Τετάρτη 16 Ιουνίου 2021

Κωνσταντίνος Α


 









Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη

Η εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου (4ος αι)

-Οργάνωση του κράτους
-Μεταφορά της πρωτεύουσας
-Θρησκευτική πολιτική
Picture

 >>  Κωνσταντίνος Α' ή Μέγας Κωνσταντίνος:      Απεικονίζεται ως ρωμαίος στρατηγός και αυτοκράτορας στον ανδριάντα και το νόμισμα αριστερά, φέροντας ωστόσο χριστιανικά σύμβολα (σταυρός, χριστόγραμμα.)
   Στο μεταγενέστερο ψηφιδωτό του 10ου αιώνα όμως απεικονίζεται ως άγιος της χριστιανικής εκκλησίας, ιδρυτής της Κωνσταντινούπολης, ενώ το φωτοστέφανο, η ενδυμασία και το στέμμα του μαρτυρούν τις αλλαγές στην εμφάνιση και το συμβολισμό που συνοδεύουν το αυτοκρατορικό αξίωμα κατά τη ΄βυζαντινή' περίοδο. (Όπως θα δούμε στη συνέχεια όλοι οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες, κι όχι μόνο ο Κωνσταντίνος που είναι άγιος, απεικονίζονται από τους Βυζαντινούς με φωτοστέφανο, επειδή θεωρούνται εκλεκτοί του θεού)

Η αρχή της 'Βυζαντινής΄ ιστορίας...

Tα όρια κάθε περιόδου είναι συμβατικά και συνήθως βρίσκονται σε άμεση σχέση με τα σημαντικά εκείνα γεγονότα που άλλαξαν τη ροή της ιστορίας. Ως τέτοιο λογίζεται και το έτος 324, όταν ο Mέγας Kωνσταντίνος απέμεινε μονοκράτορας της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και αποφάσισε να μεταφέρει την πρωτεύουσα του κράτους στην Kωνσταντινούπολη. Έτσι το 324 αποτελεί την απαρχή της μακραίωνης βυζαντινής ιστορίας. Ο όρος "βυζαντινός" προήλθε από την επιλογή του Μεγάλου Κωνσταντίνου να μετατρέψει την αρχαία ελληνική αποικία Βυζαντίς σε πρωτεύουσα της νέας αυτοκρατορίας και να τη μετονομάσει σε Κωνσταντινούπολη, δηλαδή πόλη του Κωνσταντίνου. O όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 16ο αιώνα και καθιερώθηκε στην επιστημονική ορολογία το 17ο χαρακτηρίζοντας έτσι την ιστορία των 11 περίπου αιώνων.

>> ΜΗΝ ΞΕΧΝΑΤΕ !  Οι ίδιοι οι κάτοικοι του κράτους που αποκαλούμε 'βυζαντινό' δεν χρησιμοποιούσαν ποτέ αυτό τον όρο. Το 'βυζαντινό' κράτος αποτελούσε συνέχεια του ρωμαϊκού και οι κάτοικοί του αυτοπροσδιορίζονταν ως Ρωμαίοι, ενώ και οι αυτοκράτορες θεωρούσαν ότι είναι 'αυτοκράτορες των Ρωμαίων'. Ο όρος αυτοκράτορας των Ρωμαίων είχε μεγάλη βαρύτητα γιατί ο κάτοχός του είχε το 'νόμιμο δικαίωμα' να κατέχει ή να διεκδικεί όλα τα εδάφη της παλιάς ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (οικουμενικότητα). Επίσης στην αντίληψη των ανθρώπων της εποχής το ρωμαϊκό κράτος βρισκόταν στην κορυφή της 'ιεραρχίας΄των κρατών. 

