Ἀνασκαφαὶ ἐν Ἐπιδαύρῳ

Ἐὰν ἀπελευθερωθῇ ποτε τὸ ἑλληνικὸν ἔθνος, ἔλεγεν ὁ Πουκεβέλ, καὶ ἐνεργήσῃ ἐν Ἐπιδαύρῳ ἀνασκαφάς, μεγάλοι θησαυροὶ θέλουσιν ἐξαχθῆ ἐκ τῶν ἐγκάτων τῆς γῆς! Ὅλως τοὐναντίον ὅμως ἐφρόνει ὁ συμπατριώτης αὐτοῦ καὶ ἐπιφανὴς ἀρχιτέκτων Blouet, μέλος τῆς expedition scientifique de moree, ὅστις [ἐνεργήσας] μάλιστα μικράς τινας ἀνασκαφὰς ἐν τῇ χώρᾳ τοιαύτῃ, οὐδὲν ἀνεῦρε, καὶ [... ...] οὐδὲν σπουδαῖον προέβλεπεν ἐκ τῆς του ἱεροῦ ἀνασκαφῆς. Τὴν ἀπαισιόδοξον ὅμως αὐτοῦ προφητείαν διέψευσαν αἱ κατὰ τὸ ἔτος τοῦτο ὑφ’ ἡμῶν γενόμεναι ἀνασκαφαί, διότι, ἐὰν λάβωμεν ὑπ’ ὄψιν τὸν χρόνον, τὰ μέσα, καὶ τὰς γενομένας δαπάνας, δυνάμεθα νὰ ἰσχυρισθῶμεν, ὅτι οὐδαμοῦ ἐν Ἑλλάδι ἀνεφάνησάν ποτε τοσοῦτον σπουδαῖα εὑρήματα, ὅσον ἐν ταῖς ἀνασκαφαῖς ταύταις. Τὴν ἀλήθειαν ταύτην καταδεικνύει ἡ ἑξῆς σύντομος περὶ τῆς πορείας καὶ τῶν ἀποτελεσμάτων τῶν ἀνασκαφῶν ἔκθεσις. 1. συμπληρωματικὴ ἀνασκαφὴ τοῦ θεάτρου Κατὰ τὸ παρελθὸν ἔτος ἀνεσκάφη τὸ θέατρον, ἀλλ’ ὑπελείπετο ἡ ἀνασκαφὴ τῶν ἀναλημμάτων καὶ τῆς σκηνῆς. Τοῦτο ἐγένετο ἐφέτος καὶ [ἐκ] τῆς ἀνασκαφῆς ταύτης ἀνεφάνησαν νέαι τινὲς καὶ ἄγνωστοι ὑποδιαιρέσεις ἐν τῇ σκηνῇ, καὶ ἐβεβαιώθησαν αἱ περὶ τῶν μὴ ἀνασκαφέντων μερῶν κατὰ τὸ παρελθὸν ἔτος εἰκασίαι μου (1 ), ἤτοι ὅτι τὸ θέατρον εἶχεν εἰσόδους κατὰ τὰ ἄκρα τοῦ διαζώματος, τοῦ διαχωρίζοντος τὸ κοῖλον εἰς ἀνώτερον καὶ κατώτερον τμῆμα, καὶ ὑπὲρ τὸ κοῖλον, ἐν τῷ τείχει τῷ περιβάλλοντι τὸ ὅλον θέατρον, καὶ ὅτι ἡ σκηνὴ ἀνῳκοδομήθη μὲν ἐν ρωμαϊκοῖς χρόνοις, ἀλλὰ τὸ ἀρχικὸν αὐτῆς σχέδιον δὲν μετεβλήθη, διότι οἱ θεμέλιοι λίθοι εἶνε ἀναμφισβητήτως ἑλληνικοί. Ἔτι δὲ εὑρέθησαν δύο ἀγάλματα, Ἀσκληπιὸς καὶ Ὑγεία. 