Με τον τίτλο Βατραχομυομαχία είναι γνωστό κυρίως ένα μικρό εύθυμο έπος που σώθηκε ως τις μέρες μας από την αρχαία Ελλάδα. Είναι επίσης γνωστό και ως Βατραχομαχία, ή και ως Μυομαχία. Αποτελεί παρωδία της Ιλιάδας του Ομήρου. Σε 303 στίχους αφηγείται ένα λυσσαλέο πόλεμο μεταξύ των βατράχων ενός έλους και των γύρω ποντικών.
Περίληψη του έργου
Μετά από ένα σύντομο προοίμιο (στ. 1-8), με το οποίο ο ποιητής επικαλείται τη βοήθεια των Mουσών για την περιγραφή της Βατραχομυομαχίας, μας δίνει την αφορμή και την εξέλιξη του φανταστικού αυτού «πολέμου».
Ένα ποντίκι, ο Ψιχάρπαγας, πηγαίνει σε μια λίμνη να πιει νερό. Εκεί συναντά το βασιλιά των βατράχων Φυσίγναθο, που τον ανεβάζει στη ράχη του, για να τον φιλοξενήσει στο αρχοντικό του· καθώς ταξιδεύουν μέσα στη λίμνη, εμφανίζεται μια νεροφίδα· τρομάζουν κι οι δυο· ο βάτραχος βουτά μέσα στη λίμνη και γλιτώνει από τον κίνδυνο, ο ποντικός, ανίδεος στο κολύμπι πνίγεται.
Ένας ποντικός (ο Λειχοπίνακας), αυτόπτης μάρτυρας, μεταφέρει στους ποντικούς το γεγονός. Οι ποντικοί εξοπλίζονται και στέλνουν κήρυκα, τον γιο του Τυρογλύφου του τρανόκαρδου, τον Εμβασίχυτρο, για να κηρύξει τον πόλεμο στους βατράχους. Ο Φυσίγναθος αρνείται την κατηγορία της ενοχής του και εξοπλίζει τους βατράχους για πόλεμο (στ. 99-167)
Ο Δίας ενόψει των «πολεμικών προετοιμασιών», συγκαλεί συμβούλιο των θεών, όπου αποφασίζεται η ουδετερότητά τους στον επικείμενο πόλεμο (στ. 168- 198).
Ακολουθεί η βατραχομυομαχία με νεκρούς και από τις δύο πλευρές και με υπερτέρηση τελικά των ποντικών (στ. (στ. 199-269)).
Τότε γίνεται δεύτερο συμβούλιο των θεών (στ. 270-293), στο οποίο η Ήρα υποδεικνύει στο Δία να κάνει την επέμβασή του για τον τερματισμό του «πολέμου». Το αστροπελέκι (κεραυνός) του Δία δεν είναι πάντως αποτελεσματικός.
Τελικά ο Δίας εξαπολύει καβούρια εναντίον των ποντικών και αυτά αναγκάζουν τους ποντικούς να σταματήσουν αυτή τη μονοήμερη «μάχη» (στ. 294-303).
Υπόθεση
Σύμφωνα με μία πηγή, η υπόθεση βασίζεται σε ένα μύθο του Αισώπου: Κάποιος ποντικός, που τον είχε καλέσει ένας βάτραχος να παίξουν στη λίμνη, πνίγηκε. Αυτό αποτελεί την αφορμή για να κηρύξουν οι ποντικοί τον πόλεμο στους βατράχους. Οι θεοί στην αρχή είναι ουδέτεροι, ύστερα όμως επεμβαίνουν για να σώσουν τους βατράχους. Οι νικητές ποντικοί δεν υποχωρούν, ούτε και όταν τους απειλεί ο κεραυνός του Δία. Μόνο όταν μπαίνει στη μάχη στρατός από καβούρια τρέπονται σε φυγή.
Η εποχή της συγγραφής του ποιήματος δεν έχει καθορισθεί με κάποια βεβαιότητα, πιθανολογείται όμως ότι γράφτηκε είτε την εποχή των Περσικών Πολέμων, είτε κατά την Ελληνιστική εποχή επειδή φαίνεται να έχει επιδράσεις από τον Καλλίμαχο. Η πρώτη εκδοχή στηρίζεται μόνο στη μαρτυρία της «Σούδας» και του Πλουτάρχου, που ισχυρίζονται πως συγγραφέας του είναι ο Πίγρης από την Αλικαρνασσό.
