Η εποποιία των ξένων ανταποκριτών στην μεγάλη Ουγγρική εξέγερση του 1956

Όταν η εξέγερση εναντίον της καθεστηκυίας τάξης πραγμάτων ξέσπασε απροσδόκητα, φαινομενικά τουλάχιστον, στις 23 Οκτωβρίου του 1956, η περιοχή της Ουγγαρίας έγινε αναγκαστικά το επίκεντρο της προσοχής του παγκόσμιου αλλά και του τοπικού βεβαίως τύπου και των εκπροσώπων του. Ήταν, όμως οφείλουμε να ομολογήσουμε, μια δύσκολη εποχή με τα γνωστά  γεγονότα του Σουέζ στο προσκήνιο της διεθνούς κοινότητας, οπότε κάποια μορφή διεθνούς ενδιαφέροντος εξοστρακίστηκε από την Ουγγαρία, ενώ την ίδια στιγμή βρίσκονταν σε εξέλιξη άλλα, επίσης σοβαρά, πολιτικά γεγονότα στην Πολωνία. Ο παγκόσμιος Τύπος βεβαίως ήταν σε γενικές γραμμές απροετοίμαστος για αυτό που θα διαδραματίζονταν  στη Βουδαπέστη, με πολύ λίγους δημοσιογράφους και ανταποκριτές να βρίσκονται εκεί. Μετά τις 23 Οκτωβρίου, φυσικά,  ο αριθμός τους σταδιακά αυξήθηκε, προερχόμενοι τόσο από τις δυτικές χώρες όσο και από το ανατολικό μπλοκ, κυρίως από την Πολωνία και τη Γιουγκοσλαβία. Ίσως οι δυτικοί ανταποκριτές, σε γενικές γραμμές, υπήρξαν περισσότερο αντικειμενικοί από τους συναδέλφους τους οι οποίοι προέρχονταν από τις τάξεις του ανατολικού συνασπισμού και οι οποίοι, βεβαίως, κατά κύριο λόγο έγραφαν ανώνυμα και τα κείμενά τους μάλλον δεν αντικατόπτριζαν προσωπικές τους απόψεις, χαρακτηρίζοντας τα γεγονότα στην Ουγγαρία απλώς ως αντεπαναστατικά. Υπήρχε βεβαίως σε εξέλιξη το γνωστό πολιτικό καθεστώς κατά το οποίο  οι ανταποκριτές των δυτικών πρακτορείων ειδήσεων απομακρύνονταν διαδοχικά από την Ουγγαρία, καθώς το σταλινικό σύστημα άρχισε να εδραιώνεται και να αποκτά ισχυρές ρίζες ουσιαστικά από τα τέλη της δεκαετίας του 1940.

