ΤΟ ΝΕΟ ΣΤΕΓΑΣΤΡΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΣΤΟ ΑΝΑΚΤΟΡΟ ΤΟΥ ΝΕΣΤΟΡΟΣ ΚΑΙ Η ΑΠΩΛΕΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΘΗΚΗΣ ΤΟΥ ΟΙΝΟΥ

 

ΤΟ ΝΕΟ ΣΤΕΓΑΣΤΡΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΣΤΟ ΑΝΑΚΤΟΡΟ ΤΟΥ ΝΕΣΤΟΡΟΣ ΚΑΙ Η ΑΠΩΛΕΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΘΗΚΗΣ ΤΟΥ ΟΙΝΟΥ

Εἰσαγωγὴ

Στὸ πλαίσιο τῆς αὐτονόητης μέριμνας γιὰ τὰ μνημεῖα μας περιλαμβάνεται ἡ συντήρησή τους, ὅπως ἀκριβῶς ἔχουν, καὶ ἡ προστασία τους. Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ ἐπιτυγχάνεται ἡ ἀνάδειξή τους, ἡ ὁποία εἶναι καὶ ὁ τελικὸς στόχος τῆς ἐπέμβασης. Ἡ ἀνάδειξη τῶν μνημείων μας ἀποτελεῖ μέρος τῆς ἐκπαιδευτικῆς διαδικασίας πού, γιὰ τὴ χώρα μας, ἔχει μιὰ ἰδιαίτερη σημασία, ἀφοῦ ἀποτελεῖ σημαντικὸ συστατικὸ τῆς αὐτογνωσίας μας, τῆς ὁποίας οἱ ρίζες φτάνουν χιλιετίες πρίν. Θὰ μποροῦσε νὰ εἰπωθεῖ ὅτι, γιὰ κάθε ἔργο μὲ αὐτοὺς τοὺς στόχους, ἐνεργοποιεῖται ἕνας ἀόρατος ἀλλὰ καὶ ἐπίμονα πιεστικὸς ζυγός, στὸν ὁποῖο τοποθετοῦνται ἀπὸ τὴ μία τὰ κέρδη καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη οἱ ζημίες, δηλαδὴ τί κερδίζει τὸ μνημεῖο καὶ τί χάνει ἀνάλογα μὲ τὸ συγκεκριμένο πρόγραμμα ἐπέμβασης. Κορυφαῖο γιὰ τὴν ἐνάργειά του σχετικὸ παράδειγμα εἶναι ἡ προστασία τοῦ ναοῦ τοῦ Ἐπικουρίου Ἀπόλλωνα στὶς Βάσσες, ὅπου μὲ τὸ στέγαστρο ποὺ τὸ καλύπτει προστατεύτηκε μὲν τὸ μνημεῖο ἀπὸ τὴν μόνιμη φθορά του ἐξ αἰτίας τῶν καιρικῶν συνθηκῶν, ἀλλὰ χάθηκε διὰ παντὸς ἡ γοητεία ἑνὸς δωρικοῦ μνημείου νὰ «γεννιέται» ἀπρόσμενα στὴν τραχειὰ ἀρκαδικὴ φύση ἀνάμεσα στὶς κορυφὲς τῶν ὀρέων.

Βέβαια, γιὰ τὸ μνημεῖο ποὺ πρόκειται νὰ προστατευτεῖ καὶ νὰ ἀναδειχθεῖ ὁ ὅρος «ζημία» δὲν εἶναι συμβατός. Δὲν μπορεῖ νὰ νοηθεῖ σὲ ἔργο προστασίας ἡ παραμικρὴ μετατροπή, ἀλλαγή, ἀκόμη περισσότερο, καταστροφὴ τῶν οἰκοδομικῶν καὶ ἀρχιτεκτονικῶν στοιχείων καὶ μορφολογικῶν ἀξιῶν του.

Ὁ λόγος γίνεται ἐδῶ γιὰ τὸ ἐκπληκτικὸ μυκηναϊκὸ ἀνακτορικὸ συγκρότημα, ποὺ ἀποκαλύφθηκε τὴ δεκαετία τοῦ 1950 ἀπὸ τὸν Ἀμερικανὸ ἀρχαιολόγο Κάρολο Μπλέγκεν (Carl W. Blegen) καὶ τὸ στέγαστρο προστασίας τῶν οἰκοδομικῶν ὑπολειμμάτων τῆς ἀνασκαφῆς. [1],

