Τι κρύβουν -άραγε- οι ναοί των Αθηνών;

Μερικοί ισχυρίζονται ότι ορισμένοι χριστιανικοί ναοί των Αθηνών κτίστηκαν πάνω σε αρχαίους ελληνικούς ναούς. Έχουν δίκιο… Πλην, όμως, τι θα συνέβαινε εάν δεν υπήρχαν αυτοί οι ναοί οι οποίοι, έστω και δι’ αυτού του τρόπου, διέσωσαν πολλά αρχαία ελληνικά μνημεία από βέβηλους και αρχαιοκάπηλους;

Το εκκλησάκι του Αγίου Ελευθερίου στο προαύλιο της Μητρόπολης Αθηνών. Όπως διαπιστώνει ο αναγνώστης, το εκκλησάκι αυτό διασώζει στα κτίσματά του αρχαία ελληνικά μνημεία!..

Είναι αλήθεια ότι στους πρώιμους χρόνους του Βυζαντίου η Αθήνα διατήρησε τη φήμη της ως πνευματικού κέντρου, που την όφειλε κυρίως στις φιλοσοφικές σχολές της. Σ’ αυτή τη φήμη χρωστούσε την ακμή της στα μέσα του 4ου αιώνα μ.Χ. Όλος ο ελληνικός κόσμος έστελνε τότε στην Αθήνα τους πνευματικούς του ανθρώπους για να διδάξουν, και σ’ αυτή συγκεντρώνονταν και όλοι εκείνοι οι νέοι που ήθελαν να αποκτήσουν μια ξεχωριστή μόρφωση.
Την ίδια όμως εποχή ο χριστιανισμός θριάμβευε. Στην Αθήνα χτίζονται οι πρώτοι χριστιανικοί ναοί πλάι στους ειδωλολατρικούς. Εκείνο όμως που άρχισε να αλλοιώνει την παλιά παραδοσιακή μορφή της πόλης ήταν το αυστηρό μέτρο που επέβαλε το 437 ο Θεοδόσιος Β΄, δηλαδή η μετατροπή των ειδωλολατρικών ναών σε χριστιανικούς ναούς. Ξηλώθηκαν τότε από τα βάθρα τους τα αγάλματα των αρχαίων θεών και στη θέση τους στήθηκαν εικόνες αγίων. Και η διαρρύθμιση των ναών δεν έμεινε απείραχτη, όταν το απαιτούσαν οι λειτουργικές ανάγκες της εκκλησίας. Από τους πρώτους μετατράπηκαν σε χριστιανικούς ο Παρθενώνας, το Ερέχθειο και το «Θησείο». Ακόμη και το Ωρολόγιο του Κυρρήστου, οι γνωστοί «Αέρηδες», και η Βιβλιοθήκη του Αδριανού μετατράπηκαν σε ναούς!!
Η Εκκλησία της αρχικά υπάγεται στην επισκοπή Ιλλυρικού. Το 857 προάγεται σε αρχιεπισκοπή και το 867 σε μητρόπολη, με κέντρο το ναό της Θεοτόκου στην Ακρόπολη!!
Στα 1019 την Αθήνα την επισκέπτεται ο Βασίλειος Β΄ ο Βουλγαροκτόνος. Από την εποχή αυτή χρονολογούνται οι περισσότερες βυζαντινές εκκλησίες της περιοχής. Στα τέλη του 12ου αιώνα μητροπολίτης Αθηνών είναι ο Μιχαήλ Χωνιάτης. Από αυτόν μαθαίνουμε ότι η Αθήνα υπέφερε πολύ από τις επιδρομές των πειρατών, τις σιτοδείες και τους λοιμούς. Ο ίδιος θρηνεί για την ολοκληρωτική κατάπτωση της πόλης και τον εκβαρβαρισμό των ηθών. Στα 1147 η Αθήνα καταλαμβάνεται από τους Νορμανδούς της Σικελίας, για να ακολουθήσει στις αρχές του 13ου αιώνα η φραγκοκρατία.

ΜΙΑ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ!

Όταν ο γράφων έκανε τηλεοπτικές εκπομπές στην «Τηλετώρα», κατέγραψε μια συγκλονιστική μαρτυρία από πανεπιστημιακές προσωπικότητες που είχε ως προσκεκλημένους,
Συγκεκριμένα, σε ερώτηση του γράφοντος πώς είναι δυνατόν να πληροφορηθούμε τι κρύβουν διάφοροι χριστιανικοί ναοί κάτω από τα σπλάχνα τους, έλαβα την πληροφορία ότι, για παράδειγμα, ο ναός της Αγίας Τριάδος στον Κεραμεικό κρύβει τους τάφους του Κίμωνος και του Περικλέους. Μάλιστα, πολλοί επιστήομονες έχουν κάνει σχέδια για την μεταφορά του ναού αυτού πάνω σε σιδηροδρομικές ράγες για να μην καταστραφεί και να αποκαλύψει τα μυστικά του!!

