βίοι φιλοσόφων και σοφιστών – (Vitae sophistarum) Υπομνήματα ιστορικά ή Χρονική Ιστορία – (Fragmenta historica) Εκδόσεις Βίοι σοφιστών Giangrande, J. (ed.), Eunapii vitae sophistarum (Rome 1956), σελ. 1‑101. Boissonade, J.‑Fr. – Wittaenbachii, D. (eds), Eunapii Sardinani Vitas Sophistarum et fragmenta historiarum 1‑2 (Amstelodami 1822). Ιστορία Boissevain, U.Ph. – de Boor, C. – Büttner‑Wobst, Th. (eds), Excerpta historica iussu imp. Constantini porphyrogeniti confecta, I: Excerpta de  Legationibus (Περί Πρεσβειών), de Boor, C. (ed.) (Berolini 1903), σελ. 591‑599. Boissevain, U.Ph. – de Boor, C. – Büttner‑Wobst, Th. (eds), Excerpta historica iussu imp. Constantini porphyrogeniti confecta, IV: Excerpta  de Sententiis (Περί Γνωμών), Boissevain, U.Ph. (ed.) (Berolini 1906), σελ. 71‑103. Dindorf, L.A. (ed.), Fragmenta historica (Historici Graeci Minores I, Lipsiae 1870‑1871), σελ. 205‑274. Mulleri, C. – Mulleri, Th. (eds), Fragmenta historicorum graecorum IV (Paris 1885), σελ. 11‑56. Ευναπίου Σαρδιανού, Εκλογαί περί πρέσβεων εθνών προς Ρωμαίους. Ιστορίας της μετά Δεξίππου νέας εκδόσεως, στο Patrologia cursus  completus, series graeca 113, Migne, J.‑P. (ed.) (Paris 1864), σελ. 649‑661. Ευναπίου Σαρδιανού ιστορίας της μετά Δεξίππου, Bekker, I. – Niebuhr, B.G. (eds) (CSHB, Bonnae 1829), σελ. 39‑118. Μεταφράσεις Wright, W.C.F. (ed.‑transl.), Philostratus and Eunapius. The Life of the Sophists (London 1922). ΒΙΟΙ ΣΟΦΙΣΤΩΝ 1. Φιλόσοφοι Πλωτίνος Πορφύριος Ιάμβλιχος  

Αιδέσιος  Μάξιμος Πρίσκος  Χρυσάνθιος Επίγονος Βερονικιανός 2. Ρήτορες Ιουλιανός (Καππαδοκεύς) Προαιρέσιος Επιφάνιος  Διοφάντης Σώπολις Ημέριος  Παρνάσιος Λιβάνιος Ακάκιος  Νυμφιδιανός 3. Γιατροί Ζήνων  Μάγνος  Ορειβάσιος Ιωνικός  Θέων 

ΕΥΝΑΠΙΟΣ-ΑΠΑΝΤΑ