Στις 30 Δεκεμβρίου 1849 καταφτάνουν στον Πειραιά οκτώ δίκροτα και πέντε ατμοκίνητες φρεγάτες του αγγλικού ναυτικού με οκτώ χιλιάδες πεζοναύτες και 731 κανόνια υπό τις διαταγές του ναυάρχου σερ Γουίλιαμ Πάρκερ . Οι κάτοικοι των Αθηνών αλλά και οι κυβερνώντες περίμεναν με περιέργεια να τελειώσει η καραντίνα, στην οποία υποβάλλονταν όλα τα πλεούμενα τότε, ώστε να αποκαλυφθεί ο σκοπός της επίσκεψης αυτού του εξαιρετικά δυνατού στόλου. Πράγματι στις 4 Ιανουαρίου του 1850 ο ναύαρχος Πάρκερ με κουστωδία 20 αξιωματικών γίνεται δεκτός με τιμές στο παλάτι του Όθωνα. Μέχρι τούδε ουδείς σκεφτόταν κάτι κακό για τον λόγο αυτής της, κατά τα φαινόμενα, εθιμοτυπικής επίσκεψης των Βρετανών αξιωματικών. Την επόμενη μέρα όμως ο πρεσβευτής της Αγγλία στην Ελλάδα Τόμας Ουάιζ ζήτησε από τον τότε υπουργό εξωτερικών Αναστάση Λόντο να δεχτεί τον ναύαρχο Πάρκερ για ένα ζήτημα «εξαιρετικά επείγον»…Ο ναύαρχος Πάρκερ πράγματι έγινε δεκτός από τον Έλληνα υπουργό εξωτερικών και του παρέδωσε ένα τελεσίγραφο της βρετανικής κυβέρνησης το οποίο περιελάμβανε κάποιες παλαιότερες, αλλά και νέες, απαιτήσεις της κυβέρνησης του. Συγκεκριμένα οι Βρετανοί απαιτούσαν ικανοποίηση αποζημιώσεων για πολίτες τους που είχαν κακοποιηθεί ή ληστευθεί εντός της ελληνικής επικράτειας καθώς και εδαφικές παραχωρήσεις. Και το κυριότερο έγκειται στο ότι έδιναν διορία μόλις 24 ωρών για την ικανοποίηση των αιτημάτων τους…Μετά την παρέλευση της διορίας και στην περίπτωση μη ικανοποίησης των όρων, ο στόλος της Γηραιάς Αλβιόνας θα προέβαινε σε αποκλεισμό του πειραϊκού λιμένα και εμπορικό μποϋκοτάζ.
Η αρχή αυτής της ιστορίας πρέπει να αναζητηθεί λίγα χρόνια πριν, και συγκεκριμένα στο Πάσχα του 1847. Στην Αθήνα, όπως και σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, συνηθιζόταν την Δευτέρα του Πάσχα να καίγεται το ομοίωμα του Ιούδα, ως υπενθύμιση του προδοτικού του ρόλου στα σχετικά με την σταύρωση του Ιησού. Εκείνη την περίοδο όμως τύχαινε να έχει φτάσει στην Αθήνα για διαπραγματεύσεις σχετικά με ένα δάνειο προς το ελληνικό κράτος ο Εβραίος μεγαλοτραπεζίτης βαρόνος Ρότσιλντ. Η ελληνική κυβέρνηση προκειμένου να μην εκτεθεί στα μάτια του Εβραίου επισκέπτη, και έχοντας προφανώς ανάγκη τις λίρες του, απαγόρευσε την τέλεση του εθίμου του «καψίματος του Ιούδα». Στην πλατεία του Ψυρρή όμως οι Αθηναίοι, πιστοί στην τήρηση του εθίμου, ξεκίνησαν τις ετοιμασίες…Η χωροφυλακή όμως είχε άλλη άποψη, παρενέβη και σκόρπισε το πλήθος που ετοιμαζόταν να γιορτάσει. Στην οδό Σαρρή στην