Η μεταφορά της πρωτεύουσας

  Η μετάθεση της πρωτεύουσας και η επιλογή της νέας θέσης δεν ήταν τυχαία.  
- Υπαγορεύτηκε από στρατιωτικούς και στρατηγικούς λόγους. Η θέση της πόλης ανάμεσα σε δύο ηπείρους, τριγυρισμένη από θάλασσα, την καθιστούσε όχι μόνο καίριο στρατιωτικό σημείο αλλά και σημαντικό συγκοινωνιακό κόμβο ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ασία, στη Μεσόγειο, τον Εύξεινο Πόντο και την Aζοφική. 
- Κίνητρο στην απόφαση του Κωνσταντίνου να εγκατασταθεί στη νέα πρωτεύουσα αποτέλεσε η εξάπλωση της νέας θρησκείας. Η στροφή του προς το Χριστιανισμό συνδυάστηκε με την απομάκρυνσή του από μια πόλη που είχε γίνει επίκεντρο ειδωλολατρίας, τη Ρώμη
   Παρόμοιοι λόγοι συνέβαλαν και στην απόφασή του να στολίσει τη νέα πρωτεύουσα με μια σειρά λαμπρών εκκλησιών. Έκτισε ακόμη πολλά δημόσια οικοδομήματα, μετέφερε έργα τέχνης, υποχρέωσε τους μισθωτές αυτοκρατορικών γαιών στη Μικρά Ασία και τον Πόντο να κτίσουν εκεί σπίτια και τους απάλλαξε από τους φόρους που βάρυναν τις επαρχίες έξω από την Ιταλία. Mέσα σε έξι χρόνια ολοκληρώθηκαν οι εργασίες και το Μάιο του 330 έγιναν τα εγκαίνια της νέας πρωτεύουσας. 
   Επίσημη γλώσσα της Κωνσταντινούπολης ήταν η λατινική, αν και στην πλειοψηφία του ο πληθυσμός μιλούσε ελληνικά. Η μεταφορά ενός κράτους διοικητικά, γλωσσικά και νομοθετικά ρωμαϊκού, σε έναν τόπο που βρισκόταν κάτω από την πολιτισμική σφαίρα του ελληνισμού και των ανατολικών λαών αποτελούσε τον προάγγελο της αλλαγής ολόκληρης της υπόστασής του. 

>> Απέναντι από την 'πόλη των τυφλών'!...
Σύμφωνα με τον ιδρυτικό μύθο του Βυζαντίου, όπως παραδίδεται από τον Στράβωνα, οι άποικοι ακολούθησαν χρησμό — πιθανώς του Μαντείου των Δελφών — ο οποίος τούς προέτρεπε να κτίσουν την πόλη τους έναντι της πόλης των «τυφλών». Ως τυφλοί υπονοούνταν οι κάτοικοι της Χαλκηδόνας, οι οποίοι είχαν ιδρύσει την πόλη τους νωρίτερα στην απέναντι ασιατική ακτή του Βοσπόρου δίχως να αντιληφθούν τα εξαιρετικά πλεονεκτήματα της απέναντι τοποθεσίας. Βασικό πλεονέκτημα της τοποθεσίας, σε σχέση με εκείνη της Χαλκηδόνας, ήταν η μεγαλύτερη δυνατότητα υπεράσπισής της, καθώς η ακρόπολη του Βυζαντίου στη συμβολή του Κεράτιου κόλπου και του Βοσπόρου, προστατευόταν σχεδόν ολοκληρωτικά από θάλασσα, με εξαίρεση μόνο το δυτικό τμήμα, στο οποίο όμως ήταν εφικτή η ανέγερση τειχών. Συγχρόνως, η περιοχή έλεγχε τους θαλάσσιους δρόμους και για εμπορικούς σκοπούς και μπορούσε να αξιοποιηθεί ως αφετηρία για ίδρυση νέων αποικιών κατά μήκος του Βοσπόρου. Επιπλέον, από κλιματολογικής άποψης, τα ψυχρά ρεύματα του Βοσπόρου έδιναν αρκετές βροχές που έκαναν τα καλλιεργήσιμα εδάφη εύφορα και τα ακαλλιέργητα γεμάτα από πυκνά δάση
Picture
Picture
Η γεωγραφική θέση της Κωνσταντινούπολης
Picture
Η Κωνσταντινούπολη κατά την πρώιμη Βυζαντινή περίοδο
H Κωνσταντινούπολη, κτισμένη στους επτά λόφους μιας χερσονήσου που βρέχεται από την Προποντίδα, το Bόσπορο και τον Kεράτιο κόλπο, βρίσκεται ανάμεσα στην Aσία και την Eυρώπη και πάνω στο θαλάσσιο δρόμο που ενώνει τη Mεσόγειο με τον Eύξεινο Πόντο. H νέα πρωτεύουσα άρχισε να κτίζεται το 324 και εγκαινιάστηκε το 330. Eδώ, δίπλα στα σημαντικά κτήρια μιας ρωμαϊκής πόλης που προϋπήρχαν, όπως ιερά, λουτρά, αγορές (φόρα), ιππόδρομος και αμφιθέατρο, ο Kωνσταντίνος A' (306-337) έκτισε ένα παλάτι κι ένα χερσαίο τείχος στα δυτικά. Για τον καλλωπισμό της μετέφερε σημαντικά έργα τέχνης από άλλες περιοχές της αυτοκρατορίας. Σύντομα, η αύξηση του πληθυσμού υπαγόρευσε την επέκταση των τειχών της και ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Β' (408-450) έκτισε δυτικότερα νέα χερσαία οχύρωση διπλασιάζοντας σχεδόν το εμβαδόν της πόλης. Tα ισχυρά αυτά τείχη προστάτευσαν την Kωνσταντινούπολη για εκατοντάδες χρόνια και παρέμειναν απόρθητα μέχρι την τελική πτώση της στα 1453.
    Kύρια οδική αρτηρία υπήρξε η Mέση οδός, η απόληξη της Εγνατίας οδού, που διέσχιζε την πόλη από δυτικά προς τα ανατολικά, ενώ στις διασταυρώσεις της με τους εγκάρσιους δρόμους υπήρχαν μεγάλες πλατείες. Σημαντικότερη ήταν το Aυγουσταίο στα ανατολικά, εκεί όπου κατέληγε η Mέση, που υπήρξε το διοικητικό και θρησκευτικό κέντρο της πόλης. Eδώ βρισκόταν το παλάτι, η σύγκλητος, το πατριαρχείο, η Aγία Σοφία, η Aγία Eιρήνη, το μίλιον, ο ιππόδρομος και άλλα σημαντικά κτήρια.
    Aπό τους πρώιμους χριστιανικούς ναούς της Kωνσταντινούπολης πρέπει να αναφερθούν οι 'Αγιοι Απόστολοι και η Aγία Eιρήνη, που ιδρύθηκαν από τον Kωνσταντίνο και ξανακτίστηκαν από τον Iουστινιανό A' (527-565) μετά την καταστροφή τους κατά τη Στάση του Νίκα (532). O ναός των Aγίων Aποστόλων, που δε σώζεται πλέον, μας είναι γνωστός από περιγραφές και από άλλα μνημεία για τα οποία υπήρξε πρότυπο, όπως ο 'Αγιος Ιωάννης στην Έφεσο, ο ομώνυμος ναός στο Mιλάνο και αργότερα ο 'Αγιος Mάρκος της Bενετίας. Aρχικά είχε σχήμα ελεύθερου σταυρού και στεγαζόταν με 5 τρούλους. Στο σημείο που ενώνονταν οι κεραίες του σταυρού βρισκόταν ο τάφος του Κωνσταντίνου και τα κενοτάφια των 12 αποστόλων. Στα μέσα του 4ου αιώνα μεταφέρθηκαν εδώ τα ιερά λείψανα των αποστόλων Aνδρέα και Λουκά. Tο μνημείο ήταν έτσι συγχρόνως μαρτύριο των μαθητών του Χριστού και μαυσωλείο του ισαποστόλου αυτοκράτορα.



