Κυριακή 1 Μαΐου 2022

ΖΑΚΥΝΘΙΝΑ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙΑ


 ΤΙΜΟΛΕΩΝ ΑΜΠΕΛΑΣ: ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΓΙΑ ΤΑ ΖΑΚΥΝΘΙΝΑ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙΑ (1881)

Α΄ ΜΕΡΟΣ
.
«...Μόλις σήμερον εις την επιστολή μου ταύτην, ογδόη νομίζω, περί των εν Ζακύνθω εντυπώσεών μου, σοι γράφω περί των ανά πάσαν την Ελλάδα πεφημισμένων αποκρέω της Ζακύνθου, δι’ ας μεταξύ άλλων μ’ εθεώρεις ευτυχή μετατεθέντα[ήταν δικαστικός και είχε μετατεθεί στην Ζάκυνθο] εις το υπό του Φωσκόλου κληθέν άνθος τής Ανατολής.
Πέρυσι—ως ενθυμείσαι—είχον φθάσει κατόπιν εορτής, ήτοι την καθαράν δευτέραν ότε όλα είχον τελειώσει' μ’ όλα ταύτα και τότε, φθάσας περί τα ξημερώματα, επρόφθασα να λάβω τινα περί αυτών ιδέαν εκ τίνων αγρυπνησάντων καθ’ όλην την νύκτα εν δημοσίω χορώ γενομένω εν υπαίθρω εν τη κεντρική Πλατεία τού Ποιητού[πρώην και τώρα Πλατεία Αγίου Μάρκου].
Η εν υπαίθρω εκείνη διασκέδασις των εύθυμων Ζακυνθίων είχε τι πολύ το δημοκρατικόν και πρωτότυπον, μολονότι υπενθύμιζε πως τα ιστορικά Καρναβάλια τής Βενετίας, ης και αναμνήσεις τινές και έθιμα και έπιπλα και κτίριά τινα παραμένουσιν έτι ενταύθα προς ανάμνησιν τής πολυχρονίου εκείνης κατακτήσεως.
Ο εν υπαίθρω ούτος χορός συνεκροτήθη συνεπεία τοιχοκολληθέντος εντύπου προσκλητηρίου ζακυνθίου «λαβόντος την τιμήν νά καλέση την πόλιν τής Ζακύνθου εις δημόσιον χορόν εν τη Πλατεία τού Ποιητού την εβδόμην εσπερινήν ώραν.»
Οι ανώνυμοι προσκεκλημένοι μετημφιεσμένοι και μη, συνεπυκνώθησαν εκεί κατά την ωρισθείσαν ώραν οι πέριξ καφφεπώλαι εξήγαγον τινας φανούς, συνεκροτήθη εκ των ενόντων ορχήστρα τις και μετεβλήθη αυτοσχεδίως, ούτως ειπείν, η μαρμαρόστρωτος του Ποιητού (Σολομού) πλατεία εις ευρύχωρου αίθουσα χορού, ενώ, μετά την απαραίτητον ενταύθα Πόλκαν, εσχηματίσθησαν πολυάριθμα τετράγωνα δια Lanciers και εχόρευον τα πεπυκνωμένα ζεύγη ερρύθμως και ευστρόφως πέραν του μεσονυκτίου.
Εκ τούτου μόνον και εκ πρώτης όψεως βλέπεις ότι διαφέρουσι και πολύ μάλιστα αι εν Ζακύνθω απόκρεω προς τας της λοιπής επαρχιακής Ελλάδος. Διότι μη νομίσης ότι η περί αφομοιώσεως των Ιονίων νήσων αλλεπάλληλοι νόμοι κατόρθωσαν την πλήρη αφομοίωσιν’ ουδέ εσκόπουν βεβαίως τούτο. Τα κατ’ εξοχήν χαρακτηρίζοντα τας κοινωνίας του πρώην Ιονίου κράτους ήθη και έθιμα έμειναν σχεδόν ανεπηρέαστα εκ της άλλης της πολιτικής, εθνικής και νομικής αφομοιώσεως. Ίσως μάλιστα υπό την έποψιν των κοινωνικών διασκεδάσεων ημείς, οι άλλοι Έλληνες, τείνομεν εις αφομοίωσιν προς αυτούς.
