Ο ναός της Αγροτέρας Αρτέμιδος στη λεωφόρο Αρδηττού
Χρονολογία
1751-1754
Πηγή
Η εικόνα προέρχεται από το τετράτομο έργο «The Antiquities of Athens» των βρετανών ζωγράφων και αρχιτεκτόνων Τζέιμς Στιούαρτ (James Stuart) και Νίκολας Ρέβετ (Nicholas Revett), οι οποίοι επισκέφθηκαν την Ελλάδα το διάστημα 1751-1754. Απεικονίζοντας με εξαιρετική τέχνη και ακρίβεια τα μνημεία, το έργο αυτό υπήρξε καθοριστικό για την αναβίωση του ενδιαφέροντος για την αρχαία Ελλάδα στην Ευρώπη.
Περιγραφή
Ειδυλλιακή εικόνα στη νότια πλευρά του Ιλισσού, στη σημερινή περιοχή του Μετς, στην οποία οι Στιούαρτ και Ρέβετ έχουν αποτυπώσει τον περίφημο «ιωνικό ναό στον Ιλισσό» -όπως τον αναφέρουν πολλοί περιηγητές- ένα μικρό αρχαίο ναό που στα χριστιανικά χρόνια είχε μετατραπεί σε εκκλησάκι αφιερωμένο στην Παναγία, γνωστό ως «η Παναγιά στην Πέτρα». Λίγο αργότερα το –ήδη ερειπωμένο- εκκλησάκι θα κατεδαφιζόταν, ωστόσο η περιγραφή και τα λεπτομερή σχέδια των δύο άγγλων περιηγητών διατήρησαν και ανέδειξαν με τέτοιον τρόπο την ομορφιά του, ώστε υπήρξε πρότυπο για πολλούς ευρωπαίους και αμερικανούς αρχιτέκτονες…
«Πέρα από τον Ιλισσό είναι η τοποθεσία που λέγεται Άγραι και ένας ναός της Αγροτέρας Αρτέμιδος. Λένε πως η Άρτεμη κυνήγησε εδώ πρώτα, όταν ήρθε από τη Δήλο, και γι’ αυτό το άγαλμά της κρατεί τόξο…»
Παυσανίας, Αττικά
(Μετάφραση: Ν. Παπαχατζή, Εκδόσεις Ι.Ν. Ζαχαρόπουλου)
Από την Άρτεμη στην Παναγιά
Αν και η ταυτότητα του ναού δεν είναι απόλυτα βέβαιη, θεωρείται ότι πρόκειται για το ναό της Αγροτέρας Αρτέμιδος που αναφέρει στην ανωτέρω παράγραφο ο Παυσανίας, ενώ είναι πιθανόν ο ίδιος χώρος να εξυπηρετούσε και τη λατρεία της Δήμητρος και της Κόρης (Περσεφόνης). Κτίστηκε κατά το δεύτερο ήμισυ του 5ου π.Χ. αιώνα, γύρω στο 435-430 π.Χ. σύμφωνα με κάποιες πρόσφατες εκτιμήσεις. Το σίγουρο είναι ότι πρόκειται για έναν ασυνήθιστο ναό, ίσως τον πρώτο αμφιπρόστυλο τετράστηλο (δηλαδή με 4 κίονες και στις δυο στενές πλευρές του), παρόμοιο δηλαδή με το Ναό της Αθηνάς Νίκης στην Ακρόπολη. Η ομοιότητα μάλλον δεν είναι τυχαία: και οι δυο είναι πιθανότατα έργα του Καλλικράτη και κτίστηκαν με μικρή χρονική απόσταση ο ένας από τον άλλον.
Μία χιλιετία μετά την κατασκευή του ναού, πιθανώς γύρω στο 435 μ.Χ., όταν ένας νόμος του Θεοδοσίου Β΄ όρισε τη μετατροπή σε εκκλησία κάθε αρχαίου ναού που δεν είχε γκρεμιστεί, ο ναός της Αγροτέρας Αρτέμιδος μετατράπηκε μαζί με πάμπολλους άλλους σε χριστιανικό και αφιερώθηκε στην Παναγία με την ονομασία Παναγία στην Πέτρα. Γύρω του μάλιστα δημιουργήθηκε νεκροταφείο, ίχνη του οποίου υπάρχουν και σήμερα στο γύρω χώρο.
