Παπίκιο Όρος ονομάζεται το τμήμα του ορεινού όγκου της οροσειράς Ροδόπης

Παπίκιον Όρος-Τοποθεσία
Βορειοδυτικά της Κομοτηνής, βόρεια των οικισμών Πολύανθος, Σώστης, Μίσχος, Ληνός, Ασώματοι, Θάμνα και Ρίζωμα, και επάνω από την περιοχή που βρίσκεται η βυζαντινή Μοσυνούπολη ή αλλιώς Μαξιμιανούπολη, στους πρόποδες της οροσειράς Ροδόπης, βρίσκεται το Παπίκιον Όρος.

Πρόκειται για έναν άτυπο οικισμό βυζαντινών ναών και μοναστηριών που γνώρισαν την ακμή από τον 11ο έως τον 14ο αι. στην περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας.
Πρώτη αναφορά για το Παπίκιο γίνεται από το τυπικό του Γρηγορίου Πακουριανού το 1083 πληροφορώντας μας για τον ναό του Αγίου Γεωργίου Παπικίου που άνήκε στο μετόχι της μονής της Θεοτόκου της Πετριτζονίτισσας. Είχε μεγάλη επιρροή στην βυζαντινή αυτοκρατορία και διατηρούσε συνάμα άριστες σχέσεις με το Άγιο Όρος έχοντας σχεδόν όμοια οργάνωση και λειτουργική δομή με αυτό.

Πληροφορίες για το Παπίκιο αντλούμε και από τους βυζαντινούς ιστορικούς και χρονογράφους Νικήτα Χωνιάτη και Ιωάννη Κίνναμο που αναφέρουν την ύπαρξη «πλείστων σεμνείων» και «φροντιστηρίων» σε μερικά από τα οποία εκάρησαν μοναχοί επιφανή πρόσωπα του Βυζαντίου, όπως ο πρωτοστράτωρ Αλέξιος Αξούθ και ο νόθος γιος του αυτοκράτορα Μανουήλ Α΄ (1143 – 1180) σεβαστοκράτωρ Αλέξιος.

Όσον για την ετυμολογία του ονόματος ο Σαβαΐτης μοναχός Ακάκιος (α΄ μισό 13ου αι.) μας πληροφορεί: «την κλήσιν δε έλαχεν εκ του είναι πλείστα μοναστήρια και μέγιστα περί τα τρις εκατόν και εβδομήκοντα. Αρχήν δε τη κατοικήσει του όρους γέρων τις πρώτος κατώκησεν την κλήσιν έχων πάππος και διά του τούτο Παπίκιον». Με την ιστορία του Παπικίου συνδέονται τα ονόματα του Γρηγορίου Παλαμά και του οσίου Μαξίμου Καυσοκαλυβίτη, που επισκέφθηκαν τη μοναστική κοινότητα στις αρχές του 14ου αι. και έμειναν στην περιοχή για σύντομο χρονικό διάστημα.

Από την παράθεση και συσχέτιση των προσφερομένων ιστορικών μαρτυριών συμπεραίνεται ότι το μοναστικό κέντρο του Παπικίου βρισκόταν σε μεγάλη ακμή κατά τον 11ο – 12ο αι. Από το 13ο αι. και μετά σημειώνεται μια καθοριστική κάμψη στη ζωή του μοναστικού κέντρου, που φθάνει σε πλήρη παρακμή στα τέλη του 14ου αι.

Στα μεταβυζαντινά χρόνια το Παπίκιον δεν υπάρχει ως μοναστικό κέντρο. Κοντά στα ερείπια των μοναστηριακών συγκροτημάτων ιδρύονται μικροί οικισμοί, οι κάτοικοι των οποίων εκμεταλλεύονταν τα γύρω από τα μοναστήρια καλλιεργήσιμα κτήματα.

