πανάρχαιες Ελληνικές θρησκευτικές παραδόσεις

1. 1. Ήθη, έθιμα και παραδόσεις του ελληνικού λαού Ερευνητική εργασία της Α΄ Λυκείου του 3ου ΓΕ.Λ. Ιλίου Γιώργος Νάσης
2. 2. Περιεχόμενα • Εισαγωγή • Ορισμοί εννοιών • Χαρακτηριστικά γνωρίσματα • Σύνδεση, ιστορικότητα • Κατηγοριοποίηση • Σήμερα • Αρχή του ταξιδιού • Α. Έθιμα του κύκλου της ζωής 1. Παραδοσιακοί γάμοι 2. Έθιμα της βάπτισης 3. Έθιμα της ταφής Β. Τα Διονυσιακά καρναβάλια 1. Συμβολικές πρακτικές Γ. Έθιμα του κύκλου του έτους 1. Τα Χριστούγεννα και τα έθιμά τους 2. Η Πρωτοχρονιά και τα έθιμά της 3. Τα Άγια Θεοφάνια 4. Εθιμολογία του Πάσχα 5. Γιορτές και πανηγύρια του καλοκαιριού Εν κατακλείδι 2
3. 3. Βλάχοι, Κρητικοί, Ηπειρώτες, Μακεδόνες, Νησιώτες του Αιγαίου και του Ιονίου, Πόντιοι, Πομάκοι, Μικρασιάτες, Θράκες, Τσάκωνες, Σαρακατσάνοι, Μανιάτες, Αρβανίτες… Οι ρίζες των Ελλήνων βαθιές και περίπλοκες. Εισαγωγή 3
4. 4. Ρίζες που εξαπλώνονται στα βάθη των αιώνων, αλλά και στα πέρατα της γης. Ένα συναρπαστικό μωσαϊκό «φυλών», που αιώνες τώρα κατοικούν ή ταξιδεύουν προς την Ελλάδα ή μετακινούνται από τόπο σε τόπο μέσα στα σύνορά της. Μοναδική πολυμορφία μιας χώρας μικρής, μα απέραντης. 4
5. 5. Δεκάδες διαφορετικοί μικρόκοσμοι. Μικρότεροι κύκλοι μέσα στον μεγάλο που τους ενώνει. Ο κάθε ένας με τα δικά του χαρακτηριστικά ήθη και έθιμα, γιορτές, γαστρονομία και τοπικά προϊόντα, λαϊκή τέχνη, φορεσιές, αρχιτεκτονική, χορούς, τραγούδια, γλωσσικά ιδιώματα… 5
6. 6. Ήθη • Τα ήθη είναι οι αντιλήψεις, «οι άγραφοι νόμοι» κάθε κοινωνίας. Έθιμα • Τα έθιμα είναι οι πράξεις με τις οποίες εκφράζονται οι αντιλήψεις αυτές. Παραδόσεις • Όταν τα έθιμα επαναλαμβάνονται σταθερά από γενιά σε γενιά, δημιουργούνται οι παραδόσεις. Ορισμοί 6
7. 7. Δύο είναι τα χαρακτηριστικά στοιχεία - γνωρίσματα του εθίμου: • Το πρώτο χαρακτηριστικό στοιχείο - γνώρισμα του εθίμου είναι ο χρόνος. Η ορισμένη, δηλαδή, συμπεριφορά της κοινωνίας που επαναλαμβάνεται ομοιόμορφα επί αρκετό χρόνο και παγιώνεται ως κανόνας Δικαίου. Χαρακτηριστικά στοιχεία 7
8. 8. • Το άλλο χαρακτηριστικό στοιχείο - γνώρισμα, είναι το ψυχολογικό, η πεποίθηση δηλαδή των κοινωνιών ότι, με τη συγκεκριμένη συμπεριφορά τους εφαρμόζουν κανόνα δικαίου κι ότι, αν δεν τηρήσουν τη συμπεριφορά αυτή, θα έχουν κυρώσεις. Οι κυρώσεις "που συνήθως επιβάλλονται", είναι η γενική κατακραυγή και η ηθική καταδίκη, απ΄τη συντριπτική πλειοψηφία της κοινωνίας. 8
9. 9. Οι λέξεις αυτές συνδέονται στενά μεταξύ τους και συμπληρώνουν η μια την άλλη. ήθη, έθιμα, παραδόσεις 9
10. 10. Τα ήθη, τα έθιμα και οι παραδόσεις του ελληνικού λαού προέρχονται κυρίως από την αρχαιότητα και το Βυζάντιο και συνδέονται συχνά με τη χριστιανική θρησκεία. Έχουν δεχτεί, επίσης, επιδράσεις από τους διάφορους κατακτητές και από τους γειτονικούς λαούς. 10
11. 11. Διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: Α. Ο κύκλος της ανθρώπινης ζωής • Την πρώτη αποτελούν εκείνα που έχουν σχέση με το λεγόμενο κύκλο της ανθρώπινης ζωής, δηλαδή με τους τρεις σπουδαιότερους σταθμούς της ζωής του ανθρώπου: τη γέννηση, το γάμο και το θάνατο. Β. Ο κύκλος του έτους • Τη δεύτερη κατηγορία αποτελούν τα ήθη και τα έθιμα που συνδέονται με το λεγόμενο κύκλο του έτους, δηλαδή με τις ασχολίες των ανθρώπων και με τις θρησκευτικές γιορτές στις τέσσερις εποχές του χρόνου. Γ. Με όλα αυτά συνυπάρχουν και έθιμα που έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα, όπως τα έθιμα της Αποκριάς. 11
12. 12. Στην εποχή μας ήθη εξακολουθούν να υπάρχουν, έστω κι αν πολλά από αυτά είναι διαφορετικά από εκείνα των παλαιότερων χρόνων. Δε δημιουργούνται όμως πια νέα έθιμα, ενώ και τα παλαιά συχνά σβήνουν, εξαιτίας του σύγχρονου τρόπου ζωής. Ωστόσο, παρατηρείται η τάση να αναβιώνουν ορισμένα τοπικά έθιμα, κυρίως τα πιο θεαματικά, συνήθως για τουριστικούς για ψυχαγωγικούς λόγους. Σήμερα 12
13. 13. Η αναβίωση αυτή παραμένει επιφανειακή, καθώς η αρχική σημασία των εθίμων έχει ξεχαστεί. Γεγονός είναι πάντως ότι αυτά επιζούν, γιατί αρέσουν και ευχαριστούν το σύγχρονο άνθρωπο. 13
14. 14. Ρίζες, Τόποι, Ήθη και Έθιμα στην Ελλάδα Ταξίδι σε έναν πολιτισμό με ιστορία αιώνων14
15. 15. Έθιμα με ιστορία, που χάνεται στα βάθη των αιώνων. Πολιτισμικές πρακτικές, που διατηρούνται από την εποχή του Ομήρου. 15
16. 16. Παραδόσεις δεμένες με τις διαφορετικές «φυλές» και κουλτούρες του τόπου, που σαγηνεύουν με το βαθύτερο νόημά τους, την οικονομία και το τελετουργικό τους. Συνήθειες δεμένες άρρηκτα με τόπους, κοινότητες, αλλά και γιορτές. 16
