ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΑΛΕΠΟΤΡΥΠΑ ΚΑΙ ΤΟ ΝΕΟΛΙΘΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΟΥ ΔΙΡΟΥ

 

                                   

                                        ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΑΛΕΠΟΤΡΥΠΑ

                   ΚΑΙ ΤΟ ΝΕΟΛΙΘΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΟΥ ΔΙΡΟΥ

 

Το  Σπήλαιο Αλεπότρυπα , στον Πύργο Διρού Μάνης, βρίσκεται στα νοτιο – ανατολικά  του Κόλπου του Διρού, στις ανατολικές ακτές του Μεσσηνιακού κόλπου. Το σπήλαιο, με αερισμό και πόσιμο νερό από τη λίμνη που βρίσκεται στο εσωτερικό του, εκτείνεται σε μήκος 3.50μ. και έχει σταθερή θερμοκρασία 18 βαθμών.

Η Αλεπότρυπα είναι ένα από τα σημαντικώτερα νεολιθικά σπήλαια στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Στην νότια πλευρά του κόλπου του Διρού βρίσκονται και άλλα δύο σπήλαια :  η Γλυφάδα και το Καταφύγι. Η Γλυφάδα που στεγάζει μια τεράστια πανέμορφη λίμνη με πολύχρωμους και εντυπωσιακούς σταλαγμιτικούς σχηματισμούς και το Καταφύγι, με κατάλοιπα χρησιμοποίησης του από τους αρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα.

Οι χώροι  του σπηλαίου, βρίσκονται εκατέρωθεν ενός κεντρικού διαδρόμου που οδηγεί, μέσα από διαφορετικά επίπεδα, σε μια τεράστια αίθουσα μήκους 110μ. και μεγίστου ύψους 60μ. Στο τέλος της αίθουσας, στο πίσω μέρος, υπάρχει η λίμνη με το πόσιμο νερό.

Η Αλεπότρυπα εντοπίστηκε το 1958 από τους σπηλαιολόγους ΄Αννα και Νίκο Πετρόχειλο. Η μεγάλη αρχαιολογική αξία του σπηλαίου επισημάνθηκε το 1970, από τότε δηλαδή που άρχισε και η συστηματική αρχαιολογική εξερεύνησή του.                  Με τις ανασκαφές αποδείχτηκε ότι το σπήλαιο, κατά την διάρκεια της Νεότερης και Τελικής Νεολιθικής  περιόδου, δηλαδή από 5.300 ως το 3200 π.Χ., χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο περιοδικά ως κατοικία και εργαστήριο οικοτεχνικής δραστηριότητας, κυρίως ως απέραντη αποθήκη αγαθών και παράλληλα ως νεκροταφείο και σημαντικός τόπος λατρείας.

Στο Διρό, ήταν εγκατεστημένη μια πολυάνθρωπη, με υψηλό πολιτιστικό επίπεδο, νεολιθική κοινωνία, η οποία κατά την γνώμη μου αφανίστηκε από τρομακτικό σεισμό, που έγινε γύρω στο 3200 π.Χ. Ο σεισμός προκάλεσε καταπτώσεις βράχων από την οροφή και έκλεισε την είσοδο του σπηλαίου με αποτέλεσμα να αποκλειστεί σε αυτό μέρος του πληθυσμού.

Ο πλούτος και η ποιότητα των ευρημάτων των ανασκαφών στην Αλεπότρυπα, αποδεικνύουν ότι η νεολιθική κοινότητα του Διρού συνέθετε ένα δυναμικό παράκτιο   κέντρο με έντονη οικονομική εμποροναυτικού χαρακτήρα κοινωνία. Αποκαλύφθηκαν πολύ καλά διατηρημένα εργαλεία, όπλα, κοσμήματα, ειδώλια και ολόκληρα αγγεία καθημερινής χρήσης μερικά από τα οποία στη θέση τους, όπως και πυρές, εστίες, μικροί φούρνοι, λάκκοι αποθήκευσης τροφίμων και χιλιάδες κομμάτια από σπασμένα πιθάρια. Βρέθηκαν επίσης εκατοντάδες αγγεία λατρευτικού προορισμού , καταστόλιστα όλα με γραπτά διακοσμητικά θέματα. Τα ευρήματα δηλώνουν τον πλούτο, την έκταση, την πυκνότητα, και την ζωντάνια των εκατό και πλέον, όπως υπολογίζουμε, νοικοκυριών που για αιώνες διαβίωναν στο Διρό.

Τα άριστης κατασκευής εργαλεία από λίθο, από κόκκαλο και από οψιανό, η εξαίρετη ακόσμητη, γραπτή και ανάγλυφη κεραμική, τα χαρακτηριστικά σύνεργα υφαντικής οι οστέινες βελόνες και τα πήλινα σφονδύλια, τα λεπτοκαμωμένα οστέινα, λίθινα, αλλά και από άργυρο κοσμήματα, τα κομψά πήλινα και μαρμάρινα ειδώλια και το άφθονο, άριστα διατηρημένο, σκελετικό υλικό ανθρώπων, θηραμάτων, βοδιών  αιγοπροβάτων, ψαριών καθώς και οι ποσότητες των οστρέων, καθιστούν το σπήλαιο μοναδικού επιστημονικού ενδιαφέροντος και σπουδαιότητας νεολιθικό αρχαιολογικό χώρο, στην Ευρώπη.