συνοικία του Ψυρρή ζούσε τότε ένας περίεργος τυχοδιώκτης Εβραίος, ο Ντον Δαβίδ Μπονιφάτσιο Πατσίφικο. Αυτός είχε καταφτάσει στην Ελλάδα δέκα χρόνια πρωτύτερα ως πρόξενος της Πορτογαλίας, η οποία όμως δεν έμεινε ευχαριστημένη από τις υπηρεσίες του και τον απέλυσε. Έπειτα απέκτησε την ισπανική υπηκοότητα για να καταλήξει στην βρετανική, αφού είχε γεννηθεί στο Γιβραλτάρ, που αποτελεί ακόμη και σήμερα βρετανικό έδαφος. Στο σπίτι λοιπόν αυτού του Εβραίου εκτονώθηκε ο θυμός του αθηναϊκού χριστεπώνυμου πλήθους… Μάλιστα αν δεν επενέβαινε η χωροφυλακή ο όχλος θα έκαιγε και τον ίδιο και την οικογένεια του! Όπως είναι φυσικό ζήτησε αποζημίωση για τις καταστροφές που υπέστη. Παρουσίασε λοιπόν στον τότε πρεσβευτή της Αγγλίας στην Ελλάδα Λάιονς τις απαιτήσεις του και ο τελευταίος με τη σειρά του τις μεταβίβασε στην ελληνική κυβέρνηση με σκοπό να ικανοποιηθεί ο βρετανός πολίτης. Η ελληνική κυβέρνηση έμεινε σύξυλη από τις οικονομικές απαιτήσεις του Πατσίφικο, ο οποίος ζητούσε το υπέρογκο τότε ποσό των 886.736 δραχμών. Για να κατανοήσει κανείς το μέγεθος των οικονομικών απαιτήσεων του Ντον Πατσίφικο αρκεί να λάβει κατά νου πως τα δημόσια έσοδα το 1850 ανέρχονταν σε περίπου 18 εκ. δραχμές… Το εξοργιστικό δεν ήταν ότι ζητούσε αποζημίωση για το σπίτι και τα έπιπλα που κάηκαν, λογικό άλλωστε, αλλά ζητούσε από την ελληνική κυβέρνηση να πληρώσει και την αποζημίωση που διεκδικούσε από την… Πορτογαλία, εξ αιτίας των προηγούμενων υπηρεσιών του προς αυτή ως πρόξενος! Η αξία των απωλειών του από την πυρκαγιά ανερχόταν περίπου στις 140.000 χιλιάδες δραχμές. Τα υπόλοιπα ήταν αξιώσεις από την Πορτογαλία που τεκμηριώνονταν από έγγραφα που χάθηκαν κατά την πυρπόληση της οικίας του… Και τώρα καλούνταν η Ελλάδα να αναλάβει το πορτογαλικό χρέος προς τον κύριο Πατσίφικο, που το υπολόγιζε στις 740.000 περίπου δραχμές! Εκτός των οικονομικών απαιτήσεων του Πατσίφικο, το βρετανικό τελεσίγραφο συμπεριλάμβανε και τις απαιτήσεις του Τζωρτζ Φίνλεϊ που ζητούσε 41.000 δρχ. ως αποζημίωση για απαλλοτρίωση από μεριάς του ελληνικού κράτους μέρους ενός οικοπέδου που είχε στον βασιλικό κήπο, 11.500 δρχ. ως αποζημίωση για τα πληρώματα επτανησιώτικων καραβιών που είχαν ληστευθεί το 1846 στις εκβολές του Αχελώου, αποζημίωση 56.000 δρχ. για Επτανήσιους που είχαν κακοποιηθεί στην Πάτρα το 1847, 14.000 δρχ. για κακοποίηση Άγγλων ναυτών στην Πάτρα και τέλος, σαν κερασάκι…, την παραχώρηση στην Αγγλία των νησιών Ελαφονήσου και Οινουσών, διότι πριν ανήκαν στην Ιόνιο πολιτεία.
