Η διαδρομή της ελληνικής ραδιοφωνίας έχει αφετηρία της τη Θεσσαλονίκη, την ιδιωτική πρωτοβουλία και το όραμα του ανθρώπου που έφτιαξε τον πρώτο ελληνικό ραδιοφωνικό σταθμό.

Τον καιρό που οι βελόνες των λιγοστών αθηναϊκών ραδιοφώνων έπιαναν μόνον ξένους σταθμούς, η Θεσσαλονίκη άκουγε τον Ραδιοφωνικό Σταθμό Θεσσαλονίκης, που ίδρυσε ο Χρίστος Τσιγγιρίδης.

Από την Ανατολική Ρωμυλία στη Γερμανία και κατόπιν στην Ελλάδα
Ο Χρίστος Τσιγγιρίδης γεννήθηκε το 1877 στη Φιλιππούπολη από πλούσιους Έλληνες γονείς. Ξέσπασε το Μακεδονικό, πέθανε ο πατέρας, τα οικονομικά στένεψαν και στις αρχές του 20ου αιώνα η οικογένεια κατέφυγε στη Γερμανία. Στη Στουτγάρδη δημιούργησε μια κερδοφόρα επιχείρηση, που επέτρεψε στον Χρίστο να συνεχίσει στις σπουδές του στο εκεί Πολυτεχνείο. Σπούδασε ηλεκτρολόγος μηχανικός, δημιούργησε δική του οικογένεια και το 1918 ήρθε στην Ελλάδα. Εγκαταστάθηκε στη Λάρισα, όπου ανέλαβε τη Διεύθυνση της Εταιρείας Ηλεκτροφωτισμού και Ύδρευσης. Το όνειρό του να ιδρύσει ραδιοφωνικό σταθμό τον οδήγησε στη Θεσσαλονίκη.

Ο Χρίστος Τσιγγιρίδης μπροστά στο περίπτερό του, στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, το 1926. Ο μέγας λέκτης της επιγραφής είναι η τότε μετάφραση της γερμανικής λέξης Lautsprecher (μεγάφωνο). Επίσης ο Τσιγγιρίδης έγραφε το βαφτιστικό όνομά του με γιώτα.

Οι πρώτες ραδιοφωνικές εκπομπές
Στη Θεσσαλονίκη ανέλαβε την αντιπροσωπεία ηλεκτρικών συσκευών της εταιρείας Siemens & Halske. Το 1923 χρησιμοποιώντας έναν ασύρματο που είχε αφήσει πίσω της η Γαλλική Στρατιά της Ανατολής, κατασκεύασε έναν πομπό και άρχισε τις πειραματικές εκπομπές. Η έδρα του, εργαστήριο και στούντιο, ήταν στο σπίτι του, στην οδό Δημοκρατίας 20 (σήμερα Βασιλίσσης Όλγας).
Τα ραδιόφωνα που διέθετε η Θεσσαλονίκη στη δεκαετία του ’20 μετριόνταν στα δάχτυλα. Οι πρώτοι ακροατές του Τσιγγιρίδη ήταν δύο: ένας φίλος του στην πλατεία Ιπποδρομίου και ο καπετάνιος ενός καραβιού στο λιμάνι.

Η Διεθνής Έκθεση στον χώρο μπροστά από το Πεδίο του Άρεως.

Στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης
Η πρώτη Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης εγκαινιάστηκε στις 3 Οκτωβρίου 1926 και λειτούργησε στην έκταση που παραχώρησε το Γ΄ Σώμα Στρατού, μπροστά στο πεδίο του Άρεως, στη σημερινή πλατεία Βέμπο. Στον ίδιο χώρο λειτούργησαν και οι επόμενες μέχρι το 1937.
Οι 150.000 επισκέπτες της Έκθεσης άκουσαν ομιλίες, μουσικές και διαφημίσεις από κάτι κρεμαστά «γλαμπατσίμπανα». Δεν γνώριζαν ότι είχαν το μοναδικό προνόμιο ν’ ακούν τις πρώτες ελληνικές ραδιοφωνικές δοκιμές.
Ο Χρίστος Τσιγγιρίδης, ως αντιπρόσωπος της Siemens & Halske, εξέθετε μεγάφωνα και ενισχυτές. Έστησε στούντιο, κεραία και ασύρματους ραδιοφωνικούς δέκτες, που τους χρησιμοποίησε σαν μεγάφωνα στον χώρο της Έκθεσης.

