Δευτέρα 26 Σεπτεμβρίου 2022

Βρισηίς: η ιστορία μιας αιχμάλωτης

Η ωραία Βρισηίς γεμίζει τη φιάλη του Φοίνικα, από ερυθρόμορφη κύλικα, 480/70 π.Χ., Παρίσι, Λούβρο G 152


  Εάν ο τρωικός πόλεμος ξέσπασε για χάρη της Ελένης, το ίδιο το θέμα της Ιλιάδας, δηλ. ο ολέθριος καυγάς μεταξύ Αχιλλέα-Αγαμέμνονα, έγινε για χάρη της Βρισηίδας (Τ 56 κ.ε., 270-4). Η Ελένη φέρει μεγάλη ευθύνη για την έκρηξη του πολέμου, ενώ η άμοιρη αιχμάλωτη Βρισηίς δεν φέρει καμία ευθύνη για τη διένεξη μεταξύ των δύο πρώτων Αχαιών.

Πανέμορφη (περικαλλής), θεϊκής ομορφιάς (ἐϊκυῖα θεῇσιν), όμοια με τη χρυσή Αφροδίτη (ἰκέλη χρυσέῃ Ἀφροδίτῃ) η Βρισηίς με τα ωραία μάγουλα και μαλλιά (καλλιπάρῃος, ἠύκομος) αποτελεί ένα από τ’ αθώα θύματα πολέμου, της οποίας η ζωή και ακεραιότητα εξαρτάται από την υποτακτική στάση της προς τους αυθέντες κατακτητές.
Τραγική ειρωνεία αποτελεί το γεγονός ότι η αιχμαλωσία της θ’ αποβεί μοιραία για τους ίδιους τους κατακτητές καθώς πολλοί απ’ αυτούς θα σκοτωθούν και άλλοι τόσοι θα κινδυνεύσουν εξ αιτίας της άδικης και απερίσκεπτης αρπαγής της από τον αρχιστράτηγο. Χωρίς καν η ίδια να κινήσει τα νήματα (άλλωστε δεν της επιτρεπόταν κάτι τέτοιο), η μοίρα φροντίζει ώστε οι κατακτητές της Βρισηίδας να τιμωρηθούν επαξίως για όσα δεινά διέπραξαν εις βάρος της, σκοτώνοντας τους δικούς της και μετατρέποντάς την από αρχοντοπούλα σε σκλάβα.

Καθιστός ο Αχιλλέας, τυλιγμένος μέσα σε θλίψη και οργή, ενώ οι κήρυκες του παίρνουν τη Βρησηίδα, ερυθρόμορφη κύλικα από το Βούλτσι, περ. 480 π.Χ., Λονδίνο ΒΜ Ε 76

Τ’ όνομα με το οποίο μέχρι σήμερα παραμένει γνωστή, είναι μάλλον πατρωνυμικό: δηλ. Βρισηίς = η κόρη του Βρίση. Το πραγματικό της όνομα ήταν Ἱπποδάμεια (< ἵππος + δάμνημι) και παραπέμπει σε αριστοκρατική καταγωγή.
Όντως, ο πατέρας της Βρίσης ήταν γιος του βασιλιά Άρδυ, αδελφός του ιερέα Χρύση και άρχοντας ο ίδιος στην Πήδασο της νότιας Τρωάδας. Η Πήδασος, χτισμένη σε υψηλό και απόκρημνο σημείο, ήταν κατ’ εξοχήν πόλη των Λελέγων, ενός φιλοπόλεμου λαού βαλκανικής καταγωγής που είχε εγκατασταθεί μεταξύ άλλων και στα μικρασιατικά παράλια (Ζ 34-5, Υ 90 κ.ε., Φ 86-7).
Αναλογικά με τον αδελφό του Χρύση, προβάλλει και ο Βρίσης ως ιερέας αλλά χωρίς να μαρτυρείται πού (Hyg. Fab. 106). Επειδή στη Βρίσα της Λέσβου υπήρχε ναός του Διονύσου Βρισαίου, εικάζεται ότι από κει προήλθε ως εθνικό τ’ όνομα Βρισεύς. Επιπλέον, στη Σμύρνη ο Διόνυσος έφερε την επίκληση Βρ(ε)ισεύς/Βρησεύς. Η ρίζα των παραπάνω λέξεων μάλλον βρίσκεται στη γλώσσα του Ησυχίου βρί· ἐπὶ τοῦ μεγάλου καὶ ἰσχυροῦ καὶ χαλεποῦ τίθεται (πρβλ. ἐμβριθής, Βριάρεως)· δηλαδή, οι ονομασίες Βρι(η)σεύς, Βρισαίος μάλλον συνδέονται σημασιολογικά με την έννοια ‘ορμή, ορμητικός’.