[1. Τὸ 1952 ὁ Μπλέγκεν ξεκίνησε τὶς ἀνασκαφὲς στὸ ἀνάκτορο τοῦ Νέστορος, μόνος ἀφοῦ ὁ φίλος καὶ συνεργάτης του Κωνσταντῖνος Κουρουνιώτης μὲ τὸν ὁποῖο ἐπρόκειτο νὰ συνεργαστεῖ εἶχε ἀποβιώσει τὸ 1945. Τὸ 1966 ἐκδόθηκε τὸ τετράτομο ἔργο τοῦ Μπλέγκεν καὶ τῶν συνεργατῶν του The Palace of Nestor at Pylos in Western Messenia. Στὴν ἀνασκαφὴ ἀποκαλύφθηκε τὸ σύνολο τῶν οἰκοδομικῶν ὑπολειμμάτων τοῦ ἀνακτόρου τοῦ Νέστορος μὲ τὴ χαρακτηριστικὴ ἀρχιτεκτονική του σύνθεση, τὴν ποικιλομορφία τῶν χώρων, τὸν στολισμὸ τῶν αἰθουσῶν μὲ θαυμαστὲς τοιχογραφίες, καθὼς καὶ τὸν μεγάλο ἀριθμὸ κάθε εἴδους κινητῶν εὑρημάτων, ποὺ ἐκτίθενται στὸ Ἐθνικὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖο καὶ στὸ Μουσεῖο τοῦ ἀνακτόρου στὴν Χώρα Τριφυλίας. Ἀποκαλύφθηκε ἐπιπλέον, στὰ νοτιοδυτικὰ τοῦ ἀνακτόρου τοῦ Νέστορος, ἕνα προγενέστερο ἀνάκτορο ἀναλόγου μεγέθους καὶ σύνθεση, ποὺ ὁ Μπλέγκεν ταύτισε μὲ τοῦ Νηλέως, τοῦ πατέρα τοῦ Νέστορος, καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρὰ στὰ βόρεια καὶ τὰ βορειοανατολικὰ δύο ἀνεξάρτητα οἰκοδομή- ματα, ἡ ὁπλοθήκη-ἱερὸ καὶ ἡ ἀποθήκη τοῦ οἴνου, τὸ κελλάρι δηλαδὴ τοῦ ἀνακτόρου. (Βλ. ὁριζοντιογραφία τοῦ μνημείου).]

Ὅταν ὁ Μπλέγκεν ὁλοκλήρωσε τὶς ἀνασκαφικές του ἐργασίες, τὸ 1961 ἡ ἀρχαιολογικὴ ὑπηρεσία κάλυψε τὰ οἰκοδομικὰ ὑπολείμματα μὲ ἕνα στέγαστρο προστασίας τύπου Dexion. Ἀτυχῶς ὅμως ὄχι ὅλα, προφανῶς ἐξ αἰτίας ἀνυπέρβλητων οἰκονομικῶν δυσχερειῶν. Πρέπει νὰ τονιστεῖ δηλαδὴ ὅτι ὁ Μπλέγκεν δὲν ἐπέλεξε τὰ τμήματα τοῦ μνημείου ποὺ εἶναι προστατευτέα, ἑξαιρώντας ὁρισμένα, τὰ ὁποῖα τάχα δὲν εἶναι. Ἔμειναν τότε ἐκτὸς στεγάστρου τὸ ἀνάκτορο τοῦ Νηλέως, ἡ ὁπλοθήκη-ἱερό, μὲ τὸν χρωματισμένο ἀπὸ τοὺς μυκηναϊκοὺς χρόνους βωμὸ στὰ βορειοανατολικὰ καὶ στὰ βόρεια ἡ ἀποθήκη τοῦ οἴνου, τὴν ὁποία ὁ ἀνασκαφέας κατάχωσε γιὰ τὴν προστασία της. Μισὸ αἰώνα μετὰ τὴν ἐγκατάστασή του τὸ στέγαστρο πάλιωσε καὶ ἡ ἀνάγκη ἀντικατάστασής του εἶχε γίνει ἐπιτακτική. Ἔτσι, τὸ 2009 ἡ ΔΑΑΜ ὑπέβαλε στὸ ΚΑΣ προκαταρκτικὴ μελέτη, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία τὸ νέο στέγαστρο θὰ κάλυπτε τὸ σύνολο τοῦ μνημειακοῦ πλούτου τοῦ ἀνακτορικοῦ συγκροτήματος. Στὴν πρόταση μεταξὺ ἄλλων περιλαμβανόταν καὶ ἡ ἐγκατάσταση ὑπερυψωμένου διαδρόμου ἀπὸ ὅπου οἱ ἐπισκέπτες θὰ προσέγγιζαν τὸ μνημεῖο. Παρὰ ὅμως τὴν ὁμόφωνη ἔγκριση τῆς μελέτης (ἀρ. πρωτ. ΥΠΠΟ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Α1/Φ38/68979/3524/20-7-2009 Υ.Α.), τὸ 2012 ἕνα νέο στέγαστρο προστασίας, ποὺ δὲν σχετιζόταν μὲ τὴν πρόταση τῆς ΔΑΑΜ, ἄρχισε νὰ κατασκευάζεται στὸ μνημεῖο.

Νέο στέγαστρο προστασίας

Μὲ τὸ νέο στέγαστρο ὅμως ἀφέθηκαν χωρὶς κάλυψη καὶ πάλι τὰ ἴδια τμήματα τοῦ μυκηναϊκοῦ συγκροτήματος: τὸ ἀνάκτορο τοῦ Νηλέως, τὸ ὁπλοστάσιο-ἱερὸ καὶ ἡ ἀποθήκη τοῦ οἴνου, ἡ ὁποία καταχώθηκε ἐκ νέου, μὲ μία ὅμως διαφορά: σ᾽ ἕνα τμῆμα της ὑπέστη μία ἀνεπίτρεπτη καταστροφή, γιατὶ προκειμένου νὰ τοποθετηθεῖ ἕνα ὑποστύλωμα τοῦ νέου στεγάστρου, χρειάστηκε

νὰ τεμαχιστοῦν γιὰ νὰ ἀπομακρυνθοῦν τουλάχιστον δύο, ἂν ὄχι περισσότερα ζεύγη[2] ἀπὸ τοὺς πίθους τῆς ἀξονικῆς συστοιχίας.