Το Παπίκιον με τις δύσβατες κορυφές του, την πυκνή βλάστηση και τα πολλά νερά ήταν φυσικό να προσελκύσει ασκητές και ερημίτες, που επιζητούσαν την τέλεια απομόνωση, ενώ δεν απέτρεπε και την επικοινωνία με τον «έξω κόσμο», αφού παράλληλα με τους πρόποδές του έβαινε η Εγνατία οδός, που δεν έπαυσε να χρησιμοποιείται στα βυζαντινά χρόνια. Σημαντικός λόγος για την προσέλκυση των ασκητών θα πρέπει να υπήρξε η εξαιρετική θέα από το Παπίκιον προς τον κάμπο του Ν. Ροδόπης και της Ξάνθης. Το μάτι ξεκουράζεται και έχει κανείς την αίσθηση, βλέποντας τον κόσμο από ψηλά, ότι ξεφεύγει από τη γήινη σφαίρα με γαληνεμένη ψυχή.

Αξιόλογες πληροφορίες για το Παπίκιον αντλούμε από μία οροθετική στήλη με την επιγραφή: «Οριαιοι διαφέροντες τη ευαγεστάτη μονή του Δικαίου Αντωνίου». Η επιγραφή αυτή που χρονολογείται στις αρχές του 14ου αι. έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί αποτελεί: α) την πρώτη μαρτυρία, με βάση αρχαιολογικά δεδομένα, επώνυμης μονής στην περιοχή, β) οριαίο λίθο (οροθέσιο), που δηλώνει την ύπαρξη ορίων δικαιοδοσίας μεταξύ των μονών και γ) ότι το αξίωμα του «δικαίου» απαντά και στο Παπίκιον.

EIKONOMAXIA
Α’ Περίοδος ( 726 έως 780 )
Β’ Περίοδος ( 813 έως 843 )

Διαμάχη γύρω από το θέμα των ιερών εικόνων, η οποία εξελίχθηκε σε θρησκευτική κρίση, που συντάραξε για έναν αιώνα τη Βυζαντινή αυτοκρατορία. Άρχισε το 726, όταν ο αυτοκράτορας Λέων Γ’ ο Ίσαυρος ανέφερε σε ένα λόγο του, ότι οι εικόνες ήταν είδωλα και έπρεπε φυσικά να καταργηθούν και υποκινήθηκε βασικά από λόγους θρησκευτικούς (καταπολέμηση ορισμένων λαϊκών τάσεων προς την ειδωλολατρία) αλλά και πολιτικούς (περιορισμός της υπερβολικής δύναμης των μοναχών). Οπωσδήποτε, ασάφεια των πηγών έχει οδηγήσει σε πολλές ερμηνείες ως προς τα αίτια της.

Την εικονομαχία την αποδέχτηκε η σύνοδος της Κωνσταντινούπολης το 730 η οποία δέχτηκε τις αυτοκρατορικές απόψεις, την καταδίκασαν όμως αμέσως οι Ρωμαίοι Ποντίφικες, οι οποίοι απαγόρευσαν ακόμα και με την βία τη διάδοση της στη Δύση. Ζήτησαν μάλιστα γι’ αυτό την βοήθεια των Φράγκων, γεγονός που είχε σοβαρές ιστορικές συνέπειες (φραγκοπαπική συμμαχία ίδρυση στα βυζαντινά εδάφη της Ιταλίας της χορηγίας του Αγίου Πέτρου, του βασιλείου των Λογγοβαρδών, ίδρυση της αυτοκρατορίας των Καρολιδών).

Όταν τα μέτρα κατά των εικονολατρών έγιναν ακόμη αυστηρότερα επί Κωνσταντίνου Ε’, διαδόχου του Λέοντα Γ’ του ΄Ισαυρου, οι μοναχοί αντέδρασαν με οξύτητα, αντιμετωπίστηκαν όμως με σκληρότητα και οι μοναστικές περιουσίες τέθηκαν υπό τον έλεγχο του κράτους. Τους νόμους κατά των εικονολατρών ανακάλεσε η αυτοκράτειρα Ειρήνη (7η Οικουμενική Σύνοδος, το 787, με συμμετοχή των αντιπροσώπων της Εικονομάχοι καλύπτουν την εικόνα του Χριστού Ζ΄Οικουμενική Σύνοδος Ρώμης), τους επανέφεραν όμως οι διάδοχοί της και κυρίως ο Λέων Ε’, στις αρχές του 9ου αιώνα. Η εικονομαχία έπαψε οριστικά επί Θεοδώρας, το 843, οπότε αποκαταστάθηκε η εικονολατρία, με την αναστύλωση των εικόνων στις 11 Μαρτίου 843. Η ημέρα αυτή γιορτάζεται σήμερα την πρώτη Κυριακή της Μεγάλης Σαρακοστής, δηλαδή την Κυριακή της Ορθοδοξίας.