17. 17. Ο πλούτος, η ποικιλομορφία και η «πολυχρωμία» των εθίμων και των παραδόσεων συγκλονίζει. 17
18. 18. Της γέννησης βάφτιση Του γάμου Της ταφής Έθιμα του κύκλου της ζωής Α 18
19. 19. • Οι παραδοσιακοί γάμοι Ηπειρώτικος γάμος Το προικιό Το γλέντι 19
20. 20. Ήπειρος Στολισμός της νύφης Στο θέμα του γάμου, για παράδειγμα, ήθη αποτελούν οι αντιλήψεις για την ευτυχία και τη γονιμότητα του ζευγαριού. Έτσι, δημιουργήθηκε το έθιμο η νύφη να σπάζει ένα ρόδι στο κατώφλι του νέου της σπιτιού και να σκορπά τους σπόρους του που συμβολίζουν τη γονιμότητα. Γενικά, με τα διάφορα έθιμα οι άνθρωποι προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν το καλό και να διώξουν το κακό. 20
21. 21. Θρακιώτικος γάμος Ο γάμος γινόταν πάντα Κυριακή. Πάντως όχι Τρίτη ή Τετάρτη, που θεωρούνταν ημέρες αποφράδες. Ο γάμος γινόταν, συνήθως, Άνοιξη και Φθινόπωρο, εκτός από το Μάη (που ζευγάρωναν τα γαϊδούρια), τη σαρακοστή και τα δίσεκτα χρόνια. 21
22. 22. Καραγκούνικος γάμος Θεσσαλία 22
23. 23. Θήβα Βλάχικος γάμος Ο γαμπρός ξυριζόταν και κουρευόταν, εξ ού και η φράση «στο τέλος ξυρίζουν το γαμπρό» και φορούσε την ανάλογη παραδοσιακή φορεσιά (φουστανέλα, τσαρούχια κλπ.). Αντίστοιχα και η νύφη φορούσε την εντυπωσιακή της φορεσιά υπό το άκουσμα παραδοσιακών γαμήλιων ασμάτων που τραγουδούσαν οι φίλες της καθώς την στόλιζαν. 23
24. 24. • Έθιμα της βάπτισης Τον παλιό καιρό το νεογέννητο παιδί έπρεπε να βαφτίζεται το συντομότερο, γιατί οι βρεφικές αρρώστιες δεν καταπολεμούνταν εύκολα και έτσι το παιδί δεν έπρεπε να μείνει αβάφτιστο, διότι αν πέθαινε θα γίνονταν τελώνι. Μάλιστα για να το προφυλάξουν από τα κακά πνεύματα, μέχρι να βαφτιστεί, το έλεγαν δράκο. 24
25. 25. Η ΒΑΠΤΙΣΗ ΚΑΙ Η ΣΥΝΤΕΚΝΙΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ Τα βαφτίσια ήταν το δεύτερο μετά το γάμο σπουδαίο οικογενειακό γεγονός, που αντιμετωπίζονταν με γερό φαγοπότι και γλέντι. Στη βάφτιση του παιδιού ήταν απαραίτητη η σύμπραξη του συντέκνου (αναδόχου), που θάταν και ο σάντολος του κοπελιού. 25
26. 26. Η εξασφάλιση του συντέκνου γίνονταν από τον πατέρα του παιδιού πολύ πριν γεννηθεί αυτό, με το παλιό έθιμο, κατά το οποίο ο πατέρας «έπιανε χέρι» με καλό φίλο του, για να βαφτίσει το παιδί, που περίμενε η γυναίκα του. Με τη χειραψία αυτή έκλεινε άγραφη απαραβίαστη συμφωνία, που υποχρέωνε τον υποψήφιο σύντεκνο να βαφτίσει το παιδί, άμα θα γεννιούνταν και συγχρόνως τον πατέρα να μην το δώσει σε κανένα άλλο για βάφτισμα. Ίσχυε επίσης η άγραφη αυτή συμφωνία, κατά την οποία δυο μπιστικοί (επιστήθιοι) φίλοι «επιάνανε χέρι» να βαφτίσει ο ένας του άλλο το παιδί, που ήθελε πρωτογεννηθεί. 26
27. 27. • Τα μανιάτικα μοιρολόγια 27
28. 28. Τα μοιρολόγια έχουν πανάρχαιη καταγωγή. Έλαμπες σαν Αυγερινός, προτού στον τάφο να μπεις και τώρα μέσα στους νεκρούς, Αποσπερίτης λάμπεις. Πλάτων (Παλατινή Ανθολογία) Η Θέτιδα και οι Νηρηίδες θρηνούν το νεκρό Αχιλλέα. Κορινθιακή υδρία 28
29. 29. ΤΡΙΑ ΜΟΙΡΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΚΟΡΗΣ Σκουροχώρι του Δήμου Λετρίνων, αρχές εικοστού αιώνα 29
30. 30. • Όταν πεθάνει κάποιος οι γυναίκες του χωριού πηγαίνουν στο «κάθισμα», κάθονται γύρω- γύρω από το νεκρό και αρχίζουν ένα διάλογο με μοιρολόγια. • Οι γυναίκες μοιρολογούν το νεκρό ιεραρχικά, που, όταν πρόκειται για άνδρα, ξεκινά από τη μάνα και συνεχίζεται από την αδελφή, την κόρη και, τέλος καταλήγει στη γυναίκα του. Αποτελεί τιμή για την οικογένεια του νεκρού να μοιρολογηθεί από άτομο εκτός της οικογένειας. 30
31. 31. Β. Τα «διονυσιακά» καρναβάλια Τις μέρες αυτές γίνεται το έθιμο του γλεντιού, της ψυχαγωγίας και του «μασκαρέματος», της μεταμφίεσης, που έχει παραμείνει Κρόνια «Λουπερκάλια» και «Σατουρνάλια» και από τις αρχαιότερες «Διονυσιακές γιορτές» των Ελλήνων, όπου οι άνθρωποι μεταμφιέζονταν, χόρευαν, τραγουδούσαν πίνοντας κρασί και το κέφι έφτανε στο κατακόρυφο προς τιμή του Διόνυσου. 31
32. 32. Το δρώμενο της «Μπούλας» Νάουσα Είναι γνωστή και ευρέως αποδεκτή η σχέση της Αποκριάς με τα πανάρχαια Διονυσιακά Μυστήρια. 32
33. 33. Κοζάνη: Ο Φανός Ο Φανός είναι γιορτή και ξεφάντωμα γύρω απ’ το βωμό της αποκριάτικης εορταστικής πυράς με φαγοπότι και οινοποσία, τραγούδι, χορό και αθυροστομία χωρίς όρια. Ο Φανός ανάβει κατά τις 8 το βράδυ της Μεγάλης Αποκριάς, κι αμέσως ξεκινούν το τραγούδι κι ο χορός γύρω του. Το κέφι αρχίζει να ανεβαίνει σιγά-σιγά και, καθώς το κρασί και οι παραδοσιακές κοζανίτικες πίτες, τα γνωστά «κιχί», κυκλοφορούν και ζεσταίνουν πνεύμα και πόδια, οι κύκλοι γύρω απ' το βωμό μεγαλώνουν και πληθαίνουν. 33