[2. Καθὼς τὸ ἔργο ἔγινε ἐν κρυπτῷ ἀπὸ τὴ ΔΑΑΜ καὶ ἀφοῦ δὲν ὑπάρχει καταγεγραμμένη αὐτὴ ἡ λεπτομέρεια στὰ Ἀρχαιολογικὰ Χρονικά, ἐλάχιστοι μποροῦν νὰ ἀπαντήσουν ὑπεύθυνα στὸ ἐρώτημα «πόσοι πίθοι ἀφαιρέθηκαν». Πρὸς τοῦτο θὰ ἦταν σκόπιμο νὰ δημοσιευτεῖ τὸ ἡμερολόγιο τῶν ἐργασιῶν μαζὶ μὲ τὶς φωτογραφίες ποὺ τὸ συνοδεύουν, ἀφοῦ στὰ χρονικὰ ἡ περιγραφὴ τοῦ ἔργου, χωρὶς σχέδια καὶ φωτογραφίες, περιορίζεται στό: γιὰ τὸ ἔργο «Κατασκευὴ νέου στεγάστρου προστασίας τοῦ Ἀνακτόρου τοῦ Νέστορος στὸν Ἄνω Ἐγκλιανὸ Π.Ε. Μεσσηνίας», ὁλοκληρώθηκε ἡ διάνοιξη μέχρι τὸ ἐπίπεδο τοῦ φυσικοῦ ἐδάφους τῶν διερευνητικῶν τομῶν στὰ σημεῖα θεμελίωσης τῶν ὑποστυλωμάτων τοῦ νέου στεγάστρου. Ἡ καταγραφὴ καὶ τεκμηρίωση τῶν ἀρχαιολογικῶν εὑρημάτων πραγματοποιήθηκαν μὲ τὶς πλέον σύγχρονες ἐπιστημονικὲς μεθόδους (φωτογραμμετρικὴ ἀποτύπωση μὲ laserscanner) μὲ τὴ συνδρομὴ τόσο τοῦ προσωπικοῦ ποὺ εἶχε προσληφθεῖ γιὰ τὶς ἀνάγκες τοῦ ὑποέργου ὅσο καὶ τοῦ τακτικοῦ, ἐπιστημονικοῦ καὶ ἐργατοτεχνικοῦ προσωπικοῦ τῆς ΛΗ΄ ΕΠΚΑ (ΑΔ 68 (2013) Χρονικὰ Β΄1, σ. 229, ὑποσ. 3, Ἀθήνα 2018).]

Σύμφωνα μὲ τὴν ἐπίσημη, προφορικὴ ὅμως, πληροφόρηση οἱ ἐν λόγῳ πίθοι ἐπρόκειτο νὰ συντηρηθοῦν καὶ νὰ ἐκτεθοῦν στὸ μουσεῖο τῆς Χώρας ἢ στὸν ἀρχαιολογικὸ χῶρο, ἐκτὸς πάντως τῆς θέσης στὴν ὁποία βρίσκονταν. Σημειωτέον ὅτι τὸ ἔργο αὐτὸ ὑλο- ποιήθηκε ἀκολουθώντας μία, προφορικὰ ἐπίσης ἐκφρασμένη, αὐθαίρετη ἀρχαιολογικὴ θεωρία ὅτι, τάχα, οἱ πακτωμένοι στὸ ἔδαφος πίθοι εἶναι «κινητὰ εὑρήματα»[3].

[3. Ἡ περιγραφὴ τοῦ Μπλέγκεν δὲν ἀφήνει τὸ παραμικρὸ περιθώριο ἀμφισβήτησης σχετικὰ μὲ τὸ ὅτι οἱ πίθοι δὲν εἶναι κινητὰ εὑρήματα: “…They had been set firmly, in most instances sunk deeply into hollows cut in the clay floor in fairly regular rows…[and] had been blostered both in front and behind, by an irregular line of thinnish stones set on edge and supportintg a filling of clayey earth. This arrangement corresponds roughly to the much more elegant stuccocoated stand in wich the jars of the Oil Magasines behind the Throne room had been embedded”. W i l l i a m B l e g e n, «The palace of Nestor excavations», AJA 1959, σ. 122.]