Η ανακάλυψη της ακριβής τοποθεσίας του Παπικίου Όρους έγινε το 1983 όταν κατά την διάρκεια μιας αναδάσωσης του Δασαρχείου Κομοτηνής βρέθηκαν κοντά στο χωριό Κερασιά τα ερείπια ενός βυζαντινού ναού.

Κατευθείαν έγινε η διασταύρωση με ιστορικές μαρτυρίες από την διεθνή βιβλιογραφία και άρχισε έτσι η αρχαιολογική εξερεύνηση του.

ΤΟ ΠΑΠΙΚΙΟΝ ΟΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΕΠΙΡΡΟΗΣ ΣΤΗΝ ΘΡΑΚΗ

Το 1984 λίγα χιλιόμετρα μακριά, στο χωριό Σώστης, ανακαλύφθηκαν τα ερείπια και άλλων δύο βυζαντινών ναών δικαιώνοντας τους υποστηρικτές της θεωρίας πως όντως επρόκειτο για το Παπίκιον Όρος που έπαιξε σημαντικό ρόλο στον μοναστικό και θρησκευτικό βίο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Αμέσως η περιοχή κηρύχθηκε προστατευμένη για να αποφευχθούν οι παράνομες ανασκαφές και το 1990 εντάχθηκε με τον τίτλο «Αρχαιολογικές έρευνες μνημείων Παπικίου Όρους» σε ειδικό πρόγραμμα της περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης και το 1996 στα πλαίσια του Β΄ Κ.Π.Σ. έγιναν σημαντικές εργασίες με σκοπό την ανάδειξη και την συντήρηση του.

Στις μέχρι τώρα σχετικές για το Παπίκιο γνώσεις μας, βασισμένες στις γραπτές ιστορικές πηγές, έρχονται να προστεθούν καινούργιες πληροφορίες μέσα από αρχαιολογικά δεδομένα, με τις ανασκαφικές έρευνες που διενεργήθηκαν από το 1983 μέχρι και το 1994. Οι έρευνες αυτές αποκάλυψαν κοντά στους οικισμούς Κερασιά, Σώστη Ληνό και Μίσχο τρεις μονόχωρους, σε σχήμα ελεύθερου σταυρού βυζαντινούς θολοσκέπαστους ναούς, δύο εκτεταμένα μοναστηριακά συγκροτήματα (Σώστη και Ληνού) και ερείπια βυζαντινού λουτρώνα.

Από τους τρεις μονόχωρους ναούς οι δύο βρίσκονται στην περιοχή του οικισμού Κερασιά και ο τρίτος μεταξύ της Κερασιάς και του Σώστη. Ανήκουν, όπως προαναφέρθηκε, στην ομάδα των μονόχωρων θολοσκέπαστων σταυροειδών ναών με συνεπτυγμένες τις κεραίες του σταυρού. Αρχιτεκτονικά ο τύπος αυτός αποκτά ευρεία διάδοση μετά το 10ο αι. Μολονότι η ανασκαφική έρευνα περιορίστηκε αποκλειστικά στο χώρο των ναών, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αποτελούν καθολικά μικρών μοναστηριών.

Το Παπίκιον Όρος είναι ένα μοναδικό δείγμα της βυζαντινής επιρροής στην Θράκη και θα μπορούσε κάλλιστα να εξελιχθεί σε έναν αξιόλογο τουριστικό προορισμό αρκεί να δοθεί βάση και προσοχή σε μερικές λεπτομέρειες όπως η μετακίνηση στην περιοχή -είναι ακόμα χωματόδρομος- και στην έκδοση Ελληνικών και ξενόγλωσσων διαφημιστικών οδηγών που σε συνδυασμό με την σωστή προβολή θα συνέβαλαν σ’ αυτό.