Από το σχολικό μας βιβλίο :
Η οικοδόμηση της Κωνσταντινούπολης
    Ο Κωνσταντίνος έχτισε ένα μεγάλο ανάκτορο και έναν θαυμάσιο Ιππόδρομο και έστησε δυο στοές, δηλαδή σκεπαστούς δρόμους, για το εμπόριο.
    Ονόμασε την πόλη Νέα Ρώμη. Έπειτα πάλι έφτιαξε τις ένδοξες εκκλησίες: τη Μεγάλη Σοφία, τους Αγίους Αποστόλους και την Αγία Ειρήνη, τον Άγιο Μώκιο και τον Αρχάγγελο Μιχαήλ.
    Έστησε και μια θαυμαστή πορφυρή κολόνα. Τρία χρόνια έκαναν τα πλοία να τη φέρουν από τη Ρώμη στη Βασιλεύουσα, γιατί ήταν πολύ μεγάλη και βαριά, και έναν ολόκληρο χρόνο έκαναν να την πάνε από την θάλασσα ως την πλατεία [...]. Στην κορφή της έστησε ένα άγαλμα που το έφεραν από την Ηλιούπολη της Φρυγίας και είχε γύρω στο κεφάλι εφτά ακτίνες. Επίσης έφερε κι άλλα υπέροχα πράγματα από πολλές χώρες και πόλεις.

Το ρωσικό χρονικό του Νέστορα Ισκεντέρη, απόδ. Μ. Αλεξανδρόπουλος, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1978, 3334.