Ἐπιπλέον ὅμως ὁ τύπος τοῦ νέου στεγάστρου καθόλου δὲν διευκολύνει τὴ συγκέντρωση ποὺ ἀπαιτεῖται γιὰ τὴν κατανόηση τοῦ μνημείου ἀπὸ τὸν ἐπισκέπτη. Πολὺ περισσότερο δὲ ὅταν τὰ ὑποστυλώματά του εἶναι ἐντελῶς ξένα ἀπὸ τὴν λογικὴ τῆς δοκοῦ ἐπὶ στύλων ποὺ συνόδευσε, ἢ καλύτερα διαμόρφωσε, τὴν αἰσθητική μας: ἀπὸ τὸ προστῶο τοῦ μυκηναϊκοῦ μεγάρου, στοὺς λιτοὺς δωρικοὺς κίονες, ποὺ φέρουν τὰ στιβαρὰ ἐπιστύλια, καὶ ἕως τὰ σκίτσα τῶν «εὐτελῶν» ὑποστέγων τοῦ Ἄρη Κωνσταντινίδη, μὲ τὰ λεπτὰ κατακόρυφα στηρίγματα νὰ φέρουν τὴν ὁριζόντια στέγη. Εἶναι ἡ διαμορφωμένη μέσα στοὺς αἰῶνες, ἀμιγῶς ἑλληνικὴ ἀντίληψη καὶ τὸ συνακόλουθο ἀρχιτεκτονικὸ συναίσθημα, ποὺ ἐξελίχθηκε ἀλλὰ παρέμενε τὸ ἴδιο, ἀφοῦ, ὅπως ἔχει εἰπωθεῖ, εἶναι σὰν νὰ εἶναι φυσικὸ καὶ νὰ γεννήθηκε ἀπὸ τὸ ἔδαφος. Ἀντὶ λοιπὸν τὸ νέο στέγαστρο νὰ προσαρμοστεῖ στὸ συγκεκριμένο ἀρχαιολογικὸ τοπίο προτιμήθηκε μία μορφή, ποὺ ἀπαντᾶ διεθνῶς σὲ ἀπειρία σύγχρονων κατασκευῶν, ὁποιουδήποτε προορισμοῦ. Τὸ βέβαιον ἀποτέλεσμα εἶναι ὅτι στὸν νοῦ τοῦ ἐπισκέπτη στὸ ἀνακτορικὸ συγκρότημα κυριαρχεῖ ἡ ξένη στὸ περιβάλλον τοῦ ἀρχαιολογικοῦ χώρου βαριὰ κατασκευή, μὲ τὶς πλάγιες κοιλοδοκοὺς καὶ τὰ ἄλλα μεταλλικὰ στοιχεῖα καὶ ὄχι τὰ ταπεινὰ μυκηναϊκὰ ὑπολείμματα, μπρο- στὰ στὰ ὁποῖα εἶναι ἀδύνατον νὰ μὴν ἔρθει στὸ νοῦ αὐτὸ ποὺ εἶχε γράψει χαρακτηριστικὰ ὁ ἱστορικὸς διευθυντὴς Ἀκροπόλεως Γιάννης Μηλιάδης μὲ ἀφορμὴ τὶς ἀλλαγὲς ποὺ πραγματοποίησε στὸ [παλαιὸ] μουσεῖο τῆς Ἀκρόπολης: «…ὅλη ἡ σημασία πέφτει στὸ περιεχόμενο, στοὺς θησαυρούς ... καὶ ἑπομένως ἡ προσπάθεια κατευθύνεται στὸ πῶς θὰ ἀναδειχθοῦν καλύτερα τὰ ἔργα καὶ πῶς θὰ δημιουργηθεῖ γύρω τους ἡ ἀτμόσφαιρα ἐκείνη τὴν ὁποία ἔχει ἀνάγκη ὁ ἐπισκέπτης γιὰ νὰ ἐπικοινωνήσει μυστικὰ μὲ τὸ ἔργο καὶ νὰ χαρεῖ τὴν ὀμορφιά του. Τὰ κτίρια τῶν νέων μουσείων [πρέπει νὰ] εἶναι ἁπλά, ἀπέριττα καὶ ἡ ἐσωτερική τους οἰκονομία [νὰ] ἀκολουθεῖ τὴν ἴδια γραμμὴ σεμνότητας

... οἱ χῶροι [νὰ εἶναι] λιτοί, ἀδιατάρακτοι, χωρὶς κοσμήματα καὶ ἐπιτηδεύσεις. Ἔτσι ἡ προσοχὴ τοῦ θεατῆ συγκεντρώνεται στὰ ἐκθέματα ποὺ ἀπέχουν μεταξύ τους ἀρκετὰ γιὰ νὰ μὴν κουράζεται τὸ μάτι τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸν φόρτο τῶν ἐντυπώσεων» [4]

[4.] Γιάννη Μηλιάδη, «Τὸ μουσεῖο τῆς Ἀκρόπολης», Ζυγὸς (Ἰούλιος 1956), σ. 10.

Ἡ ἀντιστοιχία μὲ ὁποιονδήποτε ἀρχαιολογικὸ χῶρο εἶναι ἐμ- φανής. Μὲ τὴν ἴδια λογική, τὰ στέγαστρα ποὺ προστατεύουν ἀρχαῖα, ὅπως λόγου χάριν στὸν ἀρχαιολογικὸ χῶρο τῆς Νεμέας, τοῦ ναοῦ τοῦ Ἐπικουρίου Ἀπόλλωνος στὶς Βάσσες, ἐκεῖνα τῆς Λέρνας, τῶν Μαλλίων κ.ἄ. λειτουργοῦν ὡς μουσεῖα καὶ πρέπει νὰ ἀκολουθοῦν τὶς «προδιαγραφὲς» ποὺ περιγράφονται στὸ ἄρθρο Μηλιάδη.

