ΟΙ ΙΚΕΤΑΙ ΠΑΡΑ ΤΟΙΣ ΑΡΧΑΙΟΙΣ ΕΛΛΗΣΙ

ANNA PAMΟY — ΧΑΨΙΑΔΗ
ΟΙ ΙΚΕΤΑΙ ΠΑΡΑ ΤΟΙΣ ΑΡΧΑΙΟΙΣ ΕΛΛΗΣΙ
Ανερευνώντες τα του βίου των αρχαίων Ελλήνων παρατηρούμεν ότι
υπήρχεν ιδιαιτέρα τις μορφή αιτήσεως προστασίας, κατά την οποίαν οι
επισήμως, ούτως ειπείν, ζητούντες προστασίαν εκαλούντο ικέται3
. Ως
παρατηρείται και περί τόσων άλλων ζητημάτων αναγομένων εις την αρχαιότητα, ούτω και περί των ικεσιών δεν είναι ακριβώς γνωστόν πότε
και πως αύται ανεπτύχθησαν και κατέληξαν εις την μορφήν υπό την
οποίαν απαντούν το πρώτον εις τα διασωθέντα μέχρις ημών μνημεία. Επομένως το μόνον το όποιον δύναται να λεχθή περί των ικεσιών, είναι ότι
αύται παρουσιάζονται από των ηρωικών χρόνων διαμεμορφωμέναι πλήρως
τελετουργικός.
Κατά την θρησκευτικήν συνείδησιν των αρχαίων Ελλήνων οι ικέται ετέλουν υπό την προστασίαν των θεοτήτων, ιδιαιτέρως δε του Διός,
όστις ήτο και ό κύριος προστάτης αυτών2
. Ή θρησκευτική αυτή αντίληψις ήτο αρχαιότατη, απαντώσα και κατά τους ομηρικούς χρόνους. Ούτως ή Πηνελόπη κατηγορεί τον Αντίνοον διότι δεν μεριμνά περί των ικετών
«οίσιν άρα Ζεύς μάρτυρος»3
. Ό Όδυσσεύς προσερχόμενος ως ικέτης εις το
σπήλαιον του Πολυφήμου λέγει «ικέται δε τοί είμεν. Ζεύς δ,
 επιτιμήτωρ
ικετάων»4
. Άλλοτε πάλιν ό αυτός επικαλείται δια την τιμωρίαν των
Φαιάκων τον Ίκετήσιον Δία5
, ό όποιος προσηγορεύετο βραδύτερον και
1. Ή λέξις ικέτης απαντά και κατά την Μυκηναϊκήν έποχήν, αναγινωσκομένη εις πινακίδας της Κνωσσού Β 799 και της Πύλου Αη 610, βλ. Μ. V e n t r i s
— J. Chadwick , Documents in Mycenaean Greek, Cambridge 1956/59, σ. σ.
186, 406, 419, M. Lejeune , Les dérivés en - ter -, Essais de Philologie Mycénienne, έν Revue de Philologie, τ. XXIV, 1960, σ. 9 - 30 = Mémoires de Philologie Mycénienne, Roma 1971, σ. 213, J. Chadwic k - L. Baumbach ,
The Mycenaean Greek Vocabularly, έν Glotta, 41, 1963, σ. 205, L. Achille a
Stella , La civiltà Micenea nei Documenti Contemporanei, Roma, 1965, σ. 267.
2. Αίσχ . Ίκετ. 346, 616, Εύρ. Έκ. 345.
3. Όμ . Όδ. π 422.
4. Ενθ' άν. ι 269-70.
5. Όμ . Όδ . ν 213.
Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου
Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού
6§ Άννα Ραμού - Χαψιάδη
Αφίκτωρ, Αιδοίος, Ικέσιος ή Ικτήρ6
. Όμως, εκτός του Διός, είναι παραδεδομένον οτι οι ικέται ηύχοντο και εις άλλους θεούς7
.

Ένεκα των θρησκευτικών τούτων αντιλήψεων ό ικέτης, αναλόγως
των περιπτώσεων, άλλοτε μέν τίθεται υπό την προστασίαν του θείου, άλλοτε δέ ζητεί την ανθρωπινήν προστασίαν στηριζόμενος εις την θρησκευτικήν παράδοσιν, ή οποία καθώριζε μέχρι τινός και τον τρόπον συμπεριφοράς προς τον ικέτην8
.
Ή δευτέρα βάσις της αναπτύξεως των ικεσιών προήλθεν έκ των
καλουμένων θρησκευτικών συναισθημάτων. Ό ικέτης προς επιτυχίαν του
σκοπού του δεν επικαλείται μόνον την έκ της ευσέβειας έπιβαλλομένην
διαγωγήν, οσάκις απευθύνεται προς ανθρώπους, αλλά προκαλεί και την
ένέργειαν των συνανθρώπων την άπορρέουσαν έκ της φιλαλληλίας, της
συμπαθείας και του οίκτου9
. Όμως εκτός τούτων πρέπει να σημειωθή
οτι ενίοτε ή προστασία του ίκέτου συνεδυάζετο και προς ήθικήν ή υλικήν του ικετευομένου ωφέλειαν. Τοιαύτη περίπτωσις άπαντα εις την σοφόκλειον τραγωδίαν «Οιδίπους επί Κολωνώ», ένθα ό Οιδίπους ζητών την
προστασίαν των Αθηναίων αναφέρεται κατ' επανάληψιν εις τον «μέγαν»
σωτήρα της πόλεως και την «όνησιν», ή οποία θα προήρχετο εξ αυτού,
διότι εγνώριζεν οτι ή χώρα εις την οποίαν θα έθάπτετο, δεν θα ύπέκειτο
πλέον εις ουδέν από των Θηβαίων κακόν10
. Ωσαύτως δέ και ή Μήδεια
ίκετεύουσα τον Αιγέα, ϊνα την δεχθή «χώρα και δόμοις εφέστιον», υπόσχεται εις αυτόν παιδοποιΐαν
u

.
Αφού κατά ταύτα προήλθον έκ των βάσεων τούτων ως παραδεδεγμένα ή δεδομένα άφ' ενός μέν ή ευμενής του θείου διάθεσις άφ' ετέρου
δέ ή κατ' επίδρασιν των θρησκευτικών και κοινωνικών συναισθημάτων
6. Αι επικλήσεις αύται απαντούν και εις τας «Ικέτιδας» του Αισχύλου,
τραγωδίαν κατ' εξοχήν δηλούσαν τας περί ικετών θρησκευτικός αντιλήψεις. Αι Δαναίδες προσφυγούσαι εις Άργος μετά την εξ Αιγύπτου εκουσίαν φυγήν των, επικαλούνται δια την σωτηρίαν των τον Δία Αφίκτορα (1), ο Δαναός δε προτρέπει
τάς θυγατέρας του, όπως εχουσαι «λευκοστεφείς ικτηρίας, αγάλματ' Αιδοίου Διός»,
προσφύγουν εις τον βωμον των αγωνίων θεών (191-92). Δια της προσφυγής ταύτης πάσα εναντίον αύτων απειλή καθίσταται αδύνατος : «Βαρύς γε μέντοι Ζηνός
Ικεσίου κότος» (346), και κατωτέρω : «όμως δ' ανάγκη Ζηνός αιδείαθαι κότον Ικτήρος» (478-9).