Ο ποιητής της «Βατραχομυομαχίας» μιμείται σε όλα τον Όμηρο για να τον παρωδήσει: μιμείται το ύφος του, τις διηγήσεις του, τους ήρωές του. Το έπος ήταν δημοφιλές και στην αρχαιότητα, και στο Βυζάντιο, και στην Αναγέννηση.
Η περιγραφή του «οδοιπορικού» δίνεται με συνδυασμό ρεαλιστικών και κωμικών στοιχείων, το απροσδόκητο περιστατικό (στ. 82-98) που τερματίζει τη ζωή του Ψιχάρπαγα δίνεται με περιγραφική δεινότητα στο πλαίσιο της γνωστής ρήσης «ο σώζων εαυτόν σωθήτω» και η περιγραφή της Βατραχομυομαχίας (στ. 199-269) ξεκινά με τελετουργικό τρόπο, όπου το κωμικό και το σοβαρό στοιχείο συνείρονται: τα κουνούπια σαλπίζουν το εμβατήριο του πολέμου και ο Δίας δίνει το έναυσμα της μάχης με τη βροντή του.
Αναφωνήσεις ενός μελλοθάνατου
Ο ποντικός, μόλις τόν άφησε ο βάτραχος έπεσε ανάσκελα
μέσα στο νερό,
Έσφιγγε τα χέρια του και καθώς ήταν να χαθεί, έβγαζε
δυνατές φωνές.
Πολλές φορές βούλιαζε μέσα στο νερό, πολλές φορές πάλι
κλωτσούσε.
κι ανέβαινε επάνω· όμως ήταν αδύνατο να γλιτώσει απ΄ το
θάνατο.
Οι τρίχες του, καθώς βρέχονταν, έκαναν το σώμα του βαρύτερο.
Καθώς πια ήταν να χαθεί, φωνάζοντας τέτοια λόγια είπε:
«Δε θα ξεφύγεις, Φυσίγναθε, που με δολερό τρόπο έκανες αυτά,
να πετάξεις από το σώμα σου, σαν από βράχο, ένα ναυαγισμένο.
Πανάθλιε στη στεριά δε θα ήσουν διόλου καλύτερός μου
στην πυγμαχία, στην πάλη, στο τρέξιμο· αλλά με ξεγέλασες
και μ΄ έριξες στο νερό. Έχει ο θεός έκδικο όμμα και το τιμωρεί.
Θα πάρει εκδίκηση ο στρατός των ποντικών, δεν θα γλιτώσεις.
Έτσι μίλησε κι άφησε την πνοή του μέσα στα νερά· τo είδε
όμως ο Λειχοπίνακας, καθώς καθόταν στη δροσερή όχθη·
έβγαλε μια στριγγιά φωνή (εξολόλυξε), έτρεξε και το μήνυσε
στους ποντικούς».
Ο λόγος του Τρωξάρτη
Μόλις αυτοί έμαθαν το κακό, φοβερή οργή όλους τους έπιασε. Τότε πρόσταξαν τους κράχτες τους αμέσως με τα χαράματα να καλέσουν σε συνέλευση στο παλάτι του Τρωξάρτη, πατέρα του δύστυχου Ψιχάρπαγα, που μέσα στη λίμνη ήταν ξαπλωμένος ανάσκελα, ένα νεκρό κουφάρι, και δεν ήταν ο δύστυχος καν πια κοντά στις όχθες, αλλά μεσοπέλαγα αρμένιζε στα νερά. Μόλις ήρθαν βιαστικά με τα ξημερώματα, σηκώθηκε πρώτος ο Τωξάρτης, οργισμένος για το παιδί του, κι αυτά τα λόγια είπε:
«Φίλοι μου, αν και μόνο εγώ απ΄ όλους τους ποντικούς έχω πάθει πολλά κακά, αλήθεια αυτό είναι κακή για όλους μας δοκιμασία. Είμαι τώρα αξιολύπητος, καθώς έχω χάσει τρία παιδιά μου. Το πρώτο μου παιδί τ΄άρπαξε και το σκότωσε μια γάτα πολυμίσητη τραβώντας το και βγάζοντάς το έξω απ΄τη φωλιά του. Το δεύτερο πάλι άνθρωποι σκληρόκαρδοι το έσυραν στο θάνατο με τα καινούργια τεχνάσματά τους επινοώντας ξύλινο μηχάνημα, που το λεν παγίδα και είναι των ποντικών η καταστροφή. Το τρίτο, που μου ήταν αγαπητό, όπως και στη σεβαστή μάνα του, αυτό το έπνιξε ο Φυσίγναθος παρασέρνοντάς το στης λίμνης το βυθό. Όμως ελάτε να εξοπλιστούμε και ας τρέξουμε μ΄ ορμή εναντίον τους στολίζοντας τα σώματά μας με τα πολυπλούμιστα όπλα μας».