Εγώ τουλάχιστον νομίζω ότι ευχερέστερον και ταχύτερον θα εισαχθώσιν εις την άλλην Ελλάδα οι Λανσιέρηδες, αι καντάδες και τα καρναβάλια της Ζακύνθου, ως και τα επίσημα εν Κερκύρα προγράμματα των κατά τας αποκρέω διασκεδάσεων, και η πληθύς των άλλων ιδιορρύθμων τής Επτάνησου διασκεδάσεων, παρά εκ της πρώην Ελλάδος εις την Επτάνησον ο συρτός και ο Καλαματιανός των χωρικών μας και η Τράττα των Μεγαρίδων και ο αμανές και τα κλέφτιχα τραγούδια κλπ.
Δεν εξετάζω εάν η τοιαύτη αφομοίωσις των διασκεδάσεων, και εν γένει των ηθών και εθίμων θα είναι πρόοδος ή οπισθοδρόμησις γράφω απλώς τας εντυπώσεις μου, ώς αντελήφθην τα πράγματα, μάλιστα μετά μετάθεσίν μου εκ νομού της πρώην 'Ελλάδος, ένθα τα έθιμα μένουσιν έτι αλλά παλαιά, κατά την είρωνα φράσιν πολλών νεωτεριζόντων παρ’ ημίν.
Απέχομεν δε πολύ εις την τοιαύτην αφομοίωσιν, εάν κρίνω εκ τίνων του καθημερινού βίου.
Ενταύθα επί παραδείγματος τα εννέα σχεδόν δέκατα των κατοίκων δειπνούσι μετά την ενδεκάτην της νυκτός. Φαντάσου ποιαν εντύπωσιν δύναται να προξενήσει τούτο εις τον αρχαϊκόν επαρχιώτην, ή μάλλον εις τον κάτοικον κωμοπόλεως ή χωρίου της πρώην Ελλάδος!»
ΤΙΜΟΛΕΩΝ ΑΜΠΕΛΑΣ, Περιοδικό Αθηνών «ΠΟΙΚΙΛΗ ΣΤΟΑ», 1881
.
[ΤΙΜΟΛΕΩΝ ΑΜΠΕΛΑΣ(Πάτρα 1850 - Αθήνα 1929 ): Δικαστικός, πεζογράφος και ποιητής, που γεννήθηκε στην Πάτρα, αλλά έζησε πιο πολύ στην Αθήνα και στην Σύρο. Από τους ιδρυτές του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός» . Ξεκίνησε γράφοντας θεατρικά έργα.]
.
[ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Ο ΤΙΜΟΛΕΩΝ ΑΜΠΕΛΑΣ]

ΤΙΜΟΛΕΩΝ ΑΜΠΕΛΑΣ: ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΓΙΑ ΤΑ ΖΑΚΥΝΘΙΝΑ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙΑ (1881)
[Β΄ ΜΕΡΟΣ]
.
«Έτερον' ενταύθα, ανεξαρτήτως της ημέρας καθ’ ην άρχεται το τριώδιον, το ωραίον φύλον πάσης τάξεως, ηλικίας και οικονομικής καταστάσεως μεταβαίνει εις το θέατρον με προσωπίδας από της 4ης Ιανουάριου μέχρι τέλους των αποκρέω κατ’ έθιμο πολυχρόνιον και αδιάκοπον. Φαντάσου λοιπόν επαρχιώτισσα ή χωρική του πρώην βασιλείου εισερχομένη masquée, και προ του τριωδίου εις το θέατρον των Αθηνών, της Σύρου, των Πατρών, ή άλλης τίνος πόλεως!