* * * * *

Με την άνοδο του κομμουνισμού στη χώρα, μετά το 1945, οι δυτικές εφημερίδες και τα αντίστοιχα πρακτορεία ειδήσεων στην ουσία αφέθηκαν χωρίς μόνιμους ανταποκριτές στην πρωτεύουσα της Ουγγαρίας,  Βουδαπέστη.  Οι εξαιρέσεις του κανόνα, ήταν ένα παντρεμένο ζευγάρι, ο Έντρε και η Ιλόνα Μάρτον, ανταποκριτές των αμερικανικών Associated Press και United Press International, οι οποίοι με διάφορους τρόπους κατάφεραν να εργάζονται ανενόχλητοι για τους Αμερικανούς πελάτες τους, για να συλληφθούν τελικά  για κατασκοπεία το 1955, αφήνοντας για κάποιο διάστημα τα δυτικά μέσα μαζικής ενημέρωσης χωρίς ούτε έναν ανταποκριτή ειδήσεων στη Βουδαπέστη. Οι Μάρτονς έφυγαν από την Ουγγαρία μέσω ενός αυτοκινήτου που ανήκε στην αμερικανική πρεσβεία, στις 16 Ιανουαρίου 1957. Οι Μάρτον στην πραγματικότητα, υπήρξαν η μόνη πηγή ειδήσεων από την Ουγγαρία που είχαν τα δυτικά μέσα μαζικής ενημέρωσης, αν και υπήρχαν κάποιοι δίπλα στη Βιέννη, προσπαθώντας να συμβαδίσουν με τα γεγονότα που συνέβαιναν στο ανατολικό μπλοκ. Φυσικά για τους περισσότερους ήταν βασικής σημασίας οι μετακινήσεις,  από καιρού εις καιρό, σε μερικές ανατολικές χώρες, όπως για παράδειγμα την Ουγγαρία, αλλά οι γραφειοκρατικοί φραγμοί και οι έλεγχοι ήταν εντυπωσιακοί, ειδικά στο δύσκολο χρονικό διάστημα 1949-1953. Με τους Μάρτονς στη φυλακή δεν υπήρχαν μόνιμοι ανταποκριτές στη Βουδαπέστη, παρά το γεγονός ότι κάποιοι κατάφεραν να έρθουν εδώ.
Με την έκρηξη της επανάστασης και γενικώς των γεγονότων που πλησίαζαν απειλητικά, στις 23 Οκτωβρίου, λίγοι ξένοι δημοσιογράφοι βρίσκονταν εκεί για να καλύψουν από την αρχή τα γεγονότα, αφού οι περισσότεροι είχαν φύγει από τη χώρα διαισθανόμενοι τα μελλούμενα. Η είσοδος στη χώρα, άλλωστε, παρεμποδιζόταν λόγω της κατάρρευσης του μεταφορικού δικτύου, και της περιρρέουσας  κοινωνικής αναρχίας. Η εργασία για τα ‘ιμπεριαλιστικά’ πρακτορεία ειδήσεων στην περίοδο Ρακόζι  του ουγγρικού σταλινισμού δεν ήταν ελεύθερη από κινδύνους, αφού κάποιοι απ’ αυτούς είχαν περάσει μερικά χρόνια φυλάκισης. Ο Έντρε Μάρτον που αναφερθήκαμε νωρίτερα, όταν συνελήφθη με την κατηγορία της κατασκοπείας στις αρχές του 1955, καταδικάστηκε σε έξι χρόνια φυλάκιση, αλλά απελευθερώθηκε τον Αύγουστο του 1956, ενώ η σύζυγός του Ιλόνα αφέθηκε ελεύθερη  τέσσερις μήνες πριν απ’ αυτόν. Έτσι αυτοί όπως και ο Aurél Varannai από το βρεττανικό Ρόιτερ, που αφέθηκαν ελεύθεροι τον Σεπτέμβριο, ήταν μάρτυρες των γεγονότων της επανάστασης του Οκτωβρίου από την αρχή και ήταν σε θέση να στείλουν πολλές αντικειμενικές εκθέσεις στη Δύση.

Ο Έντρε και η Ιλόνα Μάρτον, με τις κόρες τους, στην Πλατεία Ηρώων της Βιέννης (Ιανουάριος 1957).