34. 34. ΤζαμάλεςΙωάννινα: Στην πλατεία της κάθε συνοικίας μέσα σε έναν κύκλο από άμμο, τοποθετούνται κούτσουρα και μικροί κορμοί δέντρων και ανάβεται φωτιά που καίει μέχρι το πρωί της Καθαράς Δευτέρας. Γύρω από τις τζαμάλες, σύμφωνα με το έθιμο, στήνεται ένα μεγάλο ολονύκτιο γλέντι με χορό, κρασί και ζεστή φασολάδα. Οι μεταμφιεσμένοι χορεύουν γύρω τους, σε διπλές και τριπλές σειρές μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες. Οι συνοικίες έτσι συναγωνίζονται για το ποια γειτονιά θα κάνει την καλύτερη αποκριάτικη γιορτή. 34
35. 35. • Συμβολικές πρακτικές:  τα χοιροσφάγια, το σφάξιμο του οικόσιτου χοιρινού στην Κρήτη και στα νησιά του Αιγαίου  οι τελετές δενδρολατρείας στον Κόφινα του νομού Ηρακλείου  ο περισχοινισμός εκκλησιών σε περίπτωση ασθενειών  τα καζανέματα, αλλά και  το κάψιμο των στεφανιών της Πρωτομαγιάς. Καίνε τα στεφάνια της πρωτομαγιάς Ρόδος 35
36. 36. Τήνος Βωλάξ Κάθε χρόνο, οι οικογένειες του χωριού αγόραζαν ένα γουρουνόπουλο. Το τάιζαν όλο το χρόνο για να παχύνει, και το κρατούσαν σε μια μαντρισιά λίγο πιο έξω από το χωριό. 36
37. 37. Η σφαγή του χοίρου στο τέλος του χρόνου, που συναντάει κανείς στην Τήνο, είναι μια αρχαία συνήθεια με τόσο βαθειές ρίζες που της έχει επιτρέψει να επιζήσει για πολλούς αιώνες. Τους χοίρους τους έσφαζαν στο τέλος του χρόνου, από το Φθινόπωρο προς τον Νοέμβριο. Σε αυτή την οικογενειακή εκδήλωση, τα λεγόμενα χοιροσφάγια, έσμιγαν συγγενείς, φίλοι και οι γνωστοί. Μάλιστα, σ' εκείνες τις εποχές που οι άνθρωποι ενδιαφερόντουσαν για τον διπλανό τους, έδιναν λιχουδιές για να γευτούν και να χαρούν και αυτοί που δεν είχαν δικό τους χοίρο. 37
38. 38. «το δαιμόνιον του φόβου, είχεν εύρει επτά άλλα δαιμόνια πονηρότερα εαυτού και είχεν λάβει κατοχήν επί του πνεύματος των ανθρώπων» (Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, «Βαρδιάνος στα Σπόρκα») Ο περισχοινισμός των εκκλησιών Μίνθη Ηλείας 38
39. 39. Καζανέματα: Όλη η Ελλάδα βράζει! Το καζάνεμα είναι ιερό, μια παράδοση από τα βάθη της αρχαιότητας, μια οικιακή θρησκεία που τελείται με συγκίνηση, δέος και κατάνυξη. Σε πολλά μέρη της Κρήτης, αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα, έχουν πάρει φωτιά τα καζάνια, δηλαδή οι αποστακτήρες για την παραγωγή της ρακής (τσικουδιάς), μια διαδικασία που αποτελεί μια πραγματική ιεροτελεστία και δίνει την ευκαιρία για μεγάλα γλέντια, τα οποία οι Κρητικοί αποκαλούν «καζανέματα». Το έθιμο του ρακοκάζανου θεσμοθετήθηκε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο το 1920, οπότε και δόθηκαν ειδικές άδειες. 39
40. 40. κρητική ρακή Κωμιακή Νάξου Βόλος 40
41. 41. Μέτσοβο 41
42. 42. Κλειδώνουμε τον κλήδονα με τ΄Αϊ-Γιαννιού τη χάρη κι όποια 'χει καλοριζικό να δώσει να το πάρει. 42
43. 43. Ο Κλήδονας είναι λαϊκό έθιμο που επιβιώνει από την αρχαιότητα και τελείται στις 23 Ιουνίου (παραμονή της εορτής του γενέσιου του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και κοντά στο θερινό ηλιοστάσιο), σύμφωνα με το οποίο αποκαλύπτεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου. Η λέξη κλήδων ετυμολογείται ως οιωνός. Οι φωτιές του Αϊ Γιάννη του Κλήδονα 43
44. 44. Τη νύχτα εκείνη του Άη Γιάννη όταν έσβησαν όλες οι φωτιές και μελέτησες τη στάχτη κάτω από τ’ αστέρια. (Γιώργος Σεφέρης, Οι φωτιές του Άη Γιάννη) 44
45. 45. Τα ιερά δέντρα της Κρήτης Οι «μηλίτσες» του Κόφινα Πρόκειται για τρία δεντράκια μονάχα, τα οποία βρίσκονται σε χώρο δυσπρόσιτο, αντέχοντας στις δύσκολες συνθήκες των Αστερουσίων. Την παραμονή της γιορτής του Τιμίου Σταυρού οι πιστοί από τα γύρω χωριά ανεβαίνουν στον Κόφινα μαζί με τον ιερέα και επιδίδονται στο αρχαίο λατρευτικό έθιμο δεντρολατρείας. Ένα έθιμό που στην αρχαιότητα ήταν συνηθισμένο αλλά σήμερα διατηρείται σε ελάχιστα μέρη στην Ελλάδα. Σύμφωνα με το θρύλο τα δέντρα αυτά φύτρωσαν στους βράχους από το αίμα μιας γυναίκας που σκοτώθηκε προσπαθώντας να ανέβει στο βουνό για να προσκυνήσει. Η γυναίκα αυτή ονομαζόταν Μηλιά. Σύμφωνα με το έθιμο μαζεύονται από τους πιστούς, μένουν στο νερό όλη νύχτα και την επόμενη μέρα του Σταυρού ευλογούνται από τον ιερέα και μοιράζονται στον κόσμο, που τους τρώει για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. 45
46. 46. 46 κύκλος του έτους Τα Χριστούγεννα και τα έθιμά τους Εθιμολογία του Πάσχα Οι μεταμφιέσεις του Δωδεκαημέρου Η Πρωτοχρονιά και τα έθιμά της Καλοκαιρινά έθιμα Γ.
