Η Νεολιθική εποχή

 Η Νεολιθική εποχή στον ελλαδικό-αιγαιακό χώρο καλύπτει σύμφωνα με τα αρχαιολογικά δεδομένα το χρονικό διάστημα 6800-3200 π.Χ. Η εποχή αυτή χαρακτηρίζεται από σταθεροποίηση των κλιματολογικών συνθηκών, με συνακόλουθη οργάνωση οικισμών μόνιμου χαρακτήρα, από οικονομία βασισμένη στη συστηματική άσκηση γεωργίας, στην κτηνοτροφία, στην ανταλλαγή πρώτων υλών και προϊόντων, στην παραγωγή κεραμικής (ψημένος πηλός), και από πολυμορφία στην τέχνη. Κατά την εποχή αυτή συντελείται λοιπόν το πέρασμα από το στάδιο κυνηγιού-τροφοσυλλογής-αλιείας που χαρακτήριζε την Παλαιολιθική και Μεσολιθική, στο παραγωγικό στάδιο της Νεολιθικής.

Η μελέτη της Νεολιθικής στην Ελλάδα εγκαινιάζεται με τις αρχαιολογικές έρευνες του Χρ. Τσούντα (1899-1906) στη Θεσσαλία. Οι έρευνες αυτές περιλάμβαναν τον εντοπισμό 63 νεολιθικών θέσεων και την ανασκαφή μερικών οικισμών, όπως του Σέσκλου, του Διμηνίου, της Άργισσας κ.ά. Τα αποτελέσματα των πρώτων αυτών ερευνών δημοσιεύθηκαν από τον Τσούντα το 1908 στο μνημειώδη για την ελληνική Προϊστορία τόμο Αι προϊστορικαί ακροπόλεις Διμηνίου και Σέσκλου.

Τις έρευνες του Τσούντα στη Θεσσαλία συνέχισε ο Α. Αρβανιτόπουλος (1906-1926) και οι A. Wace και M. Thompson (1907-1910). Οι τελευταίοι, πέρα από την ανασκαφή οικισμών στο Ραχμάνι, το Τσαγγλί κ.α., διεύρυναν τον ερευνητικό ορίζοντα προς νότο, με τις ανασκαφές στο Λιανοκλάδι Φθιώτιδας, στην Ελάτεια Φωκίδας και στη Χαιρώνεια Βοιωτίας, αλλά και προς βορρά με τον εντοπισμό νεολιθικών οικισμών στη Μακεδονία. Τα πορίσματα της δεύτερης αυτής ερευνητικής φάσης της Νεολιθικής στην Ελλάδα καταγράφηκαν από τους Wace και Thompson το 1912 στο έργο τους Prehistoric Thessaly. Η Μακεδονία είναι το γεωγραφικό διαμέρισμα που, μετά τη Θεσσαλία, τράβηξε το ενδιαφέρον της προϊστορικής έρευνας, με τον εντοπισμό οικισμών από τον W. Heurtley (1924-1932) και τις ανασκαφές της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής στο Ντικιλί Τας Φιλίππων Καβάλας και του Γ. Μυλωνά στην Όλυνθο Χαλκιδικής.

Αντίθετα με τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία, οι γνώσεις για τη Νεολιθική περίοδο στη νότια Ελλάδα, στα νησιά Ιονίου και Αιγαίου, καθώς και στην Κρήτη παρέμειναν περιορισμένες, μια και το επίκεντρο του αρχαιολογικού ενδιαφέροντος στις περιοχές αυτές ήταν η διερεύνηση θέσεων της Κλασικής εποχής και των κέντρων του μινωικού και του μυκηναϊκού πολιτισμού.

Τα πορίσματα των ερευνών του α' μισού του 20ού αιώνα επέτρεψαν στον S. Weinberg (1947, 1954) τη διαίρεση της Νεολιθικής -όρου που καθιερώθηκε το 1865 από τον J. Lubbock- σε Αρχαιότερη, Μέση και Νεότερη, ακολουθώντας την τριμερή διαίρεση της Μινωικής εποχής από τον Α. Evans.