Μην εκλάβης δε ότι αι από της 4ης Ιανουάριου προσωπιδοφορούσαι εν τω θεάτρω ανήκουσιν εις τας «προγεγραμμένας». Το έθιμον τούτο καθιερώθη πρι πολλών ετών υπέρ πασών των γυναικών ίνα ικανοποιείται η φιλομουσία του γυναικείου εκείνου πληθυσμού, όστις είτε δι’ οικονομίαν, είτε διά πένθος, είτε δι’ άλλους λόγους δεν δύναται νά φοιτά εις το θέατρον και να δαπανά εις θεωρεία και ενδυμασίας. Δι’ αυτάς ορίζονται πλείσται θέσεις εν τη ευρυχώρω πλατεία τού θεάτρου και ούτω δύνανται άνευ πολλών εξόδων, ολιγότερα μάλιστα πληρώνουσαι των λοιπών θεατών, (ήτοι μόλις δραχμήν δι’ είσοδον και αναπαυτικήν έδραν) ν’ απολαμβάνωσι την εκ του θεάτρου ψυχαγωγίαν, αρκούμεναι να βλέπωσι και ακούωσι χωρίς να έχωσι την ματαιότητα να επιδεικνύωσι γυμνά τα πρόσωπά των και τα στήθη. Μεταβαίνουσι δε και επιστρέφουσιν εκ του θεάτρου μόναι, ουδέ υπάρχει παράδειγμα γυναικός παθούσης τι, καθ’ οδόν ή εις τα σκοτεινά και στενά καντούνια της πόλεως. Ασφαλέστερον μάλιστα δύνασαι να διέρχησαι τας οδούς την νύκτα γυναικεία ενδεδυμένος. Τούτο δ’ αποδεικνύει μίαν των αρετών του Ζακυνθίου λαού.
Αλλ’ ας έλθωμεν εις τας αποκρέω διότι η από της 4ης Ιανουάριου εμφάνισης γυναικών προσωπιδοφόρων καθ’ οδόν και εις το θέατρον, είναι μόλις τα προεόρτια τής κατόπιν δεκαπενθημέρου πανηγύρεως. Αι κυρίως λοιπόν αποκρέω άρχονται αφ’ ης ημέρας ανοιχθώσιν εις το κοινόν αι καβαλκίναι και αι αίθουσαι των τεσσάρων πέντε λεσχών. Εν αυταίς συγκεντρούται αθρόος και φαιδρός άπας ο λαός από της 2 μ. μ. μέχρι της νυκτός. Βρίθουσι δε αι οδοί αι άγουσαι από τας καβαλκίνας, εις τας λέσχας, ήτοι αι δύο μεγάλαι παράλληλοι οδοί, η Πλατεία, λεγομένη Ρούγα, η τέμνουσα εις δύο μεγάλα τμήματα την επιμήκη πόλιν, ης τα πεζοδρόμια είναι αμφοτέρωθεν υπό στοάς και η Στράτα Μαρίνα ωραιότατη παραλία οδός, ήτοι ένθεν μεν τούς γραφικωτάτους λόφους του Καλλιτέρου, εκείθεν τας καταφύτους υπορείας τού Σκοπού, πέραν δε το δασώδες Βασιλικόν, ετέρωθεν δε και πέριξ το υψηλόν Κερί, ένθα η υπό του Ηροδότου μνημονευομένη πισσάσφαλτος, το φρούριον τής Ζακύνθου, προς ανατολάς δε τα βουνά τής Πελοπόννησου, το φρούριον της Γλαρέντζης κ.λ.π.
Κατά τας δεκαπέντε λοιπόν τελευταίας ημέρας των αποκρέω η εύθυμος τής νήσου κοινωνία είναι άπασα εις κίνησιν, κατά την κυριολεκτικήν της λέξεως σημασίαν διότι ενταύθα πάσα γυνή, από του 15ου μέχρι του 50ου έτους, της κάτω ιδίως τάξεως και εν μέρει της μεσαίας, εννοεί νά χορεύη και τας δεκαπέντε ίσως ημέρας. Εάν δε λάβετε υπ’ όψιν τον εξ είκοσι χιλιάδων πληθυσμόν τής πόλεως και κάμης όσας θέλεις αφαιρέσεις των μικροτέρων και μεγαλυτέρων ηλικιών, των ολίγων ασθενών και των σπανιωτάτων χωλών θέλεις ιδεί τι περισσεύει εκ του γυναικείου πληθυσμού. Ανακάλυψα τυχαίως χορεύουσαν την εξηκοντούτιδα μητέρα, της εν ώ μένω ξενοδοχείω υπερτριακοντούτιδος θαλαμηπόλου.