47. 47. 47 «Ο χρόνος για τον παραδοσιακό άνθρωπο είναι το περιεχόμενό του, η εμπειρία του.»
48. 48. • Τα Χριστούγεννα και τα έθιμά τους Με τον ήλιο και το φως σχετίζονται τα Χριστούγεννα. «Του Δεκέμβρη η μέρα, καλημέρα-καλησπέρα» Η γιορτή των γενεθλίων του Χριστού θεσπίστηκε στις 25 Δεκεμβρίου από τους Χριστιανούς και ο εορτασμός της επεκτάθηκε σταδιακά σε όλο το ρωμαϊκό κράτος, ανατολικό και δυτικό. Στόχος τους ήταν να παραμερίσουν τον περσικό θεό Μίθρα, θεό του ήλιου και του φωτός. Η ημέρα των γενεθλίων του, «το Γενέθλιον του αήττητου Ήλιου», γιορταζόταν στις 25 του Δεκέμβρη. Η γιορτή αυτή συνδυαζόταν με τα Σατουρνάλια, παλιά αγροτική γιορτή, που έγινε μία από τις σπουδαιότερες γιορτές των Ρωμαίων και γιορταζόταν από τις 17 έως τις 23 Δεκεμβρίου. 48
49. 49. 49
50. 50. Ο κύκλος των εθίμων του Δωδεκαημέρου ανοίγει την παραμονή των Χριστουγέννων και κλείνει τα Θεοφάνια με τον αγιασμό των υδάτων. Προάγγελος των Χριστουγέννων είναι οι ομάδες των παιδιών που τραγουδούν τα κάλαντα. Τα κάλαντα αρχίζουν με την εξιστόρηση της γέννησης του Χριστού, συνεχίζουν με παινέματα για το σπίτι και τους σπιτικούς και τελειώνουν με αίτημα για φιλοδώρημα. 50
51. 51. σπάργανα Τα σπάργανα του Χριστού ή τηγανίτες στην πλάκα Ήπειρος 51
52. 52. Το χριστόψωμο Τα Χριστούγεννα κάθε νοικοκυρά με ιδιαίτερη φροντίδα παρασκεύαζε το χριστόψωμο. Συνήθως το σχήμα του είναι στρογγυλό και στη μέση της επιφάνειάς του κολλούν ένα σταυρό από ζυμάρι. Στο κέντρο και τις άκρες του σταυρού βάζουν καρύδια και αμύγδαλα, σύμβολο πλούσιας καρποφορίας. τρανή χριστοκουλούρα Σαρακατσάνοι Από τα πιο εντυπωσιακά Χριστόψωμα είναι τα Σαρακατσάνικα. 52
53. 53. καλικάντζαροι 53
54. 54. Τα Φώτα όλα τα πονηρά πνεύματα φεύγουν με τον αγιασμό: Φεύγετε να φεύγουμε, έρχετ’ο τουρλόπαπας Με την αγιαστούρα του και με τη βρεχτούρα του. 54
55. 55. Το «Χριστόξυλο» Κλαδιά δέντρων, ανάλογα με την περίσταση, χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια της χρονιάς για στολισμό, επίτευξη γονιμότητας, αποτροπή επιβλαβών ζωυφίων, προστασία από τη βασκανία και γενικά για ευεργετική επίδραση σε ανθρώπους, ζώα και κτήματα. Έτσι η ελιά σύμβολο μακροβιότητας, γονιμότητας και ευτυχίας εξαιτίας του αειθαλούς της φυλλώματος και του εξαιρετικά θρεπτικού και υγιεινού καρπού της, χρησιμοποιήθηκε και εξακολουθεί να έχει την μεγαλύτερη χρήση στα χαρακτηριστικά περάσματα του ανθρώπινου κύκλου της ζωής. Ντύνονται Μωμόγεροι και καμήλες και ανάβουν το «Χριστόξυλο». Μακεδονία 55
56. 56. Το πάντρεμα της φωτιάς 56
57. 57. • Η Πρωτοχρονιά και τα έθιμά της Η Πρωτοχρονιά, πέρασμα στο νέο χρόνο, είναι φυσικό να συνδέεται με συνήθειες που εξασφαλίζουν το καλό και την αποφυγή ενεργειών που μπορεί να σημαίνουν κακό για το χρόνο «όπως τρέχει το νερό, έτσι να τρέχουν και τα καλά στο σπίτι» 57
58. 58. Η βασιλόπιτα Οι εορταστικοί άρτοι (ευετηρική προσφορά ή απαρχή) παρασκευαζόταν κατά τις αρχαίες ελληνικές γιορτές, προς τους νεκρούς και τα επίφοβα πνεύματα. Το μοίρασμα της πίτας γίνεται για το καλό της χρονιάς, για την καλή τύχη του σπιτιού και για την ευλογία του Αγίου Βασιλείου. 58
59. 59. Θρακιώτικη Βασιλόπιτα, η παραδοσιακή πρασοκιμαδόπιτα Η Βασιλόπιτα στη Θεσσαλία, τη Μακεδονία κ.α. είναι τυρόπιττα ή κρεατόπιτα, ενώ στους πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία γλύκισμα ή γλυκό ψωμί ζυμωμένο με διάφορα μυρωδικά. 59
60. 60. Εμπυροσκοπία 60
61. 61. Το σπάσιμο του ροδιού Το έθιμο αυτό αρχικά εντοπίστηκε στην Πελοπόννησο, αν και μετά διαδόθηκε σε κάθε γωνιά της Ελλάδας και συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς, η οικογένεια πηγαίνει στην εκκλησία, ντυμένοι όλοι με τα καλά τους ρούχα για να παρακολουθήσουν τη Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου και να υποδεχτούν το νέο χρόνο, καλό κι ευλογημένο. Στην επιστροφή, ο νοικοκύρης του σπιτιού έχει στην τσέπη του ένα λειτουργημένο ρόδι, που στην Μικρά Ασία το φυλούσαν στα εικονίσματα από τις 14 Σεπτέμβρη, δηλαδή τη μέρα του Σταυρού. «όσες ρώγες έχει το ρόδι , τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά» 61