Το σκεπτικό πίσω από αυτές τις ενέργειες της Αγγλίας πρέπει να αναζητηθεί στην προσπάθεια της να παγιώσει την παγκόσμια κυριαρχία της και να δείξει με τον πλέον εντυπωσιακό τρόπο ότι οι πολίτες της σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης τελούν υπό την προστασία της «μητέρας πατρίδας». Ο υπουργός εξωτερικών της Αγγλίας λόρδος Πάλμερστον είχε ήδη εγκαινιάσει την τακτική της άμεσης επέμβασης των βρετανικών στρατιωτικών δυνάμεων οπουδήποτε πλήττονταν τα βρετανικά συμφέροντα, ήδη από τον πρώτο πόλεμο του οπίου το 1839. Τότε υπό αποκλεισμό τέθηκε η Κίνα που αρνούταν να εμπορευτεί με τους βρετανικούς όρους και παράλληλα να αναγνωρίσει την υπαγωγή των ξένων πολιτών στην επικράτεια της στο νομικό καθεστώς της χώρας προέλευσης τους. Σε έναν ιστορικό πεντάωρο λόγο που εκφώνησε αργότερα στο βρετανικό κοινοβούλιο και συγκεκριμένα στις 25 Ιουνίου 1850, υπεραμύνθηκε της πολιτικής του επικαλούμενος τον Κικέρωνα και το περίφημο «civis romanus sum», που έδινε πλήρη νομική προστασία στους πολίτες της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας απανταχού της γης. Έτσι και στην ελληνική περίπτωση οι βρετανικές φρεγάτες επιστρατεύονταν για να υπερισχύσει η βρετανική άποψη. Παράλληλα η Αγγλία του Πάλμερστον επιθυμούσε ασφυκτικότερο έλεγχο πάνω στο νεοπαγές ελληνικό κράτος που συχνάκις αλληθώριζε προς την Ρωσία, ενώ ο Όθωνας είχε δυσαρεστήσει σφόδρα τον Πάλμερστον όταν απέπεμψε από την ελληνική αρχικαγκελαρία τον Άρμανσμπεργκ με τον οποίο ο τελευταίος είχε άριστη συνεργασία… Ο αποτελεσματικότερος έλεγχος δε των θαλασσίων δρόμων της ανατολικής μεσογείου ήταν πάντοτε ψηλά στην ατζέντα της βρετανικής εξωτερικής πολιτικής και η νότια βαλκανική αποτελούσε χώρο υψηλής γεωστρατηγικής σημασίας για το βρετανικό εμπόριο. Από την μεριά της η ελληνική κυβέρνηση συγκάλεσε αυθημερόν υπουργικό συμβούλιο και συγκρότησε επιτροπή νομομαθών, ώστε να εξακριβωθεί αν τα αγγλικά αιτήματα ήταν σύμφωνα με το τότε επικρατούν διεθνές δίκαιο. Η επιτροπή ομόφωνα «εκήρυξεν αδίκους και αντικειμένας εις τα διεθνή νόμιμα τας αγγλικάς αξιώσεις». Παράλληλα ενημερώθηκαν και οι πρέσβεις των δυο άλλων προστάτιδων δυνάμεων, της Γαλλίας και της Ρωσίας, σχετικά με τις μονομερείς ενέργειες της Αγγλίας. Η Ρωσία μάλιστα δια του πρεσβευτή της στη Αγγλία εξέδωσε νότα διαμαρτυρίας με την οποία τόνιζε ότι «η Ελλάς δεν είναι δημιούργημα μόνης της Αγγλίας, αλλά ότι και οι τρεις Δυνάμεις οι συνομολογήσασαι την συνθήκην του 1832 συνέπραξαν υπέρ της αποκαταστάσεως της Ελλάδος […] περί του ζητήματος των νησίδων η Αυτοκρατορική κυβέρνησις διακηρύττει ρητώς ότι η αγγλική κυβέρνσις δεν δύναται να θίξει σπιθαμήν γης ελληνικής άνευ της συναινέσεως της Ρωσίας και της συμμάχου Γαλλίας». Με τη λήξη του τελεσιγράφου τα βρετανικά πολεμικά έπιασαν δουλειά και όπως ανέφερε και ο πρεσβευτής της Γαλλίας στην Ελλάδα Τουβενέλ προς το υπουργείο εξωτερικών της χώρας του «τα αγγλικά ατμόπλοια σκίζουν τις ελληνικές θάλασσες ρυμουλκώντας εμπορικά καράβια, που τα οδηγούν, καθώς τα αρνιά στο σφαγείο, στη Σαλαμίνα». Οι Άγγλοι εφάρμοσαν τον αποκλεισμό σε όλα τα ελληνικά πλεούμενα, από τα μικρά καίκια μέχρι τα μεγάλα εμπορικά ιστιοφόρα του καιρού. Το εμπορικό πλήγμα για τον τόπο ήταν βαρύ και επηρέασε πολλαπλάσια τον ελληνικό λαό που αντιλαμβανόταν άμεσα τον τρόπο που οι μεγάλες δυνάμεις επέβαλαν την βούληση τους στους μικρούς και αδύναμους λαούς.