 

    ΄Όπως στην Πομπηία, στο τέλος της 1^ης χιλιετίας π.χ., και στην Σαντορίνη στα μέσα της 2^ης χιλιετίας π.Χ., η ηφαιστειογενής τέφρα αφάνισε αλλά ταυτόχρονα σκέπασε και διατήρησε σημαντικά κατάλοιπα δύο αρχαίων κοινωνιών, όμοια και  στην Αλεπότρυπα του Διρού, ένα άλλο γεωλογικό φαινόμενο, ο τρομακτικός σεισμός, αφάνισε και συγχρόνως διέσωσε πολύτιμες μαρτυρίες του νεολιθικού Πολιτισμού στην Ελλάδα της 4^ης χιλιετίας π.Χ.. ΄Οσοι  εγκλωβίστηκαν, στο σπήλαιο με το κλείσιμο της εισόδου του, πέθαναν από έλλειψη τροφής και έμειναν βέβαια άταφοι. Οι νεκροί, όπως άλλωστε και όλα τα υπολείμματα της ζωής που έμειναν στο δάπεδο της σπηλιάς, τα κάλυψε στο πέρασμα των χιλιετιών, στρώμα σταλαγμιτικού επιπάγου.

        ΄Ενας αριθμός από τα ευρήματα της Αλεπότρυπας, έχει εκτεθεί, από τον Ιούλιο του 1992, σε ένα προσωρινό μικρό μουσείο στις εγκαταστάσεις της ανασκαφής, μπροστά στην είσοδο του σπηλαίου.

        Στο  Νεολιθικό Μουσείο του Διρού τα ευρήματα των ανασκαφών, προερχόμενα στο μεγαλύτερο μέρος τους από τα διάφορα στρώματα των ανθρωπογενών επιχώσεων  του σπηλαίου, εκτέθηκαν σε ενότητες. 

       Στην αρχή της αίθουσας μπορεί κανείς να δει και να αγγίξει ποσότητα ακατέργαστου πετρώματος οψιανού και δίπλα, σε ιδιαίτερο χώρο της μεγάλης προθήκης, εκατοντάδες  εργαλεία από οψιανό και πυριτόλιθο, εργαλεία από διάφορα σκληρά πετρώματα όπως πελέκεις, αξίνες και σμίλες, καθώς και αιχμές από βέλη και δόρατα. Στην ενότητα των εργαλείων και  όπλων περιλαμβάνονται δύο μεγάλα οστέινα και τέσσερα χάλκινα εγχειρίδια, σπάνια ευρήματα της περιόδου .

      Η επόμενη ενότητα περιλαμβάνει κυρίως υπολείμματα τροφών , οστά δηλαδή από αμνοερίφια, βοοειδή, καθώς και από θηράματα, ελάφια και αγριόχοιρους. Στην ίδια ενότητα περιλαμβάνεται και μεγάλος  αριθμός οστρέων, υπολείμματα και αυτά τροφής καθώς και χαρακτηριστικά εργαλεία από οστά ζώων.

     Ακολουθεί η «ιδεολογική ενότητα» που περιλαμβάνει κυρίως μαρμάρινα και πήλινα ανθρωπόμορφα ειδώλια, ανθρωπόμορφα αγγεία, ειδώλια ζώων, κοσμήματα από άργυρο, κόκκαλο, πέτρα και όστρεο καθώς και άλλα σύμβολα γοήτρου και εξουσίας.

     Στο βάθος της αίθουσας βρίσκονται  μερικά δείγματα από ολόκληρους πίθους, καθώς και σε πίνακες στον τοίχο, δεκάδες θραύσματα πίθων, όλα με ανάγλυφη περίτεχνη διακόσμηση.

    Σε ιδιαίτερη προθήκη είναι εκτεθειμένα αγγεία από πλευρικές κόγχες – ενδιαιτήματα του σπηλαίου και στη συνέχεια μπορεί κανείς να δει πολλά από τα αγγεία που είχαν προσφερθεί στην καύση – ταφή  δύο παιδιών, μοναδικό ταφικό έθιμο της περιόδου στο Διρό. Στο κέντρο της αίθουσας κυριαρχεί μία ταφή με τον ακέραιο σκελετό νέας γυναίκας σε συνεσταλμένη στάση.

    Χαρακτηριστικά δείγματα της γραπτής κεραμικής του Διρού , είναι τοποθετημένα σε ιδιαίτερη ενότητα και η παρουσίαση των ευρημάτων ολοκληρώνεται με την προθήκη της «ύστατης στιγμής», που περιλαμβάνει σπασμένα αγγεία, ανθρώπινα κρανία και οστά των άταφων νεκρών, όλα καλυμμένα από σταλαγμιτικό επίπαγο, τεκμήριο αδιάψευστο των δραματικών στιγμών που έζησαν οι νεολιθικοί κάτοικοι του σπηλαίου εξαιτίας  της σεισμικής καταστροφής.

    Η έκθεση των ευρημάτων πραγματοποιήθηκε με πλήρη επίγνωση του γεγονότος ότι ο χώρος που χρησιμοποιήθηκε για μουσείο είναι πολύ μικρός και ανεπαρκής για το πλήθος τους που φυλάσσεται στα εργαστήρια και τις αποθήκες των ανασκαφών.

    Για την επιβαλλόμενη μελέτη, παρουσίαση και ανάδειξη των πολλών και σημαντικών ευρημάτων των ανασκαφών, έχει καταρτιστεί φιλόδοξο πρόγραμμα που εκτός από την τουριστική λειτουργία της Αλεπότρυπας, περιλαμβάνει ένα μεγάλο μουσείο στο χώρο