Ὁ Μπλέγκεν, ποὺ ἀναφέρθηκε ἀναλυτικὰ στὴν διαστάσεων 18.48x8.45 μ. ἀποθήκη τοῦ οἴνου, ἤδη ἀπὸ τὴν πρώτη δημοσίευση τῶν χρονικῶν τῆς ἀνασκαφῆς, τὴ χαρακτήρισε μοναδικὸ μνημεῖο τῆς Μυκηναϊκῆς Περιόδου. Ἡ ἀποθήκη διέθετε τριανταπέντε πίθους, ποὺ ἦταν πακτωμένοι στέρεα καὶ βαθιὰ στὸ ἔδαφος, σὲ λακκοειδῆ ἀνοίγματα ποὺ ἐξασφάλιζαν τὴ σταθερότητά τους. Ὁ ἀριθμὸς τῶν τριανταπέντε προκύπτει ἀπὸ τοὺς ἀρκετὰ φθαρμένους καὶ ραγισμένους πίθους, ποὺ ὁ Μπλέγκεν ἀποκάλυψε στὴ ἀρχική τους θέση, καθὼς καὶ ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ εἶχαν μὲν ἐντελῶς καταστραφεῖ, ἀλλὰ ἡ ὕπαρξή τους τεκμαίρεται ἀκριβῶς ἀπὸ τὰ λακκοειδῆ ἀνοίγματα πάκτωσής τους. Δὲν ὑπάρχει δηλαδὴ καμία ἀμφιβολία ὅτι οἱ πίθοι δὲν ἄλλαζαν θέση ὅσο χρησιμοποιοῦνταν στὴν ἀρχαιότητα, οὔτε μπορεῖ νὰ θεωρηθοῦν «κινητὰ» εὑρήματα στὴ σύγχρονη ἀνασκαφικὴ διαδικασία καὶ πρακτική.

Ἐδῶ πρέπει νὰ γίνει ἡ ὑπενθύμιση ὅτι, μπροστὰ στὸ θαυμαστὸ αὐτὸ εὕρημα, ὁ Ἀμερικανὸς ἀρχαιολόγος ἀναρωτήθηκε ἐὰν ὁ Ὅμηρος ἀναφέρεται σὲ αὐτὴν τὴν αἴθουσα στὸ χωρίο τῆς Ὀδύσσειας (γ 391), ποὺ παρουσιάζει τὸν Νέστορα νὰ δίνει ἐντολὴ στὴν κελλάρισσα (γιὰ νὰ υἱοθετήσουμε τὴ μετάφραση τοῦ Ἀργύρη Ἑφταλιώτη) νὰ φέρει τὸ ἕντεκα χρονῶν γλυκὸ κρασί, γιὰ νὰ τὸ προσφέρει στὸν Τηλέμαχο καὶ τοὺς ἄλλους Ἰθακήσιους συντρόφους του.

Ἐπιπλέον ὁ Μπλέγκεν, βασισμένος στὸ πλῆθος τῶν θραυσμάτων τῶν τοι- χογραφιῶν, ποὺ ἀποκάλυψε μέσα καὶ γύρω ἀπὸ τοὺς πίθους, ὑπέθεσε –καθὼς μάλιστα καὶ οἱ τοῖχοι εἶχαν τὸ κατάλληλο πάχος καὶ θὰ μποροῦσαν νὰ φέρουν ξύλινες δοκούς–, ὅτι θὰ ὑπῆρχε καὶ δεύτερος ὄροφος, στὸν ὁποῖο ἴσως διέμενε ὁ «ἐπιμελητὴς» τῆς ἀποθήκης τοῦ οἴνου. Τὴ θέση μάλιστα τοῦ ἐπιμελητῆ τοῦ κρασιοῦ, κρίνοντας κυρίως ἀπὸ τὰ πολυάριθμα κύπελλα ποὺ βρέθηκαν σὲ ὅλη τὴν ἔκταση τοῦ ἀνακτόρου, πάντα σύμφωνα μὲ τὴν ὑπόθεση τοῦ Μπλέγκεν, θὰ τὴν κατεῖχε κάποιος ἰδιαίτερα σημαντικὸς ἀξιωματοῦχος στὸ ἀνακτορικὸ συγκρότημα.

Τὰ παραπάνω, τὰ ὁποῖα θὰ ἔπρεπε νὰ εἶναι γνωστὰ σὲ ὅσους ἀσχολήθηκαν μὲ τὸ θέμα, ἀναδεικνύουν τὴ σπουδαιότητα, τὴν ἀξία καὶ τὴ μοναδικότητα τῆς συγκεκριμένης αἴθουσας γιὰ τὴν πληρέστερη γνώση μας σχετικὰ μὲ τὴ ζωὴ στὸ ἀνάκτορο, τὶς παραγωγικὲς διαδικασίες καὶ σχέσεις στὸν μυκηναϊκὸ κόσμο.

