Εικ1. Οικόσημο οικογένειας Tremouille ή Tremolay Βαρόνων Χαλανδρίτσας (1209-1315)
Η Βαρονία της Χαλανδρίτσας αναφέρεται στο Χρονικό του Μορέως ως μία από τις 12 υψηλές Βαρονίες του Πριγκηπάτου της Αχαϊας. Οι Βαρονίες αυτές δόθηκαν σε σημαντικούς ακόλουθους του Πρίγκηπα Γοδεφρείδου Βιλεαρδουίνου ως ανταμοιβή για τις στρατιωτικές υπηρεσίες τους κατά τη διάρκεια της κατακτήσεως της Πελοπονήσου και οργανώθηκαν κατά τα δυτικά φεουδαρχικά πρότυπα (1209). Στις Ασσίζες της Ρωμανίας (νομικός κώδικας που ίσχυε στις φραγκοκρατούμενες περιοχές και ρύθμιζε τις φεουδαρχικές σχέσεις) που συγγράφηκαν περίπου το 1340 αναφέρεται ξανά ως μια από τις 12 υψηλές βαρονίες που είναι υποτελείς στον Πρίγκηπα της Αχαϊας. Σε αυτή τη λίστα περιλαμβάνονται μόνο 3 από τις 12 ιδρυτικές βαρονίες, καθώς οι υπόλοιπες έχουν επανακτηθεί από τους Ρωμαίους (Βυζαντινούς).
”Τοῦ μισὶρ Ρουμπέρτου ντὲ Τρεμουλᾶ τέσσαρα φίε τοῦ ἐδῶκαν·
τὴν Χαλανδρίτσαν ἔχτισεν κ᾿ ἐλέγαν τον ἀφέντην.”
Ιστορία (1209-1315)
Πρώτος βαρόνος της Χαλανδρίτσας συμφωνα με το χρονικό του Μορέως ορίστηκε ο Βουργουνδός Robert de la Trémoïlle ή Tremolay. Το 1278, χρονιά θανάτου του Πρίγκηπα Γουλιέλμου Βιλεαρδουίνου, η Βαρονία της Χαλανδρίτσας και της Βοστίτσας (Αιγίου) είναι οι μόνες από τις αρχικές 12 που βρίσκονται ακόμα κάτω απο τη διοίκηση των ιδρυτικών οικογενειών [1]. Την χρονική περίοδο 1282-1285 ο Βαρόνος Guy de Tremolay ορίζεται Βαϊλος δηλαδή διοικητής όλου του Πριγκηπάτου λειτουργώντας ως αντιπρόσωπος και τοποτηρτής του Καρόλου Β’ Ανδεγαυικού (Anjou) της Νεαπόλεως (Napoli) υπό την εξουσία του οποίου πέρασε το Πριγκηπάτο μετά το θάνατο του Γουλιέλμου. Ο οίκος των Τremolay θα διοικήσει συνολικά την Βαρονία για 100 χρόνια περίπου (μέχρι το 1311) οπότε και ο τελευταίος Βαρόνος σχετιζόμενος με τον οίκο Tremolay ο Giorgio Ghisi (ως σύζυγος της κόρης του Guy de Tremolay) σκοτώνεται από τους Αλμογαβάρους της Καταλανικής εταιρείας στην καταστροφική για τoυς Φράγκους μάχη του Κηφισσού το 1311. Οι συνεχείς πολεμικές επιχειρήσεις του Πριγκηπάτου είχαν ως συνέπεια την αποδυνάμωση του Φράγκικου ανθρώπινου δυναμικού και κυρίως της κοινωνικής τάξεως των ευγενών. Αποτέλεσμα αυτών των απωλειών ήταν να αυξηθεί η εισροή Λατίνων (Βενετία, Γένοβα, Φλωρεντία, κα) όσο και Ρωμαίων (Βυζαντινών) στις υψηλότερες και χαμηλότερες αντίστοιχα τάξεις των ευγενών του Πριγκηπάτου [2]. Συγκεκριμένα για τη Χαλανδρίτσα, η Αραγωνική εκδοχή του Χρονικού του Μορέως αναφέρει οτι ανάμεσα στους ”δέκα καλύτερους άνδρες της χώρας” υπάρχουν δύο Λατίνοι και τρεις Γραικοί. Οι μισοί ‘ευγενείς’ δηλαδή της Βαρονίας το 1315 δεν είναι πλέον Φράγκοι. Τα ονόματα των ”Γραικών” που διασώθηκαν, όπως αναφέρονται στο Χρονικό ειναι τα ακόλουθα: Johani Janopolo, Raynalt Jalomati, and Mamallera Vazilaqui [3]. Η χρυσή εποχή των Φράγκων φεουδαρχών έχει περάσει ανεπιστρεπτί τόσο στη Βαρονία όσο και σε ολόκληρο το Πριγκηπάτο. Στη νέα αυτή εποχή το κέντρο βάρους μετατοπίζεται απο την επαρχία στις πόλεις και από το εσωτερικό της Πελοπονήσου στις πιο ασφαλείς παραθαλάσσιες περιοχές.