2. Ἡ Θόλος τοῦ Πολυκλείτου. Περατωθείσης τῆς ἀνασκαφῆς τοῦ θεάτρου, ἠθέλησα νὰ ἐξερευνήσω τὸν λοιπὸν τοῦ ἱεροῦ χῶρον, καὶ οὕτω διὰ μακρᾶς τάφρου, ἣν ἤγαγον πρὸς βορρᾶν τοῦ σταδίου, ἀνεφάνη μέγα περιφερὲς οἰκοδόμημα (διαμ. 22,65), ὅπερ μετὰ μηνῶν τινων ἐργασίαν ἀπεκαλύφθη νῦν καὶ ἐκαθαρίσθη ἐντελῶς. Τὸ οἰκοδόμημα τοῦτο ἔχει σχῆμα περιφεροῦς ναοῦ, τοιοῦτο οἷον τὸ ἐν Ὀλυμπίᾳ Φιλίππειον, καὶ περιβάλλεται ὑπὸ δύο στίχων κιόνων (καὶ οὐχὶ τριῶν, ὡς ἐνόμιζον πρὸ τῆς ὁλοσχεροῦς ἀποκαλύψεως αὐτοῦ), ὧν ὁ μὲν ἐξωτερικὸς δωρικοῦ ρυθμοῦ, ὁ δὲ ἐσωτερικὸς ἰωνικοῦ, μετὰ περιέργου καὶ πρωτοφανοῦς ἀρχαϊκοῦ κορινθιακοῦ κιονοκράνου. Ὑπὸ τὸ ἔδαφος δ’ αὐτοῦ ἔχει περιεργότατον οἰονεὶ λαβυρινθῶδες ὑπόγειον ἐκ τριῶν συγκεντρικῶν κύκλων συγκείμενον, δι’ ὧν μόλις ἠδύνατο, διὰ τοῦ μεταξὺ διαστήματος, νὰ διέρχηται ἄνθρωπος. Καὶ εἰς τί μὲν ἐχρησίμευσε τὸ ὑπόγειον τοῦτο, εἶνε ἄγνωστον, καί τοι πολλὰ δύναταί τις περὶ τούτου νὰ εἴπῃ. Τὴν ἐπιστήμην ὅμως ἐνδιαφέρει πρὸ πάντων ἡ ἀρχιτεκτονικὴ τοῦ ὅλου οἰκοδομήματος μορφή, αὐτὴ δὲ εἶνε τῷ ὄντι μεγαλοπρεπεστάτη. Ἡ ἐκ μαρμάρου κατασκευὴ αὐτοῦ, αἱ ἀρχιτεκτονικαὶ μορφαί, αἵτινες ἁμιλλῶνται πρὸς τὰ κάλλιστα δημιουργήματα τῆς τῶν Ἑλλήνων ἀρχιτεκτονικῆς, καὶ ὁ τρόπος τῆς ἐργασίας τῶν ἐκ τῆς Ὑδρορροῆς κεφαλῶν λεόντων, δεικνύουσιν ἔργον τῶν καλλίστων τῆς ἑλληνικῆς ἀρχιτεκτονικῆς χρόνων. Τούτου δὲ οὕτως ἔχοντος, βέβαιον σχεδὸν καθίσταται, ὅτι τὸ πρωτοφανὲς τοῦτο οἰκοδόμημα εἶνε ἡ περίφημος ἐκείνη θόλος τοῦ Πολυκλείτου, ἐν ᾗ ὑπῆρχον αἱ τοῦ Παυσανίου γραφαί, καὶ ἣν μετὰ θαυμασμοῦ ἀναφέρει ὁ Παυσανίας. 