Μόλις λοιπὸν πληροφορήθηκα, τυχαῖα καὶ ἀνεπισήμως, τὴν ἔναρξη τῶν ἔργων στὸ ἀνάκτορο τοῦ Νέστορος –ἤμουν προϊστάμενος τοῦ Τμήματος Μελετῶν Μνημείων Προϊστορικῶν χρόνων– καὶ μετὰ ἀπὸ αὐτοψία μου, ἐνημέρωσα ὡς ὄφειλα τὸν Διευθυντὴ Ἀναστήλωσης Ἀρχαίων Μνημείων Δημο- σθένη Σβολόπουλο, ὁ ὁποῖος μὲ τὴ σειρά του ζήτησε ἀμέσως τὴ διακοπὴ τοῦ ἔργου, μὲ τὸ «ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΑ ΕΠΕΙΓΟΝ» ἔγγραφό του τῆς 27/06/2013, (ΥΠ- ΠΟΑ/ΓΔΑΜΤΕ/ΔΑΑΜ/ΤΜΜΠΧ/108511/15842/958/217), στὸ ὁποῖο μετα- ξὺ ἄλλων τονίζει σχετικὰ μὲ τὴν ἀποθήκη τοῦ οἴνου:

«Ἡ μεγάλη ἀποθήκη οἴνου, κτήριο ἀνεξάρτητο ἀπὸ τὸ ἀνακτορικὸ μέγαρο, εἶναι οἰκοδόμημα μοναδικῆς ἀξίας, μνημεῖο ἀπὸ μόνο του, ἀφοῦ εἶναι παγκοσμίως, τὸ ἀρχαιότερο οἰκοδόμημα αὐτοῦ τοῦ τύπου τουλάχιστον στὸ δυτικὸ πολιτισμό. Ἡ παρουσία μεγάλου ἀριθμοῦ πίθων τοποθετημένων μὲ συμμετρικότητα στὸ δάπεδο ἀποτελεῖ ἐξαιρετικὴ μαρτυρία τῆς χωροταξικῆς ὀργάνωσης τοῦ ἀνακτόρου καὶ παραμένει ἕως σήμερα χωρὶς γνωστὰ παράλληλα στὸν μυκηναϊκὸ κόσμο. Ἡ διάνοιξη τοῦ θεμελίου τοῦ ὑποστυλώματος, ἀνάμεσα στὴ συστοιχία τῶν πίθων πλήττει οὐσιαστικὰ τὴ “φυσιογνωμία” του, τῆς ὁποίας οἱ πίθοι ἀποτελοῦν προσδιοριστικὸ στοιχεῖο, ἐνῶ ἡ ἔντονη παρουσία τοῦ προβλεπόμενου ὑποστυλώματος, ἰσχυροῦ κατακόρυφου στοιχείου, θὰ κατατμήσει ἀνεπανόρθωτα τὸν χῶρο τῆς μεγάλης ἀποθήκης... Ἡ ἀπομάκρυνση τῶν πίθων καὶ ἡ ἀφαίρεση τῆς περιβάλλουσας ἐπίχωσης ἰσοδυναμεῖ μὲ μεγάλη ἀπώλεια ἀξίας τοῦ μνημείου. Ἐπίσης, ἡ κατασκευὴ ὑποστυλώματος στὴ θέση αὐτὴ ἐνέχει σοβαρότατους κινδύνους ἐκτεταμένων καταστροφῶν ... Ἐπισημαίνουμε ὅτι στὴ ΔΑΑΜ δὲν κατατέθηκε ἡ μελέτη ἐφαρμογῆς τῆς κατασκευῆς τοῦ στεγάστρου, προκειμένου ἐγκαίρως νὰ ἐκφράσει τὶς ἀπόψεις της. Κατὰ τὴν προμελέτη δὲν προβλεπόταν ἡ τοποθέτηση ὑποστυλώματος στὸν κύριο χῶρο τῆς “ἀποθήκης τοῦ οἴνου”. Η ΔΑΑΜ λαμβάνοντας ὑπόψη τὴ μοναδικότητα τοῦ μνημείου θε- ωρεῖ σκόπιμο νὰ παρέμβουν οἱ συναρμόδιες Ὑπηρεσίες προκειμένου: α) νὰ σταματήσουν ἄμεσα οἱ ἐργασίες στὸ σημεῖο αὐτὸ γιὰ λόγους προστασίας τοῦ μνημείου, β) νὰ ἐπαναξιολογηθεῖ ἡ χωροθέτηση τοῦ συγκεκριμένου ὑποστυλώ- ματος, ἐκτὸς τῆς “ἀποθήκης τοῦ οἴνου”, μὲ τὴν ἀναζήτηση ἐναλλακτικῶν προ- τάσεων ὥστε νὰ ἀποφευχθεῖ ἡ ἔκθεση τοῦ μνημείου σὲ ἐνδεχόμενους κινδύνους κατὰ τὴ φάση τῆς κατασκευῆς, νὰ ἀποκατασταθεῖ καὶ νὰ διαφυλαχτεῖ ἡ ἀξία τοῦ χώρου καὶ ἐν τέλει τοῦ μνημείου μὲ τὴν ἐπανατοποθέτηση τῶν ἀποσπασθέντων καταλοίπων στὴν ἀρχική τους θέση».