7. Α ί σ χ. Εύμ. 474, 577, Σ ο φ. O.K. 44-5, 0 ο υ κ. III. 75 κ. α.
8. Βλ. M. N i Is son , The Greek Piety, Oxford 1948/51, σ. 1-40, W.
Guthrie , The Greeks and their Gods, London 1950, σ. 27 κ. έξ., 117 κ. έξ.
F. Cham o u x, La Civilisation Grecque, Paris 1963, σ. 183 κ.έξ.
9. Αίσχ . Ίκ. 188-199.
10. Σ ο φ. O.K. 289, 453, 575-584, 606-629, 634-35.
11. Εύρ . Μήδ. 713-18.
Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου
Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού
οι Ικέται παρά τοις αρχαίοις Έλλησι 69
διαμόρφωσις της έν προκειμένω διαγωγής των ανθρώπων, αϊ ικεσίαι έλαβον θρησκευτικήν άμα και κοινωνικήν μορφήν, ένεκα δέ τούτου το
σύνολον των ικεσιών δυνάμεθα να διαιρέσωμεν : α) εις ικεσίας προς θεούς
και β) εις ικεσίας προς ανθρώπους. Οίκοθεν νοείται ότι, ενώ κατά τάς
πρώτας το αίτημα ηδύνατο να πραγματοποιηθή μόνον δια της θείας δυνάμεως, κατά τάς δευτέρας ήτο απαραίτητος ή συνδρομή της ανθρωπινής
ενεργείας της προαγόμενης υπό των προειρημένων θρησκευτικών και κοινωνικών συναισθημάτων.
Ακολουθούντες την τεθείσαν διαίρεσιν παραθέτομεν περιπτώσεις
τινάς ικεσιών :
α) Ίκεσίαι προς θεούς Ή αρχαία ελληνική ποίησις προς περιγραφήν του υπέρτατου βαθμού της αδυναμίας και των ταλαιπωριών του ανθρώπου, έπλασε την περίπτωσιν διώξεως αυτού υπό της θείας μήνιος,
ούτω δε επέτυχε την ζωγράφησιν της άκρας απελπισίας, υπό της οποίας
κατεχόμενος ο άνθρωπος προσφεύγει ως ικέτης εις τους βωμούς των θεών.
Υπέροχον από τοιαύτης επόψεως παράδειγμα παρέχει ο Αισχύλος εις τάς
«Εύμενίδας». Εκεί ό Ορέστης διωκόμενος υπό των Έρινύων δια τον φόνον της μητρός του καταφεύγει αιμοσταγής εις το έν Δελφοΐς ιερόν του
Απόλλωνος φέρων ίκετηρίαν. Ό Απόλλων, παραδίδων εις ύπνον τάς
διωκτρίας του Ορέστου, παρακαλεί τον Ερμήν να γίνη φύλαξ του ικέτου, διότι «σέβει τοι Ζεύς τόδ' εκνόμων σέβας»12
, αποστέλλει δέ τον
ικέτην εις Αθήνας υποσχόμενος σωτηρίαν,
«δεινή γαρ εν βροτοίσι καν θεοίς πέλει
του προστροπαίου μήνις, ει προδώ σφ εκών» 13
.

Έξοχον ωσαύτως παράδειγμα ικεσίας προς θεούς, εις την οποίαν ήγαγεν
ή τραγική και άπελπις των Αθηναίων κατάστασις κατά την εισβολήν
του Ξέρξου εις την Ελλάδα, μνημονεύει ό Ηρόδοτος.
Κατά τον ιστορικόν, μετά τον άπαίσιον εκείνον χρησμόν του μαντείου των Δελφών, δια του οποίου οι Αθηναίοι προσηγορεύοντο «μέλεοι»
και προελέγοντο πλείστα και ολέθρια δεινά, οι θεοπρόποι έπανήλθον ως
ικέται πλέον εις το χρηστήριον και είπον : «
ΤΩναξ, χρησον ημίν αμεινόν
τι περί της πατρίδος, αιδεσθείς τάς ικετηρίας τάσδε τάς τοι ηκομεν φέροντες' η ου τοι άπιμεν εκ τον αδύτου, αλλ' αυτού τήδε μενέομεν εστ' αν τελεντήσωμεν»14
. Έκ των λόγων τούτων των θεοπρόπων προκύπτει ότι, ως
έπιστεύετο, οι ικέται ήσαν σεβαστοί και εις τους θεούς και ότι οι άνθρωποι πιεζόμενοι υπό της σκληρας ανάγκης ήγοντο μέχρι σημείου, ώστε να
12. Αίσχ . Εύμ. 92.
13. Ένθ* αν. 233-34. Πρβλ. Εύρ . Ήρακλ. 33 κ.έξ.
14. Ήροδ. VII. 140-141.
Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου
Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού
70 Άννα Ραμού - Χαψιάδου
εκβιάζουν, ούτως ειπείν, επιτυχώς την έκδήλωσιν ευμενούς των θέων διαθέσεως, ως δηλοϋται και εκ του μετά τους λόγους τούτους δοθέντος
ήπιωτέρου χρησμού.
β) Ίκεσίαι προς ανθρώπους. Αύται αναλόγως της ιδιότητος του
προς όν άπηυθύνοντο ή και του περιεχομένου του αιτήματος, δύνανται
να διακριθούν εις ικεσίας πολιτικός και εις ικεσίας ίδιωτικάς. Πολλαί
των ικεσιών τούτων, αν και εκδηλοΰνται δια της προσφυγής του ίκέτου
εις τους βωμούς των θεών, όμως δεν δύνανται να χαρακτηρισθούν ως
θρησκευτικά! ικεσίαι, διότι, ένω ή εις τα ιερά προσφυγή του ικέτου αποβλέπει μόνον εις τυπικούς και ειδικούς λόγους, ή πραγματοποίησις του
αιτήματος δεν ανάγεται αμέσως εις την θείαν βούλησιν και δύναμιν, αλλά
έχει ανάγκην της ανθρωπινής ενεργείας.
Αι πολιτικα ί ικεσία ι άπηυθύνοντο προς τους άρχοντας
πόλεως τίνος, το δέ αίτημα άφεώρα εις την θεραπείαν πολιτικής τίνος
ανάγκης. Οι αρχαίοι ποιηταί έπλασαν πολλά παραδείγματα πολιτικών
ικεσιών. Ούτως, εις τον βωμόν των ανακτόρων του Οιδίποδος προσέρχεται μετά ίκετηρίων κλάδων ό ιερεύς του Διός ακολουθούμενος υπό Θηβαίων και ζητεί την έκδήλωσιν βασιλικής μερίμνης προς άπαλλαγήν της
πόλεως εκ του λοιμού και των άλλων κακών15
. Πολιτικήν δε χροιάν έχει
και ή εις Ελευσίνα μετάβασις του Αδράστου μετ' Αργείων γυναικών,
αί όποΐαι προσπίπτουν ως ίκέτιδες προ της μητρός του Θησέως Αίθρας
ζητοΰσαι ταφήν των προ των Καδμείων πυλών φονευθέντων τέκνων των,
τα όποια εκειντο άταφα κατά διαταγήν του Κρέοντος16
. Περιπτώσεις πολιτικών ικεσιών μνημονεύουν και άλλοι συγγραφείς.