«Οι πολυπληθείς επισκέπται της Β΄ Διεθνούς Εκθέσεως είδαν κάτι περίεργα γλαμπατσίμπανα κρεμασμένα με σύρματα στον αέρα, που χωρίς να είναι γραμμόφωνα μιλούσαν και τραγουδούσαν.
Τα θαυματουργά αυτά γλαμπατσίμπανα ήσαν τα μεγάφωνα του Τσιγγιρίδη, που εισήγοντο στην Ελλάδα για πρώτη φορά. Μιλούσαν οι επίσημοι, έπαιζε ένα γραμμόφωνο, τραγουδούσε κάποιος και ο κόσμος δεν ήταν ανάγκη να συνωστίζεται για να τον ακούσει. Χάρις εις τα μεγάφωνα τον άκουγε πίνοντας την μπίρα του ή τρώγοντας μακαρίως το παγωτό του, από μια ώρα μακριά.
Ήσαν τα πρώτα μεγάφωνα που είδε και άκουσε η Ελλάς και τα οποία λίγο πριν είχαν εμφανιστεί στη ραδιοφωνική έκθεση του Βερολίνου. Τα έφερε στην Ελλάδα ο κ. Τσιγγιρίδης».

Αυτά και άλλα, που θα δούμε πιο κάτω, έγραφε η εφημερίδα Μακεδονία σ’ ένα μεγάλο άρθρο αφιερωμένο στον Χρίστο Τσιγγιρίδη, που δημοσιεύτηκε στις 16 Μαΐου 1936.

Ο τίτλος του άρθρου της εφημερίδας Μακεδονία, 16 Μαΐου 1936.
Το περί Βελζεβούλ οφείλεται στη φαντασία του συντάκτη, που ηλεκτρίστηκε από το γεγονός ότι ο Τσιγγιρίδης, εκείνη την εποχή, φορούσε μακριά μπέρτα και καπέλο μέχρι τ’ αυτιά.

Το 1928 ο Χρίστος Τσιγγιρίδης, αφού έβαλε υποθήκη το σπίτι του, προμηθεύτηκε από τη Γερμανία έναν δυνατό πομπό και κατόρθωσε να πάρει άδεια λειτουργίας ραδιοφωνικού σταθμού.
Ο πρώτος ραδιοφωνικός σταθμός όχι μόνον της Ελλάδας, όχι μόνον των Βαλκανίων, αλλά ολόκληρης της Νοτιοανατολικής Ευρώπης ήταν πλέον γεγονός. Λειτούργησε στο πλαίσιο της τρίτης Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης και οφειλόταν αποκλειστικά στο όραμα και την πρωτοβουλία του ιδρυτή του.
— Αλό, αλό, εδώ Ελλάς!
— Πγοσοχή, πγοσοχή, εδώ Θεσσαλονίκη!
(Ο Τσιγγιρίδης είχε ρωτακισμό).

Ο Τσιγγιρίδης και οι συνεργάτες του μπροστά στο στούντιο του πρώτου ραδιοφωνικού σταθμού της Ελλάδας, που λειτουργούσε στον χώρο της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης.

Ο σταθμός στεγάστηκε σε παράγκα και λειτουργούσε μόνον λίγες μέρες τον χρόνο
Η άδεια λειτουργίας δόθηκε με τους εξής αυστηρούς όρους: ότι ο σταθμός θα εδρεύει στις εγκαταστάσεις της Διεθνούς Έκθεσης και ότι θα εκπέμπει μόνον όσες μέρες διαρκεί η Έκθεση, δηλαδή δεκαπέντε με είκοσι μέρες τον χρόνο και μετά λουκέτο, μέχρι τα εγκαίνια της επόμενης Έκθεσης.
Το στούντιο στεγαζόταν σε ένα παράπηγμα, το οποίο η εφημερίδα Μακεδονία περιγράφει ως «μία άθλια παράγκα, αθλιέστερη και από τις καμπίνες των μελλοθανάτων του Επταπυργίου».
Γιατί τέτοια περιφρόνηση και γιατί ο μοναδικός ελληνικός ραδιοφωνικός σταθμός να λειτουργεί μόνον λίγες μέρες τον χρόνο;
Την απάντηση δίνει το ίδιο άρθρο:

«Κάθε πρόοδος, κάθε συγχρονισμένη μέθοδος που θα εισαχθεί στην Ελλάδα πρέπει να δώσει κάποιο κόκαλο να γλείψουν, πρέπει να παραχωρήσει μία μίτζα στους Δαλαϊλάμας της Αθήνας και των… περιχώρων της.
Ο Τσιγγιρίδης τέτοια πράγματα δεν είχε βέβαια να δώσει. Γι’ αυτό οι εν Αθήναις Δαλαϊλάμες και οι εδώ εκπρόσωποί τους, μόλις είδαν τον ραδιοφωνικό σταθμό, αλληλοκοιτάχτηκαν και είπαν:
— Τι θέλει αυτός;
— Να κάνει σταθμό.
— Και τι δίνει;
— Τίποτα».