Η Βρίσα της Λέσβου
Οι Ρωμαίοι ποιητές προβάλλουν τη σχέση μεταξύ Αχιλλέα–Βρισηίδας ως πρότυπο: i. της δύναμης του έρωτα, και ii. του έρωτα ενός άνδρα προς μία γυναίκα κοινωνικώς κατώτερη (Hor. c. 2.4.2-4, Ov. Am. 2.8.11).
Ο Οβίδιος ερμηνεύει τη σχέση τους με βάση το δίπολο έρωτας–πόλεμος. Στο τρίτο βιβλίο της Ars Amatoria (3.189-90) προτείνει για τη Βρισηίδα ρούχα σε χρώμα σκούρο γκρι επειδή αυτό το χρώμα αναδεικνύει τη λευκή σα χιόνι επιδερμίδα της.
Ίσως εδώ κρύβεται κάποιο ελληνιστικό πρότυπο με συνδυασμούς χρωμάτων ανάλογα με το χρώμα της επιδερμίδας (πρβλ. Φιλόστρ. Επιστ. 3 ὑάκινθος μὲν οὖν λευκῷ μειρακίῳ πρέπει καὶ νάρκισσος μέλανι, ῥόδον δὲ πᾶσιν/'ὀ υάκινθος ταιριάζει σε μειράκιο με λευκό δέρμα, ο νάρκισσος σε μειράκιο με σκούρο, ενώ το ρόδο σε όλα τα μειράκια'). Ίσως πάλι, το σκούρο ρούχο εναρμονίζεται με τη μοίρα της αιχμάλωτης καθώς από έναν αφέντη που συμπαθεί (Αχιλλέα) περνά σ’ έναν άλλον που δεν θέλει και τον αποκαλεί βίαιο (Αγαμέμνονα).
Επιπλέον, στην τρίτη επιστολή των Ηρωίδων του, ο Οβίδιος αντλεί από τον Όμηρο και με ιδιοφυΐα ερμηνεύει ή μεταπλάθει ιλιαδικές σκηνές για να δημιουργήσει ένα εκπληκτικό ψυχογράφημα: αυτό της ερωτευμένης αιχμάλωτης γυναίκας.
Τα παραπάνω μαζί με άλλα πολλά (π.χ. με βάση την Ιλιάδα, ποια τα αισθήματα του Αχιλλέα προς την αιχμάλωτη και της αιχμάλωτης προς τον κατακτητή-αφέντη της, σύγκριση της Βρισηίδας με την Ελένη και την Ανδρομάχη) θα παρουσιαστούν σε μια ομιλία μου στην Ιθάκη (28 Αυγούστου, 9.40-10.00) στα πλαίσια του ΛΓ΄ Σεμιναρίου Ομηρικής Φιλολογίας. Το Σεμινάριο διοργανώνεται από το Κέντρο Οδυσσειακών Σπουδών, την Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων και τον Δήμο Ιθάκης (Αίθουσα Συνεδρίων και Κινηματογράφου, Βαθύ). Άκρως ευπρόσδεκτος όποιος μπορέσει να προσέλθει.

Με πολύ μεράκι αλλά και υπομονή συνεχίζουμε την προσπάθεια μας .Αθόρυβα …σιγά σιγά με πολύ υπομονή αλλά και διάθεση προχωράμε Στόχος μας παραμένει να αρθρογραφούν οι πολίτες σε αθρα με θέματα πολιτισμού που επιλέξουν Το όνομα και επώνυμο αλλά η ευπρέπεια των άρθρων είναι απαραίτητα .Η διεύθυνση μας για επιστολές Άρθρα είναι zantedanias@gmail.com Όπως έχουμε από την αρχή της προσπάθεια μας αναφέρει θα αναρτώνται μετά από έγκριση μας Σας ευχαριστούμε από καρδιας Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους ο οποίος φέρει και την ευθύνη των γραφομένων και δε συμπίπτουν κατ’ ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας https://www.youtube.com/channel/UC0wk2ge3sheyTkgpAkeBang


Δημοσίευση σχολίου

Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.

Δημοφιλείς κατηγορίες

...
Οι πιο δημοφιλείς κατηγορίες του blog μας

Whatsapp Button works on Mobile Device only