Ό Ηρόδοτος 1 7
 λέγει ότι ό τύραννος της Μιλήτου Άρισταγόρας
μετέβη εις Σπάρτην ζητών βοήθειαν κατά των Περσών. Όμως, επειδή ό
βασιλεύς Κλεομένης ήρνήθη και διέταξε τούτον να άπέλθη εκ Σπάρτης
προ της δύσεως του ηλίου, ό Άρισταγόρας μετέβη ως ικέτης εις την
οίκίαν του βασιλέως και προσεπάθησε να μεταπείση τούτον δια χρημάτων. Κατά τον αυτόν ιστορικόν οι Πλαταιείς θέλοντες ένεκα της προς
τους Θηβαίους έχθρας να τεθώσιν υπό την προστασίαν ίσχυρας πόλεως,
«Αθηναίων ιρά ποιεύντων τοίσι δυώδεκα θεοίσι ικέται ιζόμενοι επί τον
βωμόν εδίδοσαν σφέας αυτούς» 18
. Ό Θουκυδίδης δέ λέγει ότι οι Επιδάμνιοι, άποικοι των Κερκυραίων, εξέβαλον εκ της πόλεως μερίδα πολιτών, οι όποιοι όμως ενωθέντες μετά των πέριξ βαρβάρων ελυμαίνοντο
15. Σ ο φ. Ο.Τ. 1 κ.έξ.
16. Ε ύ ρ. Ίκ. 1. κ.έξ
17. Ήροδ . V. 51.
18. Ήροδ , VI. 108.
Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου
Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού
Oι Ικέται παρά τοις αρχαίοις Έλλησι 71
την χώραν. Δια τούτο οι κάτοικοι της Έπιδάμνου απέστειλαν εις Κέρκυραν πρέσβεις ίκέτας ζητοΰντας βοήθειαν κατά των επιδρομέων
19
. Κατά
τον αυτόν ιστορικόν οι ολιγαρχικοί των Μυτιληναίων, ευρεθέντες εις
δυσχερή θέσιν ένεκα της μή άποσταλείσης υπό των Λακεδαιμονίων ύπεσχημένης βοηθείας, συνήψαν μετά των 'Αθηναίων συμφωνίαν. Ότ ε όμως
το στράτευμα των Αθηναίων είσήλθεν εντός της πόλεως, οι συνάψαντες την συμφωνίαν ολιγαρχικοί καταληφθέντες υπό φόβου προσέφυγον
ως ίκέται εις τους βωμούς. Ούτως ετυχον ευμενούς υπό του Πάχητος,
στρατηγού των Αθηναίων, μεταχειρίσεως20
. της αυτής συμπεριφοράς
ετυχον υπό του Αγησιλάου και οι ογδοήκοντα Θηβαίοι, οίτινες μετά
την μάχην της Κορώνειας (394 π.Χ.) κατέφυγον ως ίκέται εις τον ναόν
της Ιτωνίας Αθηνάς21
.

Αντίθετος προς την συμπεριφοράν του Αγησιλάου έναντι των Θηβαίων ικετών υπήρξεν ή του Κλεομένους έναντι των πεντακισχιλίων Αργείων, οϊτινες μετά την μάχην της Σηπείας (494 π.Χ) κατέφυγον ως ικέται εις το ιερόν άλσος του υίοΰ της Νιόβης Άργου
22
.
Α ί ιδιωτικα ί ίκεσία ι άπηυθύνοντο άλλοτε μέν προς πολιτικάς αρχάς, άλλοτε δε προς άτομα άνευ πολιτικής τίνος εξουσίας και
άφεώρων εις παντός είδους αιτήματα, οσα ή ανθρωπίνη και το δυσχείμερον του βίου δύνανται να επιφέρουν. Ό Οδυσσεύς μετά την επί της
νήσου των Φαιάκων διάσωσίν του προσέρχεται ως ικέτης εις τα ανάκτορα του Αλκινόου και ζητεί παρά της Αρήτης «πατριδ' ικέσθαι θασσον»
23
. Ικέτης, του Διός διαμηνύσαντος, έρχεται προ του Αχιλλέως ο
Πρίαμος ζητών να παραλαβή προς ταφήν τον νεκρόν του υιού του Έκτορος24
. Ικέτης προ του αυτού ήρωος προσπίπτει ό υιός του Πριάμου Λυκάων και παρακαλεί να μη φονευθη
25
. Δαναΐδες φεύγουσαι τους μετά των
υιών του Αιγύπτου γάμους αποβιβάζονται εις Άργος και καταφεύγουν
ως ικέτιδες εις τον βωμόν των Αργείων θεών26
. Ικέται καταφεύγουν εις
τα ιερά της πόλεως Κερκυραίοι πολίται καταδικασθέντες εις χρηματικήν
ποινήν και μή δυνάμενοι να καταβάλουν το ποσόν αυτής27
.

19. Θ ουκ . Ι. 24. 4-7 , βλ. και Δ ι ο δ. XII. 57. 3.
20. Θ ουκ . III. 28, βλ. και 59.
21. Κατά τον Ξενοφώντα, IV. 3. 20, ό Αγησίλαος «καίπερ πολλά τραύματα έχων,
όμως ουκ επελάθετο του θείου, αλλ 'εάν τε απιέναι βούλοιντο εκέλευε κ.τ.λ.».
22. Ή ρ ο δ. VI. 78-79, Π α υ σ. III. 4. 1 : «Κλεομένης δε κελεύει. .. ενείναι πύρ. ..
και ομού τω άλσει καιομένω συγκατεκαύθησαν οι ικέται».
23. Ό μ. Όδ . η 151.
24. Ίλ . Ω 145 κ.έξ.
25. Ενθ' άν. Φ 74-5 .
26. A ì σ χ . Ίκ. 1 κ.έξ.
27. Θουκ . III. 70.
Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου
Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού
72 Άννα Ραμού - Χαψιάδη
Μνημονεύονται δέ και υπό ρητόρων ιδιότυποι τίνες περιπτώσεις
ικεσιών. Κατά Λυσίαν
28
 ό Άγόρατος κατέφυγε μετά των εγγυητών ως
ικέτης εις τον βωμόν της εν Μουνιχία Αρτέμιδος, ίνα ούτως αποφύγη
την ενώπιον της βουλής προσαγωγήν του. Εις τον αυτόν δέ βωμόν
κατέφευγον και οι εκ της δαπάνης δια τάς τριηραρχικάς λειτουργίας βαρυνόμενοι πολίται29
, ένω άλλοι κατέθετον δια την αυτήν αιτίαν ικετηρίαν εις την βουλήν. Ωσαύτως ο Αισχίνης
30
 ομιλεί περί τίνος Αριγνώτου, όστις μή προλαβών να μετάσχη της γενομένης «τοις αδυνάτοις δοκιμασίας» κατέθεσεν ικετηρίαν εις την βουλήν υπέρ του παρεχομένου
εις τους αδυνάτους μισθού. Ό αυτός δέ λέγει και οτι, επειδή μετά την
πτώσιν της Ολύνθου ήχμαλωτίσθησαν υπό του Φιλίππου πολλοί των
Αθηναίων πολιτών, «ικετηρίαν θέντες οι οικείοι, εδέοντο επιμέλειαν ποιήσασθαι»31
. Γενικώς δέ δύναται να λεχθή οτι οι Αθηναίοι εις περιπτώσεις
ιδίας ανάγκης προσήρχοντο μετά ικετηρίας και των μελών της οικογενείας των προ της βουλής, του δήμου, των δικαστηρίων, ως προκύπτει
άλλοθεν και έκ του Αριστοφάνους
32
.

