Το πρόσωπο του Φιλίππου Ε’ και το σημαντικό του έργο αναδύεται μέσα από την μελέτη της αρχαιολόγου Καλλιόπης Λαζαρίδου.
Για τον εφηβαρχικό νόμο της Αμφίπολης, που είναι γραμμένος επάνω σε μια μαρμάρινη στήλη που βρέθηκε στο χώρο του Γυμνασίου, από τον αρχαιολόγο Δημήτρη Λαζαρίδη το 1984 και φυλάσσεται στο αρχαιολογικό μουσείο της, έχουν γραφτεί πολλά. O νόμος είναι έργο του εφηβάρχου Αδαίου Ευημέρου και μας δίνει πληροφορίες για την αγωγή των εφήβων, τα ήθη της εποχής, τα αξιώματα, την κοινωνική δομή της πόλης. Το 2014 γράφτηκαν πολλά για το συγκεκριμένο κείμενο και κάποιοι το συσχέτισαν με την ανασκαφή στον Τύμβο Καστά, με το επιχείρημα ότι υπάρχει αναφορά και στην TΟΠΟΓΡΑΦΙΑ της αρχαίας πόλης, πόσο αληθεύει αυτό; Κατά πόσο το κείμενο όντως αποτελεί ένα από τα κλειδιά για την ερμηνεία του ταφικού μνημείου στον Καστά;
Η αρχαιολόγος Καλιόπη Λαζαρίδη που ανέλαβε να μελετήσει το κείμενο δημοσίευσε την εργασία της, μετά από μελέτη δεκαετιών, και η οποία καταλήγει σε ορισμένα πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Να επισημάνουμε εξ αρχής ότι ο Εφηβαρχικός Νόμος δεν έχει καμία αναφορά στην τοπογραφία της περιοχής και πολύ περισσότερο στον τύμβο Καστά. Αποδεικνύεται ότι η ιστορία αυτή είναι ένας ακόμη μύθος που έπλασαν ορισμένοι, μέσα από την προσπάθεια αναζήτησης απαντήσεων, στα θέματα που ανέκυψαν με την ανασκαφή στον Τύμβο Καστά. Είναι μια υπόθεση η οποία κατέπεσε από την προδημοσίευση της μελέτης της κ. Λαζαρίδου.
Ο εφηβαρχικός νόμος είναι ένα κείμενο με 130 στίχους που η χάραξή του χρονολογείται στο 21 π.χ., αλλά όπως προκύπτει από την μελέτη είναι αντιγραφή παλαιότερου κειμένου. Σύμφωνα με το εισαγωγικό σημείωμα της κ. Λαζαρίδου θα ακολουθήσει και η τελική δημοσίευση με την πλήρη μελέτη της ανασκαφής του Γυμνασίου. Στην μελέτη διατυπώνεται η εκτίμηση ότι σύμφωνα με τις ενδείξεις η αρχική σύνταξη του εφηβαρχικού νόμου ανάγεται στην ελληνιστική περίοδο. Το στοιχείο που ενδυναμώνει αυτή την εκτίμηση είναι η αναφορά στην απονομή των στεφάνων, η οποία γινόταν κατά τον μήνα Ολώ(ι)ο, ο οποίος είναι ο ακροτελευταίος του μακεδονικού ημερολογίου και αντιστοιχεί στον Ιούλιο.
Επίσης ένα σημαντικό στοιχείο που προκύπτει από την μελέτη του νόμου, είναι στο σημείο εκείνο που αναφέρεται στον επώνυμο ιερέα που όταν προσέλθει θα τελεστούν οι καθιερωμένες ιερουργίες για να ξεκινήσουν οι γυμνικοί αγώνες, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά. Η θεότητας της οποίας ο ιερέας είναι επώνυμος δεν αναφέρεται, αλλά σημειώνεται ότι στις περισσότερες πόλεις της Μακεδονίας και ως εκ τούτου και στην Αμφίπολη ήταν επώνυμος άρχων ήταν ο ιερέας του Ασκληπιού, το οποίο δεν ίσχυε στην περίπτωση της Κασσάνδρειας και των Φιλίππων.
Στην εισαγωγή του κειμένου, γίνεται αναφορά στα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις του εφηβάρχου, σχετικά με την απογραφή των εφήβων, την επιβολή ποινών, τον έλεγχο του θεσμού από τους πολιτικούς άρχοντες κλπ. Καθορίζει επίσης το ποιοι έφηβοι έχουν το δικαίωμα της φοίτησης, αν και ήταν υποχρεωτική για όλους, αλλά τίθεται ως προϋπόθεση, η οικογένεια του εφήβου, να είχε τα μέσα επιβίωσης για δύο χρόνια, επίσης το πώς ορίζονται οι δάσκαλοι, τους κανόνες επιμέλειας των εφήβων, επισημαίνει ότι θα υπηρετούν για δύο χρόνια και θα φορούν χιτώνα, χλαμύδα, θα φέρουν κρηπίδες ως υποδήματα, ενώ θα έχουν πέτασο, τόξο και τουλάχιστον τρία ακόντια, ως εξοπλισμό. Επίσης απαγορεύει ρητώς στον έφηβο να ακολουθείται από υπηρέτη. Επίσης προβλέπει την επιβολή προστίμων στους διδασκάλους, αν δεν διάγουν βίο κόσμιο και σώφρονα, όπως επίσης αν δεν επιμελούνται την εκπαίδευση των εφήβων, ενώ προβλέπει ποινές προστίμου και για όσους κακολογούν τους εφήβους ή τους ακολουθούν κατά βήμα με ύποπτες προθέσεις ή συγχρωτίζεται μαζί τους εκτός παλαίστρας, τέλος ποινές υπάρχουν και για τους εφήβους για διάφορα παραπτώματα.
