Στο Ναυάγιο Των Αντικυθήρων

Το 2014 πραγματοποιήθηκε η ακριβής τοπογραφική αποτύπωση της θέσης του ναυαγίου και δημιουργήθηκε τρισδιάστατο μοντέλο της βυθομετρικής και φωτογραφικής απεικόνισης.

Οι εν λόγω απεικονίσεις εντάχθηκαν σε γεωπληροφοριακό σύστημα (GIS) στο οποίο τοποθετούνται τα κατά το δυνατόν γνωστά δεδομένα της ανέλκυσης του 1900, καθώς και τα στοιχεία της έρευνας του 1976 που διεξήγαγε το τότε ΥΠΠΕ, με επόπτη τον αρχαιολόγο Λ. Κολώνα, σε συνεργασία με τον πλοίαρχο Cousteau, το πλήρωμα του Καλυψώ και Έλληνες εθελοντές. Ταυτόχρονα, τοποθετούνται τα στοιχεία της φετινής διερεύνησης, τα οποία περιλαμβάνουν: στόχους έντονου σήματος που προέρχονται από συστηματική επισκόπηση του βυθού της περιοχής με ανιχνευτές μετάλλων, προκειμένου να εξακριβωθεί η έκταση της διασποράς του ναυαγίου και επιφανειακά ευρήματα.

Ως αποτέλεσμα προέκυψε ο εντοπισμός και τελικά η ανέλκυση χάλκινου συμπαγούς δόρατος με σαυρωτήρα, το οποίο προέρχεται από χάλκινο ή και μαρμάρινο άγαλμα. Από το ίδιο σημείο εντοπίστηκε και ανελκύστηκε χάλκινος δακτύλιος, προσαρμοσμένος σε χάλκινο καρφί, ο οποίος σώζει στο στέλεχός του συσσωμάτωμα, το οποίο ενδέχεται να περιλαμβάνει ξύλο του ίδιου, του πλοίου όπου ήταν προσηλωμένος. Ανελκύστηκε επίσης δειγματοληπτικά μικρό τμήμα φύλλου μολύβδου, το οποίο προέρχεται από τη μολύβδινη επένδυση των υφάλων του αρχαίου σκάφους. Τέλος από το χώρο του ναυαγίου, ανελκύστηκε ο μολύβδινος στύπος άγκυρας του σκάφους που είχε εντοπιστεί το 2013 και άλλα επιφανειακά ευρήματα, μεταξύ των οποίων ένας δακτύλιος και μία χάλκινη απόληξη στηρίγματος κλίνης, καθώς και μία σχεδόν ακέραιη λάγυνος.

Τα νέα δεδομένα αποσαφηνίζουν την εικόνα του ναυαγίου και τη διάταξή του στο χώρο.

Αντίστοιχα, η άμεση γειτνίαση με δεύτερη θέση, όπου εντοπίζονται τόσο συστάδες αμφορέων όσο και στοιχεία από την δομή και την εξάρτηση του σκάφους, δημιουργεί νέα επιστημονικά ερωτήματα για το κατά πόσον η θέση αποτελεί συνέχεια της πρώτης ή τα κατάλοιπα ενός δεύτερου ναυαγίου.

Το ρομποτικό σκάφανδρο Exosuit, το οποίο είχε προγραμματιστεί να βοηθήσει τις έρευνες, κατέστη δυνατόν να πραγματοποιήσει μόνο δοκιμαστικές καταδύσεις για μία ημέρα, εξαιτίας των δύσκολων καιρικών συνθηκών. Εν τούτοις, η σαφέστερη εικόνα του χώρου του ναυαγίου και η δοκιμή νέων τεχνικών κατάδυσης και τεχνικών μέσων κάνει εφικτό και απαραίτητο τον προγραμματισμό του επόμενου ερευνητικού βήματος της συστηματικής ανασκαφής του χώρου.