εις την ατελεύτητον σειράν των ιδιωτικών ικεσιών ανήκει και ή
ακόλουθος, μνημονευομένη υπό του Ηροδότου
33
. Περίανδρος, ό της Κορίνθου τύραννος, εκδικούμενος τον φόνον του υιού Λυκόφρονος, συνέλαβε
τριακόσιους παίδας εξεχόντων Κερκυραίων και απέστειλε τούτους προς
ευνουχισμόν εις τον βασιλέα των Λυδών Αλυάττην. Ότ ε όμως κατέπλευσαν μετά των Κορινθίων φρουρών εις Σάμον οι παίδες ούτοι, κατά συμβουλήν των Σαμίων, οι όποιοι εμαθον τα κατά την άποστολήν εκείνην,
κατέφυγον εις τον ναόν της Αρτέμιδος ως ίκέται. οι Κορίνθιοι φρουροί,
μή δυνάμενοι να άποσπάσωσιν εκείθεν τους ίκέτας άνευ της συγκαταθέσεως της πόλεως, ημπόδιζον την χορήγησιν τροφής, ελπίζοντες οτι ούτω
θα άπεχώρουν οι ίκέται έκ του ναού. Άλλ' οι Σάμιοι τότε έτέλεσαν προς
τιμήν της θεάς έορτήν, κατά την οποίαν σκοπίμως ό έκ νεανίδων παρθένων
28. Λυσ. κ. Άγορ. 104.
29. Δημ. π. τ. στεφ. 262.
30. Αισχίν . κ. Τιμάρ. 14.
31. Αίσχίν . π. παραπρ. 15.
32. Άρίστφ . Πλ. 383. Ό Αριστοτέλης (Άθ. Πολ. 43. 6) λέγει οτι μία των
τακτικών εκκλησιών έκαστης πρυτανείας ήτο τεταγμένη «ταϊς ικετηρίαις, εν η θείς
ο βουλόμενος ικετηρίαν ών αν βούληται και ιδίων και δημοσίων διαλέξεται προς τον
δήμον».
33. Ή ρ ο δ. III. 48. Έξ άλλου, ίδιάζουσαν περίπτωσιν ικεσίας αποτελεί ή του
εξ Αργίλου καταγόμενου υπηρέτου του Παυσανίου, οτε ή ικεσία εχρησιμοποιήθη
υπό των εφόρων ως μέσον δια του οποίου θα παρείχετο αναμφισβήτητος απόδειξις
των προδοτικών ενεργειών του Παυσανίου, Θ ουκ. Ι. 133,
Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου
Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού
Oι Ικέται παρά τοις αρχαίοις Έλλησι 73
χορός έπρεπε να κράτη γλυκίσματα εκ σησάμου και μέλιτος, «ίνα
αρπάζοντες οι των Κερκυραίων παίδες έχοιεν τροφήν». Ή εορτή αυτή εξηκολούθησε, μέχρις οτου απελπισθέντες οι φύλακες Κορίνθιοι απεχώρησαν,
μεθ' ö οι ικέται απεστάλησαν υπό των Σαμίων εις Κέρκυραν.
Αί ίκεσίαι αύται, τόσον αί πολιτικαί δσον και αϊ ϊδιωτικαί, ως είναι
ευνόητον, απηυθύνοντο προς πόλεις ή πρόσωπα, τα όποια ετρεφον εκ
παραδόσεως σεβασμόν προς τους ικέτας. Τα γνωρίσματα ταύτα των ικετευομένων, ως από των πηγών προκύπτει, απεδίδοντο ιδιαιτέρως και από
παλαιότατου χρόνου εις την πόλιν των Αθηναίων, ταύτα δε εξαίρων ό
Ισοκράτης αναφέρεται εις τα κατ' Άδραστον και Ηρακλείδας, ως εις
παλαιοτάτας προς τους Αθηναίους ίκεσίας, από των οποίων δύναται τις,
ως λέγει ό ρήτωρ, να γνωρίση «τον τρόπον και την ρώμην την της
πόλεως» ai
.
Απομένει ήδη προς έξέτασιν το τελετουργικόν μέρος των ικεσιών,
ήτοι ο τόπος, τα σύμβολα και ο τρόπος τελέσεως αυτών, ως και αί κρατούσαι αντιλήψεις περί της μεταχειρίσεως των ικετών.
ως προκύπτει και εκ των περιπτώσεων τάς οποίας εμνημονεύσαμεν, ό
τόπος δεν ήτο ειδικώς και απαρεγκλίτως καθωρισμένος, τούτο δ' άλλως
ήτο ορθόν, άφου εις πολλάς περιπτώσεις ή έκ των πραγμάτων προκαλούμενη ανάγκη ήτο επείγουσα και δεν ήδύνατο να άνασταλή δια την μετάβασιν των προσώπων εις ειδικόν δια τάς ίκεσίας τόπον. Παρά ταύτα όμως
δύναται να λεχθή ότι επίσημο ν τόπον δια πολιτικός ίκεσίας άπετέλουν
τα κοινά της πόλεως ίερά, δι' ιδιωτικός δέ ή οικογενειακή εστία.
Τα σύμβολα, άτινα φέροντες οι ίκέται προσήρχοντο, φαίνεται ωσαύτως οτι δεν ήσαν καθωρισμένα ως απαραίτητα ενδεικτικά των ικετών. Το
επίσημον όμως του ικέτου σύμβολον, ως από των πηγών προκύπτει, απετέλει ή λεγομένη ικετηρία35
.
Ό Αισχύλος ομιλών περί ταύτης λέγει οτι αί ίκέτιδες ήλθον
«συν τοϊσό' ικετών εγχειριδίοις
εριοστέπτοισι κλάδοισιν» (Ίκ. 22 - 3)
και κατωτέρω οτι :
«κλάδοι γε μεν δη κατά νόμους άφικτόρων
κείνται παρ' υμίν προς θεοίς αγωνίοις'». (αύτ. 241-2)
34. Ίσ ο κ ρ. Πανηγ. 54 - 56. Βλ. και Ή ρ ο δ. IX. 27, Εύρ . Ίκέτιδες.
35. Περιτής ικετηρίας βλ. P. S t e n g e 1, Die Griechischen Kultusaltertümer,
München 1920, σ. 80 κ. έξ., Μ. Ν i 1 s s ο n, A History of Greek Religion, Oxford
1952, σ. 94. κ.έξ., J. Servais , Στέμματ' έχων έν χερσίν, êv L' Antiquité Classique, 36, 1967, σ. 426 και 441. Ούτως εκαλείτο και εορτή τελούμενη προς τιμήν
του Απόλλωνος, βλ, L, Deubner , Attische Feste, Berlin 1966, σ, 198.
Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου
Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού
74 Άννα Ραμού - Χαψιάδη
Περί του είδους δέ των χρησιμοποιουμένων δι' ίκετηρίαν κλάδων
μαρτυρεί σαφώς και πάλιν ό Αισχύλος, όταν τον ως ίκέτην καταφυγόντα
εις το εν Δελφοϊς ιερόν του Απόλλωνος Όρέστην περιγραφή :
«εχοντ' ελαίας θ' ύψιγέννητον κλάδον
λήνει μεγίστω σωφρόνως εστεμμένον
αργήτι μαλλώ'». (Εύμ. 43 - 5)
Ωσαύτως ό Πλούταρχος λέγει ότι ό Θησεύς «εθηκεν υπέρ αυτών τω
Απόλλωνι την Ικετηρίαν. Ην δε κλάδος από της ίερας ελαίας ερίω λευκώ
κατεστεμμένος» (Θησ. 18).