Picture
Η Κωνσταντινούπολη προσωποποιημένη δείχνει τον ανδριάντα του Κωνσταντίνου ως «Ανίκητου Ήλιου». «Πεουτιγγέρειος Πίναξ» (Βιέννη, Αυστριακή Εθνική Βιβλιοθήκη).
Picture
Το φόρουμ του Κωνσταντίνου
Δείτε μια ψηφιακή αναπαρασταση του φόρουμ (της αγοράς) του Κωνσταντίνου, με τον πορφυρό κίονα στο κέντρο :
>> Αφού μελετήσετε τα παραπάνω κείμενα και εικόνες προσπαθήστε να απαντήσετε στην ερώτηση του σχολικού βιβλίου : Ποια κτίσματα της Κωνσταντινούπολης υπογραμμίζουν τη σχέση της με τη Ρώμη και ποια το χριστιανικό της χαρακτήρα; Ποιο κτίσμα τέλος παραπέμπει στον ιδρυτή της; 
Picture
Θρησκευτική πολιτική - 
Η σχέση του Κωνσταντίνου με το Χριστιανισμό
   Το πρώτο και κυριότερο βήμα του Κωνσταντίνου, που σήμανε την οριστική ρήξη με το εθνικό παρελθόν, ήταν η αναγνώριση στους χριστιανούς της ελευθερίας να ασκούν τη λατρεία τους και η διακήρυξη της αρχής της ανεξιθρησκίας για τους όλους τους υπηκόους της αυτοκρατορίας. Το 313 μ.Χ. ο Κωνσταντίνος έπεισε τον συναυτοκράτορά του Λικίνιο να δημοσιεύσουν από κοινού το Διάταγμα των Μεδιολάνων (στο σημερινό Μιλάνο) που όριζε τα ακόλουθα: 
«Όταν εγώ ο Κωνσταντίνος ο Αύγουστος και εγώ ο Λικίνιος ο Αύγουστος είχαμε την ευτυχία να συναντηθούμε στα Μεδιόλανα και να συζητήσουμε όλα τα σχετικά με το κοινό συμφέρον και όφελος, κρίναμε ότι μεταξύ των άλλων ζητημάτων που θα ωφελούσαν τους πάντες, πρώτο και κύριο επιβαλλόταν να ρυθμιστεί εκείνο που σχετίζεται με το σεβασμό προς το Θείο, δηλαδή να χορηγήσουμε στους χριστιανούς καθώς και σε όλους τους άλλους την ελευθερία να ακολουθούν οποιαδήποτε θρησκεία επιθυμεί ο καθένας, ώστε οποιαδήποτε και αν είναι η θεότητα και η ουράνια δύναμη να διάκειται ευμενώς απέναντί μας και απέναντι σε όλους εκείνους που βρίσκονται υπό την εξουσία μας (…). Κατά συνέπεια (…) αποφασίσαμε να καταργηθούν όλοι οι σχετικοί με τους χριστιανούς προγενέστεροι περιορισμοί (…) και από τώρα και στο εξής όποιος επιθυμεί να ακολουθήσει τη θρησκεία των χριστιανών είναι απεριόριστα ελεύθερος άνευ παρεμβάσεων ή ενοχλήσεων να την ακολουθήσει (…). Παραχωρήσαμε στους εν λόγω χριστιανούς απόλυτη ελευθερία να ασκούν τη λατρεία τους (…). Εφόσον τους παραχωρήσαμε αυτό το δικαίωμα και οι άλλοι ομοίως έχουν, προς χάριν της ειρήνης της βασιλείας μας, απόλυτη ελευθερία να εκλέγουν και να τιμούν όποια θρησκεία θέλουν. Και τούτο αποφασίστηκε για να μη φανεί ότι μειώνουμε οποιαδήποτε θρησκεία ή λατρεία». 
   Ο Κωνσταντίνος υποστήριξε έμπρακτα το χριστιανισμό. Απάλλαξε τον κλήρο από φορολογικές υποχρεώσεις, παραχώρησε το δικαίωμα ιδιοκτησίας και αποδοχής κληρονομιών στην Εκκλησία, καθιέρωσε την Κυριακή ως επίσημη ημέρα ανάπαυσης (από την οποία εξαίρεσε μόνο τους αγρότες που μπορούσαν, αν το επιθυμούσαν, να συνεχίσουν τις εργασίες τους, για να μην διακινδυνεύσουν καταστροφή της σοδειάς τους, και τις απελευθερώσεις δούλων ως μια καλή πράξη που μπορούσε να γίνει ακόμα και σε αργίες), αναγνώρισε όλες τις χριστιανικές εορτές ως κρατικές, αποτύπωσε χριστιανικά σύμβολα στα νομίσματά του και ανέγειρε εντυπωσιακές εκκλησίες με χρήματα του αυτοκρατορικού ταμείου σε όλη τη ρωμαϊκή επικράτεια.
   Ο χριστιανισμός αποτέλεσε τον συνδετικό κρίκο σε ένα κράτος με υπηκόους που προέρχονταν από διαφορετικούς γεωγραφικούς και πολιτισμικούς χώρους. Η Εκκλησία επιβεβαίωνε και ενίσχυε ηθικά τις ενέργειες του Κράτους και το Κράτος με τη σειρά του ενίσχυε οικονομικά την Εκκλησία στην προσπάθειά της για την εξάπλωση του Χριστιανισμού και την καταπολέμηση των αιρέσεων. Ο αυτοκράτορας παρείχε σημαντική οικονομική ενίσχυση στην Εκκλησία είτε με χρηματικές παροχές είτε με φορολογικές απαλλαγές. Παράλληλα οι επίσκοποι απέκτησαν και δικαστική αρμοδιότητα, αναγνωρισμένη από όλους. 
   Στο Μεγάλο Κωνσταντίνο οφείλεται ακόμη η σύγκληση της Α' Οικουμενικής Συνόδου το 325 στη Νίκαια με σκοπό να διευθετηθεί η διαμάχη ορθοδόξων και αρειανών. Η διδασκαλία του Αρείου, ιερέα στην Αλεξάνδρεια, αμφισβητούσε τη θεία φύση του Χριστού και υποστήριζε ότι ο Χριστός ήταν δημιούργημα του Πατέρα. Η ανάμιξη του Κωνσταντίνου, της πολιτικής δηλαδή εξουσίας, στις εκκλησιαστικές διαμάχες αποτέλεσε την πρώτη στην ουσία ενεργό ανάμιξη του Κράτους στις εκκλησιαστικές υποθέσεις, καθιερώνοντας την άρρηκτη σχέση κράτους και εκκλησίας σε ολόκληρη τη βυζαντινή περίοδο.
   Ο ίδιος ο Μέγας Κωνσταντίνος βαπτίστηκε χριστιανός λίγες μόνο ημέρες πριν το θάνατό του το 337 και τάφηκε στην εκκλησία των Αγίων Αποστόλων σύμφωνα με δική του υπόδειξη. Στον ίδιο ναό ετάφησαν και πολλοί άλλοι αυτοκράτορες στους επόμενους αιώνες.
Για μια πληρέστερη και εμπεριστατωμένη παρουσίαση της θρησκευτικής πολιτικής του Κωνσταντίνου δείτε το παρακάτω κείμενο της Δρ Δέσποινας Ιωσήφ, :
Το φαινόμενο του θρησκευτικού συγκρητισμού στη Ρωμαϊκή εποχή