Στὴν προσπάθεια τῆς ΔΑΑΜ, νὰ ἀντιμετωπιστεῖ τὸ ζήτημα τῆς προστα- σίας τῆς ἀποθήκης τοῦ οἴνου μὲ τὴν παράλληλη διατήρηση τοῦ στεγάστρου, πραγματοποιήθηκαν δύο ὑπηρεσιακὲς συναντήσεις μὲ ἀνώτερα στελέχη τῆς ὑπηρεσίας, στὴν δεύτερη ἐκ τῶν ὁποίων, τὸν Νοέμβριο τοῦ 2013, ὁ Διευθυν- τὴς τῆς ΔΑΑΜ Δημοσθένης Σβολόπουλος παρουσίασε διορθωτικὴ πρόταση, ἀφοῦ εἶχε προηγηθεῖ ἀναλυτικὴ ἐξέτασή της μὲ τὸν καθηγητὴ Μεταλλικῶν Κατασκευῶν τοῦ ΕΜΠ Χάρη Γαντέ, ὁ ὁποῖος, ὡς ὁ κατ’ ἐξοχὴν εἰδικός, γνω- μάτευσε γιὰ τὸ ἐφικτὸν αὐτῆς τῆς λύσης, μὲ τὴν ὁποία θὰ σωζόταν ἄθικτη ἡ ἀποθήκη τοῦ οἴνου. Πρέπει νὰ τονιστεῖ ὅτι ἡ προστασία καὶ ἡ ἀνάδειξη τοῦ ἀνακτορικοῦ συγκροτήματος θὰ εἶχαν ἐξασφαλιστεῖ χωρὶς ἀπώλειες, ἂν ἐφαρμοζόταν ἡ μελέτη ἐφαρμογῆς τῆς ἐγκεκριμένης ἀπὸ τὸ ΚΑΣ πρότασης τῆς ΔΑΑΜ ποὺ προέβλεπε τὴν πλήρη κάλυψή του. Ἀνάλογα θὰ εἶχε ἐπιλυθεῖ καὶ τὸ πρόβλημα θεμελίωσης τῶν ὑποστυλωμάτων τοῦ στεγάστρου, ἀφοῦ θὰ βασιζόταν στοὺς πραγματικὰ ἐλεύθερους χώρους τοῦ μυκηναϊκοῦ οἰκοδομικοῦ εὑρήματος, χωρὶς νὰ χρειάζεται ἡ δημιουργία τους. Αὐτὸ ποὺ ἔγινε ὡστόσο μὲ τὸ νέο στέγαστρο, τὸ ὁποῖο πανηγυρικὰ ἐγκαινιάστηκε τὸν Ἰούλιο 2016, ξεπερνᾶ ἀκόμα καὶ αὐτὲς τὶς κατηγορηματικὲς ἐνστάσεις τῆς ΔΑΑΜ. Ἐκτὸς τῶν ἄλλων δηλαδὴ «κακοποιήθηκε» καὶ ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ χαρακτηριστικὰ εἰδοποιὰ οἰκοδομήματα τοῦ ἀνακτορικοῦ συγκροτήματος: τὸ ἀνάκτορο τοῦ Νηλέως, τὸ ὁποῖο, ἂς περιοριστοῦμε, φέρει στὴν περιοχὴ τῶν νοτιοδυτικῶν του ὁρίων σκυροδετημένο διάδρομο, τοῦ ὁποίου εἶναι ἄγνωστος ὁ προορισμός. Θὰ μποροῦσε νὰ θεωρηθεῖ ὅτι, ἐκτὸς τοῦ διευθυντῆ Ἀναστήλωσης Ἀρχαίων Μνημείων Δημοσθένη Σβολόπουλου, οἱ ἁρμόδιοι ὅλων τῶν ὑπηρεσιακῶν βαθμίδων ποὺ χειρίστηκαν τὸ θέμα τὸ ἀντιμετώπισαν χωρὶς τὴν ἐπιβαλλόμενη ὑπευθυνότητα λειτουργώντας σὰν νὰ ἦταν φορεῖς τῆς νοοτροπίας τῆς ἥσσονος προσπάθειας. Τελικὰ ὅμως, αὐτὸ ποὺ κατέγραψε ἡ ἀρχαιολογικὴ ἱστορία εἶναι ὅτι, τὸ λαμπρὸ μνημεῖο ποὺ θὰ κληροδοτήσουμε στὶς ἑπόμενες γενιές, ἔτσι παραμορφωμένο μὲ τὴν καταστροφὴ ποὺ ὑπέστει, θὰ ἔχει πάψει, καὶ ἐξ αἰτίας μας, νὰ εἶναι μνημεῖο τῆς μυκηναϊκῆς περιόδου, ὅπως μᾶς παραδόθηκε ἀπὸ τὶς ἀνασκαφὲς Μπλέγκεν.