Λεξικογράφοι, ως ό Αρποκρατίων ερμηνεύουν την λέξιν ί κ ε τ η ­
ρ ί α ως «ελαίας κλάδον στέμματι εστεμμένον», ό δέ σχολιαστής (Αριστφ. Πλούτος 383) παρατηρεί οτι «ικετηρία εστί κλάδος ελαίας ερίω
πεπλεγμένος, οι γαρ ικετεύοντες αυτόν κατείχον τον κλάδον» 36
.
Έκ των ανωτέρω καθίσταται σαφές οτι οι προσερχόμενοι ως ικέται
εκράτουν κλάδους εξ ελαίας, οι όποιοι έπεστέφοντο δια λευκών έρίων
μάλιστα δέ μετά τίνος επιμελείας
37
.
Όμως έκτος τούτων, τα όποια άπετέλουν τα επίσημα, ούτως ειπείν,
σύμβολα του ίκέτου, έχρησιμοποιούντο και αλλά τινά. Ούτως ό Σοφοκλής
38
 λέγει οτι ό Εύρυσάκης έκράτει ως ίκετηρίαν πλοκάμους έκ της
κεφαλής αυτού, της μητρός του και του Τεύκρου. Θεμιστοκλής ό Νεοκλέους καταφυγών εις την χώραν των Μολοσσών προσφεύγει ως ικέτης
εις την εστίαν κρατών τον υίόν του βασιλέως Αδμήτου, ως δέ λέγει ό
Θουκυδίδης «μέγιστον ήν ικέτευμα τούτο» (Ι. 136).
Αλλ', ως είναι προφανές, εις πολλάς περιπτώσεις τα σύμβολα δεν
ήσαν πρόσφορα, ίσως δ' ένεκα τούτου δεν έκρίνοντο και απαραίτητα.
Κατ' άκολουθίαν ό ικέτης έδηλοΰτο έκ του τρόπου, κατά τον οποίον συμ36. Αλλος ποιητής, ô Ευριπίδης , καλεί τάς ίκετηρίας «ίκτήρα θαλλόν», «Ίκεσίους κλάδους», «γλαυκήν χλόην φυλλάδος καταστεφή», «Ιερά στέμματα», (Ίκ . 10,102,
258, 36). Περί της ύπο του Εύριπίδου εις «Ίκέτιδας» χρήσεως της λέξεως στέμματα
προς ύποδήλωσιν της ίκετηρίας, βλ.. J. Servais , ενθ* άν. σ. 430 κ.έξ.
37. Περί της χρήσεως του έρίου ως συμβόλου λατρείας μαρτυρεί, πλην άλλων
και ό Σοφοκλής , O.K. 466 κ.έξ., ένθα ό χορός υποδεικνύων εις τον Οιδίποδα,
«ποίω τρόπω» πρέπει να τελέση καθαρμόν, λέγει και «οίος νεώρους νεοπόκω μαλλώ
λαβών». Ωσαύτως ό Πλάτω ν Πολιτ. Γ 398, λέγει τα εξής : «Άνδρα δή, ως έοικε,
δυνάμενον υπό σοφίας παντοδαπον γίγνεσθαι και μιμείσθαι πάντα χρήματα, ει ημίν αφίκοιτο εις την πόλιν αυτός τε και ποιήματα βουλόμενος επιδείξασθαι, προσκυυνοίμεν
αν αυτόν ως Ιερόν... άποπέμποιμέν ιε εις άλλην πόλιν μύρον κατά της κεφαλής καταχέαντες και ερίω στέψαντες», βλ. και Π α υ σ. VIII. 10. 3, Χ. 24. 6. Πρβλ. J. Ρ 1 e y,
De lanae in antiquorum ritibus usu, Gieben 1911, S. E i t r e m-, Erritus und
Voropfer der Griechen und Römer, Kristiani a 1915, σ, 372 κ.έξ.
38. Σ ο φ. Αϊ. 1172 κ.έξ.
Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου
Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού
Oι Ικέται παρά τοις αρχαίοις Έλλησι 75
περιεφέρετο και της στάσεως, την οποίαν ελάμβανε. Και περί μέν του
τρόπου συμπεριφοράς είναι περιττον να λεχθή ότι ενείχεν εκδηλον τον
ίκετευτικόν χαρακτήρα
39
. Περί δέ της στάσεως, ιδίως δ' έναντι ανθρώπων,
ως προκύπτει εκ διασωθεισων πληροφοριών, αΰτη εις πολλάς, καθαρώς
ιδιωτικός ικεσίας, ήτο ή του προσπίπτοντος παρά τους πόδας του ίκετευομένου40
. Έκ της θέσεως ταύτης διετυπουτο το ίκέτευμα, ενώ συγχρόνως, ως
εκ τίνων περιπτώσεων προκύπτει, αί χείρες του ίκετεύοντος εκινούντο προς
άφήν των γονάτων, της δεξιάς χειρός ή του γενείου του ικετευομένου.
Ούτως, ή Ιφιγένεια απτομένη ως φαίνεται των γονάτων του πατρός της,
καθ' ην στιγμήν ήχθη προ του βωμού προς θυσίαν, λέγει προς αυτόν
«ικετηρίαν δε γόνασιν εξάπτω σέθεν το σώμα τούμόν» 41
. Ό Οδυσσεύς
έλθών, 'ίνα παραλαβή την Πολυξένην, ή οποία έμελλε να θυσιασθή,
κρύπτει υπό το ένδυμα την δεξιάν και στρέφει το πρόσωπον, ίνα μή ή
Πολυξένη άφθή ως ίκέτις της χειρός ή του γενείου
42
.
Αί περιπτώσεις αφής των μελών τούτων άφθονοϋν άπ' αυτών των ομηρικών χρόνων. Ό Όμηρος μνημονεύει συχνότατα και προ παντός αφήν
αμφοτέρων των γονάτων. Τοΰτο κατά δοθεΐσαν συμβουλήν πράττει ό
Οδυσσεύς, όστις δταν εφθασεν εις τα ανάκτορα του Αλκινόου «αμφί δ'
αρ' Άρήτης βάλε γούνασι χείρας»*3
. Ό Άχιλλεύς λέγει προς την μητέρα
του Θέτιδα να παρακάλεση τον Δία «λαμβάνουσα» τοϋτον έκ των γονάτων44
. Ό Αλαστορίδης «άντίος ήλυθε γούνων» Αχιλλέως και λαμβάνων
ταΰτα εκλιπαρεί όπως μή φονευθή
45
. Περί του αύτοϋ δέ πράγματος αναφέρουν και άλλοι ποιηταί. Ιδιαιτέρως παρατηροΰμεν ότι ό Ευριπίδης ομιλεί
περί αφής υπό του ίκέτου δια της μιας χειρός του ενός ή και αμφοτέρων
των γονάτων του ίκετευομένου προφανώς διότι δια της άλλης χειρός
έκρατεΐτο ή ίκετηρίο;, ή οποία φαίνεται ότι δεν άπετίθετο κατά την διάρκειαν τοιούτου είδους ικεσιών. Τοΰτο προκύπτει και έκ των λόγων του
Αδράστου, όστις λέγει προς τον Θησέα «γόνυ σον άμπίσχειν χ ε ρ ί »
4Β
,
ενώ εις άλλην περίπτωσιν κατά την οποίαν δεν κρατείται ίκετηρία, ό
Οιδίπους λέγει προς τον Κρέοντα «έλίξας γ' άμφί σον χείρας γ ό ν υ»
i 7
.