2015

Η για πρώτη φορά συστηματική ανασκαφή (μετά από τις τρεις αποστολές του 1900, 1953, 1976) στο χώρο του μοναδικού, ιδιαίτερου και συμβολικού Ναυαγίου των Αντικυθήρων, όπου η υποβρύχια αρχαιολογία έκανε τα πρώτα της βήματα, αποτελεί επίπονη διαδικασία, η οποία έχει να αντιμετωπίσει το μεγάλο βάθος, τις κακές καιρικές συνθήκες και ένα χώρο, ο οποίος έχει αναμοχλευθεί πολλές φορές στο παρελθόν. Εν τούτοις, η συστηματική ανασκαφική επιστημονική προσέγγιση διευρύνει σταδιακά τις γνώσεις μας για το ίδιο το ναυάγιο και το φορτίο του και βοηθά στην κατανόηση του χώρου και του συμβάντος. Η χρήση τεχνολογίας (κλειστά καταδυτικά κυκλώματα, τεχνικές καταδύσεις Trimix, υποβρύχιοι καταδυτικοί ελκυστήρες, υποβρύχιο τηλεχειριζόμενο όχημα, κλπ.) διευκολύνει κατά το δυνατόν τις δύσκολες καταδυτικές συνθήκες και συμβάλει στην μεγιστοποίηση της ασφάλειας και του χρόνου παραμονής στο βυθό. Η επαγγελματική στελέχωση της ερευνητικής ομάδας σε συνδυασμό με την ακριβή φωτογραφική, κινηματογραφική τεκμηρίωση όλων των αντικειμένων και των διαδικασιών και η τρισδιάστατη μοντελοποίηση των αντικείμενων επί τόπου και μετά την ανέλκυσή τους αποτελούν στοιχεία υπεραξίας στην ανασκαφή που πραγματοποιείται για πρώτη φορά σε τέτοιο βάθος (50-55μ.).

Στη διάρκεια της έρευνας διανοίχθηκε μία συστηματική ανασκαφική τομή, η οποία έφθασε σε βάθος μέχρι 0.7μ. σε στρώμα πυκνής κεραμικής. Σε αυτήν εντοπίστηκαν μεταξύ άλλων μεταλλικά ελάσματα, μικρά ξύλινα θραύσματα από το κέλυφος του πλοίου, ένα χάλκινο τμήμα επίπλου (θρόνος;), τμήμα οστέινου αυλού, πεσσός επιτραπέζιου παιχνιδιού από υαλόμαζα, καρφιά, σκωρίες χάλκινων και σιδερένιων αντικειμένων, θραύσματα γυάλινων και πήλινων αγγείων, κλπ. Διενεργήθηκαν, επίσης, καθαρισμοί σε 9 σημεία με αφορμή την παρουσία ορατών στην επιφάνεια αντικειμένων ή για την διερεύνηση στόχων που προέκυψαν από την ανίχνευση μετάλλων. Από τον ευρύτερο χώρο του ναυαγίου εντοπίστηκαν, σημάνθηκαν, τεκμηριώθηκαν και ανελκύστηκαν ανάμεσα σε άλλα ένας ολόκληρος αμφορέας, ένας μεγάλος δακτύλιος απελευθέρωσης άγκυρας, ενδεικτικός για το μέγεθος της άγκυρας για την οποία προοριζόταν, δύο ένθετοι μολύβδινοι στύποι άγκυρας, η θέση των οποίων αποτελεί ένδειξη για την κατεύθυνση κατάληξης του σκάφους στο βυθό, μικρή λίθινη τετράπλευρη «βάση» με 12 οπές και αδιάγνωστη μάζα στο εσωτερικό της, μία μικρή λάγυνος, συσσωματώματα και σκωρίες σιδερένιων και μπρούτζινων καρφιών και άλλων αντικειμένων, φύλλα μολύβδου από την επιμολύβδωση του σκάφους, κλπ.

Η ανίχνευση μετάλλων προσδιόρισε την έκταση της διασποράς ανιχνεύσιμων μεταλλικών στόχων σε μία έκταση 40Χ50μ. περίπου, αν και δεν έχει ολοκληρωθεί πλήρως. Η έκταση αυτή φαίνεται να προσδιορίζει και τη συνολική πιθανή διασπορά το φορτίου του ναυαγίου και αποτελεί ένδειξη για το πιθανό μέγεθός του.