ΟΙ ΝΑΟΙ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ

Η περιοχή της Αθήνας έχει περισσότερους από 200 ενοριακούς ναούς. Υπάρχουν επίσης ναοί κοιμητηρίων, προσκυνημάτων, παρεκκλήσια και ξωκλήσια, που ανήκουν στην Αποστολική Διακονία, στο ΤΑΚΕ, σε νοσοκομεία και φιλανθρωπικά ιδρύματα, σε εκπαιδευτήρια, σε μονές και παροικίες κτλ. Από τους ενοριακούς ναούς οι 11 είναι βυζαντινοί και αποτελούν συγχρόνως αρχαιολογικά μνημεία.
Στη βυζαντινή Αθήνα των 8.000 κατοίκων υπήρχαν 140 εκκλησίες. Πολλές από αυτές κατεδαφίστηκαν και εξαφανίστηκαν εντελώς. Έτσι, λιγοστά είναι σήμερα τα ερείπια, των πρώτων ιδίως χριστιανικών αιώνων. Σε καλή οπωσδήποτε κατάσταση σώζονται ακόμη αρκετές από τις εκκλησίες και τα μοναστήρια, που έχουν ενιαία φυσιογνωμία και ξεχωρίζουν από την τεχνοτροπία του Αγίου Όρους και της Θεσσαλονίκης. Οι σπουδαιότεροι βυζαντινοί ναοί είναι:
α) Καπνικαρέα, στην οδό Ερμού (11ος αι.). Την έχτισε κάποιος άγνωστος «καπνικάρης», δηλαδή εισπράκτορας καπνικού φόρου. Είναι ναός σταυροειδής με τρούλο, που στηρίζεται σε τέσσερις κίονες.
β) Παναγία Γοργοεπήκοος (12ος αι.), κοντά στη Μητρόπολη. Το οικοδομικό της υλικό είναι μάρμαρα σε δεύτερη χρήση, που προέρχονται από αρχαία κυρίως κτίρια· γι’ αυτό στους τοίχους επάνω ξεχωρίζουν τα αρχαία γλυπτά.
γ) Άγιοι Θεόδωροι (1050-1075), στο τέρμα της οδού Δραγατσανίου. Ιδρυτής του ναού είναι ο Σπαθαροκανδιδάτος Νικόλαος ο Καλόμαλος. Είναι ναός σταυροειδής με τρούλο.
δ) Άγιοι Απόστολοι (1000-1025), στην Αρχαία Αγορά, πλάι στη στοά του Αττάλου. Είναι σταυροειδής με τρούλο και έχει «χορούς», όπως τα καθολικά των μοναστηριών. Αναστηλώθηκε τα τελευταία χρόνια στην αρχική του μορφή.
ε) Σώτειρα Λυκοδήμου (11ος αι.), στην οδό Φιλελλήνων. Έχει σχήμα οκταγωνικό και μεγάλο τρούλο, που στηρίζεται σε οχτώ τόξα. Το 1852 παραχωρήθηκε στους Ρώσους, οι οποίοι τον αναστήλωσαν και πρόσθεσαν καινούριο καμπαναριό.
στ) Όμορφη Εκκλησιά (12ος αι.), στο τέρμα Πατησίων. Κομψή και χαριτωμένη εκκλησία. Διακρίνεται για τις αναλογίες της ιδιαίτερα στη στέγη και στον τρούλο. Σε άγνωστο ζωγράφο του 14ου αιώνα ανήκουν οι τοιχογραφίες της.
ζ) Μεταμόρφωση (1453-1456), κάτω από την Ακρόπολη. Εκπροσωπεί τη χάρη της αθηναϊκής αρχιτεκτονικής στα χρόνια της φραγκοκρατίας.
η) Άλλες αξιόλογες βυζαντινές εκκλησίες στην Αθήνα είναι: ο Άγιος Ανδρέας στην αρχιεπισκοπική έδρα, ο Άγ. Ιωάννης ο Θεολόγος στη βορινή πλαγιά της Ακρόπολης, ο Άγ. Γεώργιος του Βράχου στα Αναφιώτικα της Ακρόπολης, οι Ταξιάρχες στην Πύλη της Αγοράς, ο Άγ. Δημήτριος στο δασύλλιο του λόφου της Πνύκας, η Αγ. Άννα στην οδό Διοσκούρων, η Αγ. Μαρίνα στο Λόφο των Νυμφών κ.ά.
Στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας σώζονται δύο ακόμη θαυμάσια βυζαντινά μνημεία: η ιστορική μονή της Καισαριανής (11ος αι.), στους πρόποδες του Υμηττού, και η μονή του Δαφνίου (6ος αι.), στα δυτικά, με θαυμάσια ψηφιδωτά και άλλους θησαυρούς.