Είς μάτην δε μεταξύ τοσούτων εκατοντάδων κομψών προσωπιδοφόρων ανεζήτησα το κοσμοπολιτικόν κοινότατον δε εν Αθήναις καταστάν domino. Αι ζακύνθιαι μάσκαρες φέρουσι την συνήθη ένδυμασίαν των, όλη δε η μετεμφίεσις συνίσταται εις καλύπτραν τινα απλουμένην από της κεφαλής μεγεθυνομένη δι’ υπερμεγέθους κότσου, ή πλεξίδας επιχαρίτως περιπεπλεγμένης, πίπτουσαν δε επί της εσθήτος ή των κοττόλων, (εσωφορίων). Είναι δε η καλύπτρα αυτή ή μικρά σινδόνη, ή τραπεζομάνδηλον ή τεμάχιον παραπετάσματος ή επί τέλους το σύνηθες σάλι ή μποξάς ου τας πτυχάς ή αναδιπλώσεις άνω του μετώπου συγκρατεί κόσμημά τι επάργυρο ή επίχρυσο, ή πτερόν, ή δέσμη ποικιλοχρόων ταινιών. Την μετεμφίεσιν δε συμπληροί η προσωπίς ή μάσκα, ή μορέττα παρ’ αυτών επί το γενικώτερον λεγομένη. Εν άλλοις λόγοις δεν εξοδεύουσι καθ’ όλας τας αποκρέω ει μη μίαν ή δύο προσωπίδας, δύο ή τρία ζεύγη περιχειρίδων[γάντια], απαραιτήτων δια πάσας πάσης τάξεως και εν ζεύγος κομψών υποδημάτων, επίτηδες διά την εποχήν ταύτην παρηγγελμένων. Χάρις δε εις τα νυκτέρια των υποδηματοποιών δεν είνε κίνδυνος νά μείνει τις μάσκαρα άνευ των απαραιτήτων μποτίνων διά τους ήκιστα αγγλικούς πόδας της.
Κατ’ αντίθεσιν δε της πληθύος των προσωπιδοφόρων γυναικών ευάριθμοι και επί δακτύλων μετρούμενοι είσιν οι άρρενες μεταμφιεσμένοι οίτινες δεν λέγονται μάσκαρες ή κουδουνάτοι ώς αλλαχού, αλλά ντετόροι οπωσδήποτε και αν είναι μεταμφιεσμένοι.
Φαίνεται δε ότι παρέμεινεν η λέξις εκ της συχνής διακωμωδήσεως των ντετόρων ήτοι ιατρών και δικηγόρων έκτοτε δε και εις γραίαν, ή μάγισσαν, ή ουραγκοτάγκον άν μετεμφιεσθή τις θα ύνομασθη ντετόρος! Χθές τουλάχιστον εν τώ θεάτρω, εν ώ είμεθα προσηλωμένοι επί της σκηνής ένθα εψάλλετοη η Λουκία, περιεσπάσθημεν υπό πολυαρίθμων μετημφιεσμένων, εισχωρησάντων εις τα θεωρεία και την πλατείαν. Στρέψας είδον εδώ μεν τρεις υποκρινόμενους αγάλματα, εκεί δε γραίας ή αρλεκίνους κ.λ.π. όλοι ούτοι ήσαν ντετόροι, μολονότι ουδείς εκ τούτων διεκωμώδει ιατρόν ή δικηγόρον.
Ταύτα επαναλαμβάνονται καθ’ εκάστην και επί δεκαπέντε ημέρας αδιακόπως. Εν γένει ειπείν είναι καθαρώς διασκεδάσεις του λαού διότι η ανωτέρα τάξι και μέρη της μεσαίας ούτε μετέχουσιν αυτών, ούτε διασκεδάζουσι κατ’ οίκον, τουλάχιστον εφέτος.
Εξαιρουμένου δε ονομαστού τίνος ενταύθα διά την φιλοξενίαν διαπρεπούς οίκου, ένθα και ημείς οι μη ζακύνθιοι, οι ξένοι λεγόμενοι, ηξιούμεθα να βλέπωμεν πολλάκις συναναστρεφομένας τας καλλίστας των οικογενειών, σκότος βασιλεύει εις τους άλλως αξιολόγους και πολυτελείς εσωτερικών οίκους ουδέ ακούεται που θροΰς η έτοιμασία χορού και οργάνων αρμονία.