Το περιστατικό αυτό πυροδότησε αλυσιδωτές αντιδράσεις στην ελληνική αλλά και στη διεθνή κοινή γνώμη. Στην Ελλάδα ενώ ο Πάλμερστον υπολόγιζε στην ενίσχυση του αντιοθωνικού μετώπου, όπως αυτό εκφραζόταν από την δράση του αγγλικού και ρωσικού κόμματος, ο λαός αντίθετα συσπειρώθηκε γύρω από τον βασιλιά. Ήδη από την 8η Ιανουαρίου 1850, την επόμενη δηλαδή μέρα του αποκλεισμού, ο βασιλιάς κατά τη διάρκεια του περιπάτου του στο πεδίο του Άρεως επιδοκιμάστηκε ζωηρά από πλήθος πολιτών. Πολλοί ακόμη πολίτες κατευθύνθηκαν προς τις πρεσβείες της Γαλλίας και της Ρωσίας ζητωκραυγάζοντας υπέρ της Γαλλικής Δημοκρατίας στην πρώτη και υπέρ του Τσάρου Νικολάου στην δεύτερη. Ουσιαστικά ο Πάλμερστον κατάφερε το αντίθετο από αυτό που υπολόγιζε. Αντί να ενισχύσει το αντιοθωνικό τμήμα του ελληνικού λαού συσπείρωσε γύρω από το πρόσωπο του βασιλιά το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού που δεινοπαθούσε εξαιτίας του βρετανικού εμπορικού αποκλεισμού, που γινόταν ακόμη πιο δύσκολος και λόγω του σκληρού χειμώνα του 1849-50. Η διεθνής κοινή γνώμη παράλληλα αντέδρασε έντονα ενάντια σε αυτήν την «ληστοπειρατική ενέργεια» του Πάλμερστον. Οι Τάιμς του Λονδίνου γράφουν στις 4 Φλεβάρη 1850 πως «η εχθρική εμφάνιση του αγγλικού στόλου ένωσε εναντίον μας όλα τα κόμματα. […] Ο ελληνικός λαός[…] μαθαίνει τώρα να γυρεύει από την Πετρούπολη τη βοήθεια που θα τονώσει τις ελπίδες του». Πιο καυστική η Morning Chronicle του Λονδίνου αναφέρει πως «θα κάναμε μεγάλο λάθος αν δεν καταλαβαίναμε πως κι αυτός ακόμη ο λόρδος Πάλμερστον πρέπει, τώρα, να λυπάται και να ντρέπεται, γιατί διέθεσε ολόκληρη τη δύναμη κρούσης του αγγλικού στόλου για τα έπιπλα του Πατσίφικο και τον κήπο του Φίνλεϊ»… Και το γαλλικό περιοδικό Revue des Deux Mondes στο τεύχος της 1ης Ιουλίου 1850 γράφει «βλέπουμε κράτος αδύνατο κι απροστάτευτο να προσβάλλεται βάναυσα από καταπληκτικό στόλο. Και γιατί; Μα για μια οικτρή υπόθεση, για τις παράνομες και γελοίες απαιτήσεις κάποιου Εβραίου Πατσίφικο. Που είναι το δίκιο των εθνών αν η Αγγλία θα αποφασίζει από μόνη της τι είναι ορθό και δίκαιο;». Στην γαλλική εθνοσυνέλευση ο