39. Αισχ . Ίκ. 191-201 , Ε ύ ρ. Έκ. 339.
40. Εύρ . Μήδ. 710, Όρ . 382, 1332, Ίκ. 44, Ήρακλ . 220, Έκ . 145, 339.
41. Εύρ . I.A. 1216-17.
42. Εύρ . Έκ . 342-47.
43. Όδ . η 142.
44. Ίλ . Α 407.
45. Ίλ. Υ 463.
46. Εύρ . Ίκετ. 165, πρβλ. και 272,
47. Φοίν . 1622,
Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου
Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού
76 Άννα Ραμού - Χαψιάδη
Προς τούτοις παρατηρείται ότι ό ικέτης ομιλεί και περί των τριών μελών,
ως εις την περίπτωσιν των Άργείων οι όποιοι λέγουν προς τον Θησέα :
((προς σε γενειάδος, ώ φίλος, ώ δοκιμώτατος Ελλάδι,
άντομαι αμφιπιτνούσα το σον γόνυ και χέρα» *.
Όμως ποίαν σημασίαν ειχεν ή άφή ή και ή απλή έπίκλησις των μελών τούτων; Ό Σχολιαστής σημειοί εν Εύριπίδου Εκάβη 339 ότι «οι
παλαιοί ικετεύοντες εδράττοντο της γενειάδος και της χειρός και του γόνυος, της μεν γενειάδος ως κατανεύσαι, ή ειπείν τι προς άλλον υπέρ τον
δεομένου, ει γε δεήσει τούτο ποιείν, της δε χειρός ως ενεργήσαι, του δε
ποδός ως βαδίσαι».
Είναι γνωστόν εκ των πηγών, μάλιστα δέ εκ του Ομήρου, οτι το
νεύειν δια της κεφαλής άπετέλει άπόδειξιν συγκαταθέσεως του νεύοντος
εις τα ύπ' άλλου λεγόμενα49
, ένεκα δέ τούτου ή σχετική εξήγησις του
σχολιαστού είναι εύλογος, διότι δια της αφής του γενείου προεκαλείτο
μηχανικώς, ούτως είπεΐν, ή κατάνευσις. Όμως ή περί των άλλων εξήγησις δεν φαίνεται επαρκής. Είναι βεβαίως άναμφισβήτητον οτι αί χείρες
άποτελοΰν τα κύρια όργανα της ενεργείας, άλλ' υπήρχον και περιπτώσεις κατά τάς οποίας ό ικέτης έζήτει άποχήν εξ ενεργείας, ως π.χ. να μή
φονευθή κ.α. Ένεκα τούτων, νομίζω, ότι ή άφή της χειρός εσυμβόλιζεν
άλλο τι. Ό Όμηρος 5 0
, οσάκις θέλει να δηλώση προστασίαν, ομιλεί περί
υπερτάσεως της χειρός, εκ τούτου δέ δυνάμεθα, νομίζω, να συμπεράνωμεν οτι ό ικέτης άπτόμενος της δεξιάς έπεζήτει να φέρη ταύτην υπέρ την
κεφαλήν του και οϋτω να τεθή συμβολικώς υπό την προστασίαν του ικετευομένου.
Ως περί των χειρών, ούτω και περί των γονάτων παρατηρούμεν ότι
το βαδίσαι του σχολιαστοΰ δεν συντελεί εις πλήρη έξήγησιν και διότι ή
βάδισις του ίκετευομένου δεν άπετέλει πάντοτε μέρος του αιτήματος. Δια
τοΰτο ό συμβολισμός πρέπει να εχη άλλην τινά επαρκεστέραν εξήγησιν,
την οποίαν, νομίζω, οτι παρέχει εμμέσως πάλιν ό Όμηρος. Κατά τον
ποιητήν το γόνυ άπετέλει κυρίαν εδραν της δυνάμεως του άνθρωπου και
δνεκα τούτου είναι συνήθης ή φράσις «λύτο γοννατα» προς δήλωσιν των
πρώτων ή τουλάχιστον των κυρίων συμπτωμάτων τα όποια έπαρουσίαζεν
ό μελλοθάνατος. Πλην τούτου είναι άξια ιδιαιτέρας προσοχής δύο χωρία
του ποιητοϋ. εις το πρώτον ή Θέτις παρακαλούσα τον Δία «οι γούνατ'
48. Ίκ. 278-80, βλ. και Έκ. 750-2. Πλην των είρημένων φιλολογικών μαρτυρίων εχομεν και παραστάσεις ικεσίας δι' αφής του γενείου. Περί αυτών βλ. πλην
άλλων και Ε. Buschor, Griechische Vasen, München 1940, εΐκ. 51, 130.
49. Ίλ. Θ 246, 1 223, Όδ . π 283, ρ 330.
50. Ίλ. Δ 249, Ε 433, 1 420.
Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου
Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού
Ol Ίκέται παρά τοις αρχαίοις Έλλησι 77
εκυσσε»
Β1
, εις το δεύτερον, του λόγου οντος περί της Πηνελόπης ευθύς
μετά την άναγνώρισιν του Οδυσσέως, λέγεται οτι «της δ' αυτού λύτο γούνατα και φίλον ήτορ»52
. Έκ του πρώτου προκύπτει οτι ή δια των χειρών
αφή του γόνατος δεν άπέβλεπεν εις πρόκλησιν βαδίσεως, αλλ' εις δήλωσιν του υποδεούς της θέσεως του παρακαλούντος και εις ύποκίνησιν των
συναισθημάτων συμπαθείας και οίκτου, ή οποία, ως εις την περίπτωσιν
ταύτην, έπεχειρεΐτο και δι' άσπασμού, ουδόλως περιλαμβάνοντος βεβαίως
τα προς βάδισιν υποκινούντα στοιχεία. Το δεύτερον χωρίον, νομίζω, οτι
συμβάλλει ετι μάλλον εις την ερμηνείαν του πράγματος, διότι, ως έκ
τούτου προκύπτει, εις τα γόνατα εξεδηλούτο ζωηρώς, ως και εις την καρδίαν, ή συγκίνησις. Κατ' άκολουθίαν είναι ευλογον να δεχθώμεν οτι ό
ικέτης άπέβλεπεν εις το γόνυ ως προς έδραν των συναισθημάτων συμπαθείας, ή ως προς μέσον δια την πρόκλησιν ενεργείας επί του συναισθήματος.