Το βράδυ της 23ης Οκτωβρίου, το μεγάλο άγαλμα του Στάλιν, ανατράπηκε, και κατά τα μεσάνυχτα, οι τηλεφωνικές γραμμές με τη Δύση διακόπηκαν. Οι δημοσιογράφοι συνήθως βρίσκονταν στο ξενοδοχείο Duna, στην όχθη του Δούναβη από τη μεριά της Πέστης. Ήταν η συνήθης βάση για τους ξένους ανταποκριτές που επισκέπτονταν την Ουγγαρία, η μόνη ξενοδοχειακή δομή που επέζησε στην περιοχή αυτή από μια σειρά ξενοδοχείων που καταστράφηκαν στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μεταξύ των ξένων δημοσιογράφων που αντέδρασαν ταχύτερα στα γεγονότα, ήταν ο Ιταλός Ιλάριο Φιόρε  (Ilario Fiore, 1925-1998), ειδικός απεσταλμένος του Il Tempo και ο μόνος Ιταλός δημοσιογράφος στην Ουγγαρία κατά τη χρονική εκείνη στιγμή. Όταν άκουσε τα νέα σχετικά με τις διαδηλώσεις της Βουδαπέστης, πήρε ένα τρένο από τη Βιέννη στις 5.30 το απόγευμα στις 23 Οκτωβρίου, σχεδόν το τελευταίο τρένο που έφτασε, λίγο πριν τα μεσάνυχτα, στον ανατολικό σταθμό της Βουδαπέστης. Δεδομένου ότι κανείς δεν μπορούσε να βρίσκεται σε όλα τα σημαντικά μέρη ταυτόχρονα, οι γνωστοί μεταξύ τους ανταποκριτές συνεργάζονταν στενά.

Ο αριθμός των ξένων δημοσιογράφων αυξήθηκε σταθερά τις επόμενες ημέρες. Όλοι έψαχναν με ενθουσιασμό για την ανακάλυψη κάποιας δημοσιογραφικής επιτυχίας, και σχημάτιζαν ομάδες μεταξύ τους, για να επισκεφθούν τις διάφορες περιοχές, σε μια αέναη προσπάθεια αποκλειστικής είδησης με πρώτη και καλύτερη, την ωμή σφαγή έξω από το Κοινοβούλιο, στις 25 Οκτωβρίου, όταν έλαβαν χώρα κάποιοι πυροβολισμοί από ταράτσες διπλανών κτιρίων, κάτω από συνθήκες που ποτέ δεν διευκρινίστηκαν. Κάποιοι μίσθωσαν αυτοκίνητα στο αεροδρόμιο της Βιέννης, παίρνοντας μαζί τους χαρτοκιβώτια αμερικανικών τσιγάρων και μπουκάλια ουίσκυ για δωροδοκία και έφυγαν με κατεύθυνση την Ουγγαρία.

Ο Peter Fryer, της κομμουνιστικής Daily Worker, πέρασε τη νύχτα της 26ης Οκτωβρίου στην αίθουσα αναμονής του συνοριακού σιδηροδρομικού σταθμού της μικρής κωμόπολης Hegyeshalom που βρίσκεται κοντά στα σύνορα Αυστρίας-Ουγγαρίας και λίγα μόλις χιλιόμετρα από τα σύνορα της χώρας με τη Σλοβακία. Η αυστριακή πλευρά των συνόρων ήταν γεμάτη από βρεττανούς, Γερμανούς και αυστριακούς ανταποκριτές, τους οποίους οι αυστριακοί συνοριοφύλακες δεν άφηναν να περάσουν, αφού δεν είχαν ουγγρικές βίζες. Ο Peter Fryer (1927-2006) ήταν άγγλος μαρξιστής συγγραφέας και δημοσιογράφος.  Το 1945 έγινε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος, αλλά το 1947 απολύθηκε από τη δουλειά του αφού αρνήθηκε να εγκαταλείψει το κόμμα.

Το 1948, ο Fryer εντάχθηκε στο προσωπικό της Daily Worker, ως  κοινοβουλευτικός ανταποκριτής αλλά και με την υποχρέωση να καλύπτει ταυτόχρονα  την εξωτερική πολιτική. Τον Οκτώβριο του 1956, στάλθηκε στην Ουγγαρία για να καλύψει την εξέγερση.

Ο Peter Fryer (1927-2006), μαζί με το γιό του.