62. 62. 62
63. 63. Επίσης, κρεμούσαν στην πόρτα του του σπιτιού αγριοκρεμμύδα (ασκελετούρα στην Κρήτη, σκιλλοκρέμμυδο, μπότσικας αλλού), που είναι βολβοί μεγάλης αντοχής. 63
64. 64. «Σήμερον των υδάτων αγιάζεται η φύσις» 64
65. 65. Τα Άγια Θεοφάνια Φώτα Σήμερα είν’ τα Φώτα κι ο φωτισμός… 65
66. 66. Στην Ελλάδα, οι γιορτές των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων συνοδεύονται με ιδιαίτερα πρωτότυπα έθιμα. Σε κάθε τόπο θα συναντήσετε πληθώρα τοπικών εθίμων, ξεχωριστών γιορτινών εδεσμάτων και τραγουδιών, όπως είναι τα κάλαντα. Οι «βουτηχτάδες» των Φώτων, στα Δωδεκάνησα και κυρίως στην Κάλυμνο και στη Σύμη, βουτούν στα κρύα νερά να πιάσουν το σταυρό –έθιμο που τελείται και σε δεκάδες άλλες παραθαλάσσιες περιοχές της Ελλάδας. 66
67. 67. Ανέλκυση του Σταυρού 67
68. 68. Τα δρώμενα των μεταμφιέσεων του Δωδεκαημέρου, ιδιαίτερα την ημέρα των Θεοφανίων και του αγίου Ιωάννου, επιχωριάζουν κυρίως στο βορειοελλαδικό χώρο.  Έτσι, «ρογκατσάρια» και «λουκατσάρια» λέγονται φουστανελοφόροι και άλλοι μεταμφιεσμένοι στις περιοχές των Γρεβενών και της Ελασσόνας, την Πρωτοχρονιά.  Γνωστά είναι τα «ραγκουτσάρια» στην Καστοριά κατά το τριήμερο 6 έως 8 Ιανουαρίου και τα «μπουμπουσιάρια» της Σιάτιστας την ημέρα των Θεοφανίων, παλαιότερα και την Πρωτοχρονιά.  Επίσης οι μεταμφιεσμένοι του Πόντου, οι «μωμόγεροι» και «μωμοέρια» που αποτελούσαν μέρη αυτοσχέδιων θιάσων και έδιναν τις μέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς κωμικές παραστάσεις. 68 Μεταμφιέσεις του Δωδεκαημέρου
69. 69. Ρογκατσάρια Λουκατσάρια Τρανόβαλτο Κοζάνης Γέρμα Καστοριάς 69
70. 70. Εθιμολογία του Πάσχα Χειμώνας και χινόπωρος αντάμα τρων και πίνουν Και κάλεσαν την άνοιξη να πα’ να την φιλέψουν Κι η άνοιξη σαν τ’ άκουσε, πολύ της βαροφάνη Μη καμαρώνεις, Ανοιξη, μι τα τα πουλλά λουλούδια, Τρεις μήνες έχ’ η άνοιξη και τρεις το καλοκαίρι Πάλι θα ρθει Χινόπωρος και θα τα μαραγκιάσει. 70
71. 71. Για την Ορθοδοξία η περίοδος του Πάσχα αρχίζει με την Σαρακοστή, μακρά περίοδο σωματικής και ψυχικής - πνευματικής προετοιμασίας, για το καινούργιο που συμβαίνει κάθε χρόνο. 71 Η Κυρά Σαρακοστή
72. 72. Ξεχωριστή θέση στην ελληνική παράδοση έχει και ο εορτασμός του Πάσχα, καθώς σε πολλές πόλεις και νησιά θα βρείτε σπουδαία τοπικά έθιμα: Η Μεγάλη Εβδομάδα του Πάσχα στην Κέρκυρα με τους μπότηδες και τη μαστέλα. Η κατανυκτική ακολουθία του Νιπτήρος (αναπαράσταση του Μυστικού Δείπνου) τη Μ. Πέμπτη στην Πάτμο και Η περιφορά του Επιταφίου σε όλους τους οικισμούς του Αιγαίου. 72
73. 73. Λαϊκά δρώμενα αναπαράστασης θανάτου - ανάστασης στον ελληνικό χώρο, όπως ο Ζαφείρης στην Ήπειρο, οι κήποι του Άδωνη, οι τελετουργικοί χοροί του Πάσχα και του αγίου Γεωργίου, οι κούνιες, οι επισκέψεις με όργανα στους τάφους, η συμβολική χρήση των αβγών - και μάλιστα κόκκινων, αποτελούν εκδηλώσεις της προαιώνιας προσπάθειας του ανθρώπου να συμβάλει θετικά στη διαδικασία ανανέωσης της φύσης και στην εξασφάλιση της καλής σοδειάς. 73
74. 74. ΛαζαρίνεςΣτην περιοχή της Κοζάνης νέες κοπέλες, στολισμένες με λουλούδια, οι Λαζαρίνες, χορεύουν τελετουργικά και τραγουδούν ανοιξιάτικα τραγούδια. Το τραγούδι του Λαζάρου προετοιμάζει για το Πάθος του Χριστού και την Κάθοδο στον Αδη αλλά και την εκ νεκρών Ανάσταση. Οι Λαζαρίνες, γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι κρατώντας στα χέρια ένα ομοίωμα του Λαζάρου, φτιαγμένο από τον κόπανο, που πλένουν τα ρούχα, ντυμένο με πολύχρωμα πανιά, σα να κρατούν μωρό φασκιωμένο, ή τη ρόκα ή καλάμια ή και μια κούκλα στολισμένη με πολύχρωμα λουλούδια, κορδέλλες και παρδαλά πανιά. Στο Πήλιο οι νύφες της χρονιάς φτιάχνουν μπουκετάκια με κεντημένα βάγια (δάφνες) και λουλούδια δεμένα με κορδέλες και τα πηγαίνουν σ’ ένα πανέρι στην εκκλησία την Κυριακή των Βαΐων. 74