Εικ2. Οικόσημο οικογένειας Zaccaria Βαρόνων Χαλανδρίτσας (1315-1429)
Ιστορία 1316-1460
Η δυναστική διένεξη μεταξύ του ”Ινφάντε” Ferdinand της Μαγιόρκα (διαδόχου του θρόνου της Αραγονίας) και του Louis της Βουργουνδίας για τον έλεγχο του πριγκηπάτου κατέληξε στη μάχη της Μανολάδας και είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο του Φερδινάνδου και τη συνέχιση της Φραγκικής παρουσίας στον Μορέα. Σε στρατιωτικές επιχειρήσεις πριν τη μεγάλη μάχη το κάστρο της Χαλανδρίτσας περνά προσωρινά στα χέρια του Ferdinand ύστερα απο πολιορκία και στη συνέχεια αντιστέκεται επιτυχώς σε σύντομη πολιορκία απο τις δυνάμεις των Φράγκων. Το Αραγωνικό χρονικό αναφέρει και τη χρήση πολιορκητικής μηχανής από τους Φράγκους. Σε συνέπεια της ήττας των καταλανικών δυνάμεων στη μάχη της Μανολάδας το κάστρο ανακαταλαβμάνεται από τις δυνάμεις του Louis. Τα εδάφη της Βαρονίας μοιράζονται σε δυο αδέρφια τον Othon και τον Aimon της Rans ιππότες του Louis της Βουργουνδίας. Η παρουσία τους θα είναι σύντομη καθώς ο Othon πεθαίνει ενώ ο Aimon επιστρέφει στη Γαλλία πουλώντας το δικό του μισό στον Γενοβέζο Μαρτίνο Ζακκαρία (μεγάλης γενοβέζικης εμπορικής οικογένειας) ”Κύρη της Χίου και της Φώκαιας” αλλά και κατόχου του φέουδου της Δαμάλας (σημερινή Τροιζήνα)[5]. Το 1359 ο διάδοχός του Centurione I Zaccaria αγοράζει και το υπόλοιπο μισό της Βαρονίας επανενώνοντας τα αρχικά εδάφη, ενώ του αποδίδεται και ο τίτλος του Μεγάλου Κοντοσταύλου του Πριγκηπάτου της Αχαϊας. Τρεις φορές θα κυβερνήσει το Πριγκηπάτο ως Βαϊλος των Ανδεγαυών. Στους Ζακκαρία θα παραμείνει η Βαρονία για περίπου 100 χρόνια. Ο Centurione ΙΙ Zaccaria θα ανακηρυχθεί το 1404 Πρίγκηπας της Αχαϊας με την αποδοχή του επικυρίαρχου Βασιλία της Νεαπόλεως. Πλέον όμως το Πριγκηπάτο είναι πολιτικά διασπασμένο ανάμεσα σε αδύναμους φεουδάρχες που αδυνατούν να συμπράξουν από κοινού, έτσι ο πρίγκηπας της Αχαϊας αναγκάζεται να δηλώσει υποτέλεια στον Αυτοκράτορα Μανουήλ Παλαιολόγο αναγνωρίζοντάς τον ως επικυρίαρχο [6]. Παρόλα αυτα ο Centurione θα συμαχήσει με τα απομεινάρια της εταιρείας των Ναβαρραίων και θα επιδοθεί σε αψιμαχίες χωρίς αποτέλεσμα με τις δυνάμεις του Δεσποτάτου. Το 1429 θα εγκλωβιστεί από τον Θωμά Παλαιολόγο και τις δυνάμεις του Δεσποτάτου στο κάστρο της Χαλανδρίτσας σε μια παράλληλη επιχείρηση με τον αδελφό του Κων/νο (μετέπειτα Αυτοκράτορα) ο οποίος πολιόρκησε την Πάτρα. Απομονωμένος και περικυκλωμένος θα αποδεχθεί να δώσει την κόρη του ως σύζυγο στον Δεσπότη χρίζοντάς τον παράλληλα διάδοχο. Δυο χρόνια αργότερα το Πριγκηπάτο θα περάσει στα χέρια των Ρωμαίων (Βυζαντινών) του Μυστρά, μέχρι το 1460 οπότε και θα κατακτηθεί από τους Οθωμανούς.