Αφού δεν είχε να δώσει μίζες κι επειδή ξεμπρόστιασε μια ξένη εταιρεία με την οποία η ελληνική πλευρά θα υπέγραφε συμφωνία «περί εγκαταστάσεως ραδιοφωνικών σταθμών και μονοπωλιακής εισαγωγής ραδιοφώνων στην Ελλάδα», ο Τσιγγιρίδης αντιμετώπισε πολεμική και τρικλοποδιές. Ο σταθμός όμως δεν σταμάτησε να εκπέμπει. Τον χρηματοδοτούσε ο ιδρυτής του εξ ιδίων και με έσοδα από τις διαφημίσεις.
Οι εκπομπές περιλάμβαναν πολιτικούς χαιρετισμούς, ειδήσεις της Διεθνούς Έκθεσης, μουσικά προγράμματα και διαφημίσεις. Στη συνέχεια ο ραδιοσταθμός έκανε και δικές του παραγωγές – πολιτιστικές εκπομπές με καλλιτέχνες της εποχής.
Λόγω του ισχυρού πομπού που διέθετε ο σταθμός, η ελληνική φωνή έφτανε στο Γαλάτσι (της Ρουμανίας βέβαια), στο Βελιγράδι, στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη, στην Αλεξάνδρεια, ακόμα και στο Παρίσι, συγκινώντας τους Έλληνες του εξωτερικού, που επιτέλους άκουγαν τη μητρική τους γλώσσα και τον εθνικό ύμνο.
Ο σταθμός άρχισε να δέχεται πλήθος επιστολών από τους Έλληνες της διασποράς.

Επιστολή από το Γαλάτσι της Ρουμανίας, που δημοσιεύτηκε
στην Εφημερίδα Μακεδονία στις 16 Μαΐου 1936.

Η άδεια μόνιμης λειτουργίας και η περίοδος ακμής
Το 1936 παραχωρήθηκε η πολυπόθητη άδεια μόνιμης λειτουργίας. Οι αρμόδιοι όχι μόνον δεν τον συνέδραμαν, αλλά δεν έχαναν ευκαιρία να του δημιουργούν προβλήματα. Εξ αιτίας της στενής του συνεργασίας με την εφημερίδα Μακεδονία, κάποιος κομματικός παράγοντας τον απείλησε:
— Κάνεις πολιτική, Τσιγγιρίδη. Θα σε κλείσω.
Έμεινε με την απειλή.
Από το 1936 ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Θεσσαλονίκης λειτουργούσε καθημερινά και αναφερόταν πρώτος πρώτος στις στήλες με το πρόγραμμα του ραδιοφώνου.

Από την εφημερίδα Μακεδονία, Ιούνιος 1936

Κάποιες γιορτινές μέρες το πρόγραμμα του Ραδιοφωνικού Σταθμού Θεσσαλονίκης ήταν πολύ πλούσιο και φιλοξενούσε μεγάλα ονόματα. Μια Κυριακή, τον Απρίλιο του 1937 φιλοξένησε ολόκληρη τη μάντρα του Αττίκ, την ορχήστρα και τη χορωδία του Παπάφειου ορφανοτροφείου και τη χορωδία του Μακεδονικού Ωδείου της Βέροιας.
Η ανάλυση του Ευαγγελίου από τον αγαπητό θεολόγο κ. Αγαθαγγελίδη ήταν εκ των ων ουκ άνευ.

Από την εφημερίδα Μακεδονία, Απρίλιος 1937

Από την εφημερίδα Μακεδονία, 1937 και 1938

Συνεργάτες του σταθμού ήταν οι εκφωνητές Μιχάλης Γροσομανίδης, Νίκος Καρμίρης και Αλέκος Στρατίδης. Στις παιδικές εκπομπές ήταν η Ελένη Τραϊανού, τεχνικός ήταν ο Κοσμάς Τσαντσάνογλου, βοηθός ο Απόστολος Κωσταντέλλης και δύο Γερμανοί μηχανικοί (ο ένας από τους οποίους, ο Χανς Κράουτερ, ήταν αυτός που εγκατέστησε τον πομπό).

Ο Χρίστος Τσιγγιρίδης με τον εκφωνητή Νίκο Καρμίρη.