Ἐπίλογος

Τὰ περιορισμένα οἰκονομικὰ μέσα τῆς ἐποχῆς τοῦ Μπλέγκεν εἶχαν ὡς ἀποτέλεσμα τὴν δημιουργία ἑνὸς στεγάστρου προσωρινοῦ χαρακτήρα, ἐν εἴδει μέτρων “πρώτων βοηθειῶν”. Αὐτὸ προκύπτει ἀπὸ τὴν ἐπιλογὴ τοῦ ὑλικοῦ καὶ ἀπὸ τὴν θεμελίωση τοῦ στεγάστρου πού, παρότι ἄντεξε στὶς ἔντονες ἀνε- μοπιέσεις τῆς περιοχῆς, δὲν ἦταν ἰδιαίτερα ἐνισχυμένη.

Μὲ τὸ νέο στέγαστρο χάθηκε κατ’ ἀρχὰς ἡ εὐκαιρία γιὰ προστασία τοῦ συνόλου τοῦ ἀνακτορικοῦ συγκροτήματος. Ἐπιπλέον, στὸ σχεδιασμὸ τοῦ νέου στεγάστρου ἔπρεπε νὰ ληφθεῖ ὑπόψιν καὶ ἡ ἀνάγκη προστασίας τῆς ἠρεμίας τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος, ἀσφαλῶς ἴδιου μὲ αὐτὸ τῆς Μυκηναϊκῆς Περιόδου, ποὺ μαζὶ μὲ μία φιλικὴ κατασκευὴ θὰ προϊδέαζε τὸν ἐπισκέπτη γιὰ ἕνα φευγαλέο «ὁμηρικὸ μήνυμα». Καὶ τὸ πιὸ σημαντικὸ ἀπὸ ὅλα: Δὲν μπορεῖ νὰ γίνει ἀποδεκτὸ ὅτι τὰ μυκηναϊκὰ οἰκοδομικὰ ὑπολείμματα διατηρήθηκαν πε- ρισσότερο ἀπὸ τρεισήμισι χιλιετίες γιὰ νὰ ἀφανιστοῦν στὰ χρόνια μας. Ποιά ὑπηρεσία καὶ ποιό φυσικὸ πρόσωπο μπορεῖ νὰ δικαιολογήσει, ἢ ἀκόμα καὶ νὰ αἰτιολογήσει, κάτι τέτοιο καὶ μάλιστα σὲ μιὰ χώρα, στὴν ὁποία τὸ πλούσιο μνημειακό της κληροδότημα εἶναι τὸ κορυφαῖο της πλεονέκτημα; Καὶ τὸ κυ- ριότερο: γιὰ νὰ ἀποτραποῦν στὸ μέλλον ἀστοχίες ὅπως αὐτή, τοῦ ἀνακτόρου τοῦ Νέστορος, ὅπου ἡ προστασία συνοδεύτηκε μὲ καταστροφή, ἄραγε τί εἴδους μηχανισμοὶ ἐλέγχου πρέπει νὰ ὑπάρξουν;

SUMMARY

Thanos Papathanasopoulos, The new protective shelter at the palace of Nestor and the loss of the wine storage building

Included in the obvious care for our monuments is their preservation in exactly the state our generation found them, in their protection and their enhancement which is the ultimate goal of the intervention. When Carl Blegen’s excavation works were completed at the beginning of the 1960s, the building debris was covered over with a protective shelter made of a Dexion- type material. But unfortunately not all sections of the palace complex was covered, obviously due to insurmountable financial difficulties. They were then left outside the shelter: the Palace of Neleus, the arsenal-sanctuary, with the painted altar, at the northeastern building and, to the north, the wine magazine, which the excavator back-filled for its own protection. The wine storage building, with 35 vessels sunk deeply into hollows, which were cut in the clay floor in fairly regular rows, is unique in Mycenaean archaeology. Blegen attributed this storage space to Nestor’s cellar, as the word “οίνος” = wine, in Linear B writing, appeared on the clay sealings associated with the vessels (Carl William Blegen, “The palace of Nestor excavations”, AJA 1959, p. 121- 137).

It must be emphasized here that Blegen did not indicate that certain sections

of the monument should be protected, and others not.

However, with the new shelter, the same sections of the Mycenean complex were left uncovered once again: the Palace of Neleus, the arsenal-sanctuary and the wine magazine, which was back-filled once again, but with one difference: in one of its sections it suffered unforgivable destruction because, in the attempt to place a supporting pillar of the new shelter, it was necessary to break in pieces and remove at least two, if not more, pairs of the half-buried pithoi jars (jars)in the earth since ancient times. The imminent destruction of the monument was certain.

ανέβασα το κείμενο του άρθρου το οποίο όπως θα παρατηρήσει ο καθένας δεν έχει ονόματα στις υπηρεσιακές θέσεις που αναφέρονται. H απάντηση είναι ότι εμείς είμαστε περαστικοί αλλά τα μνημεία αιώνια.

Δρ ΘΑΝΟΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ

Ἀρχιτέκτων, Ἐπίτ. Προϊστ. Δ/νσης Ἀναστήλωσης Ἀρχαίων Μνημείων ΥΠΠΟΑ