Οι εντατικές ανασκαφικές έρευνες των Δ. Θεοχάρη και V. Milojcic σε οικισμούς της Θεσσαλίας κατά τις δεκαετίες '50, '60 και '70 αποτελούν την τρίτη σημαντική ερευνητική περίοδο της Νεολιθικής. Οι ανασκαφές στις θέσεις Σέσκλο, Γεντίκι, Σουφλί Μαγούλα, Αχίλλειο, Άργισσα, Οτζάκι, Αράπη Μαγούλα, Αγία Σοφία και Πευκάκια συνέβαλαν αποφασιστικά στη μελέτη της πολιτισμικής πορείας του νεολιθικού ανθρώπου και επέτρεψαν στους δυο παραπάνω ερευνητές την υποδιαίρεση των περιόδων της Νεολιθικής σε περισσότερες φάσεις. Παράλληλα με τη Θεσσαλία ανασκαφές έγιναν και στη Μακεδονία (Νέα Νικομήδεια, Σιταγροί), τη Θράκη (Παραδημή), τις Κυκλάδες (Σάλιαγκος), την Πελοπόννησο (Φράγχθι, Διρός), την Κρήτη (Κνωσός) κ.α.

Κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα, και ενώ ο αριθμός των καταγεγραμμένων νεολιθικών θέσεων φτάνει περίπου τις χίλιες, έλληνες και ξένοι μελετητές, επιλύοντας τα προβλήματα χρονικής διαδοχής των διαφόρων φάσεων της Νεολιθικής και των χρονολογικών συσχετισμών των δεδομένων από τις διαφορετικές γεωγραφικες περιοχές, επιδίδονται στην εμβάθυνση τομέων δραστηριότητας του νεολιθικού ανθρώπου, όπως οι τρόποι παρέμβασης στο φυσικό περιβάλλον, η οργάνωση των οικισμών, η οικονομία, η τεχνολογία κ.λπ.

Το σπήλαιο Αλεπότρυπα βρίσκεται στο βαθύ απάνεμο κόλπο του Διρού της δυτικής Μάνης. Έχει μορφή επιμήκη (μήκος 280 μέτρα) και αποτελείται από μεγάλες αίθουσες με επίπεδη επιφάνεια, οι οποίες διαδέχονται η μια την άλλη με μικρή υψομετρική διαφορά. Στη μεγαλύτερη αίθουσα (100Χ60 μέτρα) υπάρχει λίμνη με πόσιμο νερό και μέγιστο βάθος 14 μέτρα. Το σπήλαιο κατοικείται τουλάχιστον από τις αρχές της Νεότερης Νεολιθικής (5300 π.Χ.) και για διάστημα περίπου 2000 χρόνων. Στα τέλη της Τελικής Νεολιθικής (3200 π.Χ.) σημειώνεται ισχυρός σεισμός που σφραγίζει την είσοδο του σπηλαίου και μαζί και τη ζωή των κατοίκων του.

Η ανασκαφική έρευνα στο σπήλαιο άρχισε το 1970 από τον Γεώργιο Παπαθανασόπουλο και έφερε στο φως ευρήματα που πιστοποιούν τη χρήση του σπηλαίου από τον άνθρωπο κατά Νεολιθική Εποχή δείχνουν εντατική κατοίκηση τόσο στο εσωτερικό, όσο και στην ευρύτερη περιοχή του σπηλαίου. Οι πλευρικές κόγχες του αποτελούν τους χώρους διαμονής των νεολιθικών οικογενειών. Οι εστίες που ορίζονται περιμετρικά από πέτρες, οι μικροί φούρνοι και οι αποθηκευτικοί λάκκοι που είναι σκαμμένοι στο δάπεδο των αιθουσών του σπηλαίου, φαίνεται πως εξυπηρετούν όλη την κοινότητα.
Η μελέτη των οστών ζώων και των καμένων καρπών δείχνει ότι η κτηνοτροφία, το κυνήγι και η αλιεία συνιστούν τις βασικότερες διατροφικές πηγές. Η άσκηση της γεωργίας είναι περιορισμένη, μια και το άμεσο φυσικό περιβάλλον του σπηλαίου δεν ευνοεί ιδιαίτερα την ανάπτυξή της. Στις ασχολίες των κατοίκων συγκαταλέγονται κεραμική (αγγεία με γραπτή διακόσμηση, αποθηκευτικά αγγεία), κατασκευή κοσμημάτων από οστό και όστρεο σπονδύλου και μεταλλουργία.