Μαρία Λουίζα Βεσσέλη και Χρίστος Τσιγγιρίδης.

Ο δημοσιογράφος της εφημερίδας Μακεδονία σημείωνε ότι ο ραδιοσταθμός της Θεσσαλονίκης ήταν ο μοναδικός ραδιοσταθμός της Ελλάδας και απαξίωνε εντελώς τον αθηναϊκό, χαρακτηρίζοντάς τον «για τα πανηγύρια». Στην πραγματικότητα ο αθηναϊκός ήταν ανύπαρκτος. Η Αθήνα άκουγε ξένους σταθμούς: Βαρσοβία, Βουδαπέστη, Λονδίνο, Παρίσι, Βρυξέλλες, Ρώμη, Αμβούργο, Λειψία. Ο σταθμός της Αθήνας εγκαινιάστηκε τον Μάιο του 1938.
ΕΔΩ μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα.

Το πρόγραμμα των ραδιοφωνικών σταθμών Θεσσαλονίκης και Αθήνας, τον Ιούνιο του 1938, από την εφημερίδα Μακεδονία.

Οι συσκευές ραδιοφώνου τη δεκαετία του ’30

Διαφήμιση ραδιοφώνου της Φίλιπς, από αθηναϊκή εφημερίδα του 1933. Μόνον οι πλούσιοι είχαν τη δυνατότητα να δώσουν 7.750 δραχμές για ν’ αγοράσουν ραδιόφωνο. Αν υπολογίσουμε ότι το μεροκάματο ενός εργάτη ήταν περίπου 100 δραχμές και ο μισθός ενός αρχάριου δημοσιογράφου 2000 δραχμές, η απόκτηση μιας συσκευής ήταν για τους περισσότερους άπιαστο όνειρο.

Διαφήμιση από την εφημερίδα Μακεδονία, το 1939. Η τιμή της εφημερίδας ήταν τότε 2 δραχμές.
Η αγορά μιας συσκευής ραδιοφώνου, ακόμα και την ευκολία της προκαταβολής και των εβδομαδιαίων δόσεων, δεν ήταν εύκολη υπόθεση.
Πάντως λένε ότι χάρη στον σταθμό του Τσιγγιρίδη η Μακεδονία είχε υπερδεκαπλάσιες συσκευές από την Αττική.

Τον καιρό του πολέμου και της Κατοχής
Λένε ότι το σήμα της Αθήνας δεν έφτανε μέχρι τη Θεσσαλονίκη και ότι την εισβολή των Ιταλών οι Σαλονικιοί δεν την πληροφορήθηκαν από τον σταθμό της πρωτεύουσας, αλλά από τον σταθμό του Τσιγγιρίδη.
Όταν μπήκαν γερμανοί επιτάξαν τον σταθμό και φυλάκισαν τον Τσιγγιρίδη. Τον αποφυλάκισαν αμέσως όμως, γιατί δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν τον πομπό μόνοι τους.
Στην Κατοχή το ραδιόφωνο ήταν και αυτό σκλαβωμένο. Η γερμανική διοίκηση είχε διατάξει τους ιδιοκτήτες ραδιοφώνων να τα δηλώσουν, για να καταγραφούν και να σφραγιστούν. Ύστερα από το σφράγισμα, η βελόνα έπιανε τον σταθμό της ναζιστικής προπαγάνδας.
Αδήλωτο ραδιόφωνο μπορούσε να βάλει σε μεγάλους μπελάδες τον ιδιοκτήτη του.

Οι τελευταίες μέρες του σταθμού και η απαράδεκτη συμπεριφορά του ΕΙΡ
Λίγο μετά την απελευθέρωση ο πομπός επανήλθε στον Τσιγγιρίδη, με προσωρινή άδεια συνεχούς λειτουργίας, και ο σταθμός συνέχισε με ψυχαγωγικές και λαϊκές εκπομπές μέχρι το τέλος του 1946.