Στα φαινόμενα που είχαν ξεκινήσει στην Ελληνιστική και συνεχίστηκαν εντονότερα στην Ελληνορωμαϊκή εποχή ανήκει ο θρησκευτικός συγκρητισμός: ανακατώνονταν και επιδρούσαν η μια πάνω στην άλλη οι ποικίλες θρησκείες των λαών της αυτοκρατορίας, τόσο στο ιδεολογικό-δογματικό, όσο και στο πρακτικό-λατρευτικό επίπεδο. Πρώτο παράδειγμα οι ίδιοι οι Ρωμαίοι, που είχαν ενσωματώσει στη θρησκεία τους πλήθος ξένα στοιχεία, όχι μόνο ελληνικά αλλά και ανατολίτικα.

Στα θρησκευτικά θέματα οι Ρωμαίοι ήταν, όπως και θα το περιμέναμε, ανεξίθρησκοι: όχι μόνο ανέχονταν αλλά και υποστήριζαν τις διάφορες εθνικές θρησκείες με τις ποικίλες λατρευτικές εκδηλώσεις τους· και αν ορισμένες υποτελείς πολιτείες αποφάσιζαν να αφιερώσουν ναούς στον Δία του Καπιτωλίου ή και στη θεά Ρώμη, αυτό δε συνέβαινε γιατί το απαιτούσαν οι κατακτητές, αλλά γιατί οι τοπικοί άρχοντες επιθυμούσαν με αυτό τον τρόπο να κερδίσουν την εύνοια της ρωμαϊκής εξουσίας. Ιδιαίτερο κεφάλαιο αποτελούσε η λατρεία των αυτοκρατόρων, που ακολουθώντας ελληνιστικά πρότυπα αποθεώνονταν άλλοι μετά άλλοι και πριν από τον θάνατό τους.
Φ. Κακριδής, Από τον ιστότοπο 'Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα > Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία > Ελληνορωμαϊκή εποχή>Κοινωνία' 


πηγη kelliteacher.



 

Δημοσίευση σχολίου

Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.

Δημοφιλείς κατηγορίες

...
Οι πιο δημοφιλείς κατηγορίες του blog μας

Whatsapp Button works on Mobile Device only