Πάσα λοιπόν η κίνησις και η ευθυμία και ο θόρυβος συγκεντρούται εις τας λέσχας, το θέατρον και τας καβαλκίνας, αίτινες είσι σιταποθήκαι η σταφιδαποθήκαι ή και άλλως σεράϊα λεγόμεναι, διακοσμούμενα, εις μυρτοστολίστους αιθούσας χορού, ένθα αι κατώτεραι ιδίως τάξεις ανετώτερον διασκεδάζουσι μετά παραδειγματικής αληθώς ησυχίας και τάξεως. Εκεί δε δύνασαι να ιδής και τους αναλογούντας προς τους παρ’ ημίν βρακοφόρους και βλάμηδες[τους παλληκαράδες] χορεύοντας ευρύθμως την πόλκαν, το γκαλόπ και τους λανσιέδες, τους τρεις προσφιλεστέρους ενταύθα χορούς.
Ίνα εννοήσεις την αντίθεσιν τού είδους των χορευτικών τούτων διασκεδάσεων προς τας καθ’ ημάς, φαντάσου τούς αρχαϊκούς ημών Πλακιώτας, ή τους περί την πλατείαν τού Ψυρρή ευκνήμιδας άνδρας χορεύοντας αντί του συρτού και τριπηδηκτού, την πόλκαν ή τους λανσιέδες μετά τάξεως και ρεβερένζας, ην, μα την αλήθειαν, δεν εκτελούσι μετά τόσης ακρίβειας και ρυθμού πάντες οι παρ’ ημίν Πηδηκτούλοι τίνων σαλονίων.
Ταύτα εν συντόμω τα καρναβάλια των ζακυνθίων, α ηκούαμεν πολλάκις φημιζόμενα. Φαίνεται ότι άλλοτε, κατά την ομολογίαν των παλαιοτέρων κατοίκων, ετελούντο θορυβωδέστερον και ούτως ειπείν, διασκεδαζούσης εν ιδίοις κύκλοις και της ανωτέρας τάξεως' αλλ’ αι κομματικαί, ως λέγουσι, διαιρέσεις ενταύθα, ών ένεκα πολλοί των μεγάλων οίκων έπαυσαν τας εσπερινάς διασκεδάσεις, περιόρισαν ταύτα εις τας λέσχας, τας καβαλκίνας, το θέατρον και τας εν ταις οδού ομάδας των ντετόρων».
ΤΙΜΟΛΕΩΝ ΑΜΠΕΛΑΣ, Περιοδικό Αθηνών «ΠΟΙΚΙΛΗ ΣΤΟΑ», 1881


ΛΑΝΣΙΕΡΙΔΕΣ ΚΙ ΑΛΛΟΙ ΧΟΡΟΙ ΕΞ ΕΣΠΕΡΙΑΣ
ΣΤΙΣ ΖΑΚΥΘΙΝΕΣ ΑΠΟΚΡΕΣ
«Χοροί εδίδοντο υπό των αριστοκρατών εις τα μέγαρά των, άλλα και οικογενειακοί μεταξύ συγγενών και φίλων της αστικής τάξεως και της εργατικής.
Αι οικογένειαι συγκεντρούμεναι εις την οικίαν την έχουσαν ευρυχωρότερα δωμάτια εχόρευον και διεσκέδαζον υπό τους ήχους μουσικών οργάνων, ενώ κατά τα διαλείμματα αι νεάνιδες ετραγώδουν διάφορα δημοτικά άσματα.