1 Ἰδὲ τὴν ἐν τοῖς πρακτικοῖς τῆς ἀρχαιολογικῆς ἑταιρίας ἔτους 1881 ἔκθεσίν μου περὶ τῶν κατὰ τὸ ἔτος ἐκεῖνο ἀνασκαφῶν. Εὑρέθησαν δὲ ἐν τῇ ἀνασκαφῇ ταύτῃ πρὸς ἀνατολὰς τοῦ οἰκοδομήματος πλεῖστα ἐνεπίγραφα βάθρα, ὧν αἱ βάσεις κεῖνται εἰσέτι κατὰ χώραν, καὶ τὰ ἑξῆς ἀγάλματα 1) ὑπερμεγέθης Ἀθηνᾶ, ἀρχαΐζουσαν ἔχουσαν τὴν μορφὴν καὶ παρεμφερὲς τῇ ἐν τῇ Villa Ludouisi ἐν Ρώμῃ Ἀθηνᾷ τοῦ Ἀντιόχου, 2) θωρακοφόρος ἀνὴρ (ρωμαῖος αὐτοκράτωρ) ὡραίας φέρων ἐπὶ τοῦ θώρακος γλυφάς, γοργόνειον, προσωπίδα Σειληνοῦ, γρυπός, τρόπαια καὶ ἄλλα, 3) ἕτερος τοιοῦτος, οὗ αἱ ἐπὶ τοῦ θώρακος γλυφαὶ ἤταν κεχρωματισμέναι καὶ οὐχὶ ἀνεγεγλυμμέναι, 4) τηβεννηφόρος ἀνὴρ φυσικοῦ μεγέθους, 5) ἕτερος τοιοῦτος, 6) πεπλοφόρος γυνή, παρεμφερὲς τῇ ἐξ Ἐρκουλάνου περιφήμῳ ρωμαίᾳ νεάνιδι, 7) ἑτέρα τοιαύτη παρεμφερὲς τῇ ἐν τῷ μουσείῳ τῆς Νεαπόλεως Λιβία, 8) μικρόσχημος θωρακοφόρος ἀνήρ, 9) ἕτερος τοιοῦτος. Ἅπαντα τὰ ἀγάλματα τοιαῦτα στεροῦνται κεφαλῆς καὶ προέρχονται ἐκ τῶν ρωμαϊκῶν χρόνων, εὑρέθησαν ἐν μεταγενέστερῳ οἰκοδομήματι, τετειχισμένα καὶ ἑλληνικῆς τέχνης ἔργα, τὰ ἑξῆς: 10) κορμὸς πτερωτῆς Νίκης· 11) γυναικεία κεφαλή· 12) κεφαλὴ δελφῖνος· 13) κορμὸς μικροῦ γυναικείου ἀγάλματος φέροντος μόνον λεπτὸν χιτῶνα, καταλείποντα γυμνὸν τὸ ἀριστερὸν μέρος τοῦ θώρακος· 14) δύο μικρόσχημοι γυμνοὶ ἀνδρικοὶ κορμοί. Ἀρχιτεκτονικὰ δὲ μέλη εὑρέθησαν ἅπαντα σχεδὸν τὰ εἰς τὸ οἰκοδόμημα ἀνήκοντα καὶ ἐν αὐτοῖς σπουδαιότερα εἶνε δέκα κεφαλαὶ λεόντων ἐκ τῆς Ὑδρορροῆς, καὶ τὸ ἀρχαϊκὸν τὴν μορφὴν κορινθιακὸν κιονόκρανον τῆς δευτέρας σειρᾶς κιόνων. 3. Ναὸς τοῦ Ἀσκληπιοῦ Πρὸς ἀνατολὰς δὲ τῆς θόλου ταύτης, εἰς μικρὰν αὐτῆς ἀπόστασιν, ἐν ὑψώματί τινι εἰς δάσος μεταβεβλημένῳ, ἀπεκαλύφθη περίπτερος δωρικὸς ναὸς ἔχων μῆκος 24,70 καὶ πλάτος 13,20. Πέραν δὲ τῆς ἀνατολικῆς αὐτοῦ πλευρᾶς εὑρέθησαν πολλαὶ ἐπιγραφαί, ὑπερφυσικὸν ἀνδρικὸν ἄγαλμα ρωμαϊκῆς μέν, ἀλλὰ καλλίστης ἐργασίας, καὶ μέγα ἀνάγλυφον εἰκονίζον Ἀσκληπιὸν