Σημαντική ώθηση στην οικονομία της κοινότητας δίνουν οι θαλάσσιες επικοινωνίες που εντατικοποιούνται στο Αιγαίο από τα τέλη της Νεότερης και ιδιαίτερα κατά την Τελική Νεολιθική. Η παρουσία εργαλείων από οψιανό της Μήλου, η άσκηση μεταλλουργίας και η κατοχή κοσμημάτων από άργυρο εντάσσονται στο πλαίσιο εντατικοποίησης των οικονομικών-πολιτιστικών ανταλλαγών, που επιφέρουν σταδιακά και κοινωνική διαφοροποίηση.

Ο ΝΕΟΛΙΘΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Γεώργιος Α. Παπαθανασόπουλος

ΤΟ ΝΕΟΛΙΘΙΚΟ ΔΙΡΟ

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΝΕΟΛΙΘΙΚΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΟΥ ΔΙΡΟΥ

ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΟΠΛΑ

ΣΠΗΛΑΙΟ ΑΛΕΠΟΤΡΥΠΑ: ΧΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΧΡΗΣΤΕΣ

ΑΓΓΕΙΟΠΛΑΣΤΙΚΗ

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΕΣ ΤΗΣ ΓΡΑΠΤΗΣ ΚΕΡΑΜΙΚΗΣ ΤΟΥ ΔΙΡΟΥ

ΣΥΜΒΟΛΑ ΜΑΓΕΙΑΣ, ΓΟΗΤΕΙΑΣ, ΓΟΗΤΡΟΥ ΚΑΙ ΕΞΟΥΣΙΑΣ

Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΜΟΡΦΗ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΔΙΡΟΥ

Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΘΕΟΤΗΤΑΣ

Η ΧΘΟΝΙΑ ΛΑΤΡΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΛΕΠΟΤΡΥΠΑ

ΑΛΕΠΟΤΡΥΠΑ. ΤΟ ΕΝΑΓΙΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΔΙΡΟΥ

ΕΠΙΜΕΤΡΟ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Η ΕΓΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΑΛΥΣΙΔΑ ΤΟΥ ΟΨΙΑΝΟΥ

Γεωργία Κουρτέση - Φιλιππάκη

ΤΥΠΟΙ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ

Γεωργία Κουρτέση - Φιλιππάκη

ΛΙΘΙΝΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ

Βαρβάρα Κατσιπάνου - Μαργέλη

ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΛΕΙΑΣΜΕΝΟΥ ΛΙΘΟΥ

ΜΑΖΕΣ ΣΙΔΗΡΟΜΕΤΑΛΛΕΥΜΑΤΟΣ

ΛΙΘΙΝΑ ΜΗΝΟΕΙΔΗ ΠΛΑΚΙΔΙΑ

ΜΥΛΟΛΙΘΟΙ

ΠΩΜΑΤΑ

ΣΦΟΝΔΥΛΙΑ

Βαρβάρα Κατσιπάνου - Μαργέλη

ΟΣΤΕΙΝΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ

Βαρβάρα Κατσιπάνου - Μαργέλη

ΧΑΛΚΙΝΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΟΠΛΑ

Βαρβάρα Κατσιπάνου - Μαργέλη

ΚΕΡΑΜΙΚΗ

Βαρβάρα Κατσιπάνου - Μαργέλη

ΣΥΜΒΟΛΑ ΛΑΤΡΕΙΑΣ - ΓΟΗΤΡΟΥ ΚΑΙ ΕΞΟΥΣΙΑΣ

Γεώργιος Α. Παπαθανασόπουλος

Βαρβάρα Κατσιπάνου - Μαργέλη

Κόγχες του σπηλαίου φιλοξενούν, τέλος, και τα νεκρά μέλη της κοινότητας, στα οποία εκφράζεται ιδιαίτερος σεβασμός, που δηλώνεται τόσο με την προσφορά ταφικών δώρων, όσο και με την ανακομιδή κρανίων (οστεοφυλάκιο 19 κρανίων). Παρατηρείται υψηλή θνησιμότητα των παιδιών, ενώ ο μέσος όρος ζωής δεν ξεπερνά τα 35 χρόνια. Το γεγονός οφείλεται στην ανθυγιεινή διαβίωση και τη μονομερή δίαιτα των κατοίκων του σπηλαίου, συμπτώματα των οποίων αποτελούν η αναιμία, η αρθρίτιδα, η ελονοσία, η τερηδόνα κ.λπ., που διαπιστώθηκαν κατά την εξέταση των σκελετών.

https://www.kathimerini.gr/culture/453159/alepotrypa-to-neolithiko-spilaio-diroy-kryvei-thisayroys/

http://www.tapantareinews.gr/2019/11/9000.html