Τα δεδομένα που συνελέχθηκαν, τα νέα ευρήματα και οι προγραμματιζόμενες αναλύσεις στα ανελκυσθέντα υλικά (ξύλο, μόλυβδο, κεραμική) αναμένονται να απαντήσουν ερωτήματα που αφορούν στο ναυάγιο. Οι νέες τεχνολογικές και μεθοδολογικές προσεγγίσεις ανοίγουν νέα προοπτική στην ίδια την επιστήμη της υποβρύχιας αρχαιολογίας. Ταυτόχρονα, αναδεικνύονται οι ιδιαίτερες δυνατότητες και η σημασία της υποβρύχιας αρχαιολογίας. Ενδεικτική είναι η επιτυχία της έκθεσης για το Ναυάγιο στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, η οποία ανοίγει εκ νέου τις πύλες τις στις 25 Σεπτεμβρίου στη Βασιλεία της Ελβετίας, αποδεικνύοντας τον πανευρωπαϊκό και παγκόσμιο ρόλο του ενάλιου πολιτιστικού αποθέματος της χώρας.

2016

Σε πρώτη φάση συνεχίστηκε η συστηματική ανασκαφή, η οποία ξεκίνησε το περασμένο φθινόπωρο. Παράλληλα διενεργήθηκαν δοκιμαστικές τομές σε διάφορα σημεία, σε μια προσπάθεια να εντοπιστούν τα όρια του χώρου, όπου βρισκόταν η κύρια συγκέντρωση του φορτίου και πιθανόν λείψανα του ίδιου του πλοίου.

Η μεγάλη διασπορά της κεραμικής, το μεγάλο βάθος καθώς και η διατάραξη, που έχει επιφέρει η ανέλκυσή του 1900 και η ανασκαφή του 1976, κάνουν το έργο αυτό δύσκολο. Εν τούτοις, με τη δυνατότητα της ακριβούς τοποθέτησης κάθε πληροφορίας στον εξαιρετικά λεπτομερή ψηφιακό χάρτη του χώρου (GIS), η κατανόηση των ορίων του ναυαγίου γίνεται όλο και καλύτερη. Σε αυτό συμβάλλει και η μηχανική ανίχνευση στοιχείων κάτω από την επιφάνεια του πυθμένα, τα οποία δίνουν την εικόνα της διασποράς του κεραμικού φορτίου, αλλά και των μεταλλικών στοιχείων του ίδιου του πλοίου, όπως καρφιά, σκωρίες σιδήρου, τμήματα της επιμολύβδωσης, κοκ.

Τα 60 περίπου ευρήματα αποζημίωσαν την κοπιώδη εργασία μας σε -55μ βάθος και έχουν ως εξής:

Ένα δεύτερο χάλκινο δόρυ με την αιχμή, σε συνέχεια του πρώτου που εντοπίστηκε το 2014, τέσσερα θραύσματα μαρμάρινων αγαλμάτων, από τα οποία ξεχωρίζει ένας καρπός αριστερού χεριού. Η απόληξη ενός ποδιού από ξύλινο έπιπλο με χάλκινη επένδυση, θραύσματα από γυάλινα αγγεία και άλλα από φυσητό γυαλί τύπου millefiori, αμφορείς, μία λάγυνος, μία οινοχόη και ένα χρυσό δακτυλίδι είναι μερικά από τα σημαντικότερα ευρήματα.

Ιδιαίτερα διαφωτιστικά είναι τα στοιχεία του ίδιου του πλοίου, όπως καρφιά διαφόρων τύπων, μάζα ρητίνης, φύλλα από την επιμολύβδωση του σκάφους, τυλιγμένα ή διπλωμένα μολύβδινα ελάσματα, ένας μολύβδινος σωλήνας, πιθανόν από την αντλία υδάτων (σεντίνες) του πλοίου και ένα μολύβδινο βάρος (αντίβαρο;) 100 περίπου κιλών. Στην ίδια κατηγορία ανήκουν πιθανότατα και οι μάζες από σκωρίες σιδήρου, οι οποίες διατηρούν στο εσωτερικό τους το σχήμα του αντικειμένου.

Τέλος, ερευνήθηκε ο χώρος, που σχετίζεται με την ύπαρξη ενός ακόμα ναυαγίου και τώρα υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις για την ύπαρξη και δεύτερου πλοίου. Πρόκειται για ένα μολύβδινο σωλήνα διαφορετικού διαμετρήματος, καθώς και διαφορετικού τύπου καρφιών, κεράμων αλλά και διαφορετικών τύπων αμφορέων και λαγυνών.