75. 75. Το βάψιμο του αβγού Το βάψιμο του αβγού, προχριστιανικού συμβόλου της ζωής, ενισχυμένου με το κόκκινο χρώμα από το αίμα της θυσίας του Χριστού είναι απαραίτητο για το Πάσχα. Μόνο όσοι πενθούν από πρόσφατο θάνατο οικείου προσώπου δεν βάφουν αβγά για το Πάσχα. Αλλά και σ’ αυτούς θα φέρουν οι συγγενείς και οι φίλοι βαμμένα αβγά και από αυτά θα αφήσουν και στον τάφο του αγαπημένου τους νεκρού. Σύμφωνα με μια παράδοση «Όταν αναστήθηκεν ο Χριστός, τό ’παν σε μιά χωρική κι αυτή δεν πίστεψε και είπεν: Όταν τ’ αβγά γίνουν κόκκινα, τότε θ’ αναστηθή και ο Χριστός. Και αυτά κοκκίνησαν. Και από τότε τα βάφουν κόκκινα» (Καστοριά). 75
76. 76. Το βράδυ της Μ. Πέμπτης πηγαίνουν στην εκκλησία για τα Δώδεκα Ευαγγέλια. Οι γυναίκες μένουν το βράδυ και ξενυχτούν τον εσταυρωμένο. Όλο το βράδυ στολίζουν τον Επιτάφιο με λουλούδια της εποχής και λένε το γνωστό μοιρολόγι της Παναγίας, το οποίο αλλού τραγουδούν αγερμικά (ως κάλαντα) τα παιδιά στα σπίτια για φιλοδώρημα. Στο Πήλιο γυρνούν τα αγόρια στα σπίτια και λένε το μοιρολόγι της Παναγίας. 76
77. 77. Μεγάλη Παρασκευή Την Παρασκευή δεν μαγειρεύουν ούτε σκουπίζουν. Τρώνε πρόχειρα και πηγαίνουν το βράδυ στον επιτάφιο. Τα κεριά που καίνε πάνω από τον επιτάφιο τα μοιράζονται κυρίως, όσοι έχουν στην οικογένεια ναυτικό για φυλαχτό. Στην Κρήτη, τη Λέσβο και αλλού την ώρα της περιφοράς του Επιταφίου ανάβονται φωτιές, στις οποίες καίγονται ομοιώματα του Ιούδα. Στη Λέσβο μάλιστα «συνεριζότανε παλιά τα χωριά, ποιο θα ανάψει την πιο μεγάλη φωτιά. Για τις φωτιές εκλέβανε ξύλα από τις αυλές. Καίνε του προδότη τα γένια. Αυτές τις φωτιές δεν τις πηδούν. Ρίχνουν λιβάνι και μοσχοβολάει το χωριό». 77
78. 78. Κάψιμο του Ιούδα Τον έκαψαν τον Ιούδα στα Χανιά Η πυρπόληση του αφανού και του Ιούδα Γομάτι Χαλκιδικής 78
79. 79. Επιτάφιος Στην Αν. Μακεδονία κατά την περιφορά του Επιταφίου οι γυναίκες τοποθετούσαν στο κατώφλι την εικόνα του Εσταυρωμένου με λουλούδια, κεριά και θυμίαμα. Δίπλα τοποθετούσαν ένα πιάτο στο οποίο είχαν φυτέψει φακή ή κριθάρι πριν μερικές ημέρες και είχαν δημιουργήσει χλόη. Το έθιμο θυμίζει τους αρχαίους «κήπους του Αδώνιδος». Ο Άδωνις σύμβολο της άνοιξης, που γρήγορα μαραίνεται, γιορταζόταν με την έκθεση πάνω σε νεκρικό κρεβάτι ομοιώματος στολισμένου με άνθη και πρασινάδες. 79
80. 80. Πασχαλινό Έθιμο Ύδρας: Η Θαλασσινή Περιφορά του Επιταφίου 80 Μεταμεσονύκτιος Επιτάφιος, Ζάκυνθος
81. 81. Στο Μελιγαλά, τη Μεγάλη Παρασκευή το βράδυ, ανάβουν "φουνταρίες". Κάθε νοικοκυρά, όταν σημαίνει η καμπάνα για τον Επιτάφιο, ρίχνει μπροστά στην πόρτα του σπιτιού της δυο - τρία μάτσα κληματόβεργες και τους βάζει φωτιά. Μέχρι να βγει ο Επιτάφιος, οι κληματόβεργες έχουν πλέον γίνει θράκα. Την ώρα που o παπάς περνά έξω από το δρόμο του σπιτιού της, η νοικοκυρά ρίχνει πάνω στη θράκα μια χούφτα μοσχολίβανο και ο παπάς κάνει εκεί παραστάσιμο. φουνταρίες 81
82. 82. Χριστολούλουδα Στη Μυτιλήνη, άμα τελειώσει η περιφορά, "αρπάζουν" τα λουλούδια, γιατί πιστεύουν πως κλεμμένα έχουν πιο θαυματουργές ιδιότητες. Τα "Χριστολούλουδα" τα φυλάνε για το καλό. Με αυτά γιατρεύουν τον πονοκέφαλο, τα κάνουν φυλαχτά και με αυτά γαληνεύουν τη θάλασσα όσοι ταξιδεύουν. Στη Σκιάθο, ακολουθώντας το τυπικόν του Αγίου Ορους, ο Επιτάφιος βγαίνει τα ξημερώματα. Μεταμεσονύκτια όμως είναι η περιφορά και στη Ζάκυνθο, καθώς ξεκινάει στις 2.00 τα ξημερώματα του Σαββάτου. Ιδια περίπου ώρα βγαίνει και στο χωριό Χριστός Ραχών Ικαρίας, στο οποίο ο Επιτάφιος καταλήγει στο κοιμητήριο προς τιμήν των νεκρών. 82
83. 83. Κεριά, λαμπάδες, φως της Ανάστασης Το φως που παράγεται με το άναμμα της φωτιάς ή του λύχνου ή των κεριών στάθηκε πάντοτε πολύτιμο για τον άνθρωπο και η παρουσία του θεωρήθηκε ευεργετική σε πρακτικό και συμβολικό επίπεδο. Έτσι κατά τη διάρκεια της Μεγάλης εβδομάδας ανάβονται φωτιές, εξαγνιστικές και καθαρτήριες αλλά και ευπρόσδεκτα φωτιστικές και θερμαντικές τις ανοιξιάτικες νύχτες, δωρίζονται κεριά-λαμπάδες από τους αναδόχους στα πνευματικά τους παιδιά (βαφτιστήρια) ή από τους αρραβωνιασμένους νέους στη μνηστή τους και γενικά χρησιμοποιούνται πολύ από τους πιστούς. 83