Τοποθεσία-Ρόλος
Η έκταση της Βαρονίας της Χαλανδρίτσας καταλάμβανε περίπου την έκταση του σημερινού δήμου Φαρρών. Το κάστρο (στην πραγματικότητα πύργος) – κέντρο διοίκησης βρισκόταν στο ομώνυμο σημερινό χωριό (38 ο6’32.43”Ν, 21 46’59.25”Ε) σε υψόμετρο 350 μέτρων στη βόρεια πλευρά της κοιλάδας της Καμινίτσας στους πρόποδες του όρους Παναχαϊκού. Σήμερα από τους ντόποιους αποκαλείται παλιόπυργος. Χωροθετημένη ανάμεσα στις μεγαλύτερες Βαρονίες της Πάτρας και των Καλαβρύτων είχε ως στρατηγικό ρόλο την προστασία του Πριγκηπάτου από πιθανές εισβολές απο το εσωτερικό της Πελοποννήσου και τον έλεγχο του εμπορικού δρόμου που πέρναγε μέσα από την επικράτειά της. Πιθανότατα ένας ακόμα ρόλος θα ήταν αυτός του ελέγχου των εποχικών μετακινήσεων των ορεσίβιων κτηνοτρόφων που βρίσκονταν στις πλαγιές του Παναχαϊκου αλλά και του Ερύμανθου (Νεζεροχώρια) κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών προς τις πεδινές εκτάσεις για τους χειμερινούς μήνες. Από το 1270 και μετά οπότε και τα Καλάβρυτα ξαναπερνούν σε Βυζαντινό έλεγχο, η Βαρονία αποκτά άμεσα σύνορα με τις Ρωμαϊκές κτήσεις αποκτώντας έναν πιο ”μάχιμο” χαρακτήρα.
Εικ3. Η τοποθεσία της Βαρονίας της Χαλανδρίτσας. Στην πάνω φωτογραφία γενική άποψη (νότο-βορρά), στην κάτω φωτογραφια μια τρισδιάστατη απεικόνιση κοιτάζοντας από δύση προς ανατολή (Ιόνιο προς ενδοχώρα Πελοπονήσου-Καλάβρυτα).
Πολιτική
Η βαρονία αποτελούνταν απο τέσσερα φέουδα (τα φίε του Χρονικού) ενώ αργότερα στην επικράτειά της προστέθηκαν άλλα δυο αυτά της Μιτόπολης και της Άρλας [4]. Το όνομα κάστρο του Τρεμουλά στην περιοχή των Καλαβρύτων υποδηλώνει πως κάποια στιγμή φέουδα της περιοχής πέρασαν στα χέρια της οικογένειας Tremolay, πιθανόν αυτό να συνέβη ως συνέπεια της κατάκτησης της Βαρονίας των Καλαβρύτων από τους Ρωμάιους (Βυζαντινούς) το 1270. O Βαρόνος είχε την υποχρέωση σε περίοδο εκστρατείας να παρέχει στον στρατό του Πριγκηπάτου έναν ιππότη και 12 σεργέντες αλλά και την τιμή να υψώνει δικιά του σημαία (φλαμουριάρης, βλέπε εικ1).
”τὰ φίε νὰ τὰ ὑποκρατοῦν καὶ φλάμουρον βαστάζῃ”
Το κάθε φέουδο μπορουσε να δοθεί σε έναν υποτελή του Βαρόνου ιππότη (βασσάλος) ή να διαμοιραστεί σε ακόμα μικρότερα τεμάχια και να δοθεί σε κατώτερους ιεραρχικά σεργέντες οι οποίοι δεν ανήκαν στην τάξη των ευγενών με αντάλλαγμα την στρατιωτική τους υπηρεσία, εφ’ όρου ζωής. Οι κάτοχοι των φέουδων τελούσαν υπό την νομική και πολιτικοστρατιωτική προστασία του Βαρόνου (λίζιος).
Συμπεράσματα
Η Βαρονία της Χαλανδρίτσας, στο κέντρο του σημερινού νομού Αχαϊας, συγκαταλέγονταν ανάμεσα στις 12 αρχικές ”υψηλές” βαρονίες του Πριγκηπάτου της Αχαϊας. Αν και το μέγεθος της Βαρονίας ήταν μικρό (4 φέουδα) μέλη των οικογενειων που τη διοίκησαν, τόσο των Tremolay όσο και των Zaccaria, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις του Πριγκηπάτου. Μαζί με την Πάτρα και την Αρκαδία (σημερινή Κυπαρισσία) επιβίωσε ως πολιτική οντότητα από το 1209 ως το 1430 οπότε και επανακτήθηκε ή ”απελευθερώθηκε” από τους Ρωμαίους (βυζαντινούς) του Μυστρά παράλληλα με την κατάλυση του Πριγκηπάτου.
Αναφορές
[1] Βοn Α. Le Moree Franque, Paris, (1969), pp 459,464
[2] Jacoby D. The Encounter of Two Societies: Western Conquerors and Byzantines in the Peloponnesus
after the Fourth Crusade, The American Historical Review, Vol. 78, No. 4 (1973), pp. 873-906
[3] Αραγωνική εκδοχή του Χρονικού του Μορέως (Libro de los fechos), sec.590
[4] Longnon J. Topographie et archelogie de la Moree Franque, Journal des savants,vol 4,(1969), pp. 212
[6] Setton K. M. Α History of the Crusades: Volume III — The Fourteenth and Fifteenth Centuries. (1975), University of Wisconsin Press, Madison
[7] Runciman S. Mistra: Byzantine Capital of the Peloponnese. (1980), Thames and Hudson
[8] Topping P.W. Feudal institutions as revealed in the Assizes of Romania, the law code of Frankish Greece translation of the text of the Assizes with a commentary on feudal institutions in Greece and in medieval Europe, New York, (1980) AMS Press
ΠΗΓΗ pronoiarios
Δημοσίευση σχολίου
Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.