Η έρευνα διενεργήθηκε υπό την διεύθυνση της Προϊσταμένης της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων Δρ. Α. Σίμωσι, ενώ επιστημονικοί υπεύθυνοι στο πεδίο είναι οι αρχαιολόγοι της ΕΕΑ Δρ. Θ. Θεοδούλου και Δρ. Δ. Κουρκουμέλης και από πλευράς Woods Hole ο αρχαιολόγος -τεχνολόγος Dr Β. Foley, πλαισιωμένοι από τους αρχαιολόγους κ.κ. Α. Τούρτα, D. Conlin, τους τεχνικούς δύτες κ.κ., Α. Σωτηρίου, Ν. Γιαννουλάκη, P. Short και G. Smith, τον φωτογράφο κ. Β. Seymour, τους κινηματογραφιστές κ.κ. E. Kovacs και Μ. Τσιμπερόπουλο και υποστηρικτικό προσωπικό τους κ.κ. Μ. Κελαϊδή, Δ. Ρωμηό και Δ. Μανωλιάδη.

Η έρευνα τελεί υπό την αιγίδα του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας και χρηματοδοτήθηκε από πόρους που εξασφάλισε το Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο του Woods Hole. Την έρευνα υποστήριξαν η ελβετική εταιρεία Hublot, το Swordspoint Foundation, η Autodesk, οι Jane and James Orr και άλλοι ιδιώτες χορηγοί του Woods Hole, η Costa Navarino, η ΟΤΕ-COSMOTE, το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, και το Ίδρυμα Εγχωρίου Περιουσίας Κυθήρων

Η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων διεξήγαγε το 2017, για τρίτη συνεχή χρονιά, υποβρύχια ανασκαφή στο χώρο του Ναυαγίου των Αντικυθήρων. Η έρευνα κράτησε από τις 4 μέχρι την 20 Σεπτεμβρίου, κάτω από ιδιαίτερα ευνοϊκές καιρικές συνθήκες .

Κατά τη διάρκεια της έρευνας συνεχίστηκε η ανασκαφή στον θαλάσσιο χώρο, από τον οποίο προέρχονται τα σκελετικά κατάλοιπα της περσινής αποστολής, καθώς και εξαρτήματα από το ίδιο το πλοίο, όπως: τμήματα μολύβδινων σωλήνων (σεντίνες), αντίβαρα και συσσωματώματα από σιδηρά αντικείμενα. Παράλληλα, κατά τη φετινή περίοδο ανελκύστηκε πλήθος θραυσμάτων αμφορέων και άλλων αγγείων.

Επίσης ανελκύστηκαν σημαντικά ευρήματα που περιγράφονται ως ακολούθως:

1) Χάλκινο τμήμα με πτυχώσεις ενδύματος, προερχόμενο από άγαλμα.

2) Χάλκινο δεξί χέρι, που σώζεται από τον ώμο μέχρι τα δάκτυλα.

3) Συσσωμάτωμα, που δημιουργήθηκε γύρω από κάποιο σιδερένιο αντικείμενο, το οποίο έχει πλήρως οξειδωθεί και έχει αφήσει το αποτύπωμά του. Στο ίδιο συσσωμάτωμα παρατηρήθηκαν εγκλωβισμένα φύλλα μολύβδου, όστρακα και κομμάτια ξύλου. Μέσα στο συσσωμάτωμα, όπως έδειξε η ραδιογραφία, υπάρχει και μία μεσόμφαλη μεταλλική φιάλη, το είδος μετάλλου της οποίας θα φανεί μετά την απελευθέρωσή της από τον επίπαγο.

4) Ορθογώνια, πρακτικώς ακέραιη πλάκα από πολύχρωμο ερυθρωπό μάρμαρο, από επίστεψη τράπεζας με περιχείλωμα στην κυρία όψη, διαστάσεων 68 εκ. x 35 εκ., πάχους 5 εκ.

5) Βρέθηκε επίσης μία ακόμα ενσφράγιστη λαβή αμφορέως, παρόμοια με δύο άλλες που είχαν βρεθεί στις παλαιότερες έρευνες.

Αξιοσημείωτο είναι ότι ανάμεσα στα χάλκινα ευρήματα συγκαταλέγεται δισκοειδές αντικείμενο, πολύ οξειδωμένο, με τέσσερις διάτρητες αποφύσεις, πάνω στο οποίο, όπως έδειξε η ραδιογραφία, υπάρχει παράσταση ζώου, πιθανόν βοοειδούς.