ἐπὶ μεγαλοπρεποῦς καθήμενον θρόνου, καὶ πρὸ αὐτοῦ τὴν Ὑγείαν, ἑκατέρωθεν δὲ (κατὰ τὰς μικρὰς πλευρὰς) γυναῖκαν βαδίζουσαν καὶ Νίκην. Τὸ ἀνάγλυφον τοῦτο εἶνε σπουδαῖον διὰ τὴν παράστασιν μάλιστα τοῦ Ἀσκληπιοῦ, διότι αὐτὴ εἶνε βεβαίως ἐλευθέρα ἀπομίμησις τοῦ ἐν τῷ ναῷ χρυσελεφαντίνου ἀγάλματος τοῦ θεοῦ τούτου. Παρ’ αὐτὴν δὲ τὴν τοῦ ναοῦ πλευρὰν εὑρέθησαν πλεῖστα τεμάχια ἀγαλμάτων ἑλληνικῆς ἐργασίας, ἐν οἷς κεφαλὴ πωγωνοφόρου ἀνδρός, ἣν ἐχθρικὴ χεὶρ ἔχει ἡρπαγμένην ἐκ τῆς κόμης, κορμὸς ἐγονατισμένου γυμνοῦ ἀνδρός, εἰς ὃν ἀνήκει ἴσως ἡ ἀνωτέρω κεφαλή, δύο τεμάχια γυναικείων κεφαλῶν, καὶ ἄλλα. Ἀπὸ τῆς εὑρέσεως δὲ τῶν ἀγαλμάτων τούτων εἴκαζον, ὅτι ταῦτα ἐπεκόσμουν τὸ ἀνατολικὸν τοῦ ναοῦ ἀέτωμα καὶ εἰκονίζετο ἐνταῦθα ἄγνωστός τις μάχη, ἴσως Κενταυρομαχία· τὴν εἰκασίαν μου δὲ ταύτην ἐπεβεβαίωσεν ἡ ἀνασκαφὴ τῆς δυτικῆς τοῦ ναοῦ πλευρᾶς. Ἐνταῦθα δηλ. εὑρέθησαν ἐν διαστήματι δύο ἡμερῶν, κατὰ στίχον κείμεναι, ὡς ἐκ τοῦ ἀετώματος κατέπεσαν πολλαὶ γυναικεῖαι μορφαί, Νηρηΐδες καὶ Ἀμαζόνες, αἱ ἑξῆς: 1) Νηρηΐδες ἐπὶ ἵππου ὀχουμένη καὶ διὰ μὲν τῆς δεξιᾶς ἁπτομένη τοῦ ἐπὶ τῶν γονάτων της πέπλου, διὰ δὲ τῆς ἀριστερᾶς περιπτύσσουσα τὸν αὐχένα τοῦ εὐγενοῦς αὐτῆς ζῴου· ἐκ τοῦ σχήματος δὲ καὶ τοῦ μεγέθους τοῦ συμπλέγματος τούτου, φαίνεται, ὅτι ἵστατο αὐτὸ ἐν τῇ μιᾷ τῶν γωνιῶν τοῦ ἀετώματος. 2) Νηρηΐδες ἐπὶ ἵππου ὡσαύτως ὀχουμένη, ἀλλ’ ἀντίθετον ἔχουσαν διεύθυνσιν καὶ διάθεσιν, καὶ οὕτως εἰς τὴν ἑτέραν τοῦ ἀετώματος γωνίαν, ὡς φαίνεται, ἱσταμένη. 3) Ἀμαζὼν ἔφιππος διὰ μὲν τῆς ἀριστερᾶς κρατοῦσα τὰς ἡνίας τοῦ θυμοειδοῦς αὐτῆς ἵππου, διὰ δὲ τῆς ἠνωρθωμένης δεξιᾶς προσβάλλουσα πολέμιον. 4) Ἀμαζὼν ἢ Νηρηΐς ἔφιππος, ἧς ἐλλείπει ὅμως τὸ πλεῖστον μέρος αὐτῆς τε καὶ τοῦ ζῴου. 5) Ἀμαζὼν ὀκλάζουσα. 