Η Βατραχομυομαχία, έργο άγνωστου ποιητή πιθανόν του 6ου/5ου αι. π.Χ., περιγράφει τον πόλεμο μεταξύ των βατράχων και των μυών (=ποντικών). Οι στίχοι που ακολουθούν παρουσιάζουν τη φονική μάχη μεταξύ των δύο αντιπάλων. Με ποιο τρόπο παρωδεί ο ποιητής της Βατραχομυομαχίας τις ιλιαδικές μάχες και πώς προκαλεί κωμική εντύπωση;
Και τότε σάλπιγγες αρπάζοντας στα χέρια τα κουνούπια
το φοβερό της μάχης σάλπισμα σαλπίσαν κι απ' τα ουράνια | 200 |
του Κρόνου ο γιος ο Δίας εβρόντησε, σημάδι του πολέμου.
Με δόρυ πρώτος ο Βροντόλαλος χτυπάει τον Αντρογλύφτη μες στους προμάχους στο κατώκοιλο και του τρυπάει το σκώτι. Μπρούμυτα αυτός σωριάστη, γέμισε η λεπτή του χαίτη σκόνη. Με βρόντο πέφτει κι από πάνω του βροντήξαν τ' αρματά του. | 205 |
Κι ο Τρυποφράκτης τότε χτύπησε και το βαρύ κοντάρι
στο στήθος του Λασπίδη κάρφωσε σωριάστη αυτός και μαύρος χάρος τον βρήκε, κι απ' το σώμα του μακριά πετάει η ψυχή του. Τον Παντζαρά χτυπάει κατάστηθα, σκοτώνει ο Χυτροβούτας. Τον Φωνακλά στο κατωκοίλι του χτυπάει ο Ψωμοψάχτης, | 210 |
σωριάστη 'πίστομα, απ' τα μέλη του μακριά πετάει η ψυχή του.
Τον Φωνακλά σαν είδε οπού 'σβηνε, χυμά ο Βαλτίσιος, τρέχει, τον Τρυποφράκτη φτάνει, τον χτυπά, στο σβέρκο τον πληγώνει. Βλέπει ο Βασιλικιώτης, θύμωσε, και στο Βαλτίσιο μπήγει, καλάμι σουβλερό και τ' άφησε μπηγμένο κι ως τους είδε, | 215 |
με το λαμπρό του τον σημάδεψε κοντάρι κι ο Αντρογλύφτης
και τον καρφώνει, δεν αστόχησε, το σκώτι, μα σαν είδε το Ριζοφάγο, που γοργόφευγε, τον κυνηγάει στις όχθες, και μήτε εκεί τον απαράτησε, του ρίχνει, πέφτει εκείνος κάτω και δε ματασηκώθηκε και με το σκούρο του αίμα | 220 |
βάφτηκε η λίμνη στην ακρογιαλιά μακρύς, φαρδύς ξαπλώθη
κι απάνω στ' άντερά του πήδαγε και στα παχιά λαγόνια. Στην όχθη κι οΛιμνιώτης σκύλεψε νεκρό τον Τυροφάγο. Τον Τσικνογλύφτη σαν αντίκρισε, με τρόμο ο Καλαμιώτης πέταξε την ασπίδα, πήδηξε και χώθηκε στη λίμνη. | 225 |
Προβάλλει ο Λασποσπίτης ο άψεγος, τον Σαπουνά σκοτώνει.
Κι ο Νερορούφας εθανάτωσε το ρήγα Παστρουμάδη, τρανή πετώντας στο κεφάλι του κοτρώνα τα μυαλά του χύθηκαν από τα ρουθούνια του κι η γης εγέμισε αίμα. Όμως κι ο Πιατογλύφτης σκότωσε τον άξιο Λασποσπίτη | 230 |
με το κοντάρι ορμώντας σκέπασε τα μάτια του σκοτάδι.
Τον είδε ο Πρασομούρης, του άδραξε το πόδι, μες στη λίμνη τον σέρνει, το λαιμό πατώντας του μες στα νερά τον πνίγει. Νεκρό το φίλο ο Ψιχουλάρπαγας διαφέντευε, και ρίχνει του Πρασομούρη στο κατώκοιλο και του τρυπάει το σκώτι | 235 |
μπροστά του εκείνος εσωριάστηκε, στον Άδη πάει η ψυχή του.
Τους είδε ο Λαχανάς κι αδράχνοντας μια φούχτα λάσπη ρίχνει στον Ψιχουλάρπαγα, στα μούτρα του, πώς δεν στραβώθη, αλήθεια! Φρένιασε τότε εκείνος κι άδραξε με το χοντρό του χέρι κοτρόνα ασήκωτη, που κείτονταν βαριά στο χώμα απάνω, | 240 |
τη σφεντονάει, χτυπά στα γόνατα το Λαχανά, του σπάζει
το πόδι το δεξί κι ανάσκελα στη σκόνη αυτός σωριάστη. Όμως ευθύς απάνω του όρμησε για γδικιωμό ο Σκουξιάρης, χτυπάει, στον αφαλό τον πέτυχε κι όλο το κοντάρι χώθηκε στην κοιλιά και χύθηκαν στη γη τα σπλάχνα του όλα | 245 |
γύρω από το κοντάρι, ως το 'σερνε με το χοντρό του χέρι.
Τον είδε ο Τρυποφράκτης που έστεκε στου ποταμού τις όχθες και κούτσα, κούτσα από τον πόλεμο το σκάζει στα χαντάκια πηδάει και τρομαγμένος πάσκιζε του χάρου να ξεφύγει. Στερνά απ' τη λίμνη ο Φουσκομάγουλος προβάλλει τρομαγμένος. | 250 |
Τον είδε ο Ψωμοφάγος, του 'ριξε, στο πόδι τον πληγώνει.
Τον βλέπει ο Πρασομούρης που έπεφτε λιπόθυμος, και τρέχει μπροστά, το σουβλερό κοντάρι του στον Ψωμοφάγο ρίχνει μα δεν τρυπάει η ασπίδα, κράτησε του κονταριού τη μύτη μήτε το φουντωτό τετράχυτρο χωρίς ψεγάδι κράνος | 255 |
ο έξοχος Ριγανάτος πέτυχε, που φάνταζε ο ίδιος ο Άρης,
το πρώτο μες στο βατραχόστρατο παράξιο παλικάρι. Κι ο Ψωμοφάγος πάλι χύμηξε κι ο ρήγας των βατράχων στους γαύρους μαχητές δεν άντεξε, βαθιά στη λίμνη εχώθη. Μέσα στους ποντικούς ξεχώριζεν ο Κομματάς, λεβέντης, | 260 |
γιος του Ροκάνα του αψεγάδιαστου, του Ψωμοκυνηγάρη·
στο σπίτι ο κύρης παρακάλεσε το γιο να μπει στη μάχη κι αυτός μ' αφανισμό φοβέριζε το γένος των βατράχων. Μ' αντρειά περίσσια ομπρός τους στάθηκε διψώντας άγρια μάχη. Στη μέση ένα καρύδι χώρισε, το κάνει δυο κομμάτια | 265 |
και τ' άδεια τσόφλια του τα φόρεσε γι' αρματωσιά στα χέρια.
Τρόμαξαν τα βατράχια κι όλα τους γοργά στη λίμνη τρέχουν. Και σίγουρα θα τα ξεκλήριζε, περίσσια η δύναμή του, αν των θεών ευθύς δεν το 'νιωθε κι ανθρώπων ο πατέρας. |
Ονόματα βατράχων
|
Ονόματα ποντικών
|
Φουσκομάγουλος
|
Αντρογλύφτης
|
Βροντόλαλος
|
Τρυποφράχτης
|
Λασπίδης
|
Χυτροβούτας
|
Παντζαράς
|
Ψωμοψάχτης
|
Φωνακλάς
|
Βασιλικιώτης
|
Βαλτίσιος
|
Τυροφάγος
|
Ριζοφάγος
|
Τσικνογλύφτης
|
Λιμνιώτης
|
Σαπουνάς
|
Καλαμνιώτης
|
Παστρουμάδης
|
Λασποσπίτης
|
Πιατογλύφτης
|
Νερορούφας
|
Ψυχουλάρπαγας
|
Πρασομούρης
|
Ψωμοφάγος
|
Λαχανάς
|
Κομματάς
|
Σκουξιάρης
|
Ροκάνας
|
Ριγανάτος
|
[πηγή: Βατραχομυομαχία, μτφρ. Ν. Κοτσελίδης, ΟΕΔΒ (παρατίθεται στο βιβλίο εκπαιδευτικού)]
Δημοσίευση σχολίου
Αφήστε το σχόλιό σας ή κάνετε την αρχή σε μία συζήτηση
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.