πρώην πρεσβευτής της Γαλλίας στην Ελλάδα Πισκατόρυ και στη βουλή των λόρδων στην Αγγλία ο λόρδος Στάνλεϋ κατηγόρησαν τον Πάλμερστον και τις ενέργειες του. Ο τελευταίος δήλωνε «είναι δύσκολο, λόρδοι μου, να μιλήσει κανείς για τόσο γελοία πράγματα. Μα είναι ακόμη πιο δύσκολο να κρατήσει κανείς την οργή του, όταν σκεφτεί πως από τέτοια ζητήματα κινδυνεύει η ειρήνη της Ευρώπης». Αποτέλεσμα της αντίδρασης της κοινής γνώμης και των πιέσεων που δέχτηκε ο Πάλμερστον από τις κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Ρωσίας ήταν να διατάξει την παύση των εχθρικών ενεργειών του βρετανικού στόλου και να αναζητήσει συμβιβαστική λύση με την ελληνική κυβέρνηση. Η απειλητική στάση της Ρωσίας απέναντι στην Αγγλία έπαιξε και αυτή μεγάλο ρόλο στην αλλαγή πλεύσης του Πάλμερστον. Μάλιστα η Πετρούπολη έστειλε στην Ελλάδα τον ήρωα της ναυμαχίας του Ναβαρίνου, υποναύαρχο Ποντιάκ, για να τονώσει το ηθικό του βασιλιά Όθωνα. Τέλος η γαλλική κυβέρνηση έστειλε στην Ελλάδα τον βαρόνο Γκρο, από την Βολιβία που βρισκόταν…, ώστε να ελέγξει τις αγγλικές χρηματικές απαιτήσεις. Ύστερα από τη μελέτη του φακέλου, στον οποίο έβρισκε όπως μας πληροφορεί ο Γάλλος πρεσβευτής Τουβενέλ «ψέματα και μικρότητες» κατέληξε πως 80 με 100 χιλιάδες δραχμές αρκούσαν για την αποζημίωση του Πατσίφικο και του Φίνλεϊ και ότι οι υπήκοοι της Ιονίου Πολιτείας δεν είχαν δικαίωμα αποζημίωσης. Έπειτα από διεξοδικές διαβουλεύσεις μεταξύ των τριών Δυνάμεων ο συμβιβασμός επιτεύχθηκε. Στην Αθήνα στις 6 Ιουλίου 1850 οι πρέσβεις των Μεγάλων Δυνάμεων και ο υπουργός εξωτερικών της Ελλάδας Αν. Λόντος κατέληξαν σε συμφωνία σχετικά με το ποσό της αποζημίωσης που άγγιζε τις 330.000 δραχμές. Άμεσα καταβλήθηκαν οι 180.000, ενώ παρακρατήθηκαν από τον πρεσβευτή της Αγγλίας στην Αθήνα Τόμας Ουάιζ 150.000 δραχμές ως εγγύηση για συμπληρωματική αποζημίωση στον Ντον Πατσίφικο, όταν θα αποδείκνυε εγγράφως το χρέος της Πορτογαλίας προς αυτόν… Τέλος έπειτα από έρευνα των Πορτογάλων στα δικά τους αρχεία αποδείχτηκε το μέγεθος του τυχοδιωκτισμού του Ντον Πατσίφικο. Από τις 740.000 δρχ. που γύρευε του επιδίκασαν μόλις… 3.750 δρχ.!