84. 84. Η λαμπάδα του νονού Οι λαμπάδες της Ανάστασης δώρο του νονού προς τα βαφριστήρια ή του αρραβωνιαστικού προς την μνηστή του ήταν λευκού χρώματος στολισμένη με λουλούδια και κορδέλες. Σήμερα οι λαμπάδες αποτελούν ένα εμπορικό είδος, πάνω στο οποίο προσαρτούν ποικίλα αντικείμενα του συρμού. Ωστόσο ο κύριος συμβολισμός του δώρου, μεταξύ ατόμων με συγκεκριμένη σχέση, όπως αυτή του αναδόχου προς τον αναδεκτό, ως πηγής φωτός εξακολουθεί να ισχύει. 84
85. 85. «Μπότηδες»Σύμφωνα με το έθιμο, με την πρώτη Ανάσταση στις 12 το μεσημέρι, οι κάτοικοι της Κέρκυρας, που έχουν στολίσει τα ψηλά παραθυρόφυλλά τους με κόκκινα εμβλήματα και λουλούδια, πετάνε τους «Μπότηδες». Πρόκειται για πήλινα κανάτια με στενό στόμιο και δυο χερούλια στο πλάι για τη μεταφορά τους, δεμένα με κόκκινες κορδέλες. Το έθιμο των «Μπότηδων» είναι ένας συνδυασμός ενετικών παραδόσεων και ορθόδοξων εθίμων, ενώ οι θεωρίες για το πώς και πότε ξεκίνησε είναι ποικίλες. Μία απ' αυτές το θεωρεί μεσαιωνικό έθιμο, κατάλοιπο της Ενετοκρατίας. 85
86. 86. Ένας σημαντικός σταθμός στην πασχαλιάτικη παράδοση στην περιοχή Καλαμπάκας, και ειδικότερα στο Καστράκι, είναι ο Άη Γιώργης ο Μαντηλάς. Εκεί κατά τη διάρκεια της θείας λειτουργίας στο νεότερο εξωκλήσι του Αγίου που βρίσκεται στα ριζά του βράχου, στο ερειπωμένο ομώνυμο Μοναστήρι, νέοι ζωσμένοι με εκατοντάδες μαντήλια -τάματα πιστών, σκαρφαλώνουν στο απότομο βράχο με τη βοήθεια σχοινιών. Σκοπός τους να κρεμάσουν τα καινούργια μαντήλια-τάματα και να πάρουν τα περσινά, τα οποία κατεβαίνοντας τα μοιράζουν ως φυλαχτό στους προσκυνητές που παρακολουθούν με δέος την ανάβαση καθώς είναι μια προσπάθεια ιδιαίτερα δύσκολη και επικίνδυνη. Στον Άη Γιώργη τον Μαντηλά86
87. 87. Πρώτη Ανάσταση στο Διαβολοπάζαρο Στο «Σαϊτάν Παζάρ» ή Διαβολοπάζαρο, στο γραφικό λιθόστρωτο στην Πρέβεζα, θα αναβιώσει το έθιμο της πρώτης Ανάστασης. Μόλις ο ιερέας του Μητροπολιτικού Ναού του Αγίου Χαράλαμπους σημάνει την πρώτη Ανάσταση, οι ήχοι των κροτίδων ξεσηκώνουν την πόλη, ενώ πήλινα κανάτια σπάζουν στο πλακόστρωτο του Σαϊτάν. 87
88. 88. Πολύχρωμα αερόστατα 88
89. 89. Σαϊτοπόλεμος Ανήμερα το Πάσχα πραγματοποιείται στην Καλαμάτα το λαοφιλές έθιμο του σαϊτοπόλεμου. Πρόκειται για ένα λαϊκό έθιμο που η παράδοση θέλει να ξεκινά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, όταν οι σαΐτες χρησίμευαν για να αναχαιτιστεί το τουρκικό ιππικό. Στις μέρες μας ο σαϊτοπόλεμος διοργανώνεται με την υποστήριξη του Δήμου Καλαμάτας. 89
90. 90. Άλογα για τον Άη Γιώργη Κάθε χρόνο του Αγίου Γεωργίου, που συνήθως εορτάζεται τη Δευτέρα του Πάσχα, στο χωριό Άγιος Γεώργιος Μεσολογγίου, αναβιώνει το πατροπαράδοτο έθιμο, των Ιπποδρομιών, σύμφωνα με το οποίο οι κάτοικοι ου Αγίου Γεωργίου, του Ευηνοχωρίου και των γειτονικών χωριών για να τιμήσουν τον Αϊ Γιώργη, μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας, πραγματοποιούν Ιπποδρομίες, έξω από το ομώνυμο ξωκλήσι της περιοχής.90
91. 91. Τα εκρηκτικά κλειδιά 91
92. 92. Ρουκετομανία 92
93. 93. Ο «Νεκρός» Ζαφείρης Την Κυριακή του Πάσχα και καθ΄ όλη τη διάρκεια της Άνοιξης στην Ήπειρο αλλά και σε κάποια μέρη της Μακεδονίας αναβιώνει το έθιμο του Ζαφείρη. 93
94. 94. Γιορτές και πανηγύρια του καλοκαιριού Με πλούσια εθιμολογία Είναι γνωστό ότι η σχέση του λαϊκού ανθρώπου με τον χρόνο είναι βιωματική, καθορίζεται δηλαδή από τις εργασίες κάθε εποχής του έτους, πάντα στο πλαίσιο της αλληλεπίδρασης της τοπικής κοινωνίας με το φυσικό περιβάλλον, το κλίμα και τον χαρακτήρα της τοπικής οικονομίας. Το καλοκαίρι, εποχή αφθονίας για τη λιτοδίαιτη ελληνική παραδοσιακή αγροτική κοινωνία (χάρη στη συγκομιδή δημητριακών και φρούτων αλλά και την ολοκλήρωση της ετήσιας παραγωγής γαλακτοκομικών προϊόντων), συνδέεται κυρίως με πανηγύρια, γιορτές και εμποροπανηγύρεις. 94