Το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας είχε υποσχεθεί ότι ο σταθμός θα παρέμενε ο Ραδιοφωνικός Σταθμός της Θεσσαλονίκης. Όχι μόνον δεν τήρησε την υπόσχεσή του, αλλά απαλλοτρίωσε τα μηχανήματα του Τσιγγιρίδη έναντι ευτελούς αποζημίωσης, την οποία δεν του κατέβαλλε ποτέ. Αφού του πήρε με το ζόρι και στο τζάμπα τον σταθμό και αφού αρνήθηκε να αξιοποιήσει την τεχνογνωσία και την εμπειρία του, τον καταδίκασε σε ανεργία και μαρασμό.
Το ΕΙΡ είχε υποσχεθεί ότι θα προσλάμβανε όλους τους υπαλλήλους του σταθμού του Τσιγγιρίδη. Ούτε αυτή την υπόσχεση τήρησε, με μία εξαίρεση, που έκανε για τον τεχνικό που έστησε τον πομπό.
Την πρώτη Μαρτίου 1947 εγκαινιάστηκε ο κρατικός ραδιοφωνικός σταθμός της Θεσσαλονίκης. Αφού τα εγγλεζάκια ήταν συμμαχοί μας, ο πομπός που εγκαταστάθηκε στη Δόξα ήταν εγγλέζικος στρατιωτικός. Oh, yes!
Ο Χρίστος Τσιγγιρίδης άφησε τον μάταιο αυτόν κόσμο και τις πίκρες του στις 17 Δεκεμβρίου της ίδιας χρονιάς.

Ας κλείσουμε με μία παράγραφο του Γιάννη Ταχογιάννη, από το άρθρο του 1936 στην εφημερίδα Μακεδονία:

«Του κ. Τσιγγιρίδη το μόνον της ζωής του λάθος ήτο να έλθει να μεταδώσει τα μυστηριώδη φώτα του στην πιο καθυστερημένη, την πιο μίζερη, την πιο αρτηριοσκληρωτικώς διοικούμενη χώρα του κόσμου. Στην Ελλάδα».

Οι φωτογραφίες του άρθρου, εκτός από εκείνες που οι λεζάντες τους αναφέρουν διαφορετική προέλευση, προέρχονται από τον ιστότοπο του Μουσείου Ραδιοφωνίας Θεσσαλονίκης.

Το μουσείο στεγάζεται στη νότια πύλη της ΔΕΘ, απέναντι από τη ΧΑΝΘ, ιδρύθηκε από έναν λάτρη του ραδιοφώνου, τον Παναγιώτη Κίσκιλα, το διαχειρίζεται η μη κερδοσκοπική εταιρία Μακεδονική Φωνοθήκη Φωνομουσείο, είναι ανοιχτό τις μέρες που λειτουργεί η Διεθνής Έκθεση και η είσοδος είναι δωρεάν.

Το γραφείο του Χρίστου Τσιγγιρίδη, έκθεμα του Μουσείου Ραδιοφωνίας Θεσσαλονίκης. Η καμπάνα δεξιά σήμαινε την έναρξη και το τέλος των ειδήσεων.
Η φωτογραφία δημοσιεύτηκε στο άρθρο Άγνωστες ιστορίες ραδιοφώνου στο Μουσείο Ραδιοφωνίας Θεσσαλονίκης, που έχει πολλές ενδιαφέρουσες φωτογραφίες από το μουσείο και μπορείτε να το δείτε

Η ιστορία του ιδρυτή του πρώτου ραδιοφώνου στα Βαλκάνια Χρίστου Τσιγγιρίδη,και εκθέματα από τη ραδιοφωνική ιστορία της πόλης σε ένα μουσείο εντός της ΔΕΘ!...

Της ΜΑΡΙΑΣ ΚΟΥΖΟΥΦΗ

Πόσοι από εμάς γνωρίζουν άραγε ότι ο πρώτος ραδιοσταθμός της Ελλάδας και των Βαλκανίων ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη και εξέπεμψε από το χώρο της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης με μόλις δυο ακροατές; Και πόσοι γνωρίζουν ότι στο σημερινό διεθνές εκθεσιακό κέντρο λειτουργεί Μουσείο Ραδιοφωνίας αφιερωμένο στη μνήμη του πρώτου «ραδιοφωνατζή», Χρίστου Τσιγγιρίδη, το οποίο διηγείται την ιστορία του ραδιοφώνου και του ήχου μέσα από συλλεκτικά μηχανήματα;

Το Μουσείο Ραδιοφωνίας Θεσσαλονίκης στεγάζεται στη νότια πύλη της ΔΕΘ, απέναντι από τη ΧΑΝΘ και διαχειρίζεται από την μη κερδοσκοπική εταιρία Μακεδονική Φωνοθήκη Φωνομουσείο, που ιδρύθηκε από έναν λάτρη του ραδιοφώνου, τον Παναγιώτη Κίσκιλα. Από τον Δεκέμβριο του 2000 το μουσείο λειτουργεί σε κτίσμα που παραχωρήθηκε από την SIEMENS , με την υποστήριξη της ΔΕΘ και έχει δεχθεί μέχρι στιγμής περίπου 50.000 επισκέπτες.

Η συλλογή