Γενικά ο νόμος είναι πάρα πολύ αυστηρός έναντι όλων, ακόμη και ατόμων που αν και δεν ανήκουν στον προσωπικό του Γυμνασίου, θα επιχειρήσουν να διαφθείρουν τους εφήβους, παράπτωμα που και γι’ αυτό υπάρχει πρόβλεψη για την επιβολή προστίμων. Αυτό αν μην τι άλλο αποτελεί ένα σημαντικό στοιχείο για τα ήθη της εποχής και μια απάντηση στα όσα λέγονται κατά καιρούς, για την ομοφυλοφιλία στην αυλή των Μακεδόνων βασιλέων.
Υπάρχει πρόβλεψη ακόμη και για την συμμετοχή των εφήβων στα θεάματα, όπου επισημαίνεται ότι έπρεπε να πηγαίνουν με συντεταγμένο τρόπο, δεν επιτρέπονταν να κάθεται κανείς ανάμεσα τους, δεν επιτρέπονταν να χειροκροτούν και να σφυρίζουν παρά να μένουν σιωπηροί κατά την διάρκεια του θεάματος!!!
Ένα σημαντικό στοιχείο των συμπερασμάτων είναι ότι υπάρχει η πρόβλεψης ότι επειδή οι έφηβοι δεν είναι πλήρως ενήλικοι, τελούσαν υπό επιτροπεία λόγω του ότι είναι «ατελώς λειτουργίας»… κατά λέξη η αναφορά αυτή παραπέμπει στην αριστοτελική ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ, γεγονός που αποτελεί μια υπόμνηση ότι ο Μακεδόνας νομοθέτης είχε ενώπιων του αυτό το έργο.
Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι ο συντάκτης του νόμου, έλαβε υπόψιν του, όχι μόνο τον Αριστοτέλη, αλλά και τον Ξενοφώντα με το έργο του Λακεδαιμονίων Πολιτεία. Ως εκ τούτου διατυπώνεται η υπόθεση ότι ο εμπνευστής και ίσως και ο συντάκτης του εφηβαρχικού νόμου να ήταν ο ίδιος ο Φίλιππος Ε’ και το κείμενο να ψηφίστηκε από τις μακεδονικές πόλεις κατόπιν βασιλικού διαγράμματος, καθώς ο συγκεκριμένος Μακεδόνας βασιλιάς αναδεικνύεται ως ο μέγας νομοθέτης του μακεδονικού κράτους, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά.
Σύμφωνα με τα όσα έχουν δει το φως της δημοσιότητας, αίσθηση προκαλεί το γεγονός ότι από τον εφηβαρχικό νόμο απουσιάζει οποιαδήποτε αναφορά σε μη αθλητικές δραστηριότητες στο Γυμνάσιο. Στον εφηβαρχικό νόμο δεν συναντάται ούτε ίχνος σοφιστών ή ρητόρων, ούτε γραμματοδιδάσκαλοι ούτε μουσικοδιδάσκαλοι, αλλά παιδοτρίβες, ακοντιστής τοξότης και πωλοδαμαστής. Προκύπτει λοιπόν πως ο θεσμός της εφηβείας στην Αμφίπολη απέβλεπε κυρίως στην αθλητική και στρατιωτική προετοιμασία των εφήβων της πόλης αλλά όχι στην πνευματική τους εκπαίδευση, σε αυτό το στάδιο τουλάχιστον.
Τόσο στην ελληνιστική όσο και στη ρωμαϊκή εποχή δεν υπήρχε προφανής λόγος για τη συνέχιση της στρατιωτικής προετοιμασίας των εφήβων. Όμως, η στρατιωτική εκπαίδευση κατά τη διάρκεια της εφηβείας φαίνεται να διατηρήθηκε, ενώ πολλές είναι οι πόλεις στις οποίες έπαιζε πρωτεύοντα ρόλο. Μέσα από τη στρατιωτική εκπαίδευση των εφήβων, η κάθε πόλη διαμόρφωνε τους μελλοντικούς άνδρες, τους οποίους εφοδίαζε με αρετές όπως το θάρρος, η μαχητικότητα, η τόλμη, η υπακοή στους νόμους, και φυσικά με «ευεξία, ευκοσμία, ευταξία και φιλοπονία».
Δημοσίευση σχολίου
Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.