6) Ἀμαζὼν ἐγονατισμένη (τῶν δύο τελευταίων σῴζεται μόνον τὸ ἀνώτερον μέρος τοῦ κορμοῦ). 7) τὸ ἀνώτερον μέρος τοῦ κορμοῦ Νηρηΐδος ἢ Ἀμαζόνος. Ἁπάντων τούτων ἐλλείπει ἡ κεφαλή, ἀλλ’ εὐτυχῶς πλὴν τεμαχίων κεφαλῶν Ἀμαζόνων εὑρέθησαν καὶ δύο κεφαλαί, ἡ μὲν Νηρηΐδος, ἡ δὲ Ἀμαζόνος. Ὑπῆρχον δ’ ἐν τῷ ἀετώματι καὶ Νηρηΐδες ἐπὶ δελφίνων καθήμεναι (μία τουλάχιστον) καὶ γυμνοὶ πολεμισταί, ὡς ἐκ τῶν εὑρεθέντων πολλῶν τεμαχίων καταφαίνεται. Ἐκ τοῦ τρόπου δὲ τῆς ἐργασίας καὶ ἐκ τοῦ τόπου τῆς εὑρέσεως φαίνεται, ὅτι ἐν τῷ συμπλέγματι τοῦ ἀετώματος τούτου ἀνήκουσι καὶ ἐκ τῶν παρὰ τὴν θόλον εὑρεθέντων καὶ ἀνωτέρω μνημονευθέντων ἔργων ὁ κορμὸς τῆς Νίκης, ἡ γυναικεία κεφαλὴ καὶ ἡ κεφαλὴ δελφῖνος. Οὕτως ἄρα ἐν τῷ δυτικῷ τοῦ ναοῦ ἀετώματι εἰκονίζετο Ἀμαζονομαχία, αἱ δὲ Νηρηΐδες παρίσταντο ὡς θεαταὶ τῆς μάχης. Εἶνε δὲ τὰ ἔργα ταῦτα κάλλιστα καὶ χαριέστατα τὴν μορφὴν προερχόμενα βεβαίως ἐκ τῶν μεταξὺ τῆς Ε΄ καὶ Δ΄ ἑκατονταετηρίδος χρόνων. Ἰδίως σπουδαιόταται καὶ διδακτικώταται εἶνε αἱ δύο εὑρεθεῖσαι κεφαλαί, ἡ θελκτικωτάτη καὶ μαλακὴ τὴν ὄψιν κεφαλὴ Νηρηΐδος καὶ ἡ ἀρρενωπὴν ἔχουσα τὴν μορφὴν κεφαλὴ Ἀμαζόνος. Ἐπειδὴ δ’ ὁ ἀποκαλυφθεὶς ναὸς κεῖται πλησίον τῆς θόλου καὶ εἰς [...] καὶ περιφανῆ ἐν τῷ ἱερῷ θέσιν, τὰ ἀετώματα δ’ αὐτοῦ ἐκοσμοῦντο δι’ ἀγαλμάτων τῆς ὑψίστης ἀκμῆς τῆς ἑλληνικῆς τέχνης, ἤτοι τῶν χρόνων ἐκείνων, καθ’ οὓς θὰ ἐποιήθη πιθανώτατα τὸ ἐν τῷ ναῷ τοῦ Ἀσκληπιοῦ χρυσελεφάντινον τοῦ θεοῦ ἄγαλμα, εἰκάζω, ὅτι εἶνε ὁ ναὸς τοῦ Ἀσκληπιοῦ, ὅστις κατὰ Παυσανίαν ἔκειτο πλησίον τῆς θόλου· βεβαιότητα ὅμως περὶ τοῦ πράγματος δὲν δύναμαι νὰ ἔχω, μέχρι τῆς ὁλοσχεροῦς τοῦ οἰκοδομήματος ἀποκαλύψεως, ἕνεκα τῶν παρὰ προσδοκίαν μικρῶν αὐτοῦ διαστάσεων.