ΝΕΩΤΕΡΟΙ ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ ΝΑΟΙ

Από τους νέους ναούς οι σημαντικότεροι από άποψη αρχιτεκτονικής και ιστορικού ενδιαφέροντος είναι οι εξής:
α) Μητρόπολη. Χτίστηκε την περίοδο 1842-1862 σε σχέδια των Θεόφ. Χάνσεν και Δημ. Ζέζου. Την αγιογράφηση έκανε ο Γερμανός Ζάιτς και τη διακόσμηση ο Κων. Φανέλης. Το αποτέλεσμα όμως των προσπαθειών και των μεγάλων δαπανών δεν ήταν εκείνο που προσδοκούσαν όλοι. Η αρχιτεκτονική του σύνθεση θεωρείται πολύ μέτρια και ο περιορισμός του ναού μέσα στην παλιά πόλη σφάλμα. Το 1999 έπαθε σοβαρές ζημίες από το σεισμό, που έπληξε την Αθήνα.
β) Αγία Ειρήνη. Χτίστηκε στα 1846-1892 σε σχέδια του Λύσ. Καυταντζόγλου στη θέση ομώνυμης μεσαιωνικής εκκλησίας, που χρησίμεψε ως πρώτος μητροπολιτικός ναός της Αθήνας. Είναι μοναστηριακού τύπου, δηλαδή τα πλάγια σκέλη του σταυρού που σχηματίζεται από τους δυο άξονες του κτιρίου απολήγουν σε κόγχες ημικυκλικές. Η αγιογράφηση είναι του Σ. Χατζηγιαννόπουλου.
γ) Άγ. Κωνσταντίνος. Χτίστηκε στα 1871-1893 από το Δήμο Αθηναίων προς τιμή του τότε νεογέννητου διαδόχου Κωνσταντίνου. Τα αρχιτεκτονικά σχέδια είναι του Λύσ. Καυταντζόγλου, ο οποίος χρησιμοποίησε ελληνικό ρυθμό στη σύνθεση της εκκλησίας, χωρίς όμως να κατορθώσει τίποτε το σημαντικό από αισθητική άποψη.
δ) Παναγία Χρυσοσπηλιώτισσα. Χτίστηκε την περίοδο 1846-1878 στη θέση ομώνυμης μεσαιωνικής εκκλησίας και σε σχέδια του Δημ. Ζέζου, ο οποίος πέτυχε αξιόλογη αρχιτεκτονική σύνθεση χρησιμοποιώντας στοιχεία βυζαντινού και αρχαίου ελληνικού ρυθμού. Μετά το θάνατο του Ζέζου το κτίριο συμπληρώθηκε από τους Τσίλερ και Δημήτριο Σούτσο. Η αγιογράφηση είναι του Σ. Χατζηγιαννόπουλου.
ε) Εκκλησία Σωτήρος (Άγιος Σώστης). Χτίστηκε στα 1899-1905 με ενέργειες της βασίλισσας Όλγας στη λεωφόρο Συγγρού και στη θέση όπου το 1898 είχε γίνει απόπειρα δολοφονίας κατά του βασιλιά Γεωργίου Α΄. Τα στοιχεία της αρχιτεκτονικής του σύνθεσης είναι δανεισμένα από ετερόκλητους ρυθμούς: βυζαντινά, ρωμαϊκά και στοιχεία αστικής αρχιτεκτονικής, που οι Γάλλοι αρχιτέκτονες χρησιμοποιούσαν τότε για την κατασκευή επαύλεων στην Αθήνα.
ζ) Ο Άγιος Διονύσιος, στην οδό Σκουφά.
η) Ο Άγιος Παντελεήμονας, στην οδό Αχαρνών, κ.ά.

ΑΛΛΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΙ ΝΑΟΙ

Στην Αθήνα υπάρχουν και ναοί χριστιανών άλλων δογμάτων ή άλλων θρησκειών. Σημαντικότεροι είναι οι:
α) Άγ. Παύλος της οδού Φιλελλήνων. Χτίστηκε στα 1838-1843 από την αγγλικανική παροικία της Αθήνας σε σχέδια Σταμ. Κλεάνθη. Έχει ρυθμό ρομανικό με στοιχεία γοτθικά προσαρμοσμένα στο αττικό περιβάλλον. Ιδιαίτερα εντυπωσιακά είναι τα ζωγραφιστά παράθυρα στις δύο πλάγιες όψεις.
β) Άγ. Διονύσιος Αρεοπαγίτης. Χτίστηκε την περίοδο 1853-1875 σε σχέδια του Βαυαρού αρχιτέκτονα Λέον Φον Κλέντσε και με επίβλεψη του Λύσ. Καυταντζόγλου, ο οποίος απλοποίησε τα αρχικά σχέδια ως προς την πρόσοψη. Αποτελεί τυπική μίμηση βασιλικής, ρυθμού ιταλικής αναγέννησης. Η εσωτερική διαρρύθμιση και διακόσμηση είναι περισσότερο αξιόλογη. Έργα του Μπιλαντσιόνι είναι οι τοιχογραφίες στην κόγχη του ιερού, που παριστάνουν το θρίαμβο του Διονύσιου του Αρεοπαγίτη στους ουρανούς, καθώς και των Αποστόλων και άλλων αγίων.

πηγή: sakketosaggelos.gr