Ο θρύλος λέει ότι η εκκλησία εγκαταλείφθηκε και ερημώθηκε στα 1674, όταν ο γάλλος πρεσβευτής στην Πόλη, Σαρλ Ολιέ, Μαρκήσιος του Νοαντέλ, που επισκέφθηκε την Αθήνα μαζί με την ακολουθία του για να μελετήσει τα μνημεία της, τη βεβήλωσε πραγματοποιώντας μια καθολική λειτουργία σε αυτήν. (Το ίδιο είχε κάνει στο σπήλαιο της Αντιπάρου, αφήνοντας και μία επιγραφή εκεί…) Όπως και να έχει το θέμα, η αποτύπωση του ναού από τους Στιούαρτ και Ρέβετ –που συνοδευόταν από περιγραφή, ακριβείς μετρήσεις και εικόνες- ήταν μια εξαιρετικά ευτυχής συγκυρία καθώς το 1778 αυτός γκρεμίστηκε –μαζί με αρκετά άλλα μνημεία- κατά διαταγή του βοεβόδα (τούρκου κυβερνήτη) της Αθήνας, Χατζή Αλή Χασεκή, προκειμένου τα υλικά να χρησιμοποιηθούν για το τείχος που έκτισε βιαστικά ο τελευταίος γύρω από την πόλη.
Λιγοστά ευρήματα
Ο ναός βρίσκεται στη λεωφόρο Αρδηττού, στη ΒΑ γωνία ενός μικρού αρχαιολογικού χώρου που απλώνεται ανάμεσα στις οδούς Θωμοπούλου και Κούτουλα, σε μικρή απόσταση από το Παναθηναϊκό Στάδιο και το Ολυμπιείο. Ένας λαμαρινένιος φράκτης εμποδίζει την πρόσβαση στο χώρο και τον κρύβει, ωστόσο μπορεί κανείς να ρίξει μια ματιά στο εσωτερικό του από την υπερυψωμένη νότια πλευρά του…
Η πρώτη συστηματική ανασκαφή στο χώρο έγινε το 1897 από την Αρχαιολογική Εταιρία, με λιγοστά δυστυχώς ευρήματα. Πέρα από ένα τμήμα από το κρηπίδωμα (τη βάση με τα σκαλοπάτια πάνω στην οποία κτίστηκε ο ναός), ένα μικρό τμήμα του τοίχου που είχε γίνει πιο έξω από τον ναό για να συγκρατήσει τα χώματα, ένα κιονόκρανο που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο και κάποια μικρά τμήματα από τη ζωφόρο, που είχαν πάρει μαζί τους ως σουβενίρ οι άνδρες του Μοροζίνι το 1688 και σήμερα βρίσκονται σκορπισμένα σε μουσεία στη Βιέννη και το Βερολίνο, ελάχιστα απομένουν από αυτόν.
Συμπληρώνοντας την εικόνα
Ολοκληρώνοντας την περιγραφή της ανωτέρω εικόνας αξίζει να αναφέρουμε ότι τα μακρινά κτίσματα που διακρίνονται πλάι στο πίσω μέρος του ναού με φόντο τον όγκο της Πεντέλης, ανήκουν στη μονή Πετράκη που τότε περιβαλλόταν από ελαιώνα. Πιο δεξιά και πιο κοντά είναι η γέφυρα του Ιλισσού, που οδηγούσε στην περιοχή του Παναθηναϊκού Σταδίου. Στο αριστερό άκρο της εικόνας διακρίνεται το μοναστήρι της Παναγίας Σωτήρας του Λυκοδήμου, από το οποίο σήμερα σώζεται μόνο το Καθολικό, γνωστό πλέον ως Ρώσικη Εκκλησία. Η υπόλοιπη μονή κατεδαφίστηκε και αυτή το 1778, για την κατασκευή του τείχους του Χασεκή.
Όπως αναφέρεται στο κείμενο που συνοδεύει την εικόνα, ο ιππέας στα αριστερά είναι ο τότε βοεβόδας της Αθήνας, σε κυνήγι μαζί με τους ακολούθους του και τα σκυλιά του. Ίσως η ύπαρξη μιας σκηνής κυνηγιού στην εικόνα να μην είναι τυχαία, αλλά να πρόκειται για μια αλληγορική αναφορά στην πιθανή σχέση του ναού με την Άρτεμη, τη θεά του κυνηγιού…
Άλλα στοιχεία
Η ανωτέρω εικόνα δημοσιεύεται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού – Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές . (Πηγή: Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης. Έχει γίνει ψηφιακή επεξεργασία της αρχικής εικόνας για να βελτιωθεί η ποιότητά της.)
πηγη athensopenmuseum
Σας
προσκαλώ να εγγραφείτε στο νέο κανάλι μου στο you tube
Να το
στηρίξετε και να έχετε έγκαιρη και έγκυρη ενημέρωση.
Όπως
επίσης μπορείτε να μου στέλνετε στο mail μου dsgroupmedia@gmail.com
τα video σας να τα ανεβάζουμε άμεσα.
Αν σας άρεσε το άρθρο κάντε ένα like, κοινοποιήστε το
στους φίλους σας και μοιραστείτε μαζί τους την γνώση
Δημοσίευση σχολίου
Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.