Μεγάλα καὶ σπουδαῖα εὑρήματα ἐγένετο κατὰ τὰς τελευταίας ἡμέρας ἐν ταῖς ἐν Ἐπιδαύρῳ ἀνασκαφαῖς, περὶ ὧν ὁ κ. Καββαδίας ἐπιστέλλει ἡμῖν τὰ ἑξῆς: «Περατωθείσης τῆς ἀνασκαφῆς τῆς Θόλου τοῦ Πολυκλείτου ἠθέλησα νὰ ἐξετάσω τὸν πέριξ χῶρον καὶ οὕτως ἀπεκαλύφθη πλησίον περίπτερος δωρικὸς ναός, ὁ ναὸς τοῦ Ἀσκληπιοῦ, ὡς ἐκ πολλῶν λόγων εἰκάζω. Πρὸ τῆς ἀνατολικῆς δ’ αὐτοῦ πλευρᾶς εὑρέθησαν κορμοὶ καθημένων καὶ ἐγονατισμένων γυναικῶν καὶ κεφαλὴ πωγωνοφόρου ἀνδρός, ἣν ἐχθρικὴ χεὶρ ἔχει ἡρπαγμένην ἐκ τῆς κόμης. Ἐκ τούτων φαίνεται, ὅτι τὸ ἀνατολικὸν τοῦ ναοῦ ἀέτωμα ἐκοσμεῖτο πιθανῶς διὰ Κενταυρομαχίας. Πρὸ τῆς δυτικῆς δὲ πλευρᾶς εὑρέθησαν σήμερον (22 ὀκτωβρίου) κατὰ στίχον κείμεναι, ὥσπερ ἐκ τοῦ ἀετώματος κατέπεσαν, ἓξ Νηρηΐδες, ὧν αἱ μὲν δύο πλέουσιν ἐπὶ τῶν κυμάτων τῆς θαλάσσης, αἱ δὲ τέσσαρες ὀχυροῦνται ἐπὶ ἱπποποτάμων, χαριέντως διὰ τοῦ ἑνὸς βραχίονος περιπτύσσουσαι τὸν αὐχένα τοῦ εὐγενοῦς αὐτοῦ ζῴου. Διατηροῦνται δὲ αἱ τρεῖς ἐκ τῶν τελευταίων ἐν καλῇ καταστάσει· μόνον αἱ κεφαλαὶ αὐτῶν ἐλλείπουσι, ἀλλ’ εὐτυχῶς ἡ τῆς μιᾶς αὐτῶν εὑρέθη, ὡραιότατον ὄντως ἔργον. Εἶνε δὲ αἱ μορφαὶ αὐταὶ χαριέσταται καὶ ἐξαιρέτου καλλονῆς, ἀναμφιβόλως ἔργα τῆς κατὰ τὰ τελευταῖα ἔτη τῆς Ε΄ ἑκατονταετηρίδος Ἀττικῆς Σχολῆς. Πρὸς τοιούτοις δὲ εὑρέθη μέγα ἀνάγλυφον εἰκονίζον τὸν Ἀσκληπιὸν ἐπὶ μεγαλοπρεποῦς καθήμενον θρόνου, πρὸ αὐτοῦ τὴν Ὑγείαν, ἑκατέρωθεν δὲ βαδίζουσαν γυναικείαν μορφὴν καὶ Νίκην, καὶ ὑπερμέγεθες ἰματιοφόρον ἀνδρικὸν ἄγαλμα, τὸ κάλλιστον τῶν ἐν ταῖς ἀνασκαφαῖς εὑρεθέντων τῶν ρωμαϊκῶν ἀγαλμάτων».

 Π. Καββαδίας.

Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα μας http://www.tapantareinews.gr, για περισσότερη ενημέρωση. ⭐Εγγραφείτε - SUBSCRIBE: http://bit.ly/2lX5gsJ Website —►http://bit.ly/2lXX2k7 SOCIAL - Follow us...: Facebook...► http://bit.ly/2kjlkot