Εις τα φεστίνια όπου οι μη αρκούμενοι εις τας θεαματικάς απολαύσεις και επιποθούντες ηλικωτέραν απόλαυσιν ενοικίαζον κατάλληλον οίκημα δια χορόν και μισθούντες ορχήστραν εδέχοντο γυναίκας προσωπιδοφόρους πάσης τάξεως, εχόρευον τους εν χρήσει παρά της τάξεως των αριστοκρατών εκ της Εσπερίας συνήθως εισαγομένους χορούς, οποίοι οι:
• η ροζέτα,
• το κοντελιό,
• αι κουαντρίλιαι,
• η πόλκα,
• η πόλκα μαζούρκα,
• το βάλς,
• το σοτίς,
• η ρέντοβα,
• οι λανσιέριδες,
• το πατιτέ ντ’ αμόρε,
• το μινουέτο ντε πρέ,
• η μανιφρίνα,
• το ντούε αμίτσι και άλλα».
ΛΕΩΝΙΔΑΣ Χ. ΖΩΗΣ(1865-1956) «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ», 1955
.«Κατά τας Απόκρεω δεν μετεμφιέζοντο μόνον αι της πόλεως[γυναίκες], αλλά και αυταί αι των προαστείων και των πλησιεστέρων της πόλεως μερών.
Εκτός των εις τας οικογένειας και τας Λέσχας χορών, οι οποίοι μεγάλην διασκέδασιν και αναψυχήν παρείχον εις τους κατοίκους, επίσης διασκεδαστικοί ήσαν και οι εν υπαίθρω τοιούτοι διδόμενοι, τη συνοδεία του ταμπουρλονιάκαρου, του βιολιού και της κιθάρας. Ήσαν δε οι τοιούτοι χοροί: το Γαϊτάνι, το Γιαργυτό, το Συρτό, το Γαλαριώτικο, το Ριγκοτό, το Τσακιστό, το Τζάμικο, το Σταυρωτό, το Νυφιάτικο, το Καράκ, το Πανωρηά, το Λεβαντίνικο και άλλοι διάφοροι.
Αρκετήν επίσης διασκέδασιν παρείχον και αι εν υπαίθρω παραστάσεις διαφόρων θεατρικών έργων, γνωσταί με το όνομα Ομιλίαι. Ήσαν δε αύται είδος λαϊκού θεάτρου, ο συγγραφεύς των οποίων, καλυπτόμενος υπό την ανωνυμίαν ηδύνατο να διακωμωδεί και να σατιρίζει ενώπιον του συγκεντρωμένου κατά την παράστασιν πλήθους τα ελαττώματα και τας κακίας, όχι μόνο προσώπων, αλλά και ολοκλήρου της κοινωνίας.
Οι μετέχοντες ερασιτέχναι ηθοποιοί, στρατολογούμενοι εκ των εργατικών ιδίως τάξεων και προπαιδευόμενοι επ’ αρκετόν χρόνον καταλλήλως, ενδεδυμένοι δε ιδιοτρόπως, έπρεπε να έχουν στεγανήν την μνήμην δια να ενθυμούνται καλώς τα μέρη των, ζωηράν την φωνήν και μάλλον τραγουδιστήν απαγγελίαν. Τοιαύτα θεατρικά έργα, αι Ο μ ι λ ί α ι, διδασκόμενα ως επί το πλείστον προς διδακτικόν και ηθικόν σκοπόν, ήσαν μεταξύ των άλλων η Θυσία του Αβραάμ, η Ερωφίλη, ο Αλέξης και η Χρυσαυγή, ο Κρίνος και η Ανθία, ο Μυρτίλος και η Δάφνη. Επίσης σκηναί εκ του Ερωτοκρίτου και του Χάση, οι γάμοι του Κοντογιαννάκη με την Αγγελική Μότζη, και άλλα, αλλά και παραστάσεις όπως: ο Κινέζικος γάμος, οι δράκοι, η γαιδουροκαβάλα, οι μήνες, η τράτα, το πανηγύρι του Αγίου Λύπιου, το φαβραρείο[σιδηρουργείο] οι Κεφαλλονήτες , η Μεγάλη Σαρακοστή, η δημοπρασία των γαμπρών, τα προικιά τση νύφης κλπ.»
ΛΕΩΝΙΔΑΣ Χ. ΖΩΗΣ(1865-1956) «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ», 1955
.















Δημοσίευση σχολίου

Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.

Δημοφιλείς κατηγορίες

...
Οι πιο δημοφιλείς κατηγορίες του blog μας

Whatsapp Button works on Mobile Device only