Μένει να εξετάσει κανείς το κατά πόσο δικαιολογημένη ήταν η επέμβαση των Άγγλων για την προστασία των πολιτών τους. Η αλήθεια είναι πως η Ελλάδα του 1845-50 ήταν «κάτι σαν κράτος»… Η εξουσία, όσο βρισκόταν στα χέρια του Ι. Κωλέτη, αποτέλεσε εργαλείο καταδυνάστευσης των ντόπιων και υπηρετούσε τον κύκλο συμφερόντων του πονηρού πολιτικάντη. Οργανωμένο κράτος, τουλάχιστον έτσι όπως το εννοούσαν οι Βρετανοί, ήταν ανύπαρκτο στην Ελλάδα, με την ληστεία και την παράλληλη έλλειψη δικαιοσύνης να δημιουργούν ένα περιβάλλον ανομίας. Όπως σωστά σημειώνει ο Πάλμερστον, που είχε ξεκάθαρη εικόνα της κατάστασης στην Ελλάδα από τον πρεσβευτή του και το πλήθος των φανερών και μυστικών πρακτόρων του Foreign Office στην Ελλάδα, «αναγκαστήκαμε να πάρουμε μέτρα βίας ενάντια στην Ελλάδα, γιατί η διοίκηση της είναι τυραννική και τα δικαστήρια της διεφθαρμένα. Παντού βασιλεύει η ληστεία. Ακόμα και μέσα στην αστυνομία υπηρετούν οι πιο φοβεροί κακούργοι. Τα δεινά των κατοίκων της είναι αφόρητα. Και στα δεινά αυτά βρίσκονται εκτεθειμένοι και οι υπήκοοι της Μεγάλης Βρετανίας, που είμαστε υποχρεωμένοι να προστατεύουμε». Στο τελεσίγραφο όμως που έστειλε πέρα από τα δικαιώματα των πολιτών της Αγγλίας που διατείνεται ότι θέλει να προστατέψει, εμβόλιμα μπαίνει και ο πραγματικός στόχος της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής. Ζητάει μονομερώς εδαφικές παραχωρήσεις, Ελαφόνησος και Οινούσες, αδιαφορώντας πρωτίστως για την εδαφική κυριαρχία της Ελλάδας και δευτερευόντως για τις αντιδράσεις των άλλων δυο προστάτιδων δυνάμεων. Η Αγγλία αισθάνεται έτοιμη και σίγουρη να εγκαινιάσει τη δική της παγκόσμια πολιτική επεμβάσεων, όπου θεωρεί ότι αυτό προτάσσουν τα εθνικά της συμφέροντα. Όπως σωστά σημειώνει ο πρεσβευτής της Γαλλίας στην Αθήνα Τουβενέλ «Το status quo της Ανατολής στέκεται, είναι καιρός να το παραδεχτούμε, ωφέλιμο μονάχα για την Αγγλία. Το εμπόριο της, το ναυτικό της, η επιρροή της όλο και μεγαλώνουν. Παίζουμε το ρόλο κομπάρσου στη δύναμη της. Και στα μόνα μέρη στα οποία δε δεσπόζει, στη Συρία και στην Ελλάδα δηλαδή, μας κάνει εξοντωτικό πόλεμο». Το τέλος των Παρκερικών βρήκε το γόητρο της Γηραιάς Αλβιόνας πληγωμένο. Στο επίπεδο των διεθνών σχέσεων, η μονομερής ενέργεια του Πάλμερστον προκάλεσε όξυνση των αντιθέσεων ανάμεσα στις Μεγάλες Δυνάμεις, ενώ όσον αφορά στις σχέσεις μεταξύ των λαών ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη ενάντια στην άνανδρη αυτή επέμβαση των Βρετανών που καταπατούσε το δίκαιο των εθνών. Η «πολιτική των κανονιοφόρων» εγκαινίαζε μια νέα στροφή στην διεθνή διπλωματία, όπου οι ισχυροί απλώς επέβαλαν την θέληση τους δια των όπλων. Και πράγματι απέναντι στο ναυτικό της Αγγλίας τότε δεν υπήρχε ισοδύναμο. Με αυτό το σύγχρονο στόλο ως αιχμή του δόρατος της η Αγγλία πλέον μπορούσε να επιδοθεί απερίσπαστη στον αγώνα της για παγκόσμια ηγεμονία… Από την μεριά της η Ελλάδα ήταν από τα πρώτα κράτη που ένιωσαν τις δονήσεις αυτής της μετάβασης της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής. Σκέψεις για στρατιωτική απάντηση βέβαια ούτε καν πέρασαν από το μυαλό των Ελλήνων στρατηγών απέναντι στον θαλασσινό…Γολιάθ.
Δημοσίευση σχολίου
Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.