Τέλος, ιδιαίτερα σημαντικό εύρημα αποτελεί, ξύλινο τμήμα από το ίδιο το πλοίο (κέλυφος και νομείς), το οποίο συνδυαζόμενο με τα ευρήματα του φορτίου και το σημείο εντοπισμού του, διασαφηνίζει περαιτέρω την εικόνα του γεγονότος του ναυτικού ατυχήματος, ιδιαίτερα σε συνδυασμό με τις έμμεσες πληροφορίες από την ανέλκυση των σφουγγαράδων το 1900.

Περαιτέρω μικροαντικείμενα, θραύσματα κεραμικής, καρφιά από το ίδιο το πλοίο, ελάσματα από την επιμολύβδωση του σκάφους, καθώς και αντικείμενα που μαρτυρούν την παρουσία της ομάδας Cousteau – ΥΠΠΕ το 1976, σημάνθηκαν ή ανελκύστηκαν. Από την ανασκαφή προέρχονται και αδιάγνωστα, με την αρχική οπτική επισκόπηση, αντικείμενα τα οποία θα μελετηθούν στην συνέχεια για την ταύτισή τους.

Ταυτόχρονα η ανασκαφή επεκτάθηκε σε δύο ακόμα περιοχές, όπου εντοπίστηκαν κάτω από μεγάλους λίθινους όγκους, οι οποίοι κατέληξαν στο βυθό συνεπεία κάποιου ισχυρού σεισμικού γεγονότος, θραύσματα χαλκών και μαρμάρινων αγαλμάτων, τα οποία θα αποτελέσουν αντικείμενο μελλοντικής έρευνας.
Η έρευνα διενεργήθηκε όπως πάντα υπό τη διεύθυνση της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων διά της Προϊσταμένης της κ. Α. Σίμωσι, ενώ επιστημονικοί υπεύθυνοι και διεξάγοντες στο πεδίο είναι οι αρχαιολόγοι της ΕΕΑ Θ. Θεοδούλου και Δ. Κουρκουμέλης. Την ερευνητική ομάδα στελέχωναν επιπλέον ο Δρ αρχαιολόγος-τεχνολόγος Β. Foley από το Πανεπιστήμιο του Lund, ο Δρ αρχαιολόγος Α. Τούρτας και ο υποψήφιος Δρ αρχαιολογίας P. Iglits, οι τεχνικοί δύτες P. Short, Α. Σωτηρίου, Ν. Γιαννουλάκης και G. Smith, ο υποβρύχιος φωτογράφος Β. Seymour, και οι κινηματογραφιστές Ε. Kovacs (υποβρύχιος) και Μ. Τσιμπερόπουλος, με υποστηρικτικό προσωπικό τους Μ. Κελαϊδή, Δ. Ρωμηό, Η. Χαραλάμπους και Δ. Κότση.
Η έρευνα αυτή του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού (ΥΠΠΟΑ) τελεί υπό την αιγίδα της Προεδρίας της Ελληνικής Δημοκρατίας και η χρηματοδότηση της έγινε από πόρους που εξασφάλισε ο Δρ. Β. Foley και διέθεσε διά μέσου του Πανεπιστημίου του Lund ή διά μέσου της μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας Αργώ. Την έρευνα υποστήριξαν η ελβετική εταιρεία Hublot, το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, το Swordspoint Foundation, η Autodesk, η ΟΤΕ-COSMOTE, και η Επιτροπή Εγχωρίου Περιουσίας Κυθήρων και Αντικυθήρων.
Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλονται στον Δήμο Κυθήρων, ο οποίος παρέχει όλες τις δημοτικές υποδομές φιλοξενίας στα Αντικύθηρα, καθώς και στους κατοίκους των Αντικυθήρων.Εταίρος: Lund University

https://www.culture.gov.gr/el/service/Si

Χρηματοδότες:

Woods Hole Oceanographic Institution, Hublot, Swordspoint Foundation, Autodesk, Jane and James Orr, Costa Navarino, ΟΤΕ-COSMOTE, Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, Ίδρυμα Εγχωρίου Περιουσίας Κυθήρων και Αντικυθήρων, Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία Αργώ, Autodesk .