95. 95. Η γιορτή του Αϊ Γιαννιού (Γενέθλιο του Τιμίου Προδρόμου, 24 Ιουνίου) συνδέεται με τις θερινές τροπές του ήλιου, περίοδο ιδιαίτερα σημαντική. Η πιο διαδεδομένη συνήθεια είναι αυτή του ανάμματος φωτιάς στα σταυροδρόμια, με ξύλα που έχουν συνήθως κλέψει οι συμμετέχοντες και παλιά καλάθια – και ιδιαίτερο χαρακτηριστικό την ανταγωνιστική διάθεση. 95
96. 96. «Μπαίνει ο ήλιος του Μαγιού, τ’ Αυγούστου το φεγγάρι». Στις 6 Αυγούστου (Μεταμόρφωση του Σωτήρος Χριστού) γινόταν, και σε ορισμένα μέρη εξακολουθεί να γίνεται, προσφορά των πρώτων καρπών (σταφύλια, σύκα). Είναι το γνωστό και από την αρχαιότητα έθιμο των απαρχών, δηλαδή της προσφοράς των καρπών στον Θεό. 96
97. 97. Η Κοίμηση της Θεοτόκου 97
98. 98. Παναγία η Φιδιώτισσα Κεφαλλονιά, Ιόνιο Στα νότια του νησιού, κοντά στο χωριό Μαρκόπουλο, η Παναγία η Φιδιώτισσα προσελκύει χιλιάδες προσκυνητές. Στις 15 Αυγούστου κάθε χρόνο, μικρά φιδάκια της Παναγίας εμφανίζονται στον τρούλο της εκκλησίας. Σύμφωνα με το μύθο, πρόκειται για τις καλόγριες ενός παλιού μοναστηριού που βρισκόταν στην περιοχή, οι οποίες, προκειμένου να μην πέσουν στα χέρια των πειρατών, παρακάλεσαν την Παναγία να τις μεταμορφώσει σε φίδια. Την ώρα του Εσπερινού, τα φιδάκια κυκλοφορούν ελεύθερα ανάμεσα στους πιστούς. 98
99. 99. Το έθιμο των καβαλάρηδων Έρχεται από την τουρκοκρατία, όταν αποτελούσε μια ευκαιρία στους σκλαβωμένους να δείξουν τη λεβεντιά και τον πόθο τους για λευτεριά. Στις 14 και 15 Αυγούστου όλη η Σιάτιστα δονείται στους ρυθμούς των χάλκινων και του ασταμάτητου γλεντιού. Κοζάνη (Σιάτιστα) – Παναγία Μικρόκαστρου 99
100. 100. Πάτμος: Ο Επιτάφιος της Παναγίας Στο νησί της Ορθοδοξίας και στο ιστορικό μοναστήρι της Αποκάλυψης, οι μοναχοί κάνουν περιφορά του επιταφίου της Παναγίας, ένα έθιμο που έχει βυζαντινές καταβολές. Ο χρυσοποίκιλτος επιτάφιος περνά από τα σοκάκια του νησιού και οι πιστοί σε μια κατανυκτική ατμόσφαιρα ακολουθούν την μεγαλόπρεπη πομπή. 100
101. 101. Νίσυρος: Οι Εννιαμερίτισσες Το Νιάμερο της Παναγιάς γιορτάζεται στη Νίσυρο από τις 6 Αυγούστου. Πρωταγωνίστριες του εθίμου είναι οι μαυροντυμένες Εννιαμερίτισσες γυναίκες, οι οποίες για εννέα μέρες μένουν στο μοναστήρι της Παναγίας της Σπηλιανής, ακολουθούν ένα αυστηρό πρόγραμμα νηστείας και κάθε μέρα κάνουν 300 μετάνοιες. Παράλληλα, είναι υπεύθυνες για την καθαριότητα του χώρου και ων ιερών σκευών. 101
102. 102. Παλαιόπυργος Πωγωνίου: Τα “ντολιά” είναι ένα ξεχωριστό έθιμο Το πανηγύρι στον Παλαιόπυργο Πωγωνίου έχει άρωμα παράδοσης, αφού μετά το μεσημεριανό φαγητό που προσφέρεται στο προαύλιο της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ακολουθούν τα “ντολιά”, δηλαδή οι εντολές. Κάποιος από τους μεγαλύτερους κατοίκους του χωριού ορίζεται “ντολής πασάς” και αφού πάρει ένα ποτήρι με κρασί, το τσουγκρίζει με έναν παρευρισκόμενο. 102
103. 103. Κουφονήσια: Με τα καΐκια στην Παναγιά Μετά τη λειτουργία και την προσφορά φαγητού από τους κατοίκους πραγματοποιείται παραδοσιακά ένας ιδιότυπος αγώνας δρόμου, με τα καΐκια που μεταφέρουν τον κόσμο στο Πάνω Κουφονήσι να προσπαθούν να περάσουν το ένα το άλλο. 103
104. 104. Πάρος: Καΐκια με αναμμένα δαδιά κάνουν τη νύχτα μέρα Δεκάδες καΐκια καταφθάνουν στο λιμάνι της Νάουσας, με τους πιστούς μέσα σε αυτά να κρατούν αναμμένα δαδιά. Το φαντασμαγορικό θέαμα κορυφώνεται με νησιώτικους χορούς και γλέντι μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες. 104
105. 105. Εν κατακλείδι… Τα ήθη και έθιμα, τα δημοτικά τραγούδια και οι παροιμίες, οι παραδόσεις και οι θρύλοι, αποτελούν τον λεγόμενο Λαϊκό Πολιτισμό. Υπάρχει αδιάσπαστη ενότητα ανάμεσα στον Ελληνικό Λαϊκό Πολιτισμό, τον Αρχαίο και τον νεότερο. 105
106. 106. Μέσα από το Λαϊκό Πολιτισμό αναζητάμε τις ρίζες μας και ανακαλύπτουμε τη φυσιογνωμία μας ως λαός, πιστοποιούμε την ταυτότητά μας, θωρακίζουμε το μέλλον μας,  διασφαλίζουμε τη συνέχιση του Έθνους μας, εναρμονίζουμε το χθες με το σήμερα, χτίζουμε το αύριο. 106
107. 107. «Σβήνοντας κανείς ένα κομμάτι από το παρελθόν είναι σαν να σβήνει και ένα αντίστοιχο κομμάτι από το μέλλον.» Γιώργος Σεφέρης 107
108. πηγη https://www.slideshare.net/xristmalamis/ss-87666038
109.