Εκείνη την εποχή ξέσπασε ο πόλεμος του Σουέζ, με τις γνωστές συνέπειες για την Ουγγρική Επανάσταση. Την επόμενη μέρα, η Ουγγαρία δεν ήταν πλέον η κορυφαία ξένη ιστορία των δυτικών μέσων ενημέρωσης. Τα σοβιετικά στρατεύματα εισέβαλαν  στη Βουδαπέστη στις 4 Νοεμβρίου, με σκοπό τη συντριβή της ήδη δρομολογημένης επανάστασης. Μετά την επίθεση, οι περισσότεροι ξένοι δημοσιογράφοι ζήτησαν καταφύγιο στις δικές τους διπλωματικές αποστολές, ενώ τα περισσότερα μέλη των οικογενειών των διπλωματών και άλλων αντιπροσωπειών της Δύσης, στάλθηκαν στην Αυστρία με  συνοδεία μέσα στις επόμενες ημέρες. Μέχρι τα μέσα Νοεμβρίου, όλοι οι ανταποκριτές εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, είχαν εγκαταλείψει την Ουγγαρία. Οι μάχες στο εσωτερικό της χώρας τελείωσαν, η μοίρα της επανάστασης φαινόταν ξεκάθαρα προς τα που γέρνει, κι έτσι ώστε το ενδιαφέρον του Τύπου να εξαντληθεί. Αλλά οι δημοσιογράφοι που βρέθηκαν και παρέμειναν στη Βουδαπέστη, συνέχισαν να γράφουν άρθρα για αυτά που είχαν δει. Πολλοί από αυτούς πέρασαν μια μεγαλύτερη ή μικρότερη χρονική περίοδο στη Βιέννη, παρατηρώντας τα γεγονότα από εκεί, ή ακολουθώντας την τύχη πολλών προσφύγων. Οι δυτικοί διπλωμάτες προσπάθησαν σκληρά για να εξασφαλίσουν ότι οι ανταποκριτές θα μπορούσαν να παραμείνουν στη χώρα, γιατί η τακτική της νέας ουγγρικής κυβέρνησης, ήταν να προσπαθήσει να απαλλαγεί από εκείνους. Σε πολλές περιπτώσεις δημιουργήθηκαν και κάποια περίεργα προβλήματα, όπως η εξαφάνιση της Αμερικανίδας δημοσιογράφου και φωτογράφου Τσάπελ (Georgette Dicky Chapelle, 1919 –1965). Η Τσάπελ, μετά τον πόλεμο, ταξίδευε σε όλο τον κόσμο, συχνά πηγαίνοντας σε διάφορα μήκη και πλάτη για να καλύψει οποιαδήποτε πολεμική ζώνη. Κατά την Ουγγρική Επανάσταση του 1956, συνελήφθη και φυλακίστηκε για πάνω από επτά εβδομάδες. Δύο Ιταλοί δημοσιογράφοι, οι Egisto Corradi (1914-1990) και Alberto Cavallari (1927-1998), της Κορριέρε ντε λα Σιέρα, ωστόσο, κατάφεραν να επιστρέψουν στην Ουγγαρία κατά το δεύτερο μισό του Δεκεμβρίου του 1956.

Καθώς οι περισσότεροι δυτικοί ανταποκριτές αναχώρησαν στα μέσα Νοεμβρίου, άρχισαν να καταφτάνουν οι σοβιετικοί δημοσιογράφοι, μαζί με λίγους συναδέλφους τους από αριστερά  έντυπα της Δύσης. Υπήρχε άλλωστε μεγάλο ενδιαφέρον για τον νέο κομμουνιστικό ηγέτη, Γιάνος Καντάρ. Οι ουγγρικές αρχές μετά τα συνταρακτικά γεγονότα της επανάστασης επεδίωξαν να δεχτούν όσο το δυνατόν λιγότερους ανταποκριτές, να μειώσουν τον αριθμό των ανταγωνιστικών με το καθεστώς άρθρων που εμφανίζονταν στον δυτικό τύπο, αλλά δεν μπόρεσαν να κρατήσουν την επιθυμητή κατάσταση αυτή για πολύ καιρό.