Περί δέ της μεταχειρίσεως των ικετών παρατηρούμεν οτι αύτη καθωρίζετο έν γενικότητι υπό κανόνων θρησκευτικής μορφής, αναλόγως προς
το είδος της ικεσίας. Ούτω προκειμένου περί των καταφευγόντων ως
ικετών εις τα ιερά των θεών, οι κανόνες ούτοι δεν έπέτρεπον την άσκησιν βίας και κακήν έν γένει μεταχείρισιν των ικετών, οι όποιοι ανήκον
πλέον κατ' άφιέρωσιν εις τον θεόν. Δια τούτο δέ κατά τον Εύριπίδην
53
ού'τε η Ερμιόνη ούτε ο Μενέλαος επιχειρούν την βιαίαν έκ του αγάλματος της Θέτιδος άπόσπασιν της Ανδρομάχης, άλλ' ή μέν πρώτη εξαπτομένη υπό ζηλοτυπίας, απειλεί την ικέτιδα δια πυρός και τηκτού μολύβδου, ό δέ δεύτερος πείθει ταύτην να απέλθη εκείθεν εκουσίως δια της
απειλής οτι άλλως θα φονεύση τον υιόν της Μολοσσόν. Ικέτις ωσαύτως
καταφεύγει εις τον βωμόν η Κρέουσα, διότι, ως λέγει εις αυτήν ό χορός των
θεραπαινίδων, «Ικέτιν ου Θέμις φονεύειν... καν θάνης γαρ ενθάδ' ούσα, τοις
αποκτείνασί σε προστρόπαιον αίμα θήσεις»5ί
. Δηλοί δέ ή Κρέουσα την εις
τον θεόν άφιέρωσιν αυτής λέγουσα
55
 «ιερόν το σώμα τω θεώ δίδωμ' εχειν».
Ό προς τους ίκέτας σεβασμός επέβαλλε και εις τους εφόρους των
Λακεδαιμονίων, να επιδείξουν καλήν έναντι του Παυσανίου συμπεριφοράν. Ούτος, ως γνωστόν, μετά την γενομένην αποκάλυψιν της προδοσίας
του κατέφυγεν ως ικέτης εντός μικρού οικήματος ανήκοντος εις τον ναόν
της Χαλκιοίκου Αθηνάς. οι έφοροι δεν ήδύναντο βεβαίως, ένεκα των
51. Ίλ. Θ 371.
52. Ίλ. ψ 205.
53. Εύρ . Άνδρ. 115, 261-70, 309-18.
54. Εύρ . Ίων 1256 κ.έξ.
55. Αυτόθι 1285.
Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου
Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού
78 Άννα Ραμού Χαψιάδη
θρησκευτικών νομίμων να ασκήσουν βίαν έπ αυτού, δεν ηδύναντο όμως
και να παρίδουν τάς προδοτικάς του ενεργείας. Ούτως αφαιρέσαντες
την οροφήν και τάς θύρας του οικήματος και άποκλείσαντες τάς εισόδους δια λίθων «εξεπολιόρκησαν λιμω»Ά6
.
Όμως μνημονεύονται και περιπτώσεις, κατά τας οποίας ή ασυλία
των ικετών παρεβιάσθη. Ό Ηρακλής υπό το κράτος μανίας και αδυσώπητου έχθρας φονεύει τα καταφυγόντα εις τον βωμόν τέκνα του, επειδή
μαινόμενος εξέλαβεν αυτά ως τέκνα του Εύρυσθέως57
. Άλλη περίπτωσις,
ιστορική αυτή, είναι εκείνη εκ της οποίας προήλθε το Κυλώνειον άγος.
ως γνωστόν οι οπαδοί του έπιχειρήσαντος την έγκαθίδρυσιν τυραννίδος Κύλωνος μετά την φυγήν του άργηγού των παρητήθησαν του αγώνος και κατέφυγον ως ίκέται εις τους βωμούς της έν Ακροπόλει Αθηνάς και των Ευμενίδων, εκεί δέ κατεσφάγησαν υπό των περί Μεγακλέα.
Ή πραξις όμως αύτη αντέκειτο εις τα θρησκευτικά νόμιμα τόσον, ώστε
οι απόγονοι του Μεγακλέους Άλκμεωνίδαι κατεδικάσθησαν εις έξορίαν,
εστάλησαν δέ έξω της χώρας και τα οστά των έν τω μεταξύ αποθανόντων συγγενών των58
.
Ή ασυλία των ικετών προκειμένου περί των άλλων περιπτώσεων δεν
διείπετο υπό των αυτών νομίμων. Ούτω κατά τάς πολιτικός ικεσίας οι
καταφεύγοντες εις τα ιερά της πόλεως εθεωρούντο μέχρι τινός απαραβίαστοι, ή δέ υπό των διωκτών αυθαίρετος άπόσπασις τούτων έκρίνετο
ως «πάλει τ' όνειδος και θεών ατιμία» 59
 ως προκύπτει άλλοθεν και εκ
του Εύριπίδου έν «Ήρακλείδαις», ένθα ό Εύρυσθεύς θέλει να απόσπαση,
άνευ της συγκαταθέσεως της πόλεως, τον εις το ιερόν του Αγοραίου
Διός καταφυγόντα μετά των τέκνων του Ηρακλέους Ιόλαον. Εις τάς
56. Θουκ. Ι. 134, Δ ι ο δ. XI. 45. 8-9. Ό αποκλεισμός ούτος του ικέτου
και ό έξ ασιτίας έπελθών θάνατος αύτού έχαρακτηρίσθησαν βραδύτερον υπό του
μαντείου των Δελφών ως πράξεις εχουσαι ανάγκην εξιλασμού. Προς τούτο οι Λακεδαιμόνιοι αφιέρωσαν εις την θεάν δύο χαλκούς ανδριάντας του Παυσανίου «και
δαίμονα τιμώσιν Επιδώτην, το επί Παυσανία του ίκεσίον μήνιμα αποτρέπειν τον Επιδώτην λέγοντες τούτον» Παυσαν . III. 17. 9.
57. Εύρ . Ήρ. Μαινόμ. 715, 831, 913-20, 967-71.
58. Ή ρ ο δ. V. 70 - 72, Θ ο υ κ. Ι. 126. "Ο Π α υ σ α ν ί α ς, IV. 24. 5, ως αίτίαν
του γενομένου έν Σπάρτη κατά το έτος 464 π.Χ. σεισμού θεωρεί τον φόνον των
καταφυγόντων ως ικετών εις το έν Ταινάρω Ιερόν του Ποσειδώνος. την διά του
φόνου δέ τούτου γενομένην παραβίασιν του περί ικεσιών θρησκευτικού νόμου
προέβαλλον βραδύτερον οι Αθηναίοι και άπαντώντες εις την άξίωσιν των Λακεδαιμονίων, όπως έκβάλουν έκ της πόλεως των τους εναγείς, άντηξίουν, όπως και
ούτοι «το από Ταινάρου άγος έλαύνειν». Θουκ . Ι. 128. 1. Βλ. και Μ. Ν i 1 s s ο n,
Les croyances Religieuses de la Grèce Antique, Paris 1955, σ. 53 κ.έξ.
59. Ήρακλ. 72.
Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου
Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού
οι Ικέται παρά τοις αρχαιοις Έλλησι 79
περιριπτώσεις ταύτας ή άπόφασις περί της τύχης των ικετών εναπέκειτο εις
την πόλιν, εις την άπόφασιν δέ ταύτην έπέδρα ιδιαιτέρως ή θρησκευτική
άντίληψις οτι ή άρνησις προστασίας δύναται να προκαλέση τον κ ό τ ο ν
του «Ζηνος ίκτηρος»60
. Τούτο επαναλαμβάνει κατ' Αισχύλον ό βασιλεύς
του Άργους, όστις αμφιταλαντευόμενος περί του πρακτέου αναζητεί περί
των ίκετίδων λύσιν
«όπως ανατα ταύτα πρώτα μεν πόλει,
αυτοίσι θ' ημίν εκτελευτήσει καλώς
και μήτε δήρις ρυσίων εφάψεται
μήτ' εν Θεών έδραισιν ώδ' ιδρυμένας
εκδόντες νμας τον πανώλεθρον θεόν
βαρύν ξύνοικον θησόμεσθ' αλάστορα
ός ουδ' εν Άδου τον θανόντ' ελεύθεροι» (Ίκ. 410 - 6).
Άλλοτε όμως, αν ή πόλις εκρινεν ως συμφέρον να άποφύγη πολιτικός περιπλοκάς οφειλομένας εις προστασίαν ικετών, εξώριζε τούτους,
ή και απέπεμπεν αυτούς απράκτους, ως έπραξαν οι Κερκυραίοι περί των
ζητούντων στρατιωτικήν βοήθειαν Έπιδαμνίων
β1
.
Ενδεικτική των θρησκευτικών αντιλήψεων περί προστασίας των ικετών είναι και ή υπό του Ηροδότου αναφερομένη περίπτωσις Πακτύου του
Λυδου, ό όποιος καταζητούμενος υπό των Περσών κατέφυγεν ως ικέτης
εις Κύμην. το μαντείον, εις το όποιον προσέφυγον οι Κυμαίοι ερωτώντες, αν έπρεπε ύπείκοντες εις την απαίτησιν των Περσών να εκδώσωσι
τον Πακτύαν, απήντησε δις καταφατικώς, προκαλούμενον δε δι" ευφυούς
τεχνάσματος του Άριστοδίκου και δικαιολογούν την άπάντησιν είπε τα
έξης : «ίνα γε άσεβήσαντες θασσον άπόλησθε, ως μη το λοιπόν περί ικετέων εκούσιος ελθητε επί το χρηστήριον». το τέλος ύπήρξεν οτι ό άτυχης
Πακτύας εξεδόθη υπό των Χίων εις τους Πέρσας έπ' άνταλλάγματι. Όμως
τούτο εκρίθη βραδύτερον ως πραξις ασεβείας και έκ των προϊόντων της
χώρας, ή οποία εδόθη υπό των Περσών ως αντάλλαγμα της εκδόσεως, ουδείς των Χίων «ούτε ουλάς κριθέων πρόχυσιν εποιέετο θεών ουδενί ούτε
πέμματα έπέσσετο καρπού του ενθεύτεν, άπείχετό τε των πάντων ιρών τα
πάντα εκ της χώρης ταύτης γινόμενα» 62
.
Και εις τάς ίδιωτικάς δέ ικεσίας ή μεταχείρισις του ίκέτου διείπετο
υπό εύμενείας, διότι, ως λέγει ό Όμηρος, αντί κασιγνήτου ξείνος θ' ικέτης τε τέτυκται ανέρι»63
 από του αυτού δε ποιητού προκύπτει οτι την
60. Α ίσχ . Ίκ . 346,
61. Θ ουκ . Ι. 24, βλ. και III. 76, Δ ι ο δ. XIII. 57, 3.
62. Ήροδ . Ι. 157 κ.έξ.
63. Όδ . θ 546.
Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου
Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού
80 Άννα Ραμού Χαψιάδη : 0ι Ίκέται παρά τοις αρχαίοις Έλλησι
καλήν μεταχείρισιν του ίκέτου υπαγορεύει και ή θέλησις του Διός, ετι
δέ και των άλλων θεών.
Παρά ταύτα υπήρξαν και περιπτώσεις κατά τάς οποίας ή ψυχική
κατάστασις του ίκετευομένου ήτο τοιαύτη, ώστε ούτος να συμπεριφερθή
προς τον ικέτην δι' έργων ή λόγων σκληρώς και σκαιώς, δηλωτικαί δέ
τοιαύτης συμπεριφοράς είναι αί ακόλουθοι δύο περιπτώσεις, είλημμέναι
εκ του Όμηρου. Ότ ε ό Πρίαμος μετέβη ως ικέτης μετά δώρων και εζήτει παρά του Άχιλλέως προς ταφήν τον νεκρόν του Έκτορος, ή θλίψις
του ήρωος δια τον φόνον του Πατρόκλου και ή μήνις κατά του φονέως
ήσαν τόσον ίσχυραί ώστε ό Αχιλλεύς να παρίδη τους θρησκευτικούς
νόμους περί ικετών και ταφής των νεκρών και να εϊπη εις τον Πρίαμον
προς άλλοις το «Διός δ' αλίτωμαι, εφετμάς»6
*. Ωσαύτως, οτε ό Χρύσης
προσήλθε προ των Αχαιών «στέμματ' έχων εν χερσίν εκηβόλου Απόλλωνος» β5
 και έζήτει την άπελευθέρωσιν της θυγατρός του, ή φιλαυτία και
αλλά πάθη του Αγαμέμνονος, εις τον όποιον άνήκεν ή Χρυσηίς, υπήρξαν
αιτία της σκαιάς και ανευλαβούς αυτού προς τον ιερέα του Απόλλωνος
συμπεριφοράς, εκ της οποίας προήλθον, κατά τον ποιητήν, πολλά παθήματα των Αχαιών.
Έκ της αναλύσεως των διαφόρων ειδών ικεσιών, του τυπικού της τελέσεως αυτών και της προς τους ικέτας συμπεριφοράς, προκύπτει οτι τα
κατά τας ικεσίας, άκολουθήσαντα βεβαίως την οδόν της εξελίξεως, έφθασαν εις την άνωτάτην βαθμίδα της υπό θρησκευτκήν και κοινωνικήν εποψιν τελειότητος κατά τους ηρωικούς χρόνους. Βραδύτερον ή εξέλιξις,
ένεκα γενικωτέρων θρησκευτικών, κοινωνικών και πολιτικών αιτίων μετέπεσεν εις την κατιούσαν"6
 και η συνεχής άπομάκρυνσις από των προηγουμένων κανόνων άπέληξε τέλος εις την έξαφάνισιν των πλεονεκτημάτων, ένεκα των οποίων αί ίκεσίαι ήσαν πρότερον σκόπιμοι.
64. Ίλ. Ω 570.
65. Ίλ. Α. 11 κ.έξ. Περί των συμβόλων, τα όποια έκράτουν οι ιερείς προσερχόμενοι ως ίκέται βλ. J. Servais , ενθ' αν. σ. 440 κ.έξ.
66. τούτο καθίσταται φανερόν και έκ των παρατεθεισών ανωτέρω περιπτώσεων
ικεσιών, αί περισσότεροι των οποίων απαντούν εν αφθονία κατά τους ηρωικούς
χρόνους, σπανίζουν δε κατά τους μετέπειτα.
Ψηφιοποιήθηκε από τη Βιβλιοθήκη του Ιονίου Πανεπιστημίου
Με την άδεια της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού

Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα μας http://www.tapantareinews.gr, για περισσότερη ενημέρωση. ⭐Εγγραφείτε - SUBSCRIBE: http://bit.ly/2lX5gsJ Website —►http://bit.ly/2lXX2k7 SOCIAL - Follow